PROGRAMI I TRAJNIMIT TË TRUPAVE TË MBROJTJES TË KOSOVËS

Transkript

1 IOM International Organization for Migration OIM Organisation Internationale pour les Migrations OIM Organizacion Internacional para las Migraciones PROGRAMI I TRAJNIMIT TË TRUPAVE TË MBROJTJES TË KOSOVËS Për t'i shërbyer popullit të Kosovës, në pajtim me synimin drejt një shoqërie të lirë dhe demokratike NJË FORCË MULTIETNIKE E SHËRBIMEVE EMERGJENTE Prishtinë 2004

2 HYRJE MIRËNJOHJE MIRËNJOHJE Ky është një historik i shkurtër i Programit të Trajnimit të Trupave të Mbrojtjes të Kosovës (T-TMK) në kuadër të Organizatës Ndërkombëtare për Migrim (IOM). Në të janë theksuar kontributet e rëndësishme dhe të shumanshme të Programit të Trajnimit të TMK-së në zhvillimin e trupave të Mbrojtjes të Kosovës, si dhe në rindërtimin dhe në stabilizimin e Kosovës. Puna e Programit të Trajnimit të TMK-së nuk do të jetësohej pa mbështetjen e pakursyer të donatorëve të vet kryesorë, siç janë Shtetet e Bashkuara, por edhe pa kontributin e Britanisë së Madhe, Këshillit të Evropës dhe të Bashkimit Evropian. Ky publikim është bërë i mundshëm me mbështetjen që e ka ofruar Departamenti i Shtetit të Shteteve të Bashkuara, sipas kushteve të marrëveshjes për grantin nr: S- LM-AQM-02-H Mendimet që janë shprehur në këtë libër janë mendime të autorit (autorëve) dhe nuk i pasqyrojnë pikëpamjet e Departamentit të Shtetit të Shteteve të Bashkuara. Ky raport është përpiluar me kontributin dhe me ndihmën e shumë individëve që veprojnë në kuadër të Programit të Trajnimit të TMK-së të IOM-it. Fillimisht janë bërë hulumtime, pastaj ky publikim është shkruar dhe redaktuar nga Ann Guthmiller, kurse Driton Abdullahu dhe Fetih Simnica e kanë bërë disenjimin dhe realizimin e tij. Shaban Çarreti është udhëheqës i ekipit të përkthyesve i përbërë nga: Afërdita Gashi, Januz Krasniqi, Fatlume Tërnava, Lindita Rizvanolli, Adnan Gjota, Arsim Osmani; ky ekip e ka përkthyer tekstin nga gjuha angleze në gjuhën shqipe, ndërsa lekturën e ka bërë Rushit Rushiti. Shaban Çarreti dhe Januz Krasniqi kanë qenë përgjegjës për shtypjen dhe për botimin e librit. Për të dhënat që i kanë ofruar dhe për kritikat konstruktive, falënderime të veçanta u shprehim këtyre individëve : D D D D D D Dwight Thomas - Zëvendësmenaxher i Programit John Lipsomb - Udhëheqës i Trajnimi Kolektiv Jeremy Haslem - Menaxher i projektit të Trust Fund-it të IOM-it Bill Reed - Udhëheqës i administratës dhe i logjistikës Bob Rodrigus - Shef i Ekipit të lartë këshillëdhënës të menaxhimit Don Ferry - Udhëheqës i TRADOK-u dhe i Akademisë së Mbrojtjes Për më shumë hollësi lidhur me stafin e Programit të trajnimit të TMK-së, shih shtojcën në të cilën gjendet skema organizative. IOM Kosovë Ismail Qemali 18 Arbëri, Prishtinë Kosovë ose Zyra Qendrore e IOM-it Gjenevë P.O. Box 71 CH Gjenevë 19 Zvicër

3 HYRJE Samuel R. Berger " Kosova tani është duke bërë përpjekje të mëdha për t'u ringjallur dhe nuk po lufton më me vdekjen. Njerëzit e saj përsëri kanë të ardhshme. Ne kemi mundësi të kalojmë nga suksesi në fushëbetejë, - në një fitore të qëndrueshme që arrihet me përmbushjen e pikësynimeve, për të cilat kemi luftuar, në Kosovë dhe në Evropën Juglindore në tërësi. Meqë e kemi fituar luftën, ne nuk guxojmë ta humbim paqen " I nderuari Samuel R. Berger, Asistent i Presidentit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës për Çështje të Sigurisë Kombëtare, për sfidat në Kosovë. Instituti i SHBA-ve për Paqe, Washington, DC, 30 shtator,

4 HYRJE PARATHËNIE "NËSE NUK DINI KU JENI NISUR, ÇDO RRUGË JU SHPIE ATJE" Proverb kinez Donald L.Guthmiller Organizata Ndërkombëtare për Migrim (IOM) dhe Trupat e Mbrojtjes të Kosovës (TMK) synuan ta fitojnë mirëbesimin e ndërsjellë dhe bashkëpunimin e vullnetshëm të anëtarëve të saj me bindje se, si partnerë trajnimi, TMK-ja do t'i zhvillojë aftësitë si organizatë për t'u shërbyer denjësisht njerëzve dhe territorit të Kosovës, pa i flijuar interesat e veta në pavarësinë e rajonit. TMK-ja i pranoi që të dyja: nevojën dhe rëndësinë e aftësisë për shërbim në raste emergjente dhe interesat e saj për zhvillimin e organizatës dhe të stafit të saj. Vizioni, për të cilin u pajtuan partnerët, mbështetet në bindjen se trajnimi i përqendruar dhe i standardizuar shpie në vetëbesim të plotë. Në këtë libër përvijohet strategjia të cilën IOM-i dhe TMK-ja e shfrytëzuan kur filluan ta realizonin vizionin e tyre dhe është dëshmi që tregon se çka mund të arrihet me përpjekje të vazhdueshme, me punë të palodhshme dhe me angazhim të përkushtuar. Për ta vlerësuar efektshmërinë e këtij programi mjafton vetëm t'i shikojmë rezultatet e arritura nga pjesëtarët e TMK-së në Kosovë dhe jashtë saj. Rruga deri në pavarësi mund të jetë e gjatë, por rruga për aftësim të efektshëm për reagim në raste emergjente është e shënuar qartë dhe në të ka shumë pak pasiguri. DONALD L. GUTHMILLER Menaxher i programit Programi për trajnimin e Trupave të Mbrojtjes të Kosovës Organizata Ndërkombëtare për Migrim 4

5 HYRJE PARATHËNIE "Na takon neve të gjallëve t'i përkushtohemi punës së pakryer të atyre, lufta e të cilëve na solli deri këtu. Neve më shumë na takon t'i përkushtohemi detyrës së madhe që është para nesh, në mënyrë që nga ata që vdiqën me nder, ta marrim pietetin e lartë për çështjen për të cilën ata e dhanë edhe dëshminë e fundit të devotshmërisë; që ne ta kemi në mendje se vdekja e tyre nuk ka qenë e kotë; që ky komb, me ndihmën e Zotit, do të jetë vatër e lindjes së një lirie të re, ku njerëzit do të udhëheqin për njerëzit, dhe se ky komb nuk do të zhduket nga faqja e dheut". Agim Çeku, Gjenerallejtënant Abraham Lincoln, Adresa e Gettysburg-ut, (1863) Ish-kryetar i Shteteve të Bashkuara të Amerikës ( ) Nga përvoja e di se janë dy mënyra për të mësuar: nga frika dhe nga dashuria. Në duart e ekipit të IOM-it nuk ka pasur shkop, kur erdhi në Kosovë për ta trajnuar TMK-në. Po ashtu, nuk kishte mbetur shumë frikë në burrat e Kosovës që kishin luftuar dhe që ishin të gatshëm të kalonin në paqe për t'i kontribuar rindërtimit të shoqërisë së shkatërruar nga lufta. Ekipi i IOM-it punoi me entuziazëm dhe duke qenë i lidhur ngushtë me TMK-në. Anëtarët e këtij ekipi gjithmonë besuan në aftësitë dhe në angazhimin tonë. Ata kanë qenë mësues dhe këshilltarë tanë. Por, ata njëherit u bënë edhe partnerë dhe miq tanë. TMK-ja e çmoi këtë miqësi. Falë kësaj miqësie, edhe përkundër vështirësive, pjesëtarët e saj krijuan shkathtësi që kurrë më parë nuk i kishin pasur. Trajnuesit e tyre i mësuan si të bëhen profesionistë dhe të mburren me këtë profesionalizëm, si brenda ashtu edhe jashtë vendit. Si Komandant i TMK-së, dëshiroj t'ia shpreh mirënjohjen time të thellë Sektorit të trajnimit të TMK-së në kuadër të IOM-it - për ndihmën e tyre. Nën udhëheqjen e tij, ne jemi zhvilluar si individë të aftë profesionalisht, por edhe si organizatë e përkushtuar me standarde të larta të performansës, - si organizatë që populli i Kosovës mund ta admirojë dhe t'i besojë. GJENERALLEJTËNANT AGIM ÇEKU KOMANDANT I TMK-SË 5

6 HYRJE PARATHËNIE Andrew Cumming, Gjeneralmajor Kontributi i Organizatës Ndërkombëtare për Migrim (IOM) në krijimin dhe në zhvillimin e Trupave të Mbrojtjes të Kosovës (TMK) ka qenë tepër i madh. Programi i IOM-it për trajnimin e TMK-së (T-TMK) i përbërë nga një ekip trajnuesish profesionistë shumë të aftë dhe të përkushtuar, e ka angazhuar TMK-në, e ka bërë partner dhe bashkë me të kanë zhvilluar shumë aktivitete të trajnimit, këshillimit dhe të menaxhimit, për t'ia mundësuar TMK-së të zhvillohet në shumë drejtime. Meqë TMK-ja përbëhet nga pjesëtarë të rajoneve të ndryshme të Kosovës, kjo ka pasur gjasa të ishte sfidë e madhe, por tashmë është tejkaluar me mjeshtri dhe me sukses të madh. Ky libër ngërthen në vete të dhëna historike lidhur me misionin më meritor dhe më emocionues, mision të cilit IOM-i i është qasur me vendosmëri, entuziazëm dhe me imagjinatë. Kjo ishte një punë shumë e madhe, kurse menaxherit të programit i është dashur të kalojë nëpër një "kurs" diplomacie, sepse ka pasur të bëjë me shumë aktorë, me ç'rast të gjithë, në një mënyrë a në tjetrën, kanë dashur të ndërhyjnë në udhëheqjen dhe në kahjen që do ta merrte TMK-ja. Përveç kësaj, në këtë libër sukseset dhe dobësitë e pashmangshme të operacionit analizohen me sinqeritet që flet mjaft për IOM-in dhe për përkushtimin e kësaj organizate për t'i mësuar mësimet dhe për të ecur më tutje kur është momenti i duhur. ANDREW CUMMING Gjeneralmajor (ushtria britanike) Koordinator i UNMIK-ut për TMK-në 6

7 HYRJE PARATHËNIE Giuseppe E. Gay Gjeneralmajor Angazhimi i Organizatës Ndërkombëtare për Migrim (IOM) ka shënuar një hap të qartë dhe të rëndësishëm për zhvillimin dhe për avancimin e Trupave të Mbrojtjes të Kosovës (TMK). Programi i IOM-it për trajnimin e TMK-së (TMK-T), që është përqendruar në çështje të mbrojtjes civile, ka shënuar sukses të madh në trasimin e rrugës për ngritjen e standardit të TMK-së në procesin transitor për krijimin e një organizate emergjente civile. Këto rezultate të jashtëzakonshme janë arritur falë aftësive udhëheqëse të menaxherit të këtij programi, z. Don Guthmiller, si dhe profesionalizmit dhe përkushtimit të të gjithë pjesëtarëve të IOM-it. Ky libër flet për katër vjetët e vështirësive dhe të gatishmërisë për ta përmbushur me vendosmëri misionin, që kishte të bënte me sfidat e domosdoshme, por që ka arritur rezultate të rëndësishme. Kjo sfidë kërkonte punë jashtëzakonisht të vështirë për t'i arritur këto rezultate dhe për të treguar suksese, por, njëherit, edhe për t'i evituar dobësitë. Ky libër është përmbledhje e të gjitha këtyre gjërave. Për t'i vazhduar këto suksese dhe me qëllim që TMK-së t'i mundësohet t'i arrijë standardet e kërkuara nga bashkësia ndërkombëtare, është qenësore të ketë qasje bashkëpunimi ndërmjet të gjithë pjesëmarrësve. Për më tepër, ky libër mëton që të gjithë pjesëmarrësve dhe dëshmitarëve të këtij procesi, t'u japë dëshmi për këtë mision interesant dhe të rëndësishëm, që është udhëhequr me ndershmëri dhe me devotshmëri. Ky libër, në mënyrë të qartë dhe të kuptueshme, shpjegon si janë arritur këto rezultate të rëndësishme. Giuseppe E. Gay Gjeneralmajor (A IT) Insp. gjen. i DCOM & TMK KFOR 7

8 HYRJE PËRMBAJTJA Hyrje Mirënjohje Deklarata e Samuel Berger-it për Kosovën Parathënie I (Don Guthmiller, Menaxher i Programit të IOM-it për trajnimin e TMK-së) Parathënie II (Gjenerallejtënant Agim Çeku, Komandant i TMK-së) Parathënie III (Gjeneralmajor Andrew Cumming, Koordinator i UNMIK-ut për TMK-në) Parathënie IV (Gjeneralmajor Giuseppe E. Gay, KFOR) Përmbajtja Glosar i akronimeve dhe i përkufizimeve Parathënie: Ann Guthmiller "Një alternativë civile: Vlerësim i Programit të IOM-it për trajnimin e TMK-së," Anna Di Lellio, Dr. sc Mesazhi i Departamentit të Shtetit Amerikan Letra e PSSP, - Harri Holkeri Deklarata e Kryeministrit, - Bajram Rexhepi Harta e Kosovës me kufijtë e zonave të mbrojtjes Vështrim i përmbajtjes Faza I (Shkurt - shtator 2000) I. Vënia e themeleve: Organizimi dhe bashkërendimi fillestar institucional II. Faza përgatitore III. Orientimi dhe trajnimi themelor IV. Ndryshimet organizative brenda Programit të trajnimit të TMK-së V. Trajnimi i specializuar VI. Trajnimi i specializuar në nivel të avancuar jashtë vendit VII. Fondi i Mirëbesimit i IOM-it VIII. Përfundim Faza II (Tetor maj 2001) I. Vështrim i përgjithshëm i Fazës II të Programit të trajnimit të TMK-së II. Ndryshimet që ndikuan në Programin e trajnimit të TMK-së III. Përmbledhje e aktiviteteve të zhvilluara në katër fushat kryesore të Programit IV. Një vështrim i hollësishëm i nismave të mëdha në Fazën II V. Trajnimi individual VI. Shkolla e Mbrojtjes Civile dhe Marrëveshja EUR-OPA për Rreziqet e Mëdha e Këshillit të Evropës VII. Trajnimi kolektiv VIII. Ndihma humanitare - Fondi i Mirëbesimit i IOM-it IX. Sukseset dhe sfidat X. Ndryshimet në TMK XI. Përfundim Faza III (Qershor maj 2002) I. Vështrim i përgjithshëm i Fazës III të Programit të trajnimit të TMK-së II. Ndryshimet që ndikuan në Programin e trajnimit të TMK-së

9 HYRJE III. Përmbledhje e aktiviteteve të zhvilluara në katër fushat kryesore të Programit IV. Trajnimi pa shkëputje nga puna V. Menaxhimi i trajnimit VI. Programi i zhvillimit profesional VII. Akademia e Mbrojtjes VIII. Qendra Simulative IX. Trajnimi individual X. Trajnimi kolektiv XI. Ndihma humanitare - Fondi i Mirëbesimit i IOM-it XII. Sukseset dhe sfidat XIII. Ndryshimet në TMK XIV. Përfundim Faza IV (Qershor maj 2003) I. Vështrim i përgjithshëm i Fazës IV të Programit të trajnimit të TMK-së II. Ndryshimet që ndikuan në Programin e trajnimit të TMK-së III. Përmbledhje e aktiviteteve të zhvilluara në katër fushat kryesore të Programit IV. Trajnimi pa shkëputje nga puna V. Menaxhimi i trajnimit VI. Trajnimi individual VII. Trajnimi i institucionalizuar individual VIII. Trajnimi kolektiv IX. Ndihma humanitare - Fondi i Mirëbesimit i IOM-it X. Sukseset dhe sfidat XI. Ndryshimet në TMK XII. Përfundim Faza V (Qershor prill 2004) I. Vështrim i përgjithshëm i Fazës V të Programit të trajnimit të TMK-së II. Ndryshimet që ndikuan në Programin e trajnimit të TMK-së III. Përmbledhje e aktiviteteve të zhvilluara në katër fushat kryesore të Programit IV. Trajnimi pa shkëputje nga puna V. Menaxhimi i trajnimit VI. Trajnimi i institucionalizuar individual VII. Trajnimi kolektiv VIII. Ndihma humanitare - Fondi i Mirëbesimit i IOM-it IX. Sukseset dhe sfidat X. Përfundim: Vizionet që shfaqen Opinione Lista me emrat e të gjithë anëtarëve të stafit ndërkombëtar dhe të atij vendor të Programit të trajnimit të TMK-së Shtojca

10 HYRJE GLOSAR I AKRONIMEVE DHE I PËRKUFIZIMEVE AAR After Action Review APV Analiza pas veprimit AoR Area of responsibility FP Fusha e përgjegjësisë CAC Central Alarm Center QKA Qendra kryesore e alarmimit CDF Community Development Fund FZHK Fondi për zhvillimin e komunitetit CIS Communications/Information System SKI Sistemi i komunkimeve/informimit CoE Council of Europe KE Këshilli i Evropës Commander of the Kosovo Forces COMKFOR (KFOR) KOMKFOR Komandanti i Forcave për Kosovë COMKPC Commander of the KPC KOMTMK Komandanti i TMK-së CPDG Civil Protection Development Group GZHMC Grupi për zhvillimin e mbrojtjes civile CPX Command Post Exercise UP Ushtrimet në postëkomandë CTC Collective Training Center QTK Qendra e trajnimit kolektiv DEM Department of Emergency Management DME Departamenti i menaxhimit të emergjencës DPC Displaced Persons Camp KPZH Kampi i personave të zhvendosur EOC Emergency Operations Center QOE Qendra operative emergjente FTX Field Training Exercise UTF Ushtrimi i trajnimit fushor GRRC Guard and Rapid Reaction Command KGRSH Komanda e gardës për reagim të shpejtë GRRG Guard and Rapid Reaction Group NJGRSH Njësiti i gardës për reagim të shpejtë HEP Humanitarian Evacuation Program PHE Programi humanitar për evakuim HQ Headquarters SHP Shtabi i Përgjithshëm ICRC International Committee for the Red Cross KNKK Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq ICRS Information, Counseling and Referral Service SHIKR Shërbimi për informim, këshillim dhe referim IET Initial Entry Training TFPR Trajnimi fillestar për pjesëtarë të rinj IOM International Organization for Migration ONM Organizata Ndërkombëtare për Migrim KFOR Kosovo Force Shih përkufizimet KLA Kosovo Liberations Army UÇK Ushtria Çlrimitare e Kosovës KPC Kosovo Protection Corps TMK Trupat e Mbrojtjes të Kosovës KPCC UNMIK KPC Coordinator KTMK Koordinatori i UNMIK-ut për TMK-në KPCT Kosovo Protection Corps Training Program Programi i trajnimit të TMK-së KPS Kosovo Police Service SHPK Shërbimi Policor i Kosovës LTP Leader Training Program PTU Programi i trajnimit të udhëheqjes MAPEX Map exercise Ushtrimi në hartë MAT Management Advisory Team EKM Ekipi këshillëdhënës i menaxhimit OBC Officer Basic Course KTHO Kursi themelor për oficerë PD Professional Development ZHP Zhvillimi profesional PLDC Primary Leadership Development Course KFAU Kursi fillestar për avancimin e udhëheqjes PZ Protection Zone ZM Zona mbrojtëse QTB Quarterly Training Briefing BPTT Brifingu për periudhën tremujore të trajnimit 10

11 HYRJE RRU Rapid Reaction Unit NJRSH Njësiti për reagim të shpejtë RTG Regional Training Group (aslo known as Regional Task Group) GRT SAR Search and rescue KSH Kërkim-shpëtimi Grupi rajonal i trajnimit (po ashtu i njohur si grupi rajonal i detyrës) SMAT Senior Management Advisory Trainer (aslo referred to as Senior MAT) TLKM Trajnues i lartë këshillëdhës i menaxhimit (po ashtu i referuar edhe si EKM i lartë) SRSG Special for the Secretary General of the United Nations PSSPKB Përfaqësues Special i Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara STX Staff Training Exercise UTS Ushtrimi i trajnimit të stafit TAC Training Advisor Counselors KT Këshilltarët e trajnimit TASC Training Aids Support Center QMT Qendra mbështetëse e trajnimit TMP Training Management Plans PMT Planet e menaxhimit të trajnimit TRADOC Training and Doctrine Command KTD Komanda e Trajnimit dhe e Doktrinës UNDP UNHCR United Nations Development Program United Nations High Commissioner for Refugees PKBZH KLKBR UNMIK United Nations Mission in Kosovo Shih përkufizimet USAID United States Agency for International Development ASHBAZHN Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim Komisioneri i lartë i Kombeve të Bashkuara për refugjatë Agjencia e SHBA-ve për zhvillim ndërkombëtar USOP United States Office in Prishtinë ZSHBAP Zyra e SHBA-ve në Prishtinë Emrat e departamenteve të TMK-së: G Personeli G Siguria G Operativa G Logjistika G Informimi publik G Komunikimet G Trajnimi G Financat PËRKUFIZIMET KFOR- Forca shumëkombëshe për ruajtjen e paqes, që përbëhet nga 30 kombe nën komandën e NATO-së dhe që kujdeset për një mjedis të sigurt në Kosovë. Kuinti: Pesë shtetet e NATO-së që ndihmojnë administrimin e Kosovës (SHBA-të, Gjermania, Franca, Italia dhe Britania e Madhe). Orët e trajnimit krahasuar me numrin e orëve të mbajtura të trajnimit duke e llogaritur numrin e pjesëmarrësve: Trajnimi në kuadër të programit të trajnimit të TMK-së matet në dy mënyra. Sipas njërës matet numri i orëve që i zhvillon instruktori (orët e trajnimit), kurse sipas tjetrës shumëzohet numri i orëve të mësimdhënies me numrin e studentëve (numri i orëve të trajnimit duke e llogaritur numrin e pjesëmarrësve). UNMIK- Autoriteti i Përkohshëm i Administratës Civile për Territorin e Kosovës nën udhëheqjen e PSSP-së. 11

12 HYRJE PARATHËNIE: Nga: Ann Guthmiller "Organizata Ndërkombëtare për Migrim, IOM, thotë se shumë ish-ushtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, UÇK, kanë shprehur interesim për t'iu bashkëngjitur Trupave të Mbrojtjes të Kosovës, - - një grupi civil, të formuar me qëllim të rindërtimit të Kosovës. Lisa Schlein raporton se IOM-i me seli në Gjenevë, është i ngarkuar t'i regjistrojë dhe t'i ndihmojë të gjithë ish-ushtarët e UÇK-së, që t'i rikthehen jetës civile pas luftimeve në fillim të këtij viti IOM-i thotë se zyrat e tij anekënd Kosovës janë vërshuar nga ish-ushtarët e UÇK-së, ngase regjistrimi kishte filluar kohë më parë, - javën e shkuar. Në IOM thuhet, po ashtu, se këta ish-ushtarë kishin ardhur për të mësuar nëse do të mund të inkuadroheshin në Trupat e Mbrojtjes të Kosovës, ose të përfitonin nga ndonjëri prej disa programeve të dedikuara për t'u ndihmuar atyre të gjejnë punë ose ta rifillojnë jetën civile Trupat e Mbrojtjes të Kosovës, në radhë të parë, do të kenë detyra civile. Veç kësaj, ata do të thirren, për shembull, në raste fatkeqësish të natyrës, si trupa të shpejta që do të ballafaqoheshin dhe do t'ia dilnin në krye me këto fatkeqësi. Pjesëtarët e këtyre trupave do të trajnohen edhe për zjarrfikës. Nga ta, për shembull, do të kërkohet që, muajt e ardhshëm, kur pritet të bjerë borë në Kosovë, të përkujdesen që rrugët e komunikacionit në tërë territorin e Kosovës të jenë të kalueshme". Parathënie - Burimi: Zëri i Amerikës, 29 shtator :45 sipas kohës së Lindjes RRETHANAT SOCIO-POLITIKE: MJEDISI KOSOVAR Shpeshherë thuhet se historinë e shkruajnë fitimtarët, pra ata që dominojnë dhe që kanë fuqi socio-ekonomike dhe politike. Faktet nuk janë faktorë që mjegullohen nga trendet e politizuara të interpretimit, por kuptimi dhe rëndësia e tyre; kjo është e qartë, posaçërisht kur flitet për Kosovën. Është fakt se territori i Kosovës ishte pjesë e Mbretërisë Mesjetare të Serbisë. Po ashtu, është fakt se serbët e humbën kontrollin mbi këtë territor në vitin Një autor e përshkruan rëndësinë e kësaj ngjarjeje me fjalët: "Për serbët, Kosova nuk është vetëm një copë toke, por është vendi, ku ata e humbën perandorinë e tyre tokësore, duke u mundur nga turqit otomanë, në Betejën e Kosovës, më 1389". 1 Por, pse të flasim për ngjarjet që kanë ndodhur para 600 vjetëve? Që nga fillimi i shekullit XIX e deri te një përfytyrim i gjallë i epokës së Sllobodan Millosheviqit, Kosova është portretizuar si zemër e lashtë e tokave serbe dhe si bazë e rëndësishme e shumë kishave ortodokse serbe. Kohë pas kohe, ky imazh është shfrytëzuar për t'i justifikuar deklaratat se Serbia ka të drejtë shekullore mbi këtë territor. Kjo pikëpamje duket se e injoron faktin se popullsia e Kosovës gjithmonë përbëhej nga shumica shqiptare. Për shqiptarët, pohimet e serbëve nuk janë më të vlefshme se ato që do të mund të bëheshin nga turqit, e që kanë të bëjnë me kontrollin otoman mbi tokën. Shqiptarët gjithmonë kanë luftuar për ta pasur të drejtën e vetëvendosjes. Versioni i tyre për të kaluarën, ende nuk është plotësisht i njohur, meqë koha e tyre si fitimtarë, ka ardhur ngadalë. Më në fund, Serbia u hakmor, kur në vitin 1912 mundi sunduesit otomanë dhe e aneksoi Kosovën. Deri në vitin 1915, shqiptarët etnikë jetuan nën regjimin ushtarak, me metoda të ashpra të kontrollit; përfaqësuesit e rezistencës shqiptare, të njohur si kaçakë, iu kundërvunë regjimit, por ishin shumë më të pakët në numër dhe të pajisur shumë dobët. Këto "fakte" mund të interpretohen si fillim i demonstrimit të dominimit serb dhe të rebelimit shqiptar, por e vërteta e një pohimi të tillë mbetet të vlerësohet nga vështruesi. Në Luftën e Parë Botërore, një 1. Ivo Banak. "Post-komunizmi si post-jugosllavizëm: Kundërrevolucionet jugosllave të viteve " në shkrimin: Evropa Lindore në Revolucion, Publikimet e Universitetit Cornell, New York, fq

13 HYRJE Parathënie numër tejet i madh shqiptarësh të Kosovës luftuan në anën e Austro-Hungarisë dhe, kur u mundën serbët, u shpërblyen për këtë. Në vitin 1916, shqiptarët e Kosovës mbanin pozita në qeveri dhe ishin të lirë ta përdornin dhe ta mësonin gjuhën e vet në të gjitha situatat. Se kjo ishte një arritje, madje edhe një privilegj, tregon shkalla e represionit, të cilit i ishin nënshtruar më parë shqiptarët. Pas rënies së Austro-Hungarisë, në vitin 1918, u rivendos sundimi i Serbisë në Kosovë, në kuadër të shtetit të sapoformuar të Jugosllavisë. Ndalimi i përdorimit të gjuhës shqipe, privimi nga liria dhe diskriminimi ekonomik e ai politik, pasuan së shpejti, siç pasoi edhe vala e re e rezistencës shqiptare. Në vitin 1941, Fuqitë e Boshtit hynë me forcë në Kosovë; Të dyja partitë, si partia naziste, ashtu edhe ajo komuniste, pa sukses tentuan ta fitonin lojalitetin e popullatës shqiptare në Kosovë, duke shfrytëzuar parulla të rreme për pavarësinë nga Serbia. Kontestet lidhur me statusin "e drejtë" të Kosovës nuk reshtën as gjatë epokës së Mareshalit Tito. Në vitin 1946, Kushtetuta që e përcaktonte Jugosllavinë si federatë të gjashtë republikave, e emëroi Kosovën si "krahinë autonome", por brenda kufijve të Serbisë dhe nën kontroll të saj. Gjatë dekadave pasuese, janë bërë përpjekje për ta ndrydhur identitetin kombëtar, etnik dhe atë religjioz dhe për t'i zëvendësuar ato me lojalitetin ndaj partisë komuniste dhe shtetit të ri të unifikuar të Ballkanit. Prapëseprapë, në Kosovë kishte diskriminim në baza etnike; serbët dominonin dhe kishin pozita kyçe në jetën politike dhe në atë ekonomike. Kushtetuta jugosllave e vitit 1974 konsiderohej si "zenit i interesave kombëtare shqiptare", meqë, përfundimisht ia dha Kosovës statusin e barabartë me gjashtë republikat e tjera, sa i përket vendimmarrjes në fushën e ekonomisë, "përfaqësimin e saj të drejtpërdrejtë në organet qendrore të federatës jugosllave dhe të drejtën për ta shpallur kushtetutën e vet". 2 Kosova ishte një krahinë autonome, kurse popullata shqiptare ishte shumicë dhe gëzonte barazi dhe status socio-ekonomik dhe politik, që më parë i ishin mohuar. Ardhja e Sllobodan Millosheviqit në pushtet në Serbi, në vitin 1987, u dha zjarr tendosjeve dhe grindjeve ndërmjet dy grupeve dominuese etnike në Kosovë dhe na e kthen kujtesën te Beteja e Kosovës. Disa muaj para 600-vjetorit të disfatës së Serbisë, Millosheviqi kishte bërë ndryshime në kushtetutë, që i dhanë "Serbisë kontroll mbi policinë, gjyqësinë dhe mbi mbrojtjen civile të Kosovës, si dhe në çështje të tjera, si: politika sociale e ekonomike dhe caktimi i gjuhës zyrtare". 3 Duke u mbështetur në këtë "përligjje ligjore", janë ndërmarrë masa të shpejta, që thellësisht e margjinalizuan dhe e nënshtruan popullatën shqiptare në Kosovë, pra pjesëtarët e saj detyroheshin me forcë ta përdornin gjuhën serbe në të gjitha veprimtaritë publike dhe zyrtare, pastaj i humbnin vendet e punës në institucionet shtetërore dhe në bizneset e kontrolluara nga shteti dhe në mënyrë arbitrare keqtrajtoheshin dhe burgoseshin nga policia. Si shprehje e rezistencës dhe si mjet i mbijetesës, u krijua struktura paralele e institucioneve politike, ekonomike dhe e atyre arsimore. Fillimisht, nën udhëheqjen e Ibrahim Rugovës, qeveria paralele (nën hije) e Kosovës ishte përkrahëse e rezistencës paqësore ndaj represionit serb. Por, kjo gjendje shpejt ndryshoi dhe filluan të dalin në skenë një numër forcash paramilitare mbrojtëse dhe agresive, me udhëheqës, taktika dhe me qëllime të ndryshme përfundimtare. Formimi dhe zhvillimi i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) doli nga ky proces i ndërlikuar konfliktesh dhe kompromisesh, ende i paqartë. "Zhvillimi dramatik i UÇK-së që nga vera e vitit 1998, mendohej të ishte rrjedhim i eskalimit të sulmeve të Millosheviqit në fshatrat e Kosovës, që akuzoheshin për strehimin e grupeve guerile të UÇK-së. Kjo situatë, sipas organizatave të KB-së për ndihmë, bëri që, 50,000 deri 60,000 kosovarë t'i lëshojnë vatrat e tyre në fillim të qershorit të vitit 1998". 4 Pjesa 2. Noel Malcolm. Kosova-një histori e shkurtër, Macmillan, Londër, fq Po aty, fq Po ashtu, shih Misha Glenny: Rënia e Jugosllavisë, Penguin Books, New York, 1993, fq Andreas Heinemann-Gruder dhe Wolf Christian-Paes, Kush kë e nxit: Mobilizimi dhe çmobilizimi i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Inform. 20, QNBSh, 2001, fq

14 HYRJE e parë e luftës në Kosovë filloi në shkurt të vitit 1998 dhe vazhdoi deri në tetor të po këtij viti. Kjo luftë luhatej ndërmjet disfatave të forcave serbe nga ofensivat e UÇK-së dhe riokupimit, nga ana e serbëve, të territoreve që paraprakisht i kontrollonin forcat shqiptare. Pas dështimit të negociatave të NATO-s për armëpushim, tensionimi vazhdonte të përshkallëzohej, duke e sjellë përfundimisht ndërhyrjen e NATO-s me sulme ajrore, më 24 mars të vitit Dokumenti që e shënoi përfundimin e konfliktit - Rezoluta 1244 e 10 qershorit të vitit 1999 e Kombeve të Bashkuara, parashikoi që "UÇK-ja dhe grupet e tjera të armatosura shqiptare në Kosovë, duhej t'i ndërpritnin menjëherë të gjitha aksionet ofenzive dhe t'u binden kërkesave për çmilitarizim". Ditët e tensionuara të negociatave të ndërlikuara, përfundimisht rezultuan me marrëveshjen e nënshkruar më 20 qershor 1999, me të cilën u specifikuan kushtet dhe rrethanat në bazë të të cilave do të çmilitarizohej Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK). Më 14 korrik të vitit 1999, Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK-u) dhe Forcat e NATO-s në Kosovë (KFOR-i) i përcaktuan masat që do t'i përcillnin riintegrimin dhe çmilitarizimin e pjesëtarëve të UÇK-së. Organizata Ndërkombëtare për Migirim (IOM) u emërua nga UNMIK-u dhe KFOR-i për të vepruar si qendër e implementimit të programit të çmobilizimit dhe të riintegrimit. Parathënie Pas përfundimit të konfliktit, popullata e Kosovës u ballafaqua me një periudhë dramatike të ndryshimeve dhe të sfidave që priteshin në muajt e ardhshëm. Familjet e zhvendosura ktheheshin në shtëpitë e veta; autoritetet dhe institucionet tradicionale po rithemeloheshin dhe duhej t'i përshtateshin rrethanave të reja; sistemet e ndihmës sociale duhej të themeloheshin në atë mënyrë që t'i bënin ballë përpjekjeve të mëdha, të nevojshme për t'u përgatitur për dimrin që afrohej dhe për periudhën pas tij. Në këto kushte të brishta socio-ekonomike, ishte e nevojshme një strategji gjithëpërfshirëse dhe e koordinuar e menaxhuesve të lartë të IOM-it. IOM-i tashmë ishte i pranishëm në rajon edhe para se t'i bëhej kërkesa për aksion të mëtejmë nga UNMIK-u dhe KFOR-i. Për t'iu përgjigjur ekzodit masiv të refugjatëve kosovarë, IOMit i është bërë thirrje për t'ua ofruar shërbimet e veta refugjatëve dhe komuniteteve mikpritëse në Maqedoni dhe në Shqipëri. Duke qenë të udhëhequr nga Programi i Evakuimit Humanitar (HEP), më shumë se 60,000 refugjatëve u është ofruar ndihmë, me evakuim të përhershëm ose me rivendosje në shtetet jofqinje, nën kujdesin e IOM-it. Pas përfundimit të luftimeve, IOM-i u bë i pranishëm në tërë Kosovën, duke ofruar shërbime për kthim të organizuar nga shtetet fqinje dhe nga ato jofqinje, në bashkëpunim me Komisariatin e Lartë të Kombeve të Bashkuara për Refugjatë (UNHCR). 14 PSSP i Kosovës, z. Bernard Kushner u dëshiron mirëseardhje refugjatëve të parë, që po ktheheshin nga shtetet evropiane

15 HYRJE Parathënie PSE PIKËRISHT IOM-I? NJË PËRMBLEDHJE E SHKURTËR E PËRVOJËS PARAPRAKE TË IOM-IT DHE E PARIMEVE UDHËZUESE TË TIJ Organizata Ndërkombëtare për Migrim (IOM) është një agjenci e pavarur ndërqeveritare me qendër në Gjenevë, Zvicër. Falë autorizimeve të saj të gjera për çështje të migrimit, IOM-i përpiqet t'i plotësojë nevojat e mërgimtarëve dhe të qeverive lidhur me çështjet humanitare dhe me ato të zhvillimit, duke përfshirë këtu edhe përpjekjet për rehabilitim pas konfliktit. Duke bashkëpunuar ngushtë me Kombet e Bashkuara dhe me partnerë të tjerë të bashkësisë ndërkombëtare, që nga themelimi i tij më 1951, IOM-i u ka ofruar ndihmë më shumë se nëntë milionë refugjatëve dhe mërgimtarëve. Përvoja e përgjithshme e IOM-it në lëmin e ndihmës për riintegrimin e ish-luftëtarëve në shtetet e tjera, si: Angola, Guatemala, Haiti, Timori Lindor, Mozambiku, Filipinet etj, ka dëshmuar se nismat fitimprurëse, të implementuara shpejt dhe gjerësisht në një rajon të caktuar, në masë të madhe, i kontribuojnë stabilizimit të një numri të madh njerëzish në zonat që më parë kanë qenë në luftë. Ndërhyrjet e tilla, komuniteteve të dërmuara dhe ish-luftëtarëve të risistemuar u kanë ofruar mundësi për të investuar në ardhmëninë e tyre, e jo për t'u futur sërish në ndonjë konflikt të armatosur, si mundësi e vetme. Përderisa ka faktorë të shumtë dhe të ndryshëm që njerëzit i shtyejnë të bëhen akterë të dhunës, arritja e papritur dhe e shpejtë e një numri të madh mundësish të tjera, në masë të madhe, i kontribuojnë krijimit të stabilitetit në një rajon. "Riintegrimi i ish-luftëtarëve në jetën civile dhe rivendosja e monopolit të pushtetit shtetëror, janë qenësore për ta parandaluar rikthimin e tyre në përpjekje të dhunshme të realizimit të interesave". 5 Nevoja për aftësim profesional në rrethana pas konfliktit, mund të shndërrohet në mundësi për trajnim dhe për punësim të luftëtarëve të çmilitarizuar dhe të popullatës civile në përgjithësi dhe njëherit mund ta ulë nivelin e dëshpërimit dhe të mospajtimit përbrenda atij segmenti të shoqërisë, pjesëtarët e të cilit më së shumti kanë gjasë t'i rrokin armët përsëri. Puna e IOM-it në zhvillimin e TMK-së është një shembull konkret i besimit që luftëtarët e çmobilizuar dhe civilët e dalë nga lufta mund të transformohen në një organizatë të shërbimeve emergjente që punon në dobi të popullatës dhe t'i shërbejë asaj. Siç u përmend në pjesën e mësipërme, UNMIK-u dhe KFOR-i morën parasysh vlerat dhe përvojën paraprake të IOM-it, kur vendosën ta emërojnë atë si qendër që do ta hartonte dhe do ta implementonte programin e riintegrimit të ish-luftëtarëve të çmilitarizuar. Programi i parë i IOM-it, i hartuar për këtë qëllim, quhej Shërbimi i informimit, këshillimit dhe i referimit (ICRS) dhe mbështetej në programet e ngjashme të çmilitarizimit, çmobilizimit dhe të riintegrimit, që më parë, janë zbatuar nga IOM-i në pjesë të tjera të Botës. Programi filloi më 1 gusht të vitit 1999 me shqyrtimin, regjistrimin dhe me portretizimin e ishluftëtarëve të UÇK-së. Programi ICRS i IOM-it u planifikua për t'u ofruar ndihmë luftëtarëve të çmilitarizuar gjatë riintegrimit të tyre në jetën civile. Kjo duhej të arrihej nëpërmjet sigurimit të informacioneve me kohë, të sakta dhe të paanshme, në nivele të ndryshme, përkitazi me mundësitë e disponueshme për riintegrim, duke 5. Po aty, fq.2 6. Po aty, fq.4. Regjistrimi i ish-pjesëtarëve të UÇK-së nga IOM-i 15

16 HYRJE përfshirë këtu rekomandimet për punësim, trajnimet dhe mundësitë e tjera fitimprurëse. Këto shërbime u kombinuan me një vistër të gjerë aktivitetesh për zhvillimin e aftësive dhe u kushtoheshin komunave të Kosovës, duke filluar nga ndërtimi i infrastrukturës dhe menaxhimi i shëndetësisë deri tek iniciativat e përsosjes së teknologjisë informative, me qëllim të zgjerimit të kompetencave të tyre dhe të mbështetjes së punëve të vazhdueshme të rindërtimit dhe të zhvillimit ekonomik, në zonat e dëmtuara rëndë nga lufta. KRIJIMI DHE ZHVILLIMI I TRUPAVE TË MBROJTJES TË KOSOVËS Me Rregulloren 1999/8 të Kombeve të Bashkuara, në janar të vitit 2000, zyrtarisht u themeluan Trupat e Mbrojtjes të Kosovës (TMK) dhe, së bashku me Deklaratën e Parimeve, të publikuar nga UNMIK-u në shtator të vitit 1999, e pasqyruan marrëveshjen ndërkombëtare për krijimin e një organizate të re. UNMIK-u përzgjodhi IOM-in si agjenci të koordinimit dhe përgjegjëse për zhvillimin e aftësive të TMK-së që t'i kryente detyrat nga lëmi i mbrojtjes civile dhe nga ai i shërbimit emergjent, të specifikuara gjerësisht nga Rregullorja në fjalë. Angazhimi i IOM-it me TMK-në gjatë katër viteve të shkuara ka qenë një proces evolutiv, me dimensione të reja dhe me një shkallë të rritur të bashkëpunimit. TMK-ja është paramenduar të jetë një organizatë civile vendore shumetnike, me shumë disiplina dhe e uniformuar për shërbime emergjente. Hapi i parë në krijimin e saj qe çmobilizimi dhe regjistrimi i pjesëtarëve të UÇKsë. Nga 23 korriku deri më 30 nëntor të vitit 1999, IOM-i i regjistroi 25,723 luftëtarë të demobilizuar të ish-uçk-së, me qëllim të riintegrimit të tyre në jetën civile, nëpërmjet programit të ICRS-së. Njëra prej mundësive për punësim, që u ofrohej kandidatëve të ICRS-së, ishte TMK-ja. Parathënie Komuniteti ndërkombëtar planifikoi që TMK-ja t'i kishte 3,000 pjesëtarë të rregullt dhe 2,000 rezervistë të zgjedhur paraprakisht, që do të angazhoheshin sipas nevojës. Anëtarësimi në organizatën që zinte fill, ishte i hapur për të gjithë individët e kualifikuar, ndërsa UNMIK-u vendosi që dhjetë për qind e vendeve të punës të rezervoheshin për kandidatët civilë, duke pasur Miratimi i Rezolutës

17 HYRJE Parathënie kujdes edhe në përfshirjen e pjesëtarëve të minoriteteve. Për kandidatët e interesuar u organizua një konkurs garimi, që u realizua nga IOM-i dhe që u mbikëqyr nga UNMIK-u dhe KFOR-i. Administrimin e testit për rekrutim në TMK, që kishte për qëllim t'i shoshiste dhe t'i vlerësonte pjesëtarët potencialë, UNMIK-u dhe KFOR-i ia besuan programit ICRS të IOM-it. Për t'u siguruar se TMK-ja do të themelohej pa vonesë të tepruar, testimi i kandidatëve filloi në javën e dytë të nëntorit të vitit 1999 dhe u planifikua që procesi i përzgjedhjes të përfundonte deri në fund të janarit Para përfundimit të këtij afati, më 2 janar të vitit 2000, IOM-i ia dha komisionit të përbashkët (të përbërë nga përfaqësuesit e UNMIK-ut, KFOR-it dhe të TMK-së), emrat e 13,739 personave të kualifikuar që, më tutje, ta bënte përzgjedhjen përfundimtare të pjesëtarëve të TMK-së. Zyrtarisht TMK-ja u themelua më 21 janar të vitit Meqë tashmë ishte kryer procedura e anëtarësimit në TMK, UNMIK-u dhe KFOR-i kërkuan nga IOM-i ta hartonte dhe ta koordinonte një program trajnimi për Trupat e sapoformuara. Rregullorja 1999/8 dhe Deklarata e Parimeve e UNMIK-ut ishin të një rëndësie jetike për identifikimin dhe për përcaktimin e pikësynimeve, ngjarjeve të rëndësishme dhe të rezultateve që priteshin nga Programi i IOM-it për trajnimin e Trupave të Mbrojtjes të Kosovës, që punën e filloi në shkurt të vitit Në bazë të këtyre dokumenteve, TMK-ja u ngarkua me këto detyra: Nga 1 maji deri më 3 shtator të vitit 2000 janë mbajtur trajnime të tjera intensive për kuadro të mesme udhëheqëse D Të reagojë ndaj fatkeqësive që e godasin popullsinë dhe territorin e Kosovës; D Të zhvillojë operacione të kërkim-shpëtimit; D Të ndihmojë në rindërtimin e infrastrukturës dhe të komuniteteve të Kosovës; D T'u ofrojë, sipas nevojës, ndihmë UNMIK-ut dhe KFOR-it dhe D Të kryejë detyra zyrtare. Pas planifikimeve dhe konsultimeve gjithëpërfshirëse, Programi i IOM-it për trajnimin e TMKsë e zhvilloi një strategji, nëpërmjet së cilës TMK-ja do të autorizohej t'i përmbushte detyrat e përmendura në mënyra të shumta dhe të ndryshme. Aktivitetet dhe aksionet e shumta ndahen në tri kategori të ndryshme, por që e plotësojnë njëra-tjetrën, si: D Trajnimi (duke përfshirë dislokimet brenda Kosovës dhe jashtë saj); D Nismat për ndihmë humanitare/ndihmë popullatës dhe D Angazhimet në situatat e vërteta. 17

18 HYRJE Për secilën prej këtyre kategorive, pjesëtarët e TMK-së, veç e veç, duhej t'i zhvillonin shkathtësitë dhe pikëpamjet e nevojshme për t'i kryer detyrat e veta, derisa udhëheqjes dhe organeve të TMK-së u nevojiteshin strukturimi dhe doktrinat përkatëse, për t'i rritur sa më shumë aftësitë e pjesëtarëve të saj. Programi i trajnimit të TMK-së duhej të realizohej ndaras nga programet e trajnimit që përpiloheshin dhe implementoheshin nga programi ICRS i IOMit. Pritej që sinergjia (rezultatet e shtuara), si rezultat i përpjekjeve të IOM-it për menaxhim të këtyre dy programeve komplementare (ICRS dhe trajnimi i TMK-së), - të kishte efekte afatgjata dhe dobiprurëse për tërë Kosovën. Evolucioni i Programit të trajnimit të TMK-së, që nga fillimi i tij, gjithmonë është konsideruar si një 'punë në rritje', që mundëson përshtatjen e nevojave, dëshirave dhe të kërkesave të organizatës, së cilës i shërben, pra TMK-së. Sot, pas më se katër vjet angazhimi të IOM-it me TMK-në, është arritur shumë. Edhe pse procesi i transformimit të TMK-së nuk ka përfunduar në tërësi, dëshmitë e konfirmojnë pohimin se, deri më tash, ai ka qenë i suksesshëm. Parathënie FUSHËVEPRIMI I PROGRAMIT TË TRAJNIMIT TË TMK-së: I. TRAJNIMI NË KOSOVË DHE JASHTË SAJ Pikësynim i gjithmbarshëm i Programit të trajnimit të TMK-së ishte që TMK-ja të përgatitej për të vepruar me efektshmëri, si një organizatë kompetente për ndihmë në raste fatkeqësish/për shërbime emergjente përbrenda Kosovës. Programi i trajnimit të TMK-së u nda në pesë faza dhe secila prej tyre u formësua dhe i zgjeroi instruksionet në themelet e fazës paraprake, duke ua trasuar kështu rrugën trajnimeve gjithnjë e më të specializuara në lëmin e mbrojtjes civile. Objektiv i Fazës I (shkurt - shtator 2000) ishte që pjesëtarët e TMK-së të angazhoheshin në mënyrë konstruktive në aktivitetetet që i ngritin në një nivel më të lartë përgjegjësinë personale, bindjen ndaj urdhrave, por edhe shkathtësitë themelore individuale dhe ato organizative. Trajnimi orientues dhe ai themelor u organizuan me qëllim që pjesëtarët e TMK-së t'i njihnin përgjegjësitë dhe strukturën e miratuar të Trupave; ata, po ashtu, vijuan trajnime në lëmin e të drejtatve të njeriut, të punëve administrative, të menaxhimit të resurseve dhe të njohurive elementare të zjarrfikjes. Në atë kohë, filloi një bashkëpunim i mirëfilltë ndërmjet Marrëveshjes EUR-OPA për Rreziqe të Mëdha të Këshillit të Evropës dhe Programit të trajnimit të TMK-së, ndërsa vlerësimi i Këshillit të Evropës për rreziqet në Kosovë, do të shërbente si burim i vlefshëm për vitet që do të vinin. Pikësynime të Fazës II (tetor maj 2001) ishin konsolidimi i kontrollit dhe i resurseve në ShP të TMKsë, si dhe krijimi i harmonisë dhe i bashkëpunimit ndërmjet udhëheqësve kryesorë të TMK-së dhe autoriteteve rajonale. Ky pikësynim i dytë u plotësua nga Fondi i Mirëbesimit i IOM-it që në këtë periudhë e filloi implementimin e projektit të tij dhe përfitoi nga bashkëpunimi i mirëfilltë ndërmjet TMK-së, UNMIK-ut, KFOR-it dhe udhëheqësve komunalë. Këshilli i Evropës dhe Programi i trajnimit të TMK-së i vunë në jetë Kursin hyrës dhe atë kryesor të Shkollës së Mbrojtjes Civile. Dy aktivitete të trajnimit kolektiv: ushtrimi në postin e komandimit dhe ushtrimi i zhvilluar me hartë, bënë që të zhvilloheshin aftësitë e pjesëtarëve të TMK-së për të vepruar si njësite të efektshme dhe për t'i bashkërenduar përpjekjet me rast të reagimit ndaj fatkeqësive të simuluara. Veç kësaj, në këtë 18

19 HYRJE Parathënie fazë, pjesëtarët e TMK-së u dërguan në Universitetin Indiana të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, për të vijuar kurse të gjuhës angleze, ndërsa në Qendrën Marshall në Garmish të Gjermanisë u dërguan për ta vijuar një trajnim të specializuar, në kuadër të Programit për studimin e çështjeve ndërkombëtare dhe të atyre të sigurisë. Faza III (qershor maj 2002) kishte për qëllim ta ruante unitetin e komandimit në TMK, duke e demonstruar shtimin e gatishmërisë së udhëheqësve të TMK-së dhe të komandantëve rajonalë, për t'iu përgjigjur organeve civile. Ky objektiv, në mënyrë dramatike dhe të papritur, u vu në sprovë më 24 prill të vitit 2002, kur komunën e Gjilanit e goditi tërmeti me fuqi 5.6 shkallë të Rihterit. Administratorët komunalë, OJQ-të bashkëpunuese dhe departamentet e shërbimeve relevante e kërkuan dhe e lavdëruan reagimin dhe ndihmën e TMK-së në atë rast emergjent. Suksesi i tyre, jo vetëm në ofrimin e shërbimeve të ndihmës, por edhe në veprimin në pajtim me autoritetet komunale, dëshmoi se udhëheqësit dhe pjesëtarët e TMK-së i kishin përvetësuar pikësynimet e tri fazave të para të Programit të trajnimit të TMK-së. Veç kësaj, implementimi i Sistemit të menaxhimit të trajnimit shënoi një përparim të dukshëm, pasi që pjesëtarët e TMK-së u bënë më të aftë t'i vlerësonin dhe t'i planifikonin trajnimet tremujore dhe ato vjetore. Në ndërkohë, u zhvilluan edhe dy aktivitete të tjera të rëndësishme të trajnimit kolektiv, duke e ngritur kështu shkallën e gatishmërisë së pjesëtarëve të TMK-së për të reaguar në rast emergjencash të vërteta. Një arritje tjetër e rëndësishme e fazës III ishte publikimi i Doracakut të Shkollës së Mbrojtjes Civile, në dy gjuhë - angleze dhe shqipe. Libri prej më se 1000 faqesh qe njëri prej produkteve më të rëndësishme që rezultoi nga bashkëpunimi i mirëfilltë disavjeçar ndërmjet Programit të trajnimit të TMK-së dhe Marrëveshjes EUR/OPA për Rreziqe të Mëdha dhe ishte publikimi i parë i këtij lloji në Kosovë. Faza IV (qershor maj 2003) e vuri theksin në trajnimin e institucionalizuar individual, duke i përqendruar resurset në zhvillimin dhe në zgjerimin e TRADOK-ut dhe të komponentëve të tij: Akademisë së Mbrojtjes, Qendrës Simulative, dy qendrave të trajnimit themelor dhe Qendrës së trajnimit kolektiv. Gjatë kësaj periudhe u zhvillua ushtrimi më i rëndësishëm, në kuadër të trajnimit kolektiv, - Shqiponja 5, që dukshëm i demonstroi aftësitë e rritura të TMKsë për t'i bashkërenduar dhe për të ofruar shërbime emergjente me rastin e reagimit ndaj emergjencave të llojeve të ndryshme, duke filluar nga tërmetet dhe vërshimet, e deri te zjarret dhe fatkeqësitë në komunikacion. Të diplomuarit në Shkollën e Mbrojtjes Civile udhëtuan në Turqi për të marrë pjesë në një trajnim për reagim në rast tërmeti, ndërsa njësitet e TMKsë për reagim të shpejtë nga dy Zona të Mbrojtjes, u dislokuan në Afrikë të Jugut për ta vijuar një trajnim. Pos kësaj, pjesëtarët e TMK-së morën pjesë në Garën botërore të nxjerrjes së viktimave në Pragë dhe në Garën e nxjerrjes së viktimave, të mbajtur në ujdhesat e Britanisë së Madhe. Në të dyja këto gara, grupet e TMK-së iu kundërvunë ekipeve të vendeve më të zhvilluara të Botës dhe u radhitën në mesin e gjysmës së pjesëmarrësve më të suksesshëm. Faza V (qershor prill 2004) e Programit të trajnimit të TMK-së përqendrohet në dy objektiva kryesorë: në vazhdimin e dislokimit të TMK-së në qendra të trajnimit jashtë vendit dhe në pjesëmarrjen në gara të ofrimit të shërbimeve emergjente, si dhe në avancimin e procesit të rritjes së aftësive, që TMK-në e përgatitin për të vepruar me efektshmëri si një organizatë kompetente e reagimit dhe e ndihmës në rast fatkeqësish në Kosovë, duke synuar pavarësimin e vet përfundimtar nga bashkësia ndërkombëtare. Pas katër dislokimeve të rëndësishme në Republikën Çeke, Programi i trajnimit të TMK-së arriti ta përmbushte pikësynimin e tij: që njësitet e reagimit të shpejtë nga të gjitha ZM-të dhe NjGRSh-ja të fitonin përvojë të trajnimit jashtë vendit. Rrita dhe zhvillimi i mundësive të Akademisë së Mbrojtjes për trajnime, morën hov edhe më të madh pas realizimit të Kursit themelor të zhvillimit të udhëheqjes, Kursit të trajnimit fillestar të pjesëtarëve të rinj dhe të Kursit themelor për oficerë. Deri në mars të vitit 2004, për pjesëtarët e TMK-së janë organizuar gjithsej 16,753 orë trajnimi, përkatësisht 5,507,379 orë, duke e llogaritur numrin e pjesëmarrësve në to. Strategjia e 19

20 HYRJE gjithmbarshme me të cilën janë udhëhequr hartimi dhe implementimi i programit të trajnimit, mund të përmblidhet me tri fjalë; programi i trajnimit ishte përpiluar me qëllim që të jetë: D I përqendruar në objektiv, D I standardizuar dhe D I pavarur Koncepti "I përqendruar në objektiv" ka të bëjë me pikësynimet e trajnimit, që i specifikojnë qartas njohuritë dhe shkathtësitë e nevojshme për individët dhe për grupet e angazhuara në mbrojtjen civile, derisa standardizimi përkujdeset që në të gjitha njësitet dhe në të gjitha zonat të organizohet trajnim i njëjtë. Për më tepër, ky nocion flet për preokupimin që trajnimi për ofrimin e shërbimeve emergjente t'i plotësojë standardet ndërkombëtare. Pavarësimi arrihet nëpërmjet doracakëve dhe doktrinave të hartuara në gjuhën shqipe. Këto materiale ia mundësojnë TMK-së që në të ardhshmen t'i përsëritë, t'i vazhdojë dhe të mbështetet në trajnimet paraprake. Këto tri parime janë personifikuar në Komandën e Trajnimit dhe të Doktrinës (TRADOK) dhe në komponentët e saj. TRADOK-u rrënjësisht i zgjeroi kapacitetet e TMK-së për t'u dalë ballë përgjegjësive të saj të tashme dhe atyre të ardhshme. Parathënie II. NISMAT PËR NDIHMË HUMANITARE/NDIHMË POPULLATËS: FONDI I MIRËBESIMIT I IOM-it Krahas trajnimit, pjesëtarët e TMK-së e kanë jetësuar përvojën e tyre praktike, duke i mbështetur nismat për ndihmë humanitare dhe për ndihmë popullatës. Gjatë katër viteve të kaluara, Projekti Trust Fund (Fondi i Mirëbesimit) i IOM-it ka pasur për qëllim që pjesëtarët e TMK-së t'i angazhojë efektivisht në trajnime pa shkëputje nga puna, duke marrë pjesë në projekte punuese të komunitetit dhe në ato humanitare. TMK-ja u ka ndihmuar të gjitha komunave të Kosovës, duke punuar në lëmenjtë, si: instalimet hidrosanitare, hedhja e mbeturinave, rindërtimi i godinave, fushatat me rastin e Ditës Botërore të Pastrimit, rehabilitimi i shkollave dhe i shtëpive dhe ripyllëzimi. Një rast që e ilustron këtë është ndërtimi i shtatë stacioneve të reja të zjarrfikjes anekënd Kosovës nga ana e TMK-së. Kjo nismë, jo vetëm që e shtoi shumë sigurinë publike, por edhe ofroi mundësi për plotësimin e nevojave urgjente për punësimin e pjesëtarëve të shërbimit të zjarrfikjes të Kosovës. Ndërtimi i një qendre të zjarrfikjes në komunën e Lypjanit (shkurt 2003) Që nga fillimi i punëve të Projektit të Fondit të Mirëbesimit, stafi i IOM-it e ka ndihmuar dhe e ka këshilluar TMK-në lidhur me fazat e planifikimit dhe të realizimit të të gjitha projekteve, si dhe e ka luajtur rolin e ndërmjetësit në kërkimin dhe në organizimin e projekteve të përbashkëta me agjencitë dhe me donatorët e jashtëm. Për më shumë, IOM-i ka ofruar këshilla 20