Variantas ellas poesias dad Alfons Tuor

Größe: px
Ab Seite anzeigen:

Download "Variantas ellas poesias dad Alfons Tuor"

Transkript

1 Variantas ellas poesias dad Alfons Tuor Lavur da licenziat inoltrada alla facultad filosofica da l Universitad da Friburg (CH) Renzo Caduff Tujetsch (GR) 2004

2 Tabla da cuntegn 1 Introducziun 1 2 Descripziun dalla teoria Duas modas da far critica Critica genetica Critica dallas variantas Il pretext genetic Apparat genetic ed apparat evolutiv Variantistica Variantas d autur Fuormas d intertextualitad Transposiziuns formalas Proceduras quantitativas 8 3 Cronologia 10 4 L ovra lirica dad Alfons Tuor Las ediziuns d autur Descripziun dallas ediziuns Poesias romonschas [PR1-PR3] Poësias romonschas. [Emprema Part] [PR1] Poësias romonschas. Secunda Part [PR2] Poesias romonschas. Tiarza Part [PR3] Poesias [I] Magnificat. Emprema part [M1] Poesias sursilvanas [PS] Magnificat. Secunda part [M2] Fluras alpinas [FA] 24 5 Poesias publicadas en 2. versiun ellas ediziuns d autur Poësias romonschas. Secunda Part [PR2] Poesias sursilvanas [PS] Fluras alpinas [FA] 26 6 Apparat e commentari Tetel dalla davosa versiun publicada Publicaziuns Gliesta dallas scursanidas 6.3 Text critic dalla davosa versiun publicada Correcturas Midadas da fuorma Variantas Commentari Descripziun formala dalla poesia Variantas d editur Variantas d autur substanzialas Commentari detagliau dallas singulas variantas 29 2

3 7 Corpus da versiuns - Variantas e commentari Versiun en PR Poesia originala en 2. versiun ell ediziun da PR Il schnec de Medel Versiuns en PS Poesias translatadas en 2. versiun ell ediziun da PS 33 [1.] Il psalm schvizzer. 33 [2.] Hymnus della descendenza latina. 37 [3.] La Marseillaise. 39 [4.] La guardia dil Rhein. 45 [5.] Il sursilvan egl jester. 48 [6.] Guglielm Tell. 51 [7.] Emblida buca mei. 56 [8.] La flur strieuna. 58 [9.] Il pistur sin l alp. 60 [10.] Il catschadur. 65 [11.] Il schvizzer egl jester. 69 [12.] Memia tard! 73 [13.] La véta. 77 [14.] Il viandont. 79 [15.] Lamentischun. 82 [16.] La guardia. 85 [17.] Il schuldau. 88 [18.] Il bandischau. 92 [20.] La fossa. 94 [21.] La rosa Poesias originalas en 2. versiun ell ediziun da PS 100 [27.] Ils paupers. 100 [28.] La Regina dil Tschiel. 108 [29.] Avon igl altar de Nossadunna. 110 [30.] Alla mumma celestiala. 113 [31.] Il refugi dils pucconts. 115 [35.] Ils magnats della Cadi. 118 [37.] Il num de Maria. 121 [39.] L emprema flur. 123 [40.] La primavéra. 125 [41.] Il matg. 126 [47.] Al descendent della schémia. 127 [48.] La miséria soziala. 129 [50.] Sonnet sin ina morta. 131 [54.] Als rechs. 132 [56.] Il semnader. 135 [62.] Il rech. 138 [63.] Al pievel romonsch. 140 [65.] Las paterlieras. 143 [66.] Il nausch vischin. 145 [67.] Sper la mar. 147 [69.] La pussonza dils danès. 152 [70.] Egl jester. 157 [75.] Il ranvèr. 161 [76.] Allas steilas. 169 [77.] London. 172 [80.] Sin la pézza. 175 [81.] Igl avis. 177 [83.] Bab e fégl

4 7.3 Versiuns en FA Poesias originalas en 2. versiun ell ediziun da FA Ave Maria! Agl eungel-pertgirader La providientscha Sul firmament stelliu! Tendenzas da correcziun Midadas dil tetel Tetels dallas poesias translatadas Tetels dallas poesias originalas Midadas digl incipit Correcziuns ritmicas digl incipit Midadas dil metrum dalla poesia cun repercussiuns sigl incipit Substituziuns dalla conjuncziun da coordinaziun e Substituziuns a l entschatta dil vers Substituziuns egl intern dil vers Eliminaziun dad elisiuns ed aferesas Proceduras quantitativas Excisiuns Proceduras ulteriuras Variantas d editur Variantas d editur formalas Differents exempels da variantas d editur pli substanzialas Poesias en 1. versiun ellas ediziuns postumas Text dalla canzun ellas ediziuns postumas Variantas d editur problematicas Variantas dils Cudischs de lectura II.-VIII Conclusiun 202 BIBLIOGRAFIA 203 Documents en connex cun Alfons Tuor 203 Litteratura primara 204 Litteratura secundara 205 CURRICULUM VITAE 209 ASCHUNTA 210 Indices dallas ediziuns d autur 210 Survesta dallas publicaziuns liricas dad Alfons Tuor 219 Publicaziuns dad Alfons Tuor 223 4

5 1 Introducziun En questa lavur vegnan las versiuns poeticas ch ein stadas d anflar ellas ediziuns d autur dad Alfons Tuor confruntadas. El decuors d in decenni ( ) edescha Tuor 8 ediziuns da poesias u sco atgnas publicaziuns ni en periodicas. En treis da quellas ediziuns reedescha el en 2. versiun poesias gia stadas publicadas en ediziuns anteriuras. Il studi pli detagliau dallas poesias ha mussau ch il poet repren buc meins che 53 poesias en fuorma d ina 2. versiun. Igl intent principal ei da publicar il corpus da versiuns aschia, che las midadas da fuorma e las variantas resortan per in eventual lectur a moda clara e surveseivla. Per quei motiv variescha la moda e maniera da presentaziun dallas versiuns secund las midadas da fuorma ed il tip da variantas (cfr. 6). Per poesias cun variantas minimas tonscha ei da far resortir sulettamein ils loghens pertuccai da correcziuns. En quels cass vegn ediu mo la 2. versiun e la versiun anteriura sa vegnir reconstruida cun agid digl apparat da variantas. Per las poesias cun midadas da fuorma e correcziuns pli substanzialas vegnan las versiuns edidas a moda sinoptica. Il text dalla 2. versiun vegn edius en fuorma critica, i.e. eventuals sbagls da stampa vegnan menziunai e currigi. Suenter suonda in commentari general en connex culla poesia e sia fuorma, nua ch ei vegn era dau in sguard allas variantas d editur substanzialas. La part impurtonta dalla lavur fuorma la fin finala il commentari detagliau dallas variantas d autur. Quei commentari emprova en emprema lingia d argumentar mintga singula varianta sin fundament dil vers pertuccau ni dils vers vischinonts; ei quei buc pusseivel, vegn fatg diever d exempels semeglionts ch ein d anflar ellas poesias digl autur. Per possibilitar talas cumparegliaziuns ein tut las poesias publicadas ellas 8 ediziuns d autur vegnidas endatadas en fuorma electronica. Sin fundament dils commentaris specifics vegn dau ina survesta d enzacontas tendenzas da correcziun digl autur, plinavon tematisescha in capetel conclusiv las variantas introducidas dils editurs postums. Igl ei evident che quels dus davos capetels ein mo ina sort d exemplificaziun, co ei savess vegnir cuntinuau cullas basas elavuradas en questa lavur (corpus da versiuns; apparat da variantas). Era en vesta ad in eventuala scuvretga da l ovra manuscretta dad Alfons Tuor ha questa lavur aunc sia legitimaziun e sa en gliez cass vegnir duvrada sco punct da partenza per in evaluaziun pli cumplessiva dallas variantas e per ina reconstrucziun pli precisa dalla genesa dallas singulas poesias. Il maletg dil poet Alfons Tuor che gliema vid sias poesias sco el vegn duvraus da Sur Carli Fry, ch ei staus responsabels per l ediziun dallas Ovras da Alfons Tuor, vegn en scadin cass a vegnir confirmaus entras questa lavur. Quei ei era stau il motiv principal che ha adina puspei fascinau ed animau d encurir vinavon, pertgei ei sedi era: quel ch anfla enquera. Jeu engraziel: - a prof. dr. Georges Darms per ses cussegls e siu accumpignament duront las differentas fasas dalla lavur - ad Alfons Tuor (Büttikon) per sia promtadad da metter a disposiziun a mi numerus documents ord il relasch digl autur Alfons Tuor e per ils interessants discuors - a prof. dr. Clà Riatsch per ses tips e siu interess cuntinuau - a P. Vigeli Monn, responsabel dalla Biblioteca romontscha claustrala, per sia gronda disponibladad e confidonza - a dr. ass. Guido Pedrojetta per siu agid pertuccont la variantistica - a tut quels che jeu hai emblidau per la pazienzia. 5

6 2 Descripziun dalla teoria 2.1 Duas modas da far critica Dalla producziun litterara s occupeschan oravontut duas differentas metodas ni tradiziuns: la critica delle varianti, quella taliana, e la critique génétique franzosa. En differents artechels vegnan quellas duas metodas cumparegliadas 1 e sco conclusiun fetg generalisonta san ins dir, che la critica genetica descrivi en emprema lingia las transformaziuns dil cuntegn, pia en in senn las macro-variantas, ferton che la critica dallas variantas s occupeschi oravontut cullas midadas d in text gia consolidaus en sia fuorma 2. Igl ei pia il material che decida davart la metoda che duei vegnir applicada. El cass concret da l ovra lirica dad Alfons Tuor vegn aschia mo la critica dallas variantas en damonda. Per singulas poesias dat ei bein enzacons autografs, che cuntegnan versiuns ed emprovas antecedentas allas versiuns publicadas; il material ei denton memia fragmentars 3 per descriver la genesa d ina poesia naven da l entschatta dil process scret entochen la davosa ediziun d autur, i.e. Ausgabe letzter Hand ni «edizione dell ultima mano, cioè conforme all ultima volontà dell autore» (Stussi 1994:160). L ovra da Tuor ei denton en emprema lingia interessanta en connex cul grond diember da poesias publicadas ellas ediziuns digl autur en 2. versiun (mira cap. 5). Ils suandonts capetels teoretics vulan dar ina cuorta survesta generala davart quellas duas modas da far critica, en special dalla critica dallas variantas e sias teoretisaziuns Critica genetica La critica genetica ei vegnida elaborada e vegn applicada oravontut naven dils onns siatonta en Frontscha e per part era en Tiaratudestga. Siu camp da lavur fuorman oravontut ils autografs da poets moderns e contemporans. Ils differents tips da material vegnan analisai en centers da retscherca e presentai cun agid da l informatica tenor in uorden che duess esser quel dil svilup natural da l ovra. Igl ei pia oravontut il tip da material ( documents da redacziun ) che dat al studi dallas skizzas, dils sbozs, dallas empremas versiuns e lur transformaziuns dil cuntegn il num critica genetica 4. Introducziuns davart la critica genetica accentueschan en emprema lingia il fatg ch il text seigi il resultat d ina elavuraziun cuntinuada. De Biasi di en quei connex: «La critique génétique a pour objet cette dimension temporelle du texte à l état naissant, et part de l hypothèse que l oeuvre, dans son éventuelle perfection finale, n en reste pas moins l effet de sa propre genèse.» (1999:5). Tenor De Biasi vegn quella genesa, el cass ideal, documentada da differentas fasas da lavur, ch ein conservadas en fuorma da perdetgas screttas. «Ce sont ces traces matérielles que la génétique textuelle se propose de retrouver et d élucider.» (ibid.). De Biasi distingua plinavon la genetica textuala, che decifrescha ils manuscrets, dalla critica genetica sco tala, che emprova d interpretar ils resultats dalla genetica textuala. Damai che la critica genetica sa vegnir scartada gia dalla bial entschatta en connex culla tematica da quella lavur, vegn desistiu d ina descripziun en detagl da quella moda da far critica 5. 1 Cfr. p.ex. Segre (1998) e Grignani (2002). 2 Cfr. Segre: «[ ] la critique génétique privilégie les transformations de contenus, [ ] la critique des variantes affronte les changements apportés à un texte assez consolidé.» (1998:76) e plinavon Grignani (2002:38s.). 3 Per enqual ovra dramatica vesa quei ora empau auter, aschia existan p.ex. 4 versiuns dalla tragedia Carezia fraterna: 1) in emprem sboz en in carnet octav; 2) ina secunda versiun en in quarto; 3) las artgas da stampa cun correcturas digl autur; 4) la versiun definitiva publicada en Igl Ischi IV, 1900: Cfr. Segre (1998:79); (2001:111) e Grignani (2002:46). 5 Ina buna introducziun pertuccont la critica genetica dat De Biasi (1999). Per ina descripziun pli cumplessiva mira Grésillon (1994). In informaziun davart ils origins dalla critica genetica tudestga dat Zeller (1998). Mira plinavon Grésillon (1998); Segre (2001). 6

7 2.1.2 Critica dallas variantas La critica dallas variantas 6 stat en stretg connex culs screts teoretics da Gianfranco Contini 7. Quels screts ein per gronda part vegni elavurai en fuorma da pintgas buccadas e stattan aschia en stretg connex culs auturs che vegnan analisai, aschia p.ex. Petrarca, Ariosto, Leopardi, Manzoni e.a. 8. Sco ina dallas empremas teoretisaziuns dalla critica dallas variantas vala il scret Come lavorava l Ariosto (Contini 1974) 9. En quel distingua Contini duas differentas modas e manieras da descriver in ovra poetica: d ina vart la metoda statica che considerescha l ovra sco resultat, da l autra vart la metoda dinamica che analisescha en emprema lingia il process, il svilup dad in ovra. Per l emprema metoda, quella statica, equivala in ovra ad ina valur, per la secunda vala ella sco avischinaziun permanenta alla valur 10. «Vi sono essenzialmente due modi di considerare un opera di poesia: vi è un modo, per dir così, statico, che vi ragiona attorno come su un oggetto o risultato, e in definitiva riesce a una descrizione caratterizzante; e vi è un modo dinamico, che la vede quale opera umana o lavoro in fieri, e tende a rappresentarne drammaticamente la vita dialettica. Il primo stima l opera poetica un valore ; il secondo, una perenne approssimazione al valore ; e potrebbe definirsi, rispetto a quel primo e assoluto, un modo, in senso altissimo, pedagogico.» (Contini 1974:233) 11 Igl ei evident ch oravontut il pugn da vesta dinamic s interessescha per las diversas versiuns 12 e per las variantas d autur. Pertuccont las redacziuns successivas e las variantas distingua Contini dus ulteriurs stadis: d in maun «i rapporti dell essere al non-essere poetico» (1974:234), da l auter maun «le vere e proprie correzioni, cioè la rinuncia a elementi frammentariamente validi per altri organicamente validi» (ibid.). En sia survesta dalla critica dallas variantas da Contini aschunta Isella en in annotaziun che sereferescha alla distincziun da quels dus differents stadis: «Più tardi (La critica degli scartafacci 13 ) l enunciato viene ulteriormente esteso: al caso in cui una validità frammentaria viene organizzata e superata si aggiunge quello in cui già il primo stadio ha una validità organica rinunciata per l altra pure sistematica.» (Isella 1987:6s.). Mo entras il secund stadi, quel dallas correcziuns, vegnin nus a saver dapli davart il poet e sia idea dalla poesia, sia poetica 14. Las correcziuns da quei tip vegnan numnadas pli tard da Contini: correcziuns substitutivas, ferton che quellas che pertuccan igl emprem stadi [scil. «i rapporti dell essere al non-essere poetico» (1974:234)] vegnan numnadas correcziuns instaurativas Cfr. p.ex. Contini (1970); Isella (1994). 7 Cfr. Segre: «Tandis que la critique génétique a acquis un statut en France il y a une vingtaine d années, la critique des variantes a été appliquée et théorisée en Italie dès 1937, avec l article de Contini Come lavorava l Ariosto. [ ] Contini n a pas inventé la critique des variantes. Il représente le point d aboutissement d un travail séculaire, auquel il a fourni pourtant ses justifications théoriques.» (1998:79s.). 8 Per ina survesta davart la moda e maniera da far critica da Contini mira Isella (1994: ). 9 Quei studi ei vegnius publicaus per l emprema gada ils 18 da fenadur 1937 ella gasetta Il Meridiano di Roma. Cfr. Isella: «Intanto, non è sorpresa da passare sotto silenzio il fatto che [ ] questi scritti siano apparsi la prima volta non solo in riviste letterarie di circolazione non specialistica [ ], ma addirittura sulle pagine dei quotidiani: Il Meridiano di Roma, La Nazione, o Il Corriere della Sera.» (1994:309). 10 Cfr. era Isella: «Punto di partenza e presupposto fondamentale della critica delle varianti è la possibilità di riconoscere il valore (in senso crociano) non solo nel testo rifinito, ma anche in un suo abbozzo preparatorio, in una redazione o in un suo frammento anteriori.» (1994:317). Per l estetica da Croce mira B. Croce, La poesia, Bari, Laterza, 1936 e Contini, L influenza culturale di B. Croce, en: Altri esercizî ( ), Torino, Einaudi, Pertuccont in eventuala concurrenza da quellas duas modas e manieras da considerar il text poetic scriva Contini: «In ogni modo, l idea direttiva del poeta dovrà coincidere col mondo poetico quale risulta dalla descrizione caratterizzante; il secondo metodo costituirà una verifica o controprova del primo; o, per dir meglio, i due metodi non saranno che due aspetti empiricamente differenziati della medesima lettura dei testi e giudizio sulla poesia.» (1974:234). 12 Contini discuora da redacziuns ; nus duvrein il tierm versiun equivalent a redacziun. 13 Cfr. Contini (1992). 14 Cfr. Contini: «Ma è nel secondo caso [le vere e proprie correzioni R. C.] che si sorprende immanente all operazione del poeta la coscienza del suo tono proprio ovvero, per i temperamenti più riflessivi, la sua idea della poesia, la sua poetica.» (1974:234). 15 Cfr. Isella (1994:318). 7

8 2.2 Il pretext genetic El suandont capetel vegnan differentas modas da definir il pretext genetic tematisadas e descrettas. La terminologia romontscha sto recuorer al tierm pretext genetic 16 per exprimer il concept digl avant-texte franzos, resp. quel digl avantesto talian. Las definiziuns, resp. differenziaziuns e specificaziuns ch ein vegnidas fatgas ils davos decennis en connex cun quei tierm stattan en in stretg rapport culla definiziun dil text sco tal. La suandonta definiziun dil tierm text anfla ozildi in consentiment general. Il text litterar ei il resultat dad in svilup che ha liug en pliras fasas 17. Per lunsch or buc tut quellas fasas stattan a disposiziun alla fin da quei svilup, mintgaton schizun neginas. Ils mecanissems mentals, p.ex. las ideas e lur concepziun che precedan alla realisaziun linguistica d in text, metschan e stattan buc a disposiziun ni al scribent ni alla scienzia. Il sulet svilup che sa vegnir descrets e fixaus ei la fasa scretta. Per quella fasa existan mintgaton skizzas, empremas versiuns e diversas ediziuns d in text (Segre 1985:79). Jean Bellemin-Noël, che ha introduciu sco emprem il tierm avant-texte 18, numna tut il material che preceda la versiun definitiva d in text avant-texte : «Avant-texte: l ensemble constitué par les brouillons, les manuscrits, les épreuves, les variantes, vu sous l angle de ce qui précède matériellement un ouvrage quand celui-ci est traité comme un texte, et qui peut faire système avec lui.» (1972:15; cursiv digl autur). En cerchels dalla critica genetica franzosa vegn proponiu pli tard da duvrar enstagl dil tierm avant-texte l expressiun pli moderada dossier génétique, expressiun che renviescha buca pli indirectamein alla noziun da text. Quei oravontut perquei che la critica genetica ha buc en emprema lingia l intenziun da descriver il text sco tal, mobein il process d elavuraziun che vegn definius «comme avènement et événement, comme processus d énonciation écrite.» (Grésillon 1994:109). Grésillon definescha l expressiun dossier génétique a moda suandonta: «ensemble de tous les témoins génétiques écrits conservés d une oeuvre ou d un projet d écriture, et classés en fonction de leur chronologie des étapes successives.» (1994:242). Era igl ambient talian, nua che la critica dallas variantas predominescha, pren enconuschientscha dil tierm avant-texte. Segre sebasa silla definiziun da Bellemin-Noël, precisescha denton che mintga sboz ni emprema versiun seigien da considerar, ord pugn da vesta linguistic, sco in text cun ina coherenza. Quella constataziun ha las suandontas consequenzas pil process d elavuraziun: «Anche se si allineano tutti i testi anteriori di un opera in ordine cronologico non si ottiene una diacronia, ma una serie di sincronie successive. Quando un manoscritto sia stato ritoccato piú volte in tempi diversi, sarebbe corretto considerarlo come una sovrapposizione di sincronie, e di testi.» (Segre 1985:79). Aschia vegn mintga text consideraus sco in sistem ed ils texts successivs valan sco il resultat dad impuls ch eran gia avon maun els texts precedents 19. Mintga text cuntegn pia gia igl impuls pil(s) text(s) successiv(s). L analisa dallas diversas versiuns e dallas variantas muossa aschia la dinamica da l activitad creativa (1985:79). La presenta lavur fa diever dil tierm pretext genetic sco el vegn definius da Segre. Il studi dallas variantas risguarda aschia spustaments dil sistem dil text. Segre cuntinuescha en quei senn: «Le varianti ci permettono perciò di valutare i materiali del testo in base non solo ai loro attuali rapporti reciproci, ma anche ai cambiamenti minimi di questi rapporti; ci 16 La specificaziun cun genetic evitescha da duvrar la fuorma cul ligiom pre-text per far la distincziun denter pretext e pretext (sinonim per stgisa ). Pil diever da pretext genetic mira era Riatsch en connex cul manifest poetologic Ars poetica dad Andri Peer: «La poesia as fa svessa, vain dad ün oter lö; il poet controlla quai chi vain e zavra il bun da la rüzcha. Important es il pled glim (v. 21) chi marca il cunfin tanter il text ed il pretext genetic, [ ]» [cursiv R.C.] (2003:505). La specificaziun genetic ha igl ulteriur avantatg da ligiar l expressiun pretext genetic cun igl apparat genetic ch indichescha las variantas anteriuras al text determinau sco text definitiv (cfr ). 17 Cfr. Riatsch: «Cha scriver es rescriver, inventar variar, as vezza amo plü bain a l intern da l ouvra, illas differentas versiuns dad üna poesia. Cun problematisar la differenza tanter üna poesia nouva ed üna versiun cun variantas vain destabilisada l imagna fixa dal singul text.» (2003:515). 18 Cfr. Stussi (1994:168). Per ina survesta diacronica pli exaustiva da quei tierm par. insumma Stussi (1994:168ss.). 19 Cfr. Riatsch: «[il] text in sia singularità es sco üna fotografia da nüvlas: ün mumaint fixà dad ün continuum in transfuormaziun, avert da tuot las varts. [ ]» (2003:515). 8

9 permettono, sorprendendo lo scrittore al lavoro, di sapere a quali effetti mirava, dove poneva l accento, quali ideali stilistici cercava di realizzare.» (1985:80). En sia survesta generala dalla critica dallas variantas sereferescha Stussi en emprema lingia alla definiziun da Segre che di, ch il pretext genetic consisti da duas differentas sorts da documents (Stussi discuora da material ): d ina vart da quels che han negin rapport direct cul text, p.ex. ina gliesta da plaids; da l autra vart documents cun in rapport fetg stretg, p.ex. ina versiun bunamein definitiva. Quella distincziun ha lu era repercussiuns per l organisaziun da quels documents en vesta d ina futura ediziun (Stussi 1994:170). Maria Corti distingua dus pugns da vesta en connex cul diever dil tierm pretext genetic, resp. «avantesto». D in maun il pugn da vesta filologic, da l auter maun il pugn da vesta filosofic. Pil pugn da vesta filologic renviescha ella allas definiziuns da Segre e Stussi 20. Pertuccont il pugn da vesta filosofic scriva Corti: «ciò che veramente conta è il problema dello stato nascente dell invenzione, spesso riconducibile nelle dichiarazioni degli artisti sia all ambito dell inconscio sia a quello di un intervento iniziale di qualcosa di divino, di sovrumano, [ ]» (1997a:4) 21. Il pugn da vesta ch interessescha nus en quei liug ei en emprema lingia il pugn da vesta filologic Apparat genetic ed apparat evolutiv En in artechel davart il text da Parini Il Giorno introducescha Isella per l emprema gada dus differents tips d apparat en connex cullas variantas d autur (Isella 1987:100). Stussi resumescha la distincziun dad Isella a moda suandonta: «quello [scil. l apparato] cioè delle varianti d autore, viene utilmente distinto da D. Isella in genetico ed evolutivo, nel senso che, fissato un testo base, si possono avere varianti ad esso anteriori, che riguardano cioè la sua genesi, ed eventuali varianti ad esso posteriori, che riguardano cioè la sua evoluzione» (Stussi 1994:146). Sin fundament dalla distincziun dad Isella ei igl apparat per las variantas da Tuor in apparat genetic. Las variantas d autur che vegnan risguardadas pertuccan tuttas la genesa dalla versiun che vegn dada sco definitiva. Materialmein setracta ei pia d in apparat genetic, ferton ch igl apparat ei plitost evolutivs ord pugn da vesta dalla concepziun. La cumparegliaziun dallas duas versiuns possibilitescha numnadamein era da dar in sguard a l evoluziun dalla poesia sco tala. Per la moda e maniera da presentaziun digl apparat mira Variantistica «Lo studio delle varianti è particolarmente suggestivo quando un testo sostanzialmente già rifinito viene progressivamente limato dall autore.» (Segre 1985:82) 22. L analisa dallas variantas sa vegnir fatga sin fundament da manuscrets, ni sco el cass dad Alfons Tuor sin basa da differentas versiuns publicadas ellas ediziuns digl autur. Mintga versiun vegn considerada il mument da sia publicaziun sco versiun definitiva. Ina formulaziun ex negativo dat Riatsch: «Tschert cha l caracter casual da quist mumaint [mumaint fixà = text R.C.] vain diminuì da la famusa ultima voluntà da l autur, venerada dalla filologia textuala, ma relativa eir ella, revedibla e revissa. Revissa illas correcturas a 20 Cfr. Corti: «Stussi considera avantesto l insieme di frasi precedenti la stesura finale di un testo, già però ben costituite e atte a provare l esistenza delle spinte successive. Come dire che alla fase avantestuale si richiede già un testo preciso con strutture tematiche e formali tali da illuminare in modo comparato le varie fasi del prodursi del testo e contribuire alla sua edizione critica.» (1997a:4). 21 Corti distingua ulteriurmein denter pretext poetic e pretext prosastic e di davart il pretext poetic il suandont: «Negli avantesti poetici, rispetto ai prosastici, si configura una maggiore discontinuità: possono confondersi i ruoli di inizio e fine sicché il futuro verso finale appare per primo; è come se venisse a galla molto lentamente l ordine inventivo.» (1997a:10). Par. era Corti (1997:98-106), nua che l autura tematisescha specificamein la genesa dil pretext poetic, sin fundament da pugns da vesta da differents auturs. 22 Cfr. Fry: «Alfons Tuor ha tochen il davos mument duvrau la gliema vid sias poesias.» (1934:II) e «Co Alfons Tuor luvrava vid la fuorma sa tgi che vul persequitar, paregliond la fuorma ch il giuven poet ha giu dau a sias empremas poesias (ediziuns de 1891 e 1894) ton cun la fuorma dellas medemas poesias en las ediziuns posteriuras (1898 e 1901), sco era cun las poesias novas de pli tard. Il progress ei evidents.» (1934:6). 9

10 man aint il exemplar da l autur, revissa per la prosma publicaziun, eir ella definitivmaing provisorica.» (2003:515). La teoretisaziun dalla variantistica ei oravontut vegnida fatga da Gianfranco Contini en sia risposta Implicazioni leopardiane ni sco igl autur numna sez, a moda mudesta, in aschunta en fuorma d in appendix, agl artechel da Giuseppe De Robertis, Sull autografo del canto A Silvia. Contini numna l analisa da De Robertis ina examinaziun locala d ina exactadad bunamein rigurusa ed aschunta plinavon: «e tu mostri lo stacco, quasi lo scatto, da una relativa informità alla perfezione. Io vorrei provarmi a indicare, dinamizzando la materia, che quegli spostamenti sono spostamenti in un sistema, e perciò involgono una moltitudine di nessi con gli altri elementi del sistema e con l intera cultura linguistica del correttore.» (Contini 1970:41) 23. Contini accentuescha pia en emprema lingia il fatg ch ina midada ha adina liug enteifer in sistem ed ha aschia era repercussiuns per auters elements dil text. En connex cun l expressiun «implicazioni leopardiane» distingua el a moda analitica ils suandonts treis tips da correcziuns: 1) «correzioni che rinviano ad altri passi del medesimo componimento, siano questi contigui o anche distanti, [ ]» 2) «correzioni che rinviano a passi dell autore fuori del componimento presente» 3) «correzioni che rinviano, tanto per l eliminazione, anche qui, quanto per l acquisto, a luoghi esorbitanti dall opera dell autore, cioè a sue abitudini culturali, a sue letture immanenti alla coscienza.» (Contini 1970:42) Sco l expressiun implicaziuns lai presupponer ein ils differents tips implicai in en l auter, aschia ch ina substituziun 24 interna sa era haver era corrispundenzas semegliontas externas (ibid.). «Ma le implicazioni sono implicazioni anche perché i tipi s intricano fra loro, e per esempio un compenso interno trova al difuori riscontri similari: talché lo studio concreto d un brano dovrà seguire tutte le connessioni, [ ]» (1970:42) Segre, che dat ina survesta dalla teoretisaziun da Contini, interpretescha suandontamein quels treis tips. Tenor el ha il tip 1) la finamira d anflar il meglier equiliber pusseivel dalla structura dil text, ferton che las correcziuns dil tip 2) e 3) vulan mantener in equiliber stabel dil sistem linguisticstilistic dil poet, ed ein aschia, en lur sincronia, d interess per tut ils texts digl autur (Segre 1998:81). 2.4 Variantas d autur In autur ch introducescha modificaziuns en in text gia staus publicaus creescha ina successiun da differentas fasas d elavuraziun. Igl interess per las variantas d autur ellas litteraturas modernas en general ei vegnius daus dallas reflexiuns da poets sco Mallarmé ed en special da Valéry, che considereschan buca pli il text sco «dato immobile.» (Contini 1990:11), mobein sco «prodotto d un infinitudine elaborativa di cui quello fissato è soltanto una sezione, al limite uno spaccato casuale.» (ibid.). Ell introducziun a l ediziun da Parini, Il Giorno scriva Isella, sereferend indirectamein alla teoretisaziun da Contini, il suandont davart ils problems ecdotics da quell ovra e las variantas: «[ ] 23 Cfr. Grignani: «[ ] l esercizio di Giuseppe De Robertis e di Gianfranco Contini sulle varianti leopardiane, approccio più valutativo-impressionistico il primo, lavoro molto più sistematico e pre-strutturalistico il secondo [ ] In Contini il continuo e mutuo moto di va e vieni tra spia stilistica e totalità apre la strada a una considerazione sistematica sui due piani, del movimento testuale e del sistema.» (2002:39s.). 24 Contini drova en connex cullas correcziuns era il tierm compenso. La terminologia taliana discuora ozildi dad in compenso ni d ina cumpensaziun, resp. da variantas cumpensativas, leu nua che la varianta, che vegn introducida digl autur el decuors da l elavuraziun, dependa digl equiliber dil sistem textual. Ina varianta cumpensativa evitescha pia ina repetiziun dil medem plaid ni d in plaid semegliont enteifer il sistem. La cumpensaziun sa sereferir ad in passus vischinont ( compenso contiguo ) ni ad ina passascha pli allontanada ( compenso a distanza ). 10

11 si comprende come la soluzione vada cercata non nello scrutinio di ciascuna variante isolata, ma nel riconoscimento di un sistema correttorio. Presa a sé sola, ogni variante è come una banderuola impazzita che gira nella direzione di tutti i venti; inquadrata invece nel sistema di tutte le altre varianti o degli istituti stilistici privilegiati dalla poetica dell autore, indica necessariamente un solo punto cardinale: quello, non importa se più o meno accetto al gusto personale del critico, verso cui tendeva il poeta nel suo lavoro. La chiave che consente di superare l impasse è quella che dal piano della correzione puntuale ci introduce nello spazio di un sistema.» (1996:XXII). Il medem vala era per las variantas d autur ell ovra lirica dad Alfons Tuor. Pér il mument che nus savein localisar tendenzas da correcziun daventan las variantas interessantas e pér lu savein nus s exprimer davart in eventuala poetica dil poet. Per la suandonta lavur vegn fatg diever dalla distincziun e dalla terminologia da Contini. Il punct da partenza fuorman las variantas substitutivas (cfr ). Quellas san vegnir distinguidas en variantas formalas e variantas substanzialas. Ferton che las variantas formalas pertuccan midadas da grafia e d interpuncziun, equivalan las variantas substanzialas allas correcziuns enteifer il sistem, el senn da Contini. La variantistica taliana d ozildi tracta per part las variantas d interpuncziun separadamein. Egl intern dallas variantas formalas distingua ella mintgaton era denter variantas graficas, foneticas e morfologicas. Per las variantas da Tuor vegn desistiu da quella ulteriura specificaziun, perquei che per lunsch or la gronda part dallas variantas formalas pertuccan sulettamein midadas da grafia. Las paucas midadas morfologicas, p.ex. sundel -> sun, vegnan tractadas tier las variantas substanzialas, perquei ch ellas han bunamein adina era repercussiuns enteifer il vers e pertuccan aschia era il cuntegn 25. Per las variantas substanzialas sa vegnir fatg in ulteriura distincziun. Tenor la moda e maniera co quellas vegnan introducidas vegn distinguiu denter: aschunta ; substituziun ; inversiun e suppressiun 26. Per ils tips aschunta e suppressiun cfr. 2.7 Proceduras quantitativas Fuormas d intertextualitad Per descriver las midadas da fuorma (6.5) dallas versiuns da Tuor vegn fatg diever dalla terminologia da Genette 28. En connex cun las differentas relaziuns che texts (screts) san haver in cun l auter, drova Genette l expressiun «transtextualité, ou la transcendance textuelle du texte» (1982:7) el senn da «tout ce qui le met en relation, manifeste ou secrète, avec d autres textes» (ibid.). La transtextualitad vegn dividida da Genette en tschun sutcategorias 29. La sutcategoria ch interessescha nus en connex cullas translaziuns, denton era cullas versiuns da Tuor ei la hipertextualitad. Genette dat la suandonta definiziun: «J entends par là toute relation unissant un texte B (que j appellerai hypertexte) à un texte antérieur A (que j appellerai, bien sûr, hypotexte) sur 25 Per singulas poesias vegnan ulteriuras distincziuns fatgas. Aschia vegn distinguiu per la poesia da PS, [63.] Al pievel romonsch denter variantas realisadas e variantas buc realisadas. Per quella poesia exista numnadamein in ediziun da PR1 cun correcturas digl autur. Per la poesia da PS, [75.] Il ranvèr vegnan plinavon enzacontas variantas evolutivas indicadas el commentari. Quella poesia ei numnadamein vegnida publicada 1901 cul tetel La canzun dil ranvèr sco prolog da Il ranvèr convertiu (Igl Ischi V, 1901). 26 Quella terminologia, derivonta da Stussi (1994:182), vegn duvrada en connex cullas variantas manuscrettas. En nies cass vegn ella denton applicada allas variantas da stampa. Enstagl l expressiun permutaziun sco ella vegn duvrada da Stussi, vegn l expressiun inversiun preferida. Quella lubescha d indicar aschibein inversiuns egl intern dil vers sco era inversiuns da vers entirs ni schizun da singulas strofas. Igl ei evident che la gronda part dallas variantas substanzialas d in text poetic appartegnan als tips: substituziun ed inversiun. Ils tips aschunta e suppressiun pertuccan en emprema lingia gruppas da vers ni strofas entiras. 27 Quellas expressiuns equivalan alla terminologia da Genette: augmentaziun e reducziun. Igl avantatg dalla terminologia da Genette ei lur ulteriura differenziaziun. 28 Cfr. Genette, Palimpsestes (1982). Per ina survesta da quella teoria mira Riatsch (1993: ; ). 29 Cfr. Genette: «Il me semble [ ] percevoir cinq types de relations transtextuelles, que j énumérerai dans un ordre approximativement croissant d abstraction, d implication et de globalité» (1982:8). Las tschun sutcategorias ein las suandontas: intertextualitad; paratextualitad; metatextualitad; hipertextualitad ed architextualitad. Per ina descripziun pli exacta dallas singulas sutcategorias mira Riatsch (1993:346s.). 11

12 lequel il se greffe d une manière qui n est pas celle du commentaire. [ ] Pour le prendre autrement, posons une notion générale de texte au second degré [ ] ou texte dérivé d un autre texte préexistant.» (1982:13). La specificaziun ch ei setracti buc d ina specia da commentari ha la funcziun da distinguer la hipertextualitad dalla metatextualitad 30. El cass dalla teoria da Genette ein il hipo- ed il hipertext vegni screts da differents auturs, p.ex. l Odissea da Homer ed igl Ulysses da Joyce. En nies cass vala quei bein per las poesias translatadas, denton buc per las poesias originalas. Leu ei Tuor numnadamein aschibein igl autur dil hipo- sco era dil hipertext. Quellas differenzas han denton neginas repercussiuns per la teoria sco tala. Sin fundament dallas relaziuns structuralas denter hipo- e hipertext e dils principis funcziunals, ch ein intenziunai digl autur, vegnan 6 categorias da hipertextualitad differenziadas 31. La categoria relevonta per la cumparegliaziun da differentas versiuns ei la transposiziun (transformaziun seriusa). Sco la specificaziun denter parentesas precisescha, setracta ei ord pugn da vesta dalla relaziun structurala denter hipo- e hipertext d ina transformaziun ed ord pugn da vesta dils principis funcziunals, d in principi serius, en opposiziun als ulteriurs dus principis, quel ludic e quel satiric. Enteifer la transposiziun distingua Genette plinavon denter ina transposiziun formala ed ina transposiziun tematica Transposiziuns formalas La fuorma da transposiziun formala la pli frequenta ei senza dubi la translaziun 33. Il corpus da versiuns da Tuor che vegn analisaus cuntegn 20 translaziuns. La damonda dil tip da translaziun (translaziun approximonta ni alienonta) ed autras fuormas da transformaziun (p.ex. adaptaziun, imitaziun, variaziun eav.) vegn buc tangada en quella lavur. Ils texts originals vegnan considerai en emprema lingia per commentar ed argumentar las variantas eifer las versiuns romontschas. Per ina discussiun davart la problematica d ina tipologisaziun dalla translaziun d ina vart, sco era dalla distincziun denter translaziuns ed autras fuormas da transformaziun da l autra vart, mira Riatsch (1993:349ss. e 472ss.). El medem liug vegn era renviau a litteratura supplementara pertuccont las differentas teorias dalla translaziun litterara. 2.7 Proceduras quantitativas Vinavon distingua Genette en connex culla transposiziun formala las suandontas proceduras quantitativas che midan la lunghezia 34, en nies cass il diember da strofas, dil hipotext, aschia la reducziun (1982:323ss.), l augmentaziun (1982:364ss.) e «les pratiques ambiguës» (1982:384ss.). Quellas proceduras quantitativas vegnan specificadas ulteriurmein. En connex cullas versiuns da Tuor ein oravontut las suandontas d impurtonza. Sco proceduras da reducziun 35 ein quei: l excisiun, 30 Cfr. era Riatsch (1993:347). 31 Cfr. Genette (1982:45); Riatsch (1993:348). Las categorias ein las suandontas: parodia; travestia; transposiziun; pastiche; caricatura e forgerie. 32 Cfr. Genette (1982:293). Riatsch scriva en quei connex: «Genette schlägt für das Kontinuum der transformation sérieuse oder transposition eine sehr feine Unterteilung vor, die allerdings mit vielen Überschneidungen und Koexistenzen mehrerer Formen innerhalb desselben Textes rechnet. Schon die zentrale Unterscheidung zwischen transpositions formelles und transpositions thématiques kann wegen der gegenseitigen Determination von Form und Inhalt nur als heuristische aufgefasst werden.» (1993:474). 33 Cfr. Genette: «La forme de transposition la plus voyante, et à coup sûr la plus répandue, consiste à transposer un texte d une langue à une autre: c est évidemment la traduction, [ ]» (1982:293). Ulteriuras fuormas da transposiziun formala ein: la versificaziun; la prosificaziun; la transmetrisaziun e la transstilisaziun. 34 Cfr. Genette: «Réduire ou augmenter un texte, c est produire à partir de lui un autre texte, plus bref ou plus long, qui en dérive, mais non sans l altérer de diverses manières, à chaque fois spécifiques, [ ]» (1982:322). «Lorsqu un écrivain, pour telle ou telle raison, reprend et corrige une de ses oeuvres antérieures ou simplement le premier get d une oeuvre en cours, cette correction peut avoir pour tendance dominante soit la réduction soit l amplification.» (1982:328). 35 Ulteriuras proceduras da reducziun ein: condensation ; digest e pseudo-résumé. Mira Genette (1982: ). 12

13 «une suppression pure et simple» (1982:323) 36, e la concisiun, «qui se donne pour règle d abréger un texte sans en supprimer aucune partie thématiquement significative, mais en le récrivant dans un style plus concis, et donc produisant à nouveaux frais un nouveau texte, qui peut à la limite ne plus conserver un seul mot du texte original» (1982:332). Omisduas proceduras lavuran directamein cul hipotext «pour lui imposer un procès de réduction dont il reste la trame et le support constant: et même la concision la plus émancipée ne peut produire en fait de texte qu une nouvelle rédaction, ou version, du texte original.» (1982:341). Per l augmentaziun distingua el denter l extensiun tematica (1982:364) che vala sco augmentaziun senza ina basa el hipotext, e l expansiun, «une sorte de dilatation stylistique» (1982:372). Ina tiarza procedura d augmentaziun ei l amplificaziun. «Il faut donc plutôt considérer l extension thématique et l expansion stylistique comme les deux voies fondamentales d une augmentation généralisée, qui consiste le plus souvent en leur synthèse et en leur coopération, et pour laquelle je réservais le terme classique d amplification.» (1982:375). La davosa procedura quantitativa subsumescha Genette cul tierm «pratiques ambiguës» (1982:384). Quellas praticas reduceschan ed augmentan el medem mument. Las duas pusseivladads ein las suandontas: a) suppressiun + aschunta 37 = substituziun e b) aschunta + suppressiun (da l aschunta). Quella fina differenziaziun dallas diversas proceduras quantitativas vegn oravontut applicada per descriver las tendenzas da correcziun dad Alfons Tuor (cfr. 8). Els commentaris pertuccont las midadas da fuorma d ina versiun a l autra, serestrenscha il commentari alla sempla constataziun da quei ch ei vegniu midau. 36 Per las versiuns da poesias originalas fuss ei da discuorer tenor Genette dad: «auto-excision (j entends par là l amputation ou l élagage d un texte [ ] par son propre auteur)» (1982:326). En quella lavur vegn sulettamein fatg diever dil tierm excisiun e quei aschibein per las poesias originalas sco era per quellas translatadas. Il medem vala era per «l auto-concision» (1982:335). 37 Genette drova l expressiun «addition» per quei che nus numnein aschunta. 13

14 3 Cronologia 38 Denter tuts ils mes affons Ei l pli car a mi gl Alfons; El, il quint, ei de bien cor, Ha adina bien humor Alfons Eduard Tuor nescha ils 17 da schaner 1871 a Rabius 40. Ses geniturs ein Gion Antoni Tuor e Maria Antonia nata Contrin da Rabius-Tschuppina 41. Alfons Eduard ei il tschunavel da 9 fargliuns (7 buobs e 2 buobas) 42. A l entschatta habitava Gion Antoni Tuor cun sia famiglia ella casa da sia dunna ella fracziun dil vitg numnada Tschuppina. Alfons Maissen scriva en quei connex: «Wohl mochte mit der Zeit das Haus für Vater und Mutter mit neun Kindern zu eng geworden sein! So zog Gion Antoni Tuor 1883 mit der Familie etwas weiter aufwärts nach Cavivens, einem andern Dorfteil von Rabius. [ ] Alfons Tuor war damals 12, Aluis 10jährig.» (Maissen 1954). «Mo nies Alfons entscheiva baul a pusignar. En onns ch ils auters buobs, per saver seglir e zambergiar, havessen pli bugen treis combas che mo duas, ha el che punscha en in calun. La comba seresenta ed il buobet sto semetter a zuppegiond. In mal, che mudregia el per veta duronta e che meina el prematuramein sin santeri, ei s ignivaus en la giugadira de sia queissa» (Fry 1936:5) La presenta cronologia sebasa en emprema lingia sin documents originals dil relasch Tuor e silla biografia Alfons Tuor. La veta d in poet scretta da Sur Carli Fry sco introducziun a Nies Tschespet XVI (1936:2-52). La biografia da Fry ei fetg detagliada ed alleghescha era numerus documents dil relasch privat digl autur. Deplorablamein ein biars documents ch ein stai a disposiziun a Fry buc pli d anflar el relasch Tuor. Quei relasch sesanfla oz a Büttikon (AG) ella biblioteca privata dad Alfons Tuor. Il poet Alfons Tuor era aug da secund grad dil possessur Alfons Tuor (Büttikon). Documents derivonts da quei relasch vegnan adina signai cun: relasch Tuor. Per illustrar e precisar entginas etappas ella veta digl autur vegn plinavon era fatg diever dils necrologs el Bündner Tagblatt ( [P. M. Carnot]) ed ella Gasetta Romontscha ( [G. Cahannes]). Era G. H. Muoth sto, sco ina cumparegliaziun demuossa, esser sesurvius da quels necrologs per sia survesta biografica da Tuor, publicada ellas ASR XX (1906: , en special ). Sia biografia dil poet ei oravontut d interess pertuccont las informaziuns autenticas che Muoth paleisa e buc il davos era per la censura dallas ovras digl autur en emprema lingia quellas dramaticas che cumpeglia ina gronda part da questa biografia (1906: ). Per la veta ed ovra dad Alfons Tuor mira plinavon Bezzola (1979: ); Carnot (1934: ); Deplazes (1954:V-XV); (1970: ); (1990:90-92 e ); (1991: ) e (2001: ). 39 Par. la poesia manuscretta Mes affonts da G. A. Tuor (relasch Tuor). 40 Muoth (1906:105) dat per di da naschientscha ils «21 de Zercladur». Par. era il necrolog publicaus ella Gasetta Romontscha, nr. 13, , signaus cun «- chs -» [Cahannes]: «Alphons Tuor ei naschius ils 21 de Zercladur 1871.». Fry scriva en quei connex: «Igl ei remarcabel co ins sa sbagliar en fatgs historics recentissims. G. C. Muoth, che ha scret la biografia dil poet per las Annalas XX (1906), dat per di de naschientscha ils 21 de zercladur. Il medem fa P. Maurus Carnot en siu novissim cudisch Im Lande der Rätoromanen (1934, pag. 116)». El cuntinuescha: «Danunder ch il sbagl deriva, savein nus buca dir exactamein; ton il register parochial sco civil de Sumvitg indichescha ils 17 de schaner. Podà ch il necrolog della Gas. Rom. dils 24 de mars 1904 ei staus l empudientscha.» (1936:308). Par. era il scret d origin dalla vischnaunca da Sumvitg «geboren den 17ten Jener 1871» che sesanfla el relasch Tuor. 41 «Las nozzas han ils consorts celebrau a Trun, nua ch ei stevan en la Cuort claustrala.» (Fry 1936:41). «Entschavent la famiglia a semultiplicar ei Tuor se retratgs a Rabius ed ha dalurenneu se dedicau all agricultura sin l economia artada da ses vegls ed augmentada tras ils beins da sia dunna.» (Muoth 1906:102). Damai che Gion Antoni Tuor era, sco Muoth scriva, «plitost in pur latin, buns en la grammatia, mo fleivels en la pratia,» (ibid.) ha el «priu entameun il codex civil grischun, [ ], ha studiau ferventamein quest ed auters cudischs giuridics ed ei en quort daventaus in advocat gieneralmein tschercau sin Surselva,» (ibid.). Pertuccont la biografia da Gion Antoni Tuor par. ultra dalla biografia scretta da Muoth (1906: ), era il portret dad Aluis Maissen ellas ASR XCV (1982:62-66), en quei liug ei era ina genealogia parziala dils Tuors d anflar. Mira plinavon igl artechel dad Alfons Tuor Er vus mai emblidei / Vi mei, - Gion Antoni Tuor - Mistral vegl e poet (relasch Tuor). Quei artechel ei vegnius publicaus en ina fuorma scursanida e cun intervenziuns arbitraras dil redactur corrispundent en LQ, nr. 6, Par. la strofa citada a l entschatta da quella cronologia. Pertuccont ils nums dils affons mira la suandonta remarca da Fry: «Il bab Gion Antoni haveva ina certa preferenza pils a s. A 6 da ses affons ha el dau nums che entscheivan cun a : Antoni, Amalia, Adolf, Alexander, Alfons, Aluis.» (1936:41). 43 «Sco quei che jeu sai prender ord Tias lingias manegiel plitost che Alfons Tuor hagi giu ina disformaziun dil tgau dil calun da naschientscha enneu, q.v.d. ina schinumnada displasia dil tgau calun (Hüftglenksdysplasie). Quella meina lu el decuors dils onns tier pliras operaziuns, q.v.d. correcturas. Il plaid scrofulus duvrein nus buca mo per fuormas dalla 14

15 Alfons Tuor entscheiva la scola cantunala a Cuera 44. Tenor Maissen ha Tuor scret si emprema poesia ella vegliadetgna da 15 onns: «Das erste Gedicht verfasste er bereits mit 15 Jahren. Es heisst Il tschut de mei, Mein Lämmchen, das sich auf eine bestimmte Episode in Tschuppina bezieht.» (1954) 45. «Alfons Tuor fuva poëta natus, en quei grau artavel de siu bab. Gia duront siu studi gimnasial haveva el entschiet a translatar canzuns tudestgas e vegneva mintgatont tier igl autur de quest artichel, per legier avont quellas e tadlar la censura de quel, ch èra visavi a siu talent natural per ordinari favoreivla e deva curascha a sia viarva. Era il patriarch de nos studis romontschs, prof. G. A. Bühler, ha stimulau il giuven poet.» (Muoth 1906:107). Sco scolar dalla 5. classa dil gimnasi publichescha Alfons Tuor ellas ASR IV (1889) ina translaziun dalla tragedia historica Thomas Massner da P. C. Planta. Alla fin dalla translaziun vegn menziunau: «Revediu e corregiu da G. C. M. [G. C. Muoth]» 46. Fry remarca en quei connex: «Da 18 onns eis el sut l egida de G. A. Bühler e G. C. Muoth collaboratur dellas Annalas.» (1936:6). Igl onn 1890 eis el confundatur dil chor romontsch Surselva 47. En in artechel en Il Sursilvan, nr. 50, presenta Tuor las finamiras e l intenziun da quei chor: «Unanimamein ein els [ils scolars cantonals della Surselva a Cuera] stai ensemen e han fundau cun lubienscha dellas autoritats de scola von strusch miez onn la societat de cant Surselva. Intent de quella ei: la cultivaziun e prosperaziun dil cant romonsch. Cun exercitar canzuns seriusas e legras enquera ella de laventar denter ses commembers ina vera premura pil cant, de metter en memoria las quasi emblidadas canzuns romonschas e de propagar il cant popular en tuttas las valladas romonschas.». Sco president da quella societad va Tuor alla tscherca da commembers passivs. En ina circulara dil december 1890 scriva el il suandont: «Ils scolars cantonals sursilvans han fundau a Cuera la societat Surselva, laqualla ha per scopo la promovaziun e cultivaziun dil cant romonsch. Alla allegada societat meuncan denton eunc diversas caussas ch ein per la svilupaziun e prosperaziun de quella absolut necessarias sco p. e. ina bandiera, laqualla ella ei buc el cas de saver procurar cun agiens mettels. Mo secardent [sic], che la fundaziun della Surselva seigi in ovra nationala romonscha, sperein nus che biars amitgs romonschs vegnan a sustener pecuniarmein noss interpresa. [ ]» (M Diff 1190/3) 48. L emprema canzun che vegn presentada dil chor ei Il schnec de Medel 49. Plinavon cumparan naven dalla fin settember da quei onn las empremas poesias translatadas en Il Sursilvan, p.ex. Paisch vespertina (25 da settember); La patria; Emblidabucamei (13 da november) eav. 50. Cun far diever dil pseudonim A. Etcetera publichescha Alfons Tuor quei onn medemamein la tuberculosa, mobein era per autras disformaziuns ch ein semegliontas alla tuberculosa [ ]. Tier el ha ei adina giu num operaziuns etc. e mai grondas informaziuns sur da medicaments che fussen stai da basegns el cass dalla tuberculosa dil calun.» (brev Dr. med. Huonder dils ). En connex culla malsogna mira era Bezzola (1979:445); Deplazes (1954:V-VI); (1990:90) e Muoth (1906:105s.). Carnot lai dir igl autur: «Das Leid ist mir schon früh begegnet: als Kind hab ich mir eine Hüfte ausgerenkt, man hat es nicht erkannt und mich als skrofulös behandelt. So habe ich am Stock die Dorfschule und in Chur die Lateinschule besucht.» (1934:116). Deplazes scriva: «[ ], stellte sich schon in Knabenjahren bei ihm ein hartnäckiges Hüftleiden ein, [ ] Sein Hüftleiden, eine Art Knochentuberkulose, verschlimmerte sich dermassen, dass eine Operation nicht zu umgehen war. Verschiedene Eingriffe brachten jedoch eine weitere Verschlimmerung. [ ] Er kehrte in seine Heimat zurück, wanderte nun auf Krücken von einem Spital und Kuraufenthalt zum andern [ ]» (1970:491s.). 44 «Ei pudess parer remarcabel che Tuor fa il gimnasi a Cuera. Mo siu bab haveva a Cuera, en vertit de ses uffecis, bunas relaziuns e quintava probabel gia la entschatta de secasar a Cuera duront il temps che ses fegls studegiavan, per levgiar quels grevs onns ad els ed alla famiglia. [ ] Ils 2 davos onns steva siu bab a Cuera, nua che treis de ses buobs frequentavan la scola cantonala.» (Fry 1936:42). 45 Quella poesia ei stada d anflar ni ellas ediziuns digl autur ni ellas ediziuns postumas ed era buc el relasch Tuor. 46 Il giudezi da Leo Tuor davart quell emprema publicaziun dad Alfons Tuor ei ualti severs: «La translaziun ei fleivla e currigida mo suroravi.» (Camartin/Tuor 1994:167). 47 Cfr. Camartin/Tuor: «Alfons Tuor Rabius, Giacun Coray Vuorz, Martin Candrian Sagogn fundeschan alla scola cantunala il chor romontsch Surselva.» (1994:173). 48 M = biblioteca romontscha dalla claustra da Mustér. Quella scursanida vegn era duvrada da Camartin/Tuor per las ovras da Muoth. 49 «[ ] als erstes reiferes Werk [folgte] Il schnec de Medel, das wie noch weitere seiner Schöpfungen auf eine Sage zurückgeht. Wir sehen, dass ihn schon früh traditionelle Themata fesseln. Es war für den auch von ihm neugegründeten romanischen Chor an der Kantonsschule bestimmt, [ ]» (Maissen 1954). 50 Cfr. Aschunta. Survesta dallas publicaziuns liricas dad Alfons Tuor. 15

16 ballada La crotscha exponida 51. Sin fundament dil cudisch da survetsch (uost 1890) vegn diagnosticau tier Tuor «Kypho Scoliose» (relasch Tuor) 52. En connex culla redunonza annuala da «La societat rhaeto-romonscha» rapporta Il Sursilvan, nr. 52, dils 25 da december il suandont: «Arrivai alla fin digl act offizial, vegn aunc il vegl comite confirmaus, per lu dar l entschatta culla socialitat e fidelitat. Ina producziun dramatica La recrutaziun ed il seregant [sic] pfifficus, traduida el lungatg romonsch da Alphons Tuor, scolar della scola cantonala, il medem che concepescha las canzuns che comparan dapi zitgei temps el Sursilvan, quella producziun cun ses bials moments humoristics ha devertiu aultamein la numerusa redononza. [ ] Bucca meins contribuiu tier la zun emperneivla sera han era las canzuns portadas avon entras la nova societat de cant Surselva, fondada onn dals Sursilvans en nossa scola cantonala.» fa Tuor matura e sedecida pil studi dils lungatgs moderns 53. Il medem onn edescha el sias duas empremas collecziuns da poesias. L emprema part da sias Poësias romonschas [PR1] ei signada egl avis final cun «Cuera, fevrer 1891», la secunda part [PR2] cun «Cuera, ils 5 de fenadur 1891». Da quei temps dateschan era las canzuns hectografadas Il schnec de Medel ed il Psalm schvizzer 54. El decuors dils meins avrel-matg cumpara sia translaziun da Il comèt el feuilleton da Il Sursilvan. Ils meins zercladur-october suonda lu la translaziun da Il cavrer e siu vischandèr. Igl atun s immatriculescha Alfons alla facultad filosofica a Turitg. «Das Reifezeugniss in der Tasche, zog Tuor an die Hochschule nach Zürich, wo die Philologen Ulrich 55 und Morf auf ihn einwirkten.» (Carnot 1904) Sin basa dil protocol dalla Societad Retorumantscha dils 7 da schaner 1892 ha G. H. Muoth fatg la damonda «[ ] schi dovess vignir preu si en las annalas la translaziun dina comedia la recrutaziun, tras. Alph. Tuor à Trons» (Camartin/Tuor 1994:178). La damonda sto denton esser vegnida refusada, damai che la numnada cumedia ei mai cumparida ellas ASR 56. Ils 10 da fevrer s exmatriculescha el a Turitg e va a Paris e studegia, denter auter tier Gaston Paris, la filologia romana e las litteraturas franzosas ed englesas 57. In attestat dil decan dalla facultad filosofica dalla Sorbonne certifichescha che Tuor hagi fatg ils dus semesters SU 1891/92 e SS 1892 a quella universitad (Fry 1936:43). Igl atun 1892 cuntinuescha el ses studis alla Sorbonne, all École Pratique des Hautes Études 58 ed agl Institut Catholique 59. Dils meins schaner e fevrer 1893 dateschan duas correspondenzas, publicadas el Graubündner Allgemeiner Anzeiger (GAA), nua che Tuor 51 Probablamein ei quei la suletta gada che Tuor fa diever da quei pseudonim. 52 «Kypho Scoliose, q.v.d. Rundrücken mit seitlicher s-förmiger Drehung der Wirbelsäule, il pli bia setracta ei d ina fuorma dubla, q.v.d. doppel-s-förmiger Skoliose sin l altezia dil pèz e dalla crusch dil dies.» (brev Huonder). 53 Muoth scriva en quei connex: «Igl abiturient ha elegiu la filologia moderna per siu studi de clomada, stimulaus da sia fervur per siu lungatg matern. Cun franzos, talian ed ingles voleva el fadiar siu paun, mo quels studis duevan èra survir ad el de cultivar il romontsch e de perscrutar la natira de quel.» (1906:106). Studis da talian san denton buca vegnir documentai per Tuor. 54 En in artechel da reclama per las PR1 publicaus en Il Sursilvan, nr. 12, stat scret il suandont: «Pella melodia della canzun Il schnec de Medel ein las notas squitschadas sin in extra fegl mess tiel cudischett.». Il medem ei vegniu fatg u avon ni cuort suenter la publicaziun da PR1 cul Psalm schvizzer. Alla fin suonda la dedicaziun: «Translaziun, dedicad alla societat de cant Surselva da Alphons Tuor, stud. hum.». 55 Prof. Ulrich dat quater onns pli tard ella NZZ, nr. 59, ina cuorta presentaziun digl autur Alfons Tuor e si ovra en connex culla cumedia Il Doctor per forza. 56 Ella vegn denton edida da Fry en Nies Tschespet XVI (1936: ). Fry indichescha per quella cumedia in manuscret da 1890; quel sesanfla denton buc el relasch Tuor. 57 «Darauf ging er nach Paris an die Sorbonne und dass er auch dort mit allem Eifer seinem Lieblingsfache lebte, zeigt die Begeisterung, mit der er manchmal später von Professor Gaston Paris sprach.» (Carnot 1904). Cfr. en quei connex era Uffer: «Bei Alfons Eduard Tuor aus Rabius ( ), dem ersten bedeutenden Lyriker der Surselva, spürt man die Berührung eines rätoromanischen Dichters mit grossen französischen Vorbildern wie Henri de Régnier, Paul Fort und auch anderen Symbolisten.» (1974:640). 58 «Paris, le 12 février 1893 / Je certifie que M. Alphonse Tuor a suivi, depuis le mois de novembre 1892 jusqu à pérsent la conférence de lexicologie romane à l Ecole pratique des hautes Etudes / G. Paris / Directeur d études pour les langues romanes» (relasch Tuor). 59 «Paris, le 7 février 1893) / Le soussigné atteste que M. Alphonse Tuor, étudiant ès-lettres, a suivi mon cours d Histoire de la langue française pendant le 1 er semestre de l année / (signé) P. Rousselot» (relasch Tuor). 16

17 commentescha fatgs recents dalla politica franzosa 60. El decuors dalla primavera parta Tuor per l Engheltiara. «Per sepraticar en igl ingles, ha el surpriu ina plazza sco instructer en ina famiglia privata a London 61 e pli tard sco professer a Scarborough.» (Muoth 1906:106). A South Cliff (in marcau sper Scarborough) instruescha el franzos e tudestg alla scola d Uplands 62. «Denteren dat el empauet lecziuns privatas, [ ]» (Fry 1936:10). e «Pigl atun spera el de vegnir engaschaus enzanua definitivamein ed esser ord las miserias.» (1936:10s.). Igl atun 1893 banduna Tuor denton la scola da South Cliff e serenda a Winslow, nua ch el instruescha en ina plazza provisoria el collegi da Schorne 63. «Igl attestat dil directur dil collegi de Schorne datescha dils 29 de november Cun quei ei l episoda englesa en sia veta alla fin.» (1936:11). Era dall Engheltiara rapporta Tuor, par. Die Homerule Bill (GAA, nr. 21, ) Digl emprem d avrel 1894 tochen igl emprem d avrel 1895 instruescha Alfons Tuor agl Institut Josephy a Stäfa 64. En quei interval cumparan la tiarza part dallas Poesias romonschas [PR3] 65 ed ellas ASR IX la translaziun libra signada cun «Stäfa, Institut Josephy, Avrél 1894.» da Il Doctor per forza 66. Ella prefaziun a Il Doctor per forza, nua che Tuor commentescha denter auter era la remarca sil frontispezi «Translatada libramein en romonsch», scriva el alla fin: «Enconuschent la predilecziun dils romonschs pil theater, vegn jeu a schar suondar pleun a pleun, cun pintgas midadas, enzacontas dellas pli bialas cumedias de Molière, numnadamein: L amour médecin, Le mariage forcé, Le malade imaginaire, Les fourberies de Scapin, Monsieur de Pourceaugnac e L avare». (ASR IX, 1894:54). Plans pil futur muncavan pia buc da quei temps 67. Entuorn igl 60 Par. ils artechels corrispundents Noch einmal das Handels-Abkommen (GAA, nr. 4, ) e Die Justiz in Frankreich (GAA, nr. 6, ). El GAA, nr. 4 vegn plinavon informau sut la rubrica Romanische Literatur : «Wir haben das Vergnügen mitzutheilen, dass Hr. stud. phil. Alphons Tuor neuerdings die romanische Literatur mit zwei Gedichten bereichert hat. Das eine davon ist die Übersetzung der Marseillaise, die vortrefflich gelungen ist und dem jungen romanischen Dichter alle Ehre macht.». 61 Par. la carta ad Aluis Steinhauser: «London, 11 Mars 1893 / Car Amitg! / Jeu hai termess avon duas jamnas ina carta a Heidelberg per far de saver a Ti ch jeu seigi secolocaus a London; mo jeu hai entervigniu da Cuera che Ti seigies schon seretratgs a Breil. Jeu spetgel sin novas da Tei, e quei en quort, pertgei jeu sai buca con ditg jeu stundel tscheu e con ditg la subindicada adressa vala. [ ]» (relasch Tuor). 62 «Uplands, South Cliff, Scarborough / 27 February 1894 / I have pleasure in certifying that Monsieur Alphonse Tuor was with me here as Master of French and German from Easter to August 1893, and that I was quite satisfied with the way in which he performed his duties and would gladly have retained his services. / His character and conduct were without reproach.» (relasch Tuor). 63 «Schorne College / Winslow / I have very great pleasure in stating that M. Alphonse Tuor has taught French and German in Schorne during this term with the greatest care and energy; and I am extremely sorry to lose his able, and always willing, assistance. I feel sure that any headmaster will find him a most useful addition to his staff. [ ] Nov. 29 th 1893 / PS M. Tuor has also taught Writing, English Grammar and History with great care and diligence.» (relasch Tuor). 64 Fry scriva «Institut Ryffel» tenor il fundatur Heinrich Ryffel (1936:14 e 45). Tuor fa perencunter diever dil num dil directur en uffeci Dr. Carl Josephy, par. il frontispezi dallas PR3. Era Muoth scriva «institut Josephy» (1906:106). 65 Las PR3 ein datadas egl avis cun «Dezember 1894». Leu scriva igl autur plinavon: «[ ] cun temps e pèda lasch jeu suondar la IV. part.». Las operaziuns digl onn suandont midan denton quei plan. 66 Ferton che la cumedia Il Doctor per forza ei dedicada agl amitg e collega Ludwig Olgiati, ein las PR3 dedicadas a «J. A. Bühler. Professor alla scola cantonala e President della Societad Rhaeto-romanscha». L. Olgiati era da medem temps scolast agl institut Stäfa, quei resorta d ina communicaziun en Der freie Rhätier (nr. 59, ). «Knabeninstitut Stäfa / am Zürichsee. (Gegründet 1859 von H. Ryffel.) / Sorgfältige Vorbereitung auf Polytechnikum, Technikum. Besondere Abteilung für die kaufmännischen Wissenschaften und zur Erlernung der modernen Sprachen. Besondere Abteilung zur Vorbereitung auf die Fremden-Maturität und auf die obern Klassen des Gymnasiums. Internat und Externat. An der Anstalt wirken als Lehrer die Bündner Herr Dr. L. Olgiati und Herr A. Tuor. Wegen Prospekten und näherer Auskunft wende man sich gefl. an / Dr. phil. Karl Josephy.». Mira era Fry (1936:45, ann. 49). 67 Egl avis stat plinavon la suandonta menziun: «Jeu possedel eung, en manuscript, las translaziuns de suondontas cumedias, che jeu extradel bugient, sin giavisch, a societats theatralas romonschas: Il muronz ei l meglier Doctor (L amour médecin). Ina cumedia en 3 acts de Molière. La maridaglia per forza (Le mariage forcé). Ina cumedia en 1 act de Molière. Joseph Heyderich (Deutsche Treue). In drama en 1 act da Th. Körner. La reconciliaziun (Die Sühne). Ina tragedia en 1 act da Th. Körner. La recrutaziun (Sergeant Pfifficus). Ina cumedia en 1 act. Pur e sunadur (Die feindlichen Brüder). Ina cumedia en 1 act. Retg Herodes (Die lustigen Studenten). Ina cumedia en 2 acts. Las treis davosas cumedias ein schon vignidas representadas pliras gadas en differents vitgs.». Fry publichescha postum La 17

18 onn 1894 entscheiva era la collaboraziun cun Hans Erni che cuoza tochen la mort da Tuor 68. Tuor ed Erni eran duront il medem temps scolars alla scola cantunala 69. «Erni wurde beim ersten Erscheinen der Gedichte Tuors zum Komponieren angeregt. Bis zu seinem Tode bestand zwischen den beiden eine herzliche Zusammenarbeit. Erni bewunderte die Leichtigkeit, mit der Tuor seine Verse schrieb.» (Maissen 1954) «Il lag de Turitg cun sia nebla e sia aria humida fuva alla liunga matei buc il dretg clima per la fleivla constituziun e la gnagna en la comba dil poet. Sperond en autras relaziuns ina migliur de sia comba, s annunzia Tuor cuort suenter Daniev 1895 per ina professura en la scola dil marcau de Glaruna.» (Fry 1936:15). En connex cun quella annunzia menziuna Fry en ina annotaziun igl attestat dils 10 da schaner 70. L annunzia da Tuor vegn denton, muort munconza da diplom, buc risguardada. Dils 18 da fevrer datescha plinavon ina brev da recumandaziun dil cusseglier guvernativ Andrea Vital al Cusseglier federal digl intern. Vital recamonda Alfons Tuor per la plazza d adjunct alla Biblioteca naziunala svizra 71. Tuor vegn denton era buca eligius per quella plazza. Dil temps da Stäfa derivan era ils emprems contacts cun Dr. Diaconovich, secretari dall Associaziun Transsilvana, editura dall Enciclopedia Romana 72. Ella correspondenza cun Dr. Diaconovich menziuna Tuor era sia intenziun da scriver in vocabulari analog a quel da Pallioppi 73. La stad 1895 vegn Tuor operaus pliras gadas 74. El decuors da quei onn serecamonda Tuor in emprema gada al Cussegl pign per l incumbensa da saver scriver ina grammatica sursilvana. La risposta ei denton negativa. Tschun onns pli tard sedrezza Tuor ina secunda gada al Cussegl pign en caussa (cfr. Cronologia 1900) 75. Ellas ASR X cumpara la cumedia imitada Il ranvèr. La cumedia sco tala ei denton signada cun «Rabius, avrél 1896.» (ASR X, 1895:312). recrutaziun. Cumedia en dus acts suenter in original tudestg (Manuscret 1890) (1936: ) ed il Retg Herodes. Ina farsa en dus acts en libra versiun (Manuscret 1891)(1936: ). 68 «Cun Hans Erni ha el collaborau ver 10 onns, tochen sia mort, procurond buns texts per las composiziuns ed ediziuns dil promotur dil cant a pliras vuschs.» (Fry 1936:20). Plinavon vein nus ina attestaziun directa digl autur che conferma quella collaboraziun. Ellas indicaziuns preliminaras a Il ranvèr scriva Tuor: «Jeu sun ius en tiara jastra ha ina composiziun originala da H. Erni, scolast a Roveredo.» (ASR X, 1895:312). 69 Erni ha fatg la patenta igl onn 1887, cfr. Bazzigher (1904:251). 70 «Knabeninstitut / Staefa am Zürichsee / Dr. Carl Josephy / Staefa, den 10 Januar 1895 / Herr Alphons Tuor von Rabius (Somvix) ist seit April 1894 in meinem Institut als Lehrer des Deutschen, Französischen und Englischen thätig. Es gereicht mir zum Vergnügen, genannten Herrn das Zeugniss eines tüchtigen und gewissenhaften Lehrers austellen zu können, der es durch völlige Berherrschung des Lehrstoffes versteht, die Schüler zu fesseln und zu fördern, sowie durch Ernst und taktvolles Benehmen die Disciplin aufrecht zu erhalten. / Als Mensch hat sich Herr Tuor die Liebe und Achtung seiner Collegen in reichem Masse zu erwerben gewusst. / (gez.) Dr. Carl Josephy» (relasch Tuor). La copia digl attestat final da Dr. Josephy datescha dils 31 d october dil medem onn. Leu scriva il directur denter auter: «Herr A. Tuor von Rabius (Somvix) war vom 1 April April 1895 in meinem Institute als Lehrer angestellt. Er unterrichtete in folgenden Fächern, Englisch, Französisch, Deutsch, (haupsächlich in Classen für Ausländer), Rechnen, und zwar Schüler auf allen Stufen. [ ] Zu meinem grossen Bedauern war Herr Tuor im Frühjahr gezwungen, aus dem Institute wegen Krankheit zu scheiden.» (relasch Tuor). 71 «Chur, den 18 Februar / Tit. Schweiz. Departement des Innern / Bern. / Hochgeehrter Herr Bundesrat, / Dem Wunsche des Herrn Prof. Alfons Tuor in Stäfa entsprechend, kann der Unterzeichende bezeugen, dass derselbe sich um die romanische Sprache teils durch seine Uebersetzungen deutscher und französischer Texte, teils durch seine selbständigen Arbeiten in sursilvanischer Mundart verdient gemacht hat und in dieser Richtung für die Stelle eines Adjunkten an der schweizerischen Landesbibliothek anempfohlen werden darf. / Hochachtungsvoll ergebend / A. Vital. / Regierungsrat». (relasch Tuor). A. Vital ei staus naven da cusseglier guvernativ ed en quella scharscha responsabel pil departament d educaziun. Cfr. Bezzola (1979:461). 72 «Igl unviern 1895/1896 eis el a Rabius, nua ch el lavura per commissiun e tenor plan de professer Diaconovich per ils artechels romontschs dil lexicon rumen.» (Fry 1936:19). 73 Mira era Fry (1936:15s.). 74 Da quei grev temps relatan duas poesias Tribulaziuns e Aunc ina gada. Fry publichescha deplorablamein mo enzacontas strofas en si introducziun (1936:16ss.). El intervegn plinavon era pertuccont la grafia. Ils manuscrets che Fry menziuna e publichescha per part ein buc stai d anflar. 75 «Gest quels onns [ ] fuss ina grammatica romontscha stada pli che mo da basegns. Il linguist e poet Alfons Tuor ei sepurschius duas gadas alla regenza grischuna de far ina tala. El ha denton adina survegniu canaster. 18

19 1896 En ina brev datada cun «Rabius, ils 11 de Schanèr 1896» scriva Alfons a siu frar Alois: «Cun mei va ei adina tuttina, bauld mender, bauld meglier; in sensibel migliurament ha eung buca giu liug. Da pli in jamna sent jeu el lom seniester in ferm punscher cu jeu tillel flad, senza ver tusch e pli anavont hai jeu dapli gleiti dus meins dus dets dil meun dretg cun ina part della palma vargai vi dil tutta fatg [ ]; jeu sai buca sch ei vegn dil scriver ne dil tener la crutscha. Las plagas culan eung ferm, silmeins ina, duas secreschan si e sesarvan da pli daditg.» Ellas ASR XI cumpara il drama Ils Franzos a Sumvitg. Plinavon edescha la stamparia Casanova il cudischet da canzuns Alla giuventegna. 6 Novas composiziuns da Alphons Stoffel 76. Ils texts ein dad Alfons Tuor: 1. Ad in affont; 2. La scumiada digl on; 3. La primavéra; 4. Agl emigrant; 5. La séra; 6. Avon che dormir. Ina testimonianza directa per quei onn vein nus da Sur Gion Cahannes che ha redigiu ils 3 toms da Nies Tschespet: «Ei fuva cun caschun d ina viseta tier Sur G. Antoni Gieriet, caplon a Rabius, che nus [Gion Cahannes] havein pell emprema gada viu e plidau cun Alfons Tuor. Nus vesein aunc oz el, entrond cun sias crutschas en casa-pervenda. Ei pudeva esser els anno Buchin dils treis patertgava lu, ch il poet stuessi en buca ditg dedicar sia canzun de comiau al defunct pastur dellas olmas 77.» (1934:IIIs.). Caspar Decurtins edescha il tierz fascichel dalla Crestomazia I che dat ina survesta dalla litteratura dil 19avel tschentaner. Tuor figurescha en quella part cun 6 poesias gia cumparidas en PR1, PR2 e PR3 (cfr. Crest. I, 737ss.). El feuilleton Im Land der Rätoromanen dil Bündner Tagblatt dat P. M. Carnot ina survesta da quei emprem tom dalla Crestomazia da Decurtins. En connex cun Tuor scriva el l entschatta settember: «In seinen Liedern begegnet man wohl selten nichtromanischen Ausdrücken. Kein Wunder: obwohl Philolog, pflegt Alphons Tuor dem grössten Dichter, nämlich dem Volk, manchen Ausdruck abzulauschen, den er pietätsvoll aufzeichnet, wie uns erzählt wurde, zur grossen Zierde seiner Gedichte. Hören wir, vom jugendlichen und noch vielversprechenden Dichter scheidend, noch das schwache, halbe Echo seines Liedes An die Sterne [cursiv R. C.]» (Carnot 1896). Carnot lai suandar la translaziun tudestga da l emprema mesadad (str. 1-6) dalla poesia Allas steilas 78. La fin da december terminescha igl autur la lavur vid Il Gierau de Schlans 79. L ovra ei signada cun «Rabius, december 1896» 80. Il medem onn «ha el per commissiun de nies Cussegl pign translatau en romontsch La vita de Heinrich Pestalozzi, scretta a l occasiun de siu 150 avel di de naschientscha da A. Isler. Ina buna lavur.» (Muoth 1906:127). Deplorablamein stuein nus dir, sche nus savein valetar siu dun formal e sias profundas enconuschientschas linguisticas.» (Deplazes 1959:261). 76 A. Stoffel ( ), oriunds da Val s. Pieder, era da quei temps plevon a Tersnaus. Ellas biografias dils collaboraturs scriva H. Erni il suandont pertuccont A. Stoffel: «El empren gia da student romontsch e sededichescha cun premura alla composiziun de canzuns romontschas. [ ] El ha componiu in pulit diember canzuns romontschas per chor viril, dallas qualas Al pievel romontsch (Lai ti pintga compagnia) ei daventada proprietad dil pievel romontsch.» (1938:59). Il cumponist A. Stoffel vegn era indicaus egl Avis all ediziun M1: «Rev. P. Huber a Muster, Rev. A. Stoffel a Schlans, e Sgr. L. Schmid a Surrhein, han arranschau quellas canzuns a 4 vuschs per chor mischedau.» (1897:2). 77 Cfr. la poesia da Tuor Sur Giachen Antoni Gieriet. «(Nischius 1868, morts 1897)» (ASR XV, 1901:149). 78 En sias publicaziuns posteriuras Carnot (1898:63) e (1934:120s.) tralai igl autur da menziunar ch ei setracti sulettamein da l emprema mesadad da quella canzun. La translaziun publicada el BT da 1896, che sebasa sin la versiun da PR3, vegn reprida cun entginas paucas variantas, en Carnot (1898) e (1934). La versiun nova da Tuor da PS (1898:226s.) vegn pia buc risguardada. 79 Muoth commentescha: «La cumedia ha tscheu e leu empau sal. Siu Gierau ei staus habels de vilentar quels de Schlans, ch els ein p. e. buc î a teater, cura che quella cumedia ei stada representada a Danis.» (1906:117). El relasch Tuor ei plinavon ina brev anonima d anflar en quei connex e la risposta en rema plein ironia da Tuor. Quella ei denton mai vegnida publicada. La publicaziun procurescha aunc igl onn 1980 per tgaus cotschens (cfr. GR, nr. 31, ). 80 En ina brev ( ) scriva Tuor denter auter a siu frar Alois: «Jeu hai termess agl Olgiati la Chrestomatia ed il Gieri Giusep [gerau da Schlans]. Il Dr. Nay [G. M. Nay] ha schau comparer el Tagblatt ina flotta recensiun. (N December) [ ] A Bern sund jeu buca vignius elegius. Ils Franzos a Sumvitg ein sut il squitsch e vegnan mai ora, forsa pér en 1-2 meins. (Fiebig, Anzeiger Druckerei)». 19

20 1897 En Igl Ischi I, edius da Decurtins, cumparan 9 poesias digl autur, denter auter Il semnader. Il medem onn edescha Tuor las canzuns religiusas dil Magnificat. Emprema part [M1] edidas cun approbaziun ecclesiastica. Egl Avis a quella publicaziun scriva igl autur: «Bien engraziament al Rev. Signur Cancellier episcopal, Dr. Schmid de Grüneck, per sia benevolenta promovaziun de questa ovra; [ ]» (1897:2). Sin fundament d ina perdetga che vegn rapportada a nus da H. Erni ha l ediziun dil M1 buc giu igl esit giavischau digl autur: «Gl ei buc aschi gitg, che signur Alfons Tuor ha publicau entginas canzuns cun texts romontschs e tarmess a scadin uffeci parochial 20 ni 30 exemplars. El ha denton fatg schliatas experienzas cun questa publicaziun. En plirs loghens han ins saviu vender mo entgins exemplars, en auters negins. Suenter talas experienzas astgel jeu strusch cussegliar a Vus da publicar la collecziun de canzuns romontschas.» (1938:9). Viers la fin digl onn sto Tuor haver fatg la damonda per saver s immatricular a l universitad da Friburg 81. Sin basa dalla Tabella scholarum da l universitad da Friburg ei Tuor s enscrets ils La frequentaziun da lecziuns sa vegnir documentada per ils proxims dus onns SU 1897/98; SS 1898; SU 1898/99; SS Per las lecziuns dil semester da stad 1899 mauncan las suttascripziuns dalla fin dil semester Il matg fa Tuor, ina secunda gada, il pelegrinadi a Lourdes. En ina brev a Dr. Schmid de Grüneck, nua che Tuor conferma la retschevida da 150 francs, fa el menziun da quei pelegrinadi: «Und nun bin ich reisefertig für die Pilgerfahrt nach dem gelobten Lande. Voll freudiger Hoffnung trete ich die Reise an (2 Mai). Gebe Gott, dass ich der Glückliche bin, der während dieser Schweizerpilgerfahrt von der lieben Mutter Gottes geheilt wird.» 83. «Alla fin dil semester de stad de 1898 obtegn el la licenza de docir engles en las classas inferiuras e mesaunas d in gimnasi, ni en tuttas classas d ina scola mercantila.» (Fry 1936:19). En ediziun digl autur cumpara la cumedia Der tapfere Bürgermeister. Eine wahre Anekdote aus der Zeit der französischen Invasion in Graubünden, ina translaziun da Il Gierau de Schlans publicada in onn avon. Plinavon vegnan las Poesias sursilvanas [PS] edidas ellas ASR XII 84. P. M. Carnot introducescha en siu studi culturhistoric e litterar Im Lande der Rätoromanen suandontamein igl autur Alfons Tuor: «Einer der fruchtbarsten romanischen Dichter unserer Tage ist Alphons Tuor von Rabius; [ ] Nicht an den so leicht und wohlklingenden Zeilen, wohl aber an der aus mancher Zeile zart ausklingenden Wehmut mag man erkennen, dass der in der Blüte des Lebens und Schaffens stehende Dichter von körperlichen Leiden heimgesucht wird. In seinen Gedichten begegnet man wohl nie nichtromanischen Ausdrücken, wie er dem grössten Dichter, dem Volk, so manchen Ausdruck ablauscht; [ ]» (1898:62). 81 El relasch Tuor sesanfla la risposta dils 10 da december, nua ch ei stat scret denter auter: «Geehrtester Herr! / Laut Rücksprache mit dem Universitäts-Kanzler können Sie für das laufende Wintersemester [SU 1897/98] noch immatrikuliert werden. Es steht Ihnen also frei, als auditor ordinarius mit Immatrikulation oder als auditor benevolus mit blosser Inscription die Universität zu frequentiren.». 82 Enzacontas lecziuns frequentadas da Tuor ein: Littérature française du moyen âge; Pascal: l homme, l oeuvre, l influence; Englische Lectüre: John Ruskin; Altdeutsche Litteraturgeschichte; Germanische Mythologie; Histoire de la littérature française pendant la seconde moitié du XVIII e siècle. 83 La brev datada cun «Freiburg 26 IV 98» sesanfla el relasch Tuor. Tuor sto denton gia esser staus igl onn avon a Lourdes, cfr. Nossadunna de Lourdes, en: Calender Romontsch, ann. 39, 1898: Cfr. era il squetsch separau: Poesias sursilvanas da Alphons Tuor, Cuera, Fiebig,

SP 10 S- 11. da consultar u igl original ni l'ediziun da Gartner, ni meglier aunc domisdus. Mo che gliez ei lu pli gleiti detg che fatg.

SP 10 S- 11. da consultar u igl original ni l'ediziun da Gartner, ni meglier aunc domisdus. Mo che gliez ei lu pli gleiti detg che fatg. SP 10 S- 9 Jeu hai tractau la davosa gada las treis ovras romontschas publicadas da Bifrun. La pli veglia ei segir la 'Fuorma', pia il catechissem, ch'ei vegnius publicaus l'emprema gada 1552. La pli renumada

Mehr

Aufgabe: Que faut-il faire? SK-Beispielaufgabe_Haustiere.docx

Aufgabe: Que faut-il faire? SK-Beispielaufgabe_Haustiere.docx Aufgabe: Que faut-il faire? SK-Beispielaufgabe_Haustiere.docx Lisez bien le sujet avant de vous précipiter sur votre copie et élaborez votre plan afin de préparer votre brouillon. On vous demande donc

Mehr

Was denken unsere Schüler nach 3 Jahren Deutschunterricht? Cosa pensano i nostri studenti dopo 3 anni di tedesco?

Was denken unsere Schüler nach 3 Jahren Deutschunterricht? Cosa pensano i nostri studenti dopo 3 anni di tedesco? Was denken unsere Schüler nach 3 Jahren Deutschunterricht? Cosa pensano i nostri studenti dopo 3 anni di tedesco? Elisa sagt/ Elisa dice: Viele Personen denken, dass die deutsche Sprache eine schwere Sprache

Mehr

SMP 10 S- 1. Problems da la descripziun sintactica dal rumantsch

SMP 10 S- 1. Problems da la descripziun sintactica dal rumantsch SMP 10 S- 1 Problems da la descripziun sintactica dal rumantsch Sch'ins cumpareglia las grammaticas romontschas cun grammaticas pli novas dils lungatgs cunfinonts, tudestgas cunzun, denton era talianas

Mehr

SP 12 S- 87. Lu mirein nus inaga, co ch'ins fa quei correct. Sco pugn da partenza per mussar quei duess ins uss schon prender ina frasa en sia fuorma

SP 12 S- 87. Lu mirein nus inaga, co ch'ins fa quei correct. Sco pugn da partenza per mussar quei duess ins uss schon prender ina frasa en sia fuorma SP 12 S- 87 Nus vein tractau la davosa gada a fin las proposiziuns cun in tema, ch'ei ligiaus ferm cullas proposiziuns el tudestg, denton meins el romontsch, il diever dalla comma. Sil sectur dallas proposiziuns

Mehr

Disoccupai; Obligaziun d encurir lavur 3 meins ordavon

Disoccupai; Obligaziun d encurir lavur 3 meins ordavon Publicaziun FUS per ils 26 da matg 2017 AVIS Ils 4 da zercladur 2017 ha liug sin il plaz Cadruvi la «Fiasta Sursilvana», quei en cumbinaziun cun il tierz festival da viandar. Ord quei motiv sto il plaz

Mehr

SMA 10 S- 1. Il (bun) diever da las preposiziuns

SMA 10 S- 1. Il (bun) diever da las preposiziuns SMA 10 S- 1 Il (bun) diever da las preposiziuns Il tetel dil tema da quei seminari hai jeu engulau dad ina pintga broschura, cumparida 1962, edida dalla Romania e cumpilada da P. Flurin Maissen. Il 'bien'

Mehr

SP 10 S- 1. Texts vegls rumantschs

SP 10 S- 1. Texts vegls rumantschs SP 10 S- 1 Texts vegls rumantschs En quei seminari less jeu, sco indicau en Gestens, leger in text ord il Niev Testament en differentas ediziuns per eruir sin basa da quei text il svilup ch'il lungatg

Mehr

SMA 10 S- 92. esser in nomen in in adjectiv, e lu ei il secund era buc in object. Perquei hai jeu lu schau l'indicaziun generala.

SMA 10 S- 92. esser in nomen in in adjectiv, e lu ei il secund era buc in object. Perquei hai jeu lu schau l'indicaziun generala. SMA 10 S- 91 Nus eran vegni la davosa gada tochen tier la 'Remartga' da 258, ch'ei buc fetg clara en quella fuorma e vegn era buc pli clara culs exempels che vegnan indicai. Da tgei ch'ei setracta vein

Mehr

revista ei era vegnida digitalisada ella seria

revista ei era vegnida digitalisada ella seria III-74 En cumparegliaziun cun Ascoli e Garnter ei Eduard Böhmer, che jeu hai numnau cuortamein en connex cun Gartner, meins enconuschents per sias lavurs retoromanisticas che pervia da sia collecziun da

Mehr

SA 10 L- 1. La descripziun linguistica dal rumantsch

SA 10 L- 1. La descripziun linguistica dal rumantsch SA 10 L- 1 La descripziun linguistica dal rumantsch Ei dat ozildi fetg biaras differentas metodas da descriver in lungatg. Quei semuossa lu era en differentas denominaziuns supplementaras al tierm tud.

Mehr

SMA 10 S- 68 fectivamein era leu cun "etc." ed in renviament sin quei paragraf cheu, nua ch'ei ha lu dapli "relaziuns". Las empremas 4 ein las current

SMA 10 S- 68 fectivamein era leu cun etc. ed in renviament sin quei paragraf cheu, nua ch'ei ha lu dapli relaziuns. Las empremas 4 ein las current SMA 10 S- 67 Walter ed jeu vein tractau la davosa gada las indicaziuns davart las preposiziuns ellas 'Normas surmiranas' a fin. Quella grammatica ha 6 paginas davart las preposiziuns, e treis paginas e

Mehr

Vischnaunca da Mustér. Regulativ d'indemnisaziun

Vischnaunca da Mustér. Regulativ d'indemnisaziun Vischnaunca da Mustér Regulativ d'indemnisaziun Schaner 2012 CUNTEGN PRINCIPI... ART. 1 INDEMNISAZIUN... ART. 2 FIXUM... ART. 3 DANER DA SEDUTA... ART. 4 LAVUR CUMINA... ART. 5 INDEMNISAZIUNS SPECIALAS...

Mehr

Matematica part 1 quens en scret (surs)

Matematica part 1 quens en scret (surs) AP1G_2014_Matematica scret (surs) Suttascripziun candidata/candidat: Liug / datum: Matematica part 1 quens en scret (surs) Cuoz: 60 minutas Remarcas preliminaras Scriva cun stilograf ni culli en colur

Mehr

SP 11 S- 82. verb. Quei ei buc in test; cheu ston ins mo mirar exact silla successiun ella proposiziun per saver eruir quei ni buc.

SP 11 S- 82. verb. Quei ei buc in test; cheu ston ins mo mirar exact silla successiun ella proposiziun per saver eruir quei ni buc. SP 11 S- 81 Nus vein tractau la davosa gada ils pargrafs 263 e 264. Difficultads fan domisdus, schegie mintgamai d'auter gener. En 263 eis ei d'ina vart il tierm 'conjuncziuns cumbinadas', ch'ei buc adattaus,

Mehr

AP1G_2015_Mathematik schriftlich

AP1G_2015_Mathematik schriftlich APG_205_Mathematik schriftlich Matematica part quens en scret (sursilvan) Puncts maximals: 28 Remarcas preliminaras ed instrucziuns Cuoz: 60 minutas Scriva cun in utensil da scriver en colur blaua ni nera

Mehr

SP 11 S- 40 era vegnir duvraus, p.ex. tier la parada: Cumpignia, dretg entuorn, marsch! Ei dat lu denton era exempels cun 'enturn' ch'ein pli difficul

SP 11 S- 40 era vegnir duvraus, p.ex. tier la parada: Cumpignia, dretg entuorn, marsch! Ei dat lu denton era exempels cun 'enturn' ch'ein pli difficul SP 11 S- 39 Nus vein entschiet la davosa gada cun il paragraf d'introdudziun dallas particlas. Quel ei relativamein cuorts en sia versiun actuala. El definescha las particlas e numna las sutgruppas da

Mehr

einteiliges Prädikat mehrteilige Prädi- kate ina

einteiliges Prädikat mehrteilige Prädi- kate ina SMP 10 S- 20 Nus vein entschiet la davosa gada cun las sorts da frasas, p.20 dalla grammatica pintga. Ils problems da quella distincziun vein nus discutau; la repartiziun ei puspei puramein formala e parta

Mehr

1IDSal DF PRAKTIKUM 1 Collège Calvin

1IDSal DF PRAKTIKUM 1 Collège Calvin Lernziele (TP ) - die Messgrösse ph und deren Bedeutung kennen lernen - ph-werte messen und diskutieren können - die naturwissenschaftliche Arbeits- und Denkweise in der Praxis anwenden (Messungen durchführen

Mehr

SA 10 L- 90. Las horizontalas fan negins problems: 'pir - pur, sir - sur' etc., 'megia - mugia; lescha - loscha' etc.

SA 10 L- 90. Las horizontalas fan negins problems: 'pir - pur, sir - sur' etc., 'megia - mugia; lescha - loscha' etc. SA 10 L- 89 Nus vein tractau la davosa gada ils consonants ed ils vocals accentuai cuorts dil sursilvan. Damai ch'ins lavura ella fonetica cun pèrs minimals, va quei il pli sempel da far per igl agen lungatg,

Mehr

GgD I-51. Romana Curiensis, bearb. von ELISABETH MEYER-MARTHALER, Aarau

GgD I-51. Romana Curiensis, bearb. von ELISABETH MEYER-MARTHALER, Aarau GgD I-50 Jeu hai entschiet a tractar l'inscripziun ch'il preses Victor ha schau far per siu urat, probablamein per legitimar sesez sco representant d'ina dinastia da regents dalla Rezia; schiglioc vess

Mehr

La determinazione dell indice viene effettuata mediante l applicazione della formula di Laspeyres.

La determinazione dell indice viene effettuata mediante l applicazione della formula di Laspeyres. Beiblatt zur Tabelle der Indexziffren der Verbraucherpreise für alle privaten Haushalte (NIC) und Anleitungen zu deren Verwendung Allegato alla tabella degli indici prezzi al consumo per l intera collettività

Mehr

suttastrihai entuorn il quader cun da quels dil rom

suttastrihai entuorn il quader cun da quels dil rom SP 12 S- 26 Nus vevan entschiet la davosa gada culla part 5 dil cudisch da scola 'siat otg nov', 'Observar il lungatg', p.130 e suandontas, nua ch'igl ei lu buc aschi sempel da translatar. Effectivamein

Mehr

CH-7144 Vella, schaner 2018 CH-7144 Vella, im Januar 2018

CH-7144 Vella, schaner 2018 CH-7144 Vella, im Januar 2018 1/6 CH-7144 Vella, schaner 2018 CH-7144 Vella, im Januar 2018 Resultats dalla retscherca 2017 sur internet davart la revisiun dalla planisaziun locala dalla vischunca Lumnezia Resultate der Internetumfrage

Mehr

COMPUTER: Mission Berlin. Le 9 novembre 2006, dix heures, cinquante-cinq minutes. Il ne vous reste plus que 65 minutes et une vie.

COMPUTER: Mission Berlin. Le 9 novembre 2006, dix heures, cinquante-cinq minutes. Il ne vous reste plus que 65 minutes et une vie. Épisode 12 Musique sacrée Anna a encore 65 minutes. Dans l église, elle découvre que la boîte à musique est en fait un élément manquant de l orgue. La femme en rouge apparaît et lui demande une clé. Mais

Mehr

Vischnaunca da Schluein Via Veglia Schluein

Vischnaunca da Schluein Via Veglia Schluein Vischnaunca da Schluein Via Veglia 11 7151 Schluein info@schluein.ch www.schluein.ch T 081 925 36 04 Preziadas convischinas, stimai convischins La suprastonza communala envida tuttas convischinas e tuts

Mehr

CH-7144 Vella, schaner 2018 CH-7144 Vella, im Januar 2018

CH-7144 Vella, schaner 2018 CH-7144 Vella, im Januar 2018 1/6 CH-7144 Vella, schaner 2018 CH-7144 Vella, im Januar 2018 Resultats dalla retscherca 2017 sur internet davart la revisiun dalla planisaziun locala dalla vischunca Lumnezia Resultate der Internetumfrage

Mehr

SMP 10 S- 58. Aschi lunsch pia tier quei problem, che nus vein era aunc tangau la davosa gada. Datti aunc damondas tier quel? -

SMP 10 S- 58. Aschi lunsch pia tier quei problem, che nus vein era aunc tangau la davosa gada. Datti aunc damondas tier quel? - SMP 10 S- 57 Igl emprem vein nus aunc da tractar a fin la davosa frasa dil text da Sabrina. 'La giaglina ha dà ina nauscha egliada per travers' vevan nus aunc tractau. Il 'per travers' fa certas difficultads,

Mehr

leva levar alvess alvess

leva levar alvess alvess SA 10 S- 60 Jeu hai aunc da dar a vus oz igl emprem il text dalla translaziun tecnica. Il commentari nus vein serrau giu avon 15 dis electronicamein. Dat ei forsa aunc damondas tier lez? - Lu vein nus

Mehr

LE PORTABLE C EST LA MOBILITÉ 15.10.2010 03.07.2011 16, CH-3000

LE PORTABLE C EST LA MOBILITÉ 15.10.2010 03.07.2011 16, CH-3000 Auswertung des Handy-Knigge Évaluation du «traité de savoir-vivre» de la téléphonie mobile 15.10.2010 03.07.2011 Zusammenfassung der wichtigsten Erkenntnisse der Handy-Knigge Sowohl unter wie über 25-jährige

Mehr

D A M O N D A S D A B A G H E G I A R

D A M O N D A S D A B A G H E G I A R Habitaziuns d affittar ella Tgèsa s. Vigeli La vischnaunca lai vi las tschun habitaziuns el niev baghetg dalla Tgèsa s. Vigeli naven dall entschatta zercladur 2019 ni tenor cunvegnientscha. Ei setracta

Mehr

alp connectar Bevor ich mich an mein anderssprachiges Gegenüber wende

alp connectar Bevor ich mich an mein anderssprachiges Gegenüber wende Bevor ich mich an mein anderssprachiges Gegenüber wende Avant de m adresser à un pair ou partenaire (de conversation) allophone/d une autre langue, Prima di rivolgermi a qualcuno che parla un altra lingua...

Mehr

COMPUTER: Mission Berlin. Le 13 août 1961, dix-huit heures, quinze minutes. Vous n avez que 40 minutes pour compléter le puzzle.

COMPUTER: Mission Berlin. Le 13 août 1961, dix-huit heures, quinze minutes. Vous n avez que 40 minutes pour compléter le puzzle. Épisode 19 L'amour sous la Guerre Froide Plus que 40 minutes: Anna et Paul réussissent à échapper à la femme en rouge mais ils atterrissent du mauvais côté, à Berlin-Ouest. Paul complique encore plus la

Mehr

SMA 11 S- 32. Aunc damondas tier quei problem?

SMA 11 S- 32. Aunc damondas tier quei problem? SMA 11 S- 31 Nus vein dau la davosa gada in'egliada sin igl artechel 'masler / mischlà' dil DRG. Il muster da quels artechels ei en principi adina il medem. Igl emprem vegnan las fuormas dialectalas, sch'ei

Mehr

Nr. 2011-2053 Carli Pally, Via Luzzas 5, 7180 Disentis/Mustér; sanaziun interna dalla casa, parcella 695, Via da Scola 1, 7180 Disentis/Mustér.

Nr. 2011-2053 Carli Pally, Via Luzzas 5, 7180 Disentis/Mustér; sanaziun interna dalla casa, parcella 695, Via da Scola 1, 7180 Disentis/Mustér. Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 21 Annunzias da baghegiar All instanza da baghegiar ei sin fundament digl art. 64, alinea 2 dalla lescha da baghegiar e digl art. 40 dall ordinaziun davart la planisaziun

Mehr

TRAAM-TLSE-ALL004 / Katrin Unser Haus

TRAAM-TLSE-ALL004 / Katrin Unser Haus TRAAM-TLSE-ALL004 / Katrin Unser Haus I. Introduction Type de document : audio Langue : allemand Durée : 01:09 Niveau : collège A1+ Contenu : Katrin vit avec sa famille dans une maison. Elle présente l

Mehr

Kurzanleitung Ersatzgerät Guide succinct de l appareil de remplacement Breve guida all dispositivo di sostituzione

Kurzanleitung Ersatzgerät Guide succinct de l appareil de remplacement Breve guida all dispositivo di sostituzione Kurzanleitung Ersatzgerät Guide succinct de l appareil de remplacement Breve guida all dispositivo di sostituzione Das Ersatzgerät kann als zweites Gerät für die Nutzung des E-Bankings eingesetzt werden

Mehr

Einstufungstest Französisch

Einstufungstest Französisch Hans-Böckler-Str. 3a 56070 Koblenz Fax 0261-403671 E-Mail: info@sprachschulen-hommer.de www.sprachschulen-hommer.de Einstufungstest Französisch Name: Vorname: Firma: Straße: PLZ: Wohnort: Tel. dienstl.:

Mehr

PAG en vigueur partie graphique

PAG en vigueur partie graphique WAS IST EIN PAG? PAG en vigueur partie graphique «Le plan d aménagement général est un ensemble de prescriptions graphiques et écrites à caractère réglementaire qui se complètent réciproquement et qui

Mehr

Liebe Kolleginnen Liebe Kollegen

Liebe Kolleginnen Liebe Kollegen Von: nebis-bibliotheken-request@nebis.ch im Auftrag von Gross Christine An: nebis-bibliotheken@nebis.ch Thema: NEBIS / Aleph V20: Neuerungen - Aleph V20: nouveautés Datum: Montag, 8. November 2010 15:57:57

Mehr

Temps d avertura dall administraziun communala denter Nadal e Daniev. Öffnungszeiten der Gemeindeverwaltung zwischen Weihnachten und Neujahr

Temps d avertura dall administraziun communala denter Nadal e Daniev. Öffnungszeiten der Gemeindeverwaltung zwischen Weihnachten und Neujahr Temps d avertura dall administraziun communala denter Nadal e Daniev Gliendisdis, ils 24 da december Mardis, ils 25 da december Mesjamna, ils 26 da december Gievgia, ils 27 da december Venderdis, ils 28

Mehr

RAPPORTS dalla suprastonza Pro Idioms Surselva per mauns dalla radunonza generala dils 14 da matg 2014 a Trun

RAPPORTS dalla suprastonza Pro Idioms Surselva per mauns dalla radunonza generala dils 14 da matg 2014 a Trun RAPPORTS dalla suprastonza Pro Idioms Surselva per mauns dalla radunonza generala dils 14 da matg 2014 a Trun Cuntegn 1. Recuors da geniturs pertuccont il rg en scola (p.1) 2. Plan d'instrucziun 21 (p.

Mehr

Ein Konstrukt das mit Leben erfüllt wird. Un concept à faire vivre transfrontalièrement. Grenzüberschreitend in allen Lebenslagen.

Ein Konstrukt das mit Leben erfüllt wird. Un concept à faire vivre transfrontalièrement. Grenzüberschreitend in allen Lebenslagen. . Ein Konstrukt das mit Leben erfüllt wird. Grenzüberschreitend in allen Lebenslagen. Auch für unsere Zukunft und folgende Generationen in der Region Pamina. Erneuerbare Energien tragen dazu bei, Un concept

Mehr

Überlaufrinne System Wiesbaden mit Ausklinkung für Mosaikbekleidung

Überlaufrinne System Wiesbaden mit Ausklinkung für Mosaikbekleidung 04/2012 System Wiesbaden 7.1.0 Beckenkopfausbildung/hochliegender Wasserspiegel Exécution de la tête du bassin/niveau d eau élevé Execution of the pool head/elevated water level Esecuzione del bordo/livello

Mehr

Wo wohnst du? Où habites-tu? (Traduction littérale) Tu habites où?

Wo wohnst du? Où habites-tu? (Traduction littérale) Tu habites où? Les W-Fragen : les pronoms interrogatifs allemands Interrogation directe et indirecte 1) Wo? Où? Wo wohnst du? Ich wohne in Paris. Où habites-tu? J habite à Paris. En allemand le verbe conjugué suit immédiatement

Mehr

Indice Presentazione QFORT Uno dei principali produttori in Europa di finestre in PVC Partners Finestre Prodotti QFORT+ QFORT START Colori Porte QFORT in PVC Tipologie speciali Ferramenta Maniglie Falsa

Mehr

Vischnaunca da Schluein Via Veglia 11, 7151 Schluein GR

Vischnaunca da Schluein Via Veglia 11, 7151 Schluein GR Vischnaunca da Schluein Via Veglia 11, 7151 Schluein GR Tel: 081 925 36 04 / Internet: www.schluein.ch Fax: 081 925 41 68 / E-Mail: info@schluein.ch Invit alla radunonza communala venderdis, ils 19 da

Mehr

Rapport da gestiun e quen 2013

Rapport da gestiun e quen 2013 Cuntegn Rapport annual 4-26 Quen vischnaunca Tujetsch Quen annual 27-46 Gliesta d amortisaziun 47 Credits supplementars 48-49 Bilanza 50-52 Statisticas 53-56 Quen Bogn Sedrun Quen annual 57-59 Bilanza

Mehr

VOM MONTAG, 3. NOVEMBER BIS SAMSTAG, 8. NOVEMBER

VOM MONTAG, 3. NOVEMBER BIS SAMSTAG, 8. NOVEMBER Eröffnungswoche VOM MONTAG, 3. NOVEMBER BIS SAMSTAG, 8. NOVEMBER 2014 HERZLICH WILLKOMMEN Während 147 Jahren war das bekannte Ilanzer Fachgeschäft in Familienbesitz. Die Papeterie-Buchhandlung wurde in

Mehr

EINKAUFEN. Prof.ssa Eleonora RENSI

EINKAUFEN. Prof.ssa Eleonora RENSI EINKAUFEN Prof.ssa Eleonora RENSI Der Blumenladen (-) Ich will Blumen kaufen. Wohin muss ich gehen?ich gehe in den Blumenladen! Wo kann man Blumen kaufen? Im (=in dem) Blumenladen kann man natürlich Blumen

Mehr

FORMAZIUN SURSELVA PER UREGLIAS FINAS MUSIKSCHULE SCOLA DA MUSICA

FORMAZIUN SURSELVA PER UREGLIAS FINAS MUSIKSCHULE SCOLA DA MUSICA FORMAZIUN SURSELVA PER UREGLIAS FINAS MUSIKSCHULE SCOLA DA MUSICA MUSIKSCHULE SURSELVA Die Musikschule Surselva steht im Dienste der Gemeinden und bietet Kindern und Erwachsenen ein breites musisches Angebot.

Mehr

Spielmatte Schach Jeu d échecs

Spielmatte Schach Jeu d échecs NC-1167 DEUTSCH FRANÇAIS Spielmatte Schach Jeu d échecs für 2 Spieler 2 joueurs Sehr geehrte Kunden, wir danken Ihnen für den Kauf dieser Spielmatte. Entdecken Sie Spielspaß in XXL diese Spielmatte ist

Mehr

Mediareport Weltcup Disentis 2015

Mediareport Weltcup Disentis 2015 Mediareport Weltcup Disentis 2015 8. 15. August Sponsoren catrinaresort Organisation Support Official Carrier Graubünden Mediareport Inhalt TV SRF Sport Aktuell 3 Tele Rumantsch 4 Tele Rumantsch 5 Presse

Mehr

Revista dalla CRTrin cun infos turisticas - no. 26 - atun 2008

Revista dalla CRTrin cun infos turisticas - no. 26 - atun 2008 Revista dalla CRTrin cun infos turisticas - no. 26 - atun 2008 Revista Trin Cuntegn / Inhalt Otto Erni, 40 Jahre Gemeindeschreiber in Trin. Paginas 3-4! *** Terapia cun cuppas da tuns - beinstar per tgierp

Mehr

La scrutaziun historica da Sur Felici Maissen : omagi agl anteriur redactur dallas Annalas

La scrutaziun historica da Sur Felici Maissen : omagi agl anteriur redactur dallas Annalas La scrutaziun historica da Sur Felici Maissen : omagi agl anteriur redactur dallas Annalas Autor(en): Objekttyp: Maissen, Aluis Article Zeitschrift: Annalas da la Societad Retorumantscha Band (Jahr): 119

Mehr

S.NAZZARO. 4-Familienhaus. casa piufamiliare di 4 appartamenti. Fr. 1 360 000.-- an herrlicher Panoramaseeblicklage. con bellissima vista sul lago

S.NAZZARO. 4-Familienhaus. casa piufamiliare di 4 appartamenti. Fr. 1 360 000.-- an herrlicher Panoramaseeblicklage. con bellissima vista sul lago S.NAZZARO 4-Familienhaus an herrlicher Panoramaseeblicklage.. casa piufamiliare di 4 appartamenti con bellissima vista sul lago Fr. 1 360 000.-- 4180/1702 Ubicazione Regione: Gambarogno Località: 6575

Mehr

adherents Leidensweg

adherents Leidensweg SA 11 L- 69 Nus vein aunc tractau la davosa gada la midada da president dalla Lia rumantscha da Giachen Conrad a Steafan Loringett, era el in da Schons. El fageva gia avon empau da secretari gratuit per

Mehr

Romontsch - examens d admissiun 2013 Lavur a scret :

Romontsch - examens d admissiun 2013 Lavur a scret : Center da formaziun Surselva Romontsch - examens d admissiun 2013 Lavur a scret : - capientscha da text - producziun da text - scazi da plaids - grammatica Num: Prenum: Datum d examen:......... Temps 90

Mehr

SA 11 S- 91 Il proxim alinea ha lu mo piculezzas, sche jeu vesel endretg. Lu vegn lu denton gest all'entschatta dil proxim alinea: 'dopo', in clar ita

SA 11 S- 91 Il proxim alinea ha lu mo piculezzas, sche jeu vesel endretg. Lu vegn lu denton gest all'entschatta dil proxim alinea: 'dopo', in clar ita SA 11 S- 90 Jeu hai aunc presentau a vus la davosa gada ils novs cudischs da scola ch'il cantun preveseva sco tiarza seria da cudischs da scola, cudischs che sebasavan sillas ideas pedagogicas da Herbart-Ziller.

Mehr

SP 12 L- 88. di. Mo en scadin cass stuess 'el spuola' ir senza problems, era el sursilvan.

SP 12 L- 88. di. Mo en scadin cass stuess 'el spuola' ir senza problems, era el sursilvan. SP 12 L- 86 Jeu hai tractau la davosa gada las diversas pusseivladads d'integrar plaids jasters el sistem linguistic romontsch. Quei va bunamein senza problems per substantivs. Silpli certs feminins san

Mehr

Leitfaden für unser Erscheinungsbild

Leitfaden für unser Erscheinungsbild Leitfaden für unser Erscheinungsbild Fachhochschule Frankfurt am Main University of Applied Sciences Warum? Das professionell gestaltete grafische Erscheinungsbild mit festgelegten Standards ist für Hochschulen

Mehr

Legierungsgruppe I / Groupe d'alliages I : Legierungsgruppe II / Groupe d'alliages II :

Legierungsgruppe I / Groupe d'alliages I : Legierungsgruppe II / Groupe d'alliages II : Die verschiedenen Ausführungen von Bleche Les diverses exécutions de tôles NQ Normalqualität (= NQ) ist Material geeignet für normale Ansprüche, die Bleche sind lackierfähig. Eloxieren ist nur mit Einschränkungen

Mehr

SA 10 S- 76 En in Bilderduden vegl hai jeu aunc anflau in dessegn d'il tal stgierp, era sch'ins vesa buc gest fetg bein el (238,21). Quei ei in stgier

SA 10 S- 76 En in Bilderduden vegl hai jeu aunc anflau in dessegn d'il tal stgierp, era sch'ins vesa buc gest fetg bein el (238,21). Quei ei in stgier SA 10 S- 75 Nus eran vegni la davosa gada tochen tier igl alinea cun la descripziun dalla stanza ni combra dalla Monica: En sia combra veva ella in grammofon, ed ella vegneva savens cun plattas dil marcau,

Mehr

SA 10 S- 98. Cur ch'eu sun (aint) immez, rumpan las assas, ed eu croud illa profundità.

SA 10 S- 98. Cur ch'eu sun (aint) immez, rumpan las assas, ed eu croud illa profundità. SA 10 S- 97 Nus vein aunc tractau la davosa gada la 'brüchige Stimme' da quella dunna veglia. Il pli general ei 'fleivel/debel'. Il sursilvan vess in tierm pli specific, 'brausel', ch'ei denton strusch

Mehr

ESG Management School

ESG Management School ESG Management School ETABLISSEMENT D ENSEIGNEMENT SUPERIEUR TECHNIQUE PRIVE RECONNU PAR L ETAT DIPLÔME VISÉ PAR LE MINISTERE DE L ENSEIGNEMENT SUPERIEUR ET DE LA RECHERCHE/ GRADE MASTER MEMBRE DE LA CONFERENCE

Mehr

SMA 10 S- 34. 'partecipar' para da ver persuls in obj. indirect: 'participar ad enzatgei' el senn da "teilhaben an", che vegn denton duvraus bia pli

SMA 10 S- 34. 'partecipar' para da ver persuls in obj. indirect: 'participar ad enzatgei' el senn da teilhaben an, che vegn denton duvraus bia pli SMA 10 S- 33 Nus vein entschiet a tractar la davosa gada ils exempels da Ganzoni per la preposiziun 'a' sco cumplement verbal. El tracta dus tips enina, il tip 'verb + object direct + cumplement preposiziunal

Mehr

DIARI DALL EUROPEADA 2012

DIARI DALL EUROPEADA 2012 DIARI DALL EUROPEADA 2012 Deutsch Josy Bonolini, la dunna dil trenader dalla squadra rumantscha scriva in cuort diari dall jamna a Lausitz. Sonda, ils 16.06.2012 Partenza allas 6.00 uras naven da Glion.

Mehr

Bolzano Bozen Bressanone Brixen (BZ) Merano - Meran (BZ) NSS IIT ASP ERP DMS GIS

Bolzano Bozen Bressanone Brixen (BZ) Merano - Meran (BZ)   NSS IIT ASP ERP DMS GIS Bolzano Bozen Handbuch Portal Erste Schritte Manuale Portale Primi Passi 1. Konto erstellen Creare un account... 2 2. Login... 3 3. Portal - Portale... 5. CF P.IVA St./MwSt.Nr IT / 02298140217 CCIAA n.

Mehr

11 EN 81-70 Page 1 of 2 Standard: INTERPRETATION RELATED TO. Clause(s): 5.4.2.3

11 EN 81-70 Page 1 of 2 Standard: INTERPRETATION RELATED TO. Clause(s): 5.4.2.3 CEN RELATED TO 11 Page 1 of 2 Standard: Edition: 2003 Clause(s): 5.4.2.3 Valid from: 15/09/2010 Date of modification: Key-word(s): Car operating panel, Two entrance lift Replacing interpretation No.: QUESTION

Mehr

Planeten. Lose Blätter. STERNE erleben. FLAMMARION, Camille: Himmelskunde für das Volk. Neuenburg: Verlag F. Zahn. S. 325

Planeten. Lose Blätter. STERNE erleben. FLAMMARION, Camille: Himmelskunde für das Volk. Neuenburg: Verlag F. Zahn. S. 325 Heinz Hofer Juli 2014, 6. Auflage admin@sterne.info www.sterne.info Planeten Lose Blätter FLAMMARION, Camille: Himmelskunde für das Volk. Neuenburg: Verlag F. Zahn. S. 325 Die einzelnen Blätter Die Bewegung

Mehr

Mission Berlin. Deutsch lernen und unterrichten Arbeitsmaterialien. Épisode 03 Direction Kantstraße

Mission Berlin. Deutsch lernen und unterrichten Arbeitsmaterialien. Épisode 03 Direction Kantstraße Épisode 03 Direction Kantstraße Anna se rend dans la Kantstraße, mais elle prend du retard parce qu elle doit demander son chemin. Elle perd encore plus de temps lorsque les motards aux casques noirs réapparaissent

Mehr

UNSER QUALITÄTS-VERSPRECHEN! NOTRE PROMESSE DE QUALITÉ!

UNSER QUALITÄTS-VERSPRECHEN! NOTRE PROMESSE DE QUALITÉ! UNSER QUALITÄTS-VERSPRECHEN! NOTRE PROMESSE DE QUALITÉ! NATURA GÜGGELI Qualität die man schmeckt! POULET GRAND DELICE une qualité savoureuse! Liebe Kundin, Lieber Kunde Die Spitzenqualität des fertigen

Mehr

ELENCO SCIOGLILINGUA CLASSI PRIME SECONDARIA DI 1 GRADO

ELENCO SCIOGLILINGUA CLASSI PRIME SECONDARIA DI 1 GRADO ELENCO SCIOGLILINGUA CLASSI PRIME SECONDARIA DI 1 GRADO 11) Auf den sieben Robbenklippen sitzen sieben Robbensippen, die sich in die Rippen stippen, bis sie von den Klippen kippen. ELENCO SCIOGLILINGUA

Mehr

Auftrag: Grobstudie zur Verkürzung der RhB-Fahrzeit Disentis - Ilanz - Chur

Auftrag: Grobstudie zur Verkürzung der RhB-Fahrzeit Disentis - Ilanz - Chur Auftrag: Grobstudie zur Verkürzung der RhB-Fahrzeit Disentis - Ilanz - Chur Der Regionalvorstand der Regiun Surselva wird beauftragt, in Zusammenarbeit mit der RhB und den kantonalen Stellen eine Grobstudie

Mehr

Profibus: 20. Jahre in der. Praxis bei. Sollandsilicon. PI-Konferenz 2015 11-12.März 2015 - Speyer. Georg Pichler

Profibus: 20. Jahre in der. Praxis bei. Sollandsilicon. PI-Konferenz 2015 11-12.März 2015 - Speyer. Georg Pichler Profibus: 20 Jahre in der Praxis bei PI-Konferenz 2015 11-12.März 2015 - Speyer Georg Pichler Automation Manager georg.pichler@sollandsilicon.com 39012 Meran(o)-Italien 2 3 Partecipazione di SOLLANDSILICON

Mehr

Umrechnung von Nettolöhnen in Bruttolöhne AHV/IV/EO/ALV. Conversion des salaires nets en salaires bruts AVS/AI/APG/AC

Umrechnung von Nettolöhnen in Bruttolöhne AHV/IV/EO/ALV. Conversion des salaires nets en salaires bruts AVS/AI/APG/AC Umrechnung von Nettolöhnen in Bruttolöhne AHV/IV/EO/ALV Conversion des salaires s en salaires s AVS/AI/APG/AC Gültig ab 1. Januar 2014 Valable dès le 1 er janvier 2014 318.115 df 11.13 1 2 Erläuterungen:

Mehr

Conditions de travail Arbeitsbedingungen

Conditions de travail Arbeitsbedingungen Conditions de travail 39 Conditions de travail Emissions Conditions de travail Industriel: une profession 3 fois plus sûr! 9627 personnes sont assurées dans le domaine industriel en Valais. Le nombre d

Mehr

USR III auf dem Prüfstand La RIE III à la croisée des chemins

USR III auf dem Prüfstand La RIE III à la croisée des chemins USR III auf dem Prüfstand La RIE III à la croisée des chemins Veranstaltung der Konferenz der städtischen Finanzdirektorinnen und -direktoren 9. Januar 2015 Daniel Leupi, Präsident KSFD, Vorsteher des

Mehr

Fonds microprojets ETB: L ETB au service de ses citoyens TEB-Kleinprojektefonds: Der TEB setzt sich für seine BürgerInnen ein

Fonds microprojets ETB: L ETB au service de ses citoyens TEB-Kleinprojektefonds: Der TEB setzt sich für seine BürgerInnen ein Fonds microprojets ETB: L ETB au service de ses citoyens TEB-Kleinprojektefonds: Der TEB setzt sich für seine BürgerInnen ein FORMULAIRE DE DEMANDE DE COFINANCEMENT ANTRAGSFORMULAR Les demandes de cofinancement

Mehr

ITICITY. Generator für ausgemessene Strecken. start

ITICITY. Generator für ausgemessene Strecken. start ITICITY Generator für ausgemessene Strecken start Planen Entdecken Bewegen Mitteilen Strecken personalisierten mit punktgenauen Interessen Wir sind aktive Marketingmitglieder in unserem Gebiet (Gemeinde)

Mehr

Jetzt zu jedem inone home-abo geschenkt:

Jetzt zu jedem inone home-abo geschenkt: Jetzt zu jedem inone home-abo geschenkt: Ihr Huawei MediaPad M5 mit Wi-Fi und 4G+ im Wert von 429. Das neue Huawei MediaPad M5 So kommen Sie zu Ihrem Geschenk. * Entscheiden Sie sich für ein Swisscom inone

Mehr

Texte en français plus bas Testo in italiano sotto

Texte en français plus bas Testo in italiano sotto Thema Videovermittung / Relais vidéo / Collegamento video Video-Einstellungen der Anrufer-Applikationen Texte en français plus bas Testo in italiano sotto Datum 12.01.2018/17.01.2018 Technik Die unterstehenden

Mehr

5 - Übung macht den Meister

5 - Übung macht den Meister 5 - Übung macht den Meister Dans cette leçon nous allons nous entraîner à : poser des questions sur les autres répondre aux questions sur ta personne parler de ta famille parler de quelques métiers mener

Mehr

PURASCA. 4-Zimmer. Zimmer-Haus zum Ausbauen Casa con 4 locali da riattare. Fr. 170' Mit Nebengebäude im Dorfkern Con stalla a canto nel nucleo

PURASCA. 4-Zimmer. Zimmer-Haus zum Ausbauen Casa con 4 locali da riattare. Fr. 170' Mit Nebengebäude im Dorfkern Con stalla a canto nel nucleo PURASCA 4-Zimmer Zimmer-Haus zum Ausbauen Casa con 4 locali da riattare Mit Nebengebäude im Dorfkern Con stalla a canto nel nucleo Fr. 170'000.-- 4180/402 Ubicazione Regione: Malcantone NAP/Località: 6989

Mehr

RECHENSCHAFTSBERICHT und JAHRESRECHNUNG 2009 RECHNUNG 09

RECHENSCHAFTSBERICHT und JAHRESRECHNUNG 2009 RECHNUNG 09 RECHENSCHAFTSBERICHT und JAHRESRECHNUNG 2009 RECHNUNG 09 INHALTSVERZEICHNIS Vorwort 2 Tätigkeit der Verbandsorgane 5 Aus den Tätigkeiten in den einzelnen Bereichen a) Regionale Richtplanung 7 b) Regionalentwicklung

Mehr

JAHRESBERICHT 2011 / RAPPORT ANNUAL 2011 T Ü R A C F M O V I N A V O N

JAHRESBERICHT 2011 / RAPPORT ANNUAL 2011 T Ü R A C F M O V I N A V O N FUNDAZIUN ECUMENA TÜR AUF MO VINANVON ÖKUMENISCHE STIFTUNG TÜR AUF MO VINAVON JAHRESBERICHT 2011 / RAPPORT ANNUAL 2011 T Ü R A C F M O V I N A V O N N O M B A R A O Z I O M A Ü T M O V I M A V O N T Ü

Mehr

18. Radunonza dil cussegl da vischnaunca

18. Radunonza dil cussegl da vischnaunca Vischnaunca Tujetsch Gemeinde Tujetsch Invitaziun 18. Radunonza dil cussegl da vischnaunca Tractandas: 1. Avertura dil trienni 2014/2017 mesjamna, ils 9 da november 2016, allas 20.00 uras ell aula dalla

Mehr

FORMAZIUN SURSELVA DER WEG ZUM MUSIKALISCHEN ERFOLG MUSIKSCHULE SCOLA DA MUSICA

FORMAZIUN SURSELVA DER WEG ZUM MUSIKALISCHEN ERFOLG MUSIKSCHULE SCOLA DA MUSICA FORMAZIUN SURSELVA DER WEG ZUM MUSIKALISCHEN ERFOLG MUSIKSCHULE SCOLA DA MUSICA MUSIKSCHULE SURSELVA Die Musikschule Surselva steht im Dienste der Gemeinden und bietet Kindern und Erwachsenen ein breites

Mehr

Bündner Mittelschulen Fach: Rumantsch sursilvan Aufnahmeprüfung 2006 Name: 4. FMS Prüfungsort: Gruppe: Punkte:

Bündner Mittelschulen Fach: Rumantsch sursilvan Aufnahmeprüfung 2006 Name: 4. FMS Prüfungsort: Gruppe: Punkte: Bündner Mittelschulen Fach: Rumantsch sursilvan Aufnahmeprüfung 2006 Name: 4. FMS Prüfungsort: Gruppe: Punkte: Legia attentamein il suandont text ed emprova da capir el en tut ils detagls! Ad Ardez dat

Mehr

Teneur en alcool en pourcentage massique, en fonction des indications de l instrument

Teneur en alcool en pourcentage massique, en fonction des indications de l instrument Alkoholgehalt in Massenprozenten, Teneur en alcool en pourcentage massique, Tenore alcolico in percento della massa, Die Tafel 1 dient der Ermittlung des Alkoholgehalts einer Alkohol- Wasser-Mischung bei

Mehr

Scolas medias dil cantun Grischun

Scolas medias dil cantun Grischun Scolas medias dil cantun Grischun Examen d admissiun 2007 1. FMS/HMS rom: num: liug d examen: gruppa: puncts: romontsch sursilvan (lungatg jester / nivel bass) 1 Part A: Capientscha da text / scazi da

Mehr

Variantas, correspondenza e poetologia en connex cun Sendas (1975) da Hendri Spescha

Variantas, correspondenza e poetologia en connex cun Sendas (1975) da Hendri Spescha Variantas, correspondenza e poetologia en connex cun Sendas (1975) da Hendri Spescha Autor(en): Objekttyp: Caduff, Renzo Article Zeitschrift: Annalas da la Societad Retorumantscha Band (Jahr): 123 (2010)

Mehr

FORMAZIUN SURSELVA DER WEG ZUM MUSIKALISCHEN ERFOLG MUSIKSCHULE SCOLA DA MUSICA

FORMAZIUN SURSELVA DER WEG ZUM MUSIKALISCHEN ERFOLG MUSIKSCHULE SCOLA DA MUSICA FORMAZIUN SURSELVA DER WEG ZUM MUSIKALISCHEN ERFOLG MUSIKSCHULE SCOLA DA MUSICA MUSIKSCHULE SURSELVA Die Musikschule Surselva steht im Dienste der Gemeinden und bietet Kindern und Erwachsenen ein breites

Mehr

Ovra Acletta. Project en detagl M E S S A D I. dalla suprastonza communala al cussegl da vischnaunca

Ovra Acletta. Project en detagl M E S S A D I. dalla suprastonza communala al cussegl da vischnaunca Cussegl da vischnaunca 13-2013/2016 Ovra Acletta Project en detagl M E S S A D I dalla suprastonza communala al cussegl da vischnaunca Preziau signur president Preziadas signuras cusseglieras Preziai signurs

Mehr

Publicité pour l opticien Grand Optical 1

Publicité pour l opticien Grand Optical 1 Publicité pour l opticien Grand Optical 1 Hilfsmittel: Elektronisches Wörterbuch Zielgruppe: Klasse ab 8 Klasse, Einzelarbeit Zeitvorgabe: 20-25 Minuten Lernziel: Die Erweiterung des Wortschatzes zum Thema

Mehr

Unterrichtssequenz Der Ort wo ich wohne. Sequenza didattica Il posto dove abito. Séquence didactique Le lieu où j habite

Unterrichtssequenz Der Ort wo ich wohne. Sequenza didattica Il posto dove abito. Séquence didactique Le lieu où j habite Unterrichtssequenz Der Ort wo ich wohne Sequenza didattica Il posto dove abito Séquence didactique Le lieu où j habite 1) Titel der Aktivität: Der Ort wo ich wohne 2) Unterrichtsfächer: L1;L2; Natur, Mensch,

Mehr

Italienisch. Schreiben. 12. Mai 2015 HAK. Standardisierte kompetenzorientierte schriftliche Reife- und Diplomprüfung. Name: Klasse/Jahrgang:

Italienisch. Schreiben. 12. Mai 2015 HAK. Standardisierte kompetenzorientierte schriftliche Reife- und Diplomprüfung. Name: Klasse/Jahrgang: Name: Klasse/Jahrgang: Standardisierte kompetenzorientierte schriftliche Reife- und Diplomprüfung HAK 12. Mai 2015 Italienisch (B1) Schreiben Hinweise zum Beantworten der Fragen Sehr geehrte Kandidatin,

Mehr

MINISTÈRE DE L ÉDUCATION NATIONALE MINISTÈRE DE L ENSEIGNEMENT SUPÉRIEUR ET DE LA RECHERCHE. Test autocorrectif d Allemand.

MINISTÈRE DE L ÉDUCATION NATIONALE MINISTÈRE DE L ENSEIGNEMENT SUPÉRIEUR ET DE LA RECHERCHE. Test autocorrectif d Allemand. MINISTÈRE DE L ÉDUCATION NATIONALE MINISTÈRE DE L ENSEIGNEMENT SUPÉRIEUR ET DE LA RECHERCHE T Test autocorrectif d Allemand Objectif DAEU L objectif principal de ce test est de vous aider à choisir entre

Mehr

Tgi ha schon la grondezia da murir cun humor?

Tgi ha schon la grondezia da murir cun humor? Marcus Tuor, Turitg Tgi ha schon la grondezia da murir cun humor? Leo Tuor, ditg 14 onns eis ti staus cheu mo cun in cudisch, lu ein duas ovras cumparidas relativamein spert, Onna Maria Tumera 2002 e Settembrini

Mehr