-2- stlli.~e en krisisse w~t ons voorgeslaote noes deurmaak. Dit. van ons v, derlondse geskiedenis, wat sy besondere onderwerp

Transkript

1 I. ~ v. DIE Ht.LJIGE S_AAT VAil HISTO~ E E l.avorsil:g I: S'CID-AFRIK Te~1aanva..g,,':'1 ek verd"lde ik d -t ek nie g [In trag om oo r <: Tl.e a spek t e V n historiese ns vor s.ïn in Su_ --Ai'l'i'::.a te hr 1del nie, macr da t ek s ep;s aan d ï.e hu dlge staa t da rva a.an dz g s 1 'ly. ~t\: verkeer mm of meer il "..ie posisie vr n iemenu 'J tin kort en oorsigtell~e opname op 'n gegewe gebied.oet maak, :k meen dat ds 1"',.. t historiese navor-sfng betref, 'n behoefte aan I dergel':'ke o pname bestaen, ten e er-s t e omdat so In opname no r.le ee. no ~ i.:'e, en t e. t eeede omdat d ar in ons lend vandag meer oelangstellin~ s ooit tevore vir historiere 11 vorsin wa 1'" te neem is. I..Jl E BEL.te m:q; _ EI.;;:::.D.;.;;...;;.;:.:...~, Le: a t ons eerstens op "i e belan~!'i'idle:'d Y. n histo "iese avor arng let. Histo!' ese navorsing seen {'n die vername fa tore in die cu... t ur-lewe v, n "n 't 0 k, it voer I n mes ter ; tot dle verlede ~ n jou volk. D t ring In men~ in. onta':. met die h defi 'ure. at d_e' pro Iuk t e L n ou 1<n en vo li: in di everled e..~s, en.. t op hul beurt eer geh81p h t om ~o er s te r."'e lo r-n die stre e en Lo t geve", e v...n vo' volk, Historiese navorsing lê ook an 019 bloot die,root vr: [ol e:

2 -2- stlli.~e en krisisse w~t ons voorgeslaote noes deurmaak. Dit voer ons nie wers van Wc t ons eie is nie; ditvoer ons juis Dit ontruk ons nie a n ons eie bodem nie; dl t vor-t al ons dieper d: ê rin. Vand. ar dat dapr by die n vor ser van ons v, derlondse geskiedenis, wat sy besondere onderwerp ook [li mng wees, G Ityd die besef is dat hy die geestelike wel. yn van qy volk di en. Dit is goed dat dit so Ls, en cut i ook soo Cl cuthoort. Prof. ;ilhel~ B~uer v.n die \ eense Universiteit het Vin die historiese wer: er tereg gesê dat hy moet onthou "aasz er im Dienste der J.esemthel t têitig ist und da s z der - ut z en seine Schaffens aufl r ze s't em rege seiner N tion zugute koramen soll" ( inf. V). Die gr-o o t warrd.e vi n hls tor Le s e 1 vorsing lê egter nie in hierdie algemene betekenis daar-van nie, me~r in die betekenis wat dit vir die ges~ciedskrr ing as so dan Lg het. Die gesri:iedskrywer k n nie sonder navorsing k Laaz-kom nie. As hy nie navors nie, t::!,[lhy nie [lgter die wa~rheid ~n die verlede kom nie en k n hy onmoontlik co r- die kennis beskik om ~ geskiedenis te sk r-yf', Ne is'vll['r ~C[ n dit voorkom dat iemand self hoogs belr1ngrike gebeure van ns by gesien of sel meegemaak het, en dat hy dan culk e historiese gebeure op grond v n eie erv: ring en herinnering bea~ryf. Dit kan die geval wees met ervpre mense "at oor 'n skerpe wa2rnemingavermoë en 'n goeie C'eheue beskik. B. v, ons vorige kanselier, dr. estell, lat feitli: sy lewe- L nk in d.ie! idde v nons k rklike en kulturele lewe ge s't a n het,

3 -3- wat betekenisvolle ontwilc'-elin~ op <3ié ~e iede gesien het en wat self ook In vern me aandeel dar r-aan geneem het, qou In interessante ooraig VI n sulke ontwikkelinge kon gegee het. En ons huidige knnselier, dr, x.ial'"'n, Wc thorn j rel nk in die midde van ons stal tkun ige Lewe bevind en op die voorpunt van verreikende be eginge gestaan het, sou In insigge' ende skildering v n sulke beweginge kon gee. Di t wil dus voo rkom of ge sk ï.edem s cok sonder n vorsing geskryf xan word. Ons dien egter aaarop te let dat ook in sul: e gevalle daar gewoor..lik "n sekere mate van ns vorsing sal. wees, al sou die betir-olcke persone slegs eie aantekeninge of ander persoonlike stukke ra['dpleeg om hul geheue te verfris.... laar dit kan ook voorko d, t hulle geen navorsing doen nie en volkome op eie geheue afgaan. Geskiedskrywing van hierdi e soort.:.. s egter ".,.. uit sondering. Dit sou in werklikheid ook nie geskiedskry ing van die regte soort wees nie, omdat dit die betrokke gebeure te veel uit eie oogpunt sou ~ien. Dit sou eerder s memoires geklc seifiseer. 'ord, W[t as bouptowwe vir die geskiedskry ing wa rdevol is, en wat, as i;; van mense soos ons genoemde kanseliers xom, sa er van onskatbare wa, rde sal wees. Om ge sk Leden ï s te skryf moet die historiku,? noodwendá g navorsingswerk doen. D.w.s. hy moet 'n studie maak v~n die bronne ' lt uit die verlede tot hom ~ekom het, en op die manier moet hy In getroue beeld van die ve:"lede kry, en ditool: getrou weergee. Op grond van die bronne moet hy die waarheid van die

4 -4- verlede in die hede terugvind, of, Lnders gesê, hy moet die verlede in die hede..et waarheid rekonstrueer. In die praktyk bet ek en ditdat hy veral sl-:riftelike bronne moet opspoor en rardpleeg, '/ nt die skriftelike berigte is die vernaamste spor-e ~at die verlede nagelaat het er. clie beste middelom ons tot I n deeglike begrip ven gebeurtenisse vt'1n die ve~lede te bring.,. Langlois en Seignobos, in hul Introduction aux 2tudes Historiques, seker eer. van die bek ends t e wenke oen die hi stor i ese metode, toon aan dat ges:i:iédskrywing sonder studie en raadpleging van skriftelike bronne nie moontlik is nie. Daarn herhaal hulle weer nadr-uk Lak : "pas de documents, pas dl histoire" - geen skriftelike bronne, geen gesls::iedenis nie. a~riftelike bronne is verreweg die ve~naamste bronne, waarmee die historiese navorser hom moet besi~ou, maar daarnaas is dear ook ander bronne, soos ou '7erktuie, meubelrnen t e err gec1enktekens lijat, alhoewel i:e oonlik minc er be'l: ngrik, dik els tog ook ontbrekende steentjies in die mosaiek van die verlede oplewer, Prof. ""rnst Bernheim, Hat ons in sy Lehrbuch der historischen Hethode und der Geschichtsphilo ophie -'lie, llervernaamst e werk oor die historiese metode gegee het, beh: n el die versl<:il ende soorte bro. ne en toon dan acn ho e die g eski ed.skr'y 'er da: z-me te dï e erk moet gc an, J~e b~onne, sê Berrmeim, is vir die h_storikus noo d saa like studie-materiaal, w~ ar-deur hy tot k enn ï s van sy onderwerp, die gebeure rat hy bestudeer, geraak. Alle goeie ges~.iedskry ing noet deur sorgvuldige en geduldige raadpleging

5 ~ n die betrokke 'ronne, ~n 'atter ee s, voor-af ega, n word. Ons kom dus tot die gevolgtrekking dlt deeglike navor-singse~k die lewensbloed v<n alle gesla~gde geskiedskry.!~~i~. As die r.avo r-sez- haastig en cpper-vl, Á i~ werk, as hy =;C ~ "'(f bronne nie raadpleeg en andere nie tot d':'e di epte peil nie, sal sy werk ook opper v'lakklg we e s, of ditsal -:;~;~ en onjuis Vlees..Lo.ethierdie w [rheid voor oë kan ons nou nagaan hoe dit met die historiese nrvorsing vandag by ons gesteld is. Die feit d,' t dae r vandag heelwat histor:'ese navorsing in Suid-Afrika uitgevoer word, laat 'n mens vermoed dat daar gunstige faktore moet wees v t bevo r'de lik dlar-voor- is. p sul~e gunstige fcktore moet on~ nou lat. Ons universitêre inrigtinge i een v~ die vernaamste van hier ie fektore. Dosente en studente neem 'n vername plek onder historiese navor-ser-e in. Al 0 s universiteite en universiteits- 'n vereiste vir gevorderde kur usse in Gepkiedenis. 'n Jo nc ï da: t vir die :.. A. in Ge"ki ede! is noe t 'n skripsi e al nbie spronklike navo r'sf.ng swer'k ~'ebassee:, is. at hoo faamlik op oor- ~ En 'n n' daat vir die Dr. -graad in Ge!=!kiedenis moet 'n dissertasie lewer t die resulta~t van inten8iewe en omvattende navorsing moet wees. Vaar sulke eise gest el wor-d, lê ditvoor die hand dat studente

6 -6- hulle aan navorsing s<.l \'ly. ~n,~rr die getalle studente ann ons universitêre inrigtinge ~n u_e afgelope paar j ar ge- ~ weldig toegeneem h et, Kan In mens verwag d~'\hi toriese navorsers onder hulle ook min of meer n~ verhouding s,l toe~eneem het. Dosente sit weer hul eie n vor aá ng awer-k voort, en waar hulle aan gr'o elen e g eta I'Le studerte Le LdLng moet gee, moet hulle L..ll..eer Lnspan ten e ï.nóe self op die hoogte te ol.y, Dan is daê~ ons argie re, veralons startscrgie'e, t,w. die'" van Kaapstad, w, t die oudste en grootste is, die '" van Freto!"'ip,,, die ven Bf.o emt'ont eï.n en die van ietermar~tz' ur g, Die feit d[1t daar reeds veel in ons ar'gd ewe ge. erx wor-d, is a<nduiding daar-van d t hulle redelik ar-n hul doel ber-nt voord, en ddt hulle fasi i- teite V[ln die regte soort 1Jied. Ons argie e w(.s j< rel nk die stiefkind. vru die stat tsdiens: die hut sve st t rg was gebrek'{ig, ie p er sone ef was ontoereikend en die no dsa...k ike katalo isering het agterwe'ê gebly. Dit w:?s die to estand tot die stigt:'ng van di~ unie in 1910, en ook nog ver ss ea e jare da rna. Ir. Belangrike st p ter vcr-be t er'lng en hervorming is in 1922 gedoen, toe die Publieke.rgie'le et deur die [:!...lement aangeneer is, waar= volgens die posisie vr.n d.ie hoofarglve.ris or:lskryf ~s, die r-gï.ewe ampt al Lk vir (He publiek oopgestel -3 en veralook die Argiefkommissie in die lewe geroep ic. Aen die Argiefkorr~issie word die c 1 _e ien e to eaig 00_"' - Le ar-glewe vn die Land opgedr-a, Die Komtrussie moet die l,llnister van Bi nelandse S ~ e, onder wie

7 -7- él ie,rgle 'fie resorteer, van adv Le 8 dien met betrekkil._ tot die ver samet t ng, hui ves t i.ng en bewering van 3rgiefstuklce, en op die Kommissie rus ook die vername plig om toes~g té hou oor die publikasie van s tuzk e uï t die argiewe. s gevolg van die rgiefwet het daar...!tieer duidelikheid en orde in ons argiefwese ge.:om. Gepaa.rdga nde dadrmee is beter geld.elike voor-at eru ng vir die argie'.ve g ema, k, en is daar 00~l:: meer ver-kkr-agt e en beter gc8:cikte wer~kragte benoem, sodat die. noo ~saaklike werk, o, a, rfmgpkikking en.l;{a.tnlo~isering, met erns aangepak kon or d, Daar het besl is groot ve bet ering gekom, en t lhoewel ons '"'rgiewe stellio' noc nï.e is ric t hulle behoort te wees nie, is hulle vandag in ieder g evrl besonder be l angr-fk e 'Ier. plekk e vi!' historici. ol. aa die ar-glewe moet natuurlik ook bibliote ~e genoem 't or-d - openb. re biblioté:e, universiteitebibliote::e en 00 private ver-same'lá nge, ox hierdeur wor-d historiese n vorsing bevorder. Veral die w, t oor go eie. frikann- ersamelinge beskik, soa s b. v, Le endelssohn Vers[ eling -.'.'~t v, n ag deel V3n die arlementsbf.b'l.lo t eez; in '"aapstad uitmaak - is vir ons van bal.ang, Dit is aeke r- nï.e orrvanp s om h i ez- I n woord oor ons eie UniversiteitsbiblioteeK, waar..ee ons el e dag moet werk, te sê nie. Leder-een w t die Jniversiteitsbib Lo t eek beso ek, sal <_I gou opmerk dat die '_fdel_ng Ges -ledeni. dcur ruim voorsien is. Ons was daar-by geluk"cig genoeg om: danksy ~ie welwá.ll.ende mede-.erklng ven goedgesindes uit verskeie oorde, met verloop von t ou

8 -svolledige stelle van amptelike stukke 1! n die Perlement op te bou. Daaronder- kom voor' notule en,-omitee-rapporte ven sowel die VoLk ar-aad as die Senaat, wat wanz-devo.lle historiese bronne ie en as sodanig elke ~a( r nog meer waar-devol word. Oole het ons reeds In noemenswa.!'dige. fri1e[\n[l-vers~m~ling, wat steeds uitbrei aangesien die Universi teit iedere :a21" In beparlde som daarvoor opsy sit. Die feit dat dit selip in hierdie moeilike tyd gebeur, is be»s e daarvoor- dat ditons met hierdie noodsaaklike versameling erns is. H<ve r ser-s het in ons bibliot eek dus. 1 I n hulpmidde wat seer seker nie te versmaai ir nie. ar ditspi een von die dae nog heelwat bet er wees. Dit brin; y d ar too om met dankbaarheid teenoor dr. Gustav S. relier hier iets openbuer te maak wat a.imal, van u seker sc.l interesseer. Dr. reller, ons be s t e kenner van ~ie Groot~rrek-G6s.:Ciedenis, is een ven ons ver-naous t e navorsers, en hy het met ver-leo Ve n jar-e I nuiters waar-devol.le p!'i vat e biblioteek opgebou, c "rin veral ko ~bp!'e Afrikane te vinde ás, Hy woon in.:!:'e idil' iese omgewang van Pelindaba, tvintig,yl buite reto!'ia - dus ver van Stellenbosc~ af, maar- ons het ge veet dat St ellen bo sen in hom I n goeie vriend het. Hy het cut egter nou op k Lt nk ende vyse opnuut getoon. Hy sal voor-tiaan nie sleo's I n vriend van Stellenbosch wees nie; hy sal onder ons weldoeners gerek en '01'0.. Hy het nl. be Sll it om sy hele boekery, insluitende ko bore frik<. na, bel ngrike

9 -9- eerste-uitg wes en selfs!ilrnuakripte, aan ons Universiteit te skenk. Hy het ook die duld by die loord gevoeg, en aan die Rektor In volledige katalogus v n al die werke gestuur. Ek doen hierdie verklaring met verlof van dr. Pr el Ler-, en.alhoewel die Rektor hom reeds nc mens die U...iversitei t bede k het, il ek graag by hierdie amptelike geleentheid von die Ur.lverslteit ons opregte 1< f'rdering vir sy pragtige daad uitspreek. Aan m' het hy... O.D. gese dat hy sy boekery aan Stellenbosch il gee, omdr t hy dar... r oortuig y n is drt dit hier met ware bel. ng stelling en in die regte gees gebruik sal lord. Ons 'v' [rdeer sy vertroue in ons. Deur die toevoeging van s' bo eke sal die wa, rde van ons t:n'iverslt eitsbiblioteek, veral as I n plek vir historiese naval"sing, aanmer'k Lá.k verhoog wor-d; en dae rom slons altyd in dankbaarbeid aan dr. FreIIer dink. itaas ons universiteite, rgie' e en bibliote~e is da: I' nog al der fa:ctore V!êt vir ge ská edkund ï.ge navors:'. g swer'k bevorderlik is. One din- hier ook aan bronne- ublikasies. Die werk van navorsers ;ord baie bemoeilik as hulle vir hul bronne altyd na di argief of die biblioteek, of Ibei, moet gaan. Dit sou orals die geval 'vees, maar- dis veral die gevel in Suid-Afrika aar on" met sul.ke groot fstande te Co en het. Dae rom Ls dit van bel~ng d~: verncme bronne soveel doenlik vir nc vorsers be- Skikb:'lar gestel word, en dit kan a.lleen deur die publikasie van sulke bronne ge<ë:led. an hierdie wer'k 'lord vandag in oris land ook reeds heelwat a ndag gewy. Bronnepublik sie geskied in die

10 -10- eerste instansie onder toesig van die rgiefkoinl.lissie,wat, soos ons gesien het, ooreer~omstig die rgiefwet bevoegq~eid besit in ver-bend met die publikasie ven stukke uit die ataat s... rgi ewe. Onder die leiding ven die Kommissie het da r reeds seve bande van Kanpse rc:bf\vfstukkenverskyn, \'oj t die v_r die Kaap~olonle belang~ike j.re, 177S tot 1783, dek. IL Paar jaar gelede het die Kommissie besluit om by die publikasie vpn stukke die herkomsbeginsel toe te pas, d.i. die beginsel wpt arriefindeling en -org nisasie vpndag ten grondslag.-iv lê, en lj t beteken dat stukk e ~V eka,r ge~ou en bewaar moet word sooshull e in die prak tyk ont staan het. B.v, die stukk e van die ou Kanpse Politieke Raad sal bymekaar gci~ou word. Eweneens dié' van die Raad van Justi eie, 6.i'"V n die eeskamer- ens. ~.a, w. by die bewar-ing van stukke word daar' rekening gehou met hul herkoms. Toepassing Ve 1 die herkomsbeginsel by die puo.lfkasle van bronne sou dus beteken dat die b~onne by ~ se v n reekse gepubliseer word ooreenkomstig die kolle6ies of beamptes ven wie hul afkomstig is. Hendelende op hierdie 'beginsel het die Argiefkommissie daartoe oorgegaan om eers die plru-kate v~n die Politieke Raad aan die anp te publiseer. Die eerste band is reeds op die pers en behoort nou b_nnekort te verskyn. Die plakkate is, populêr gesê, die lpnds.ette vr-n die betrokke tyd, en dis mckll~ verstaanbaar dat die A~iefkommissie, as hy herdie tark volt ool, aan g esaï.edkr-ywer s in Suid-Afrika In hulpmiddel v~n onskptbare wa... rde sal gee. Daarna 8~1 hy, in verdere op-

11 -11- volging von die h er-lcomsbe insel, dan tot die uitgarve van and ezreekse knoorgaan. Die uitgaje VRn historiese bronne is in die meeste be8kaafde Lande ook die ta[lk van wet enskr plike vereniginge w t hulle hiervoor beywer. Sulke vereniginge k~on in die aard van cile saak nie volop wees nie, veral nie in In l.nd met In klein lesende publiek soos Suid-Afrika nie. Ons het egter darem een vereniging ven die aard, die Vpn Riebeeck-Vereniging, wa t, hoewel nog maar Jonk, (lreeds.'n indrukwekkende lys vi n 22 publikasies agter sy naam het. Deur die publiknpie v~n hierdie stukke, waaronder van die allerverna~mpte Suid-Afrikaanse bronne voorkom, het die V~n Riebeec~-Vereniging reeds In groot diens ann historici be'ny~, nie slegs in Suid-Afrika nie, maar 00 in die buitewêreld wanr die uitgawes van die Vereni~ing inderdaad 00 I n goeie afset geniet. /ie vandag oor 'n volledige stel van die uitga~es v,n die Van Riebeeck-Vereniging beskik,het daarin In wa rdevolle besitting. VerFl die eerste pap~ dele is baie ska I's. Vir die eerste deel, 'n klein bend ie WIl1 omtrent 150 bladsye, bied nti~wariate tans 12 aan. Op dié marn er- het die V.n Riebeeck-Vereniging dan (1 vername bronne binne m~ like bereik van historici gebring en so hul werk vergemaklik. Die Vereniging sta n vandag onder die verstandige en vérsiende leiding van ons geagte Vi8e-k,nselier, regter E. S. van Zyl, en in hierdie leiding het ons die waarborg dat die Verenir;ing sy werk getrou sal doen en sy strewe suiwer sal hou.

12 -12- In hierdie verband moet noodsnaklik OOK oor die publikasiemiddele vir historie se werk gepraat wor-d, N vcr-st ng swerx sal nooit bloei as daar nie die moontlikheid besta3n om met die re- Qultate daarvan voor die dag te kom nie. As I n historikus 'n pa,r jaar aan 'n vraagstuk gewy het, as hy ged Id1g en deeglik nagevors het en tot wa,rdevolle gevol~trcl~:ings in verband met da~rdie vraagstuk gekom het, dan sou hy nie daarmee tevrede wees dat sy manuskr-ip op 'Tl rak. 'leggeplk,.ord om wel, dr, met 'n stofla g bedek te weef'!nie, of om slegs af en toe deur enkelinge, vir wie so 'n monuc!krip pel bereikb a~ mag wees, ger~&dpleeg te word nie. Dit so~ vir die historikus geen arnsporing tot arbeid we es nie, en noemenswarrd1ge wetenskaplike kont ak t e sou ag t erweë bly. Wat nog erger is, In wetenskaplike tradisie sou nie in die vnl~ opgebou kon wor-d n ï e, en daardeur sou die vak VE'n een van sy be st e bevrugtende t.nvl.o ede verstoke bly. Die.._ddele tot publikasie van die resultate van historiese navorsings erk is dus noo daaak I ik. 'n Lang tyd was dit hiermee in ons land beroerd gesteld, sodat ons historici vir dia publikasie v~n n~vorsingswerk gewoonlik hul toevlug tot buitel~ndse tydskrifte en vereniginge, veral Hollendse en Engelse, moes neem... nar geleidelik het de.arverbetering gekom, selfs tot so I n Irk te dat ons van ag beslis 'n gunstige toestand het. Ons het tyds~rifte S009 die Hut sgenoc t en nie Brandwag, wat, al:-oewel hulle populêre tyd- Gkrifte is en In emige vrees vi~ die wetenskadlike vorm het, tog

13 -13- oo~ bereid is om ~u!mte vir goeie historiese by~raes af te staan. Ons het ook die Annale ve n die Univer-st tei t v" n Stellenbosch en die Historiese tudies v n die Universiteit Pretoria, twee wetenski: plike publ kasies «e: r...n historiese stukjee v, die beste geha'l.t e tot hul reg kom. In hierdie pub'l Lkz sies verskyn historiese werk v, n beper-l te of min of meer bepa~kte omvang. Vir In artikel of t n reeks artikels is d ar pl.ex, en in die Annale het ook al betreklike groot st ukk e werl~ ver sk rn, aar oris m()"'illcheid het gelê by die groot wer-ke, In :avorse:::' lewer na verloop ven tyd ' n manu sk r-lp van 50 of 60 bladsye. Of t n - ancu daa t vir die DJ'.-graad skr'"f I n dissertasie vt: n dieselfde 0 vang, Dis juis su.lk e wer-ke wat In'nens gr a. gepub iseer "li sien, maar die ublil{asie ar-van in is o sbasz-, só ko soaar- dat die skrywer d_tl die reel nie self kan beko st Lg nie. T e.l aswa: r het en t ele I ie geluk gehad dat In uitgewersfl_ma op eie risiko hu werk gaan druk het, ID ar dis hoë uï.t so derinf;! wetensk pli'ce...'erk vï.nd g ewoon'lï.k nie 'n groot leserskring.m e, en ~is die f"etal lesers, heel verstaanbaar ook, ct -le houding v n uitgewers be a~l. Hoe ooes die groot mrnuskr'lp t e de n tot publik sie ko? - i behoefte aan I n g eská k t e middel het baie dringend geword. Die oplossing het uit Stel enbos~~ ge~om. Een v nons f...of... or pro esso e, p,,- v..w.., Fr"nken, het dit aan die han- gedoen. In die Stellenbossche Ou st udent van September 1937 het hy In kr[ gtige en vortui ende pleidooi vir 'n Argief jaarboek g e'l ewer',

14 -14- Die resul t~ te v: n navo r s i ngswer-k in een of meer vr nons.::rgiewe gedoen, moes daor ï.n gepub'l ï.seer- word, en dit moes omvangryk geno eg "lees om die grotere stukk e werk, waar-voo 'n Q O'e(':!1_..j,1\.~.!~ ~ kt e publikasiemiddel ontbreek het, te bevpt. Groot onkoste sou daprupn verbonde' ees, en om die t~ bestry het p~of. Frcnken voorgestel d?t daar op die japrlikse be 'roting v n die argie e ape sdaa'l, daar-voor- voorsiening; gemaak ~er-d, Die waar-de V3!l so In pub ::kasie is dd/elik árig e sá en, Die io.;.8eis in die pers gepropageer en ver sk ele ~ historici het gedo en Wc.. t hulle xon om die idee te verwesenlik. Die' hoofar-g ï.var-ls v: n die Unie, mnr. C. Gra..~nmBothe, en die nssistenthoofargivarls, dr. Coenraad Beye2"s, het die plan 00-'.:. heelhartig gesteun. Sonder om in verdere besonderlede te tree mag ek net sê dat die resultaat Wc s dat 1n 193$ die eerste twee bande v n dle Argief-Jaarboelt vir Suid-Afriica nse Geskiedeniq verskyn het, en dat dae!' Ven toe af nog elke jaar twee br n e die lig gesien het Die reeks besta<n nou uit ag b nde. Daarin het ons 'n. ee rgr.e ven ncvorsinf:s':ver' wat op ver sï...il ende pleklt e in ons 1 n6 gedoen Is, en tegelyk die verseke_in~ dtt historiese werkers t deeglilce wer:.. doen,. is dit ook b: ie omvang....,yk, 'n middel het om daar-mee voor die de g te kom. Dit ly geen t";yfel da t die Ar~ief-JaprboeK vir Suid-Afrikarnse Gef'l;:iedenis vandag ons vernaams t e mádd.e'l ter pub'l tk: sie von die resultate van historiese navorsing is nie. Die kopie, wat in steeds toenemende mate Vin verskillende kante aan~ebied 'ord, dui daarop

15 -15- ret die wr:rde daarv n ook be~oorllk inge8ien lord. Ek mag terloopp byvoeg Q~0tdit In... uluimpi. e v i r st e 1en oae... h ":"s ~ dtb a J.y t ou4 nou toe neer by r-ae s < s enige c nder plek nngebied het. In. en s k: n du' tot d.ie gevolgtrekking kom dl1t ons na.vorsers, [lt die publ tks sie v; n hul wez-z; betref, bevredigend daaraan toe is. is 'n gunstige toestcnd w t vir die toekoms ven historiese nnvorsing in ~u~d- frik beslis goed beloof, Daar 1"s nog ver skea e a.der bevorder... i'ce fc'.ktore. J(. ar is 'n Bpesiclisasie wat hi toriese studies' etref, sodat b.v. ker~ge sk t ede..is en onder-wy sge sk Leden I s esf.a.le a' 1 dag ontvang. Daar is I n groter belan )stellin,: by' frilté ner-s in nu L 11'" sionale verlede as gevolg ven treffende l:..ndsw e feesvierings soos die Voortrekker Eeufees en die Hugenote Kwar"tmillenium-fees. ::n da, r is die toenane von Le es'iu s in ons Land in die 1gemeen gedurende die afgelope peer :a0r. Ek "Jil eg t er n ï,e op hierdie nie. Uit w, t ek gesê het, 881 dit reeds duidelik vee s de t daar in verb, _.0. met ons h:"storiese n vor s ï.ng verskeie gunrit ige f'ak t or-e ean die wer'c is. Het dit 11e n hiervan afgehe ng, d n sou o ns '.n gelukkige toe tand ge'""i't3dhet ~,t geer. ruimte vir ~lrgte e188t het nie.. ll.a~~da, r is ook 'n ander qy aan die sa~lcj dar r a s cox strenmende faktore, en it is nou ons te ê.~ om dié onder die oé te sien. II I. STREMMENDE FAKTOR.i:!i. len spyte v n die wa:..!'de en belangrikheid v n ons argiewe

16 -16- a s 'lerkplel(e vir historici, wa. rop ek reeds gewys het, is dit 'n feit d t daar v~ndng nog ~ swakhede in ons argiefwese is, w< t hier nie onvcrmeld mag bly nie. In enige r6ief is.. sortering v n st ul t e, k La s ifikf'sie en "r..atflogiseringd,ar-van noodsa,klike wer~s e~nede wat per slot v. :re4ening die lae~de en bruikbaarheid van I n argief bepaal. Is die stuk~e in 'n argief nie gesorteer niej is dit nie onder sekere groepe ge- Kl ssifiseer niej en is dit nie in Knt~loousse gebring wat as leidru,.d vir navorsers kan dien nie, dan sel so 'n argief, veral as ditenigsins omva.j.grykis, uitdie 00 punt van metodiese n,vorsin-, nie veel wêrd wees nie. Hi3rdie noodsaaklike werk van sortering, klassifil\:asieen katalogisering wor-dvandag in ons Elrgiese gedoen, er danksy geskikte bee,mpt es wor-d dit ook goed gedoen, m~?r dit het in die jare, toe die argiewe geen no emenswaar'dáge aandag en ondersteuning vi L r-eger-lngsweé ontvang het nie, be ie ver agte~geradk. Op die oomb ik is dit nog ver ag t er-, en as 'n meno in gedagte hou dat da r gedurig nuwe stukx e na die argiewe kom, d~n lyk it nie of die agterstand bij.ne afsienbnre tyd ingehaal sal 'ord nie. Inteendeel, waar die argiewe v n'eë die oorlov met 'n nmer'kllk ver swakt e personeel moet werk, sal hier ie agterstand groter ~ord. In alan argiewe is daar vandag 'n behoefte aan meer beamptes. D~e Regering s,l hiermee moet rekenins ho' e in Qie behoefte moet voorqien, w, nt besuj_niging op ~rgiewe.:., net soos besuinig_ng op 01\:01e en bi'liotel;:e,in werklikheid geen besuini ing nie:

17 -17- 'n mens kan 'n paar duisend pond da~rdeur sp ar, ID,ar jy betaal 'leer dubbe L en dwars da r-voor deur die vermeerdering van geestelike nrmoede onder die volk. I n Ander vername awakheá d in ons c rgiefwese vind ons by die Argief~ ommi s sd e en die status wat h. eniet. Uit va t ek in ander verband oor die rgief~..omrnissie gesê het, salons ditmet mekaar eens wees dat die Komrissie 'n Lf.ggaam is wat be Lr r~grike i\1er_ ter bevordering van historiese navorsing doen. Hy moet egter onder baie moeilike omstandighede sy wer~ doen. Dit is nie aan foute of swakh ede v- n die ommtsea e self toe te skrywe nie, maar en' n gebrek in die rgie fwet wap rop die Argiefkomeus sa e gefundeer is. 'n Studie ven die.rgiefwet bring In mens tot die gevolgtrekking dat die Argief_~omrnissie geen mag het.ie, maar.dvies moet gee en toesi_g moet hou. Die funksies v, n die Kommissie wor-d in v;jf bep linge neergelê, en drie hiervan beg Ln met die for!tiule: "de l.iinlster a: n te bevelen we ke stappen 11, wat dus duidelik op die advá s er-ende hoedanigheid ys. Die vierde be~aling h. ndel oor die toesig van die Komtaá s sá e oor bronnepublik[1s!e en die Laa st e lê neer dat die Kommáas ï.e jae"!"liks '.1 ver-s'lr oor RY w er'l moa t uitbring. Dus pdvles en toesi', en nêrens word die.ommiseie met mag b~klee nie. In die pr-akt yk beteken dit dat die Komrn s s.ï,e vir alles wat hy lil doen eers magtiging moet verkry. ::k no em 'n paar voorbeelde. -iy stel 'n reglement op!et z-voig ens rnagistr te in verband met die oewar á ng van hul ampt e'l.fk e stukke te werk moet

18 -18- gan. L.ae!' as hierdie reglement dadelil~ ui tgestuur.or-d, het dit nog geen bind.ende kr-ag nie en geen.uap.'istr c t is neg verplie;, om daaz-vo Lgens te h~'.rl.del nie. Om bindende krag daaraan te ver- ".,_,J leen moet dit eers na die! inist er ~ Binaelflndse ak e gaan. As hy dit go edkeur-, tree hy in verbindin.) ne t die..inist er v n Justisie wat dal! weer opdrag moet bee tot die uitvoering daarvan deur die magistrate. Die. r;ief o:tidis"'ie het _-'.it ook llod:'.,; gevind om instrul~sies vir verskillende sta tsdepartemente, b, v, Landbeu en BOS00U, Spoorwe~ en He wens, en Taturell esak e, op te stel, waarvolgens in d ï e '!:cc ntore ven hierdie departemente se:cere st uk'c e sorgvt:ld1g bew~(r moet wo:-d, terwyl ndere nc verloop ven t d verniet_g ~oet wor-d, Sulke instruksies het om ver sxt Tl ~nde re es noo daaak ik geword. Daer het Jn ontsettende ve~ eerdering van Atuk e in die ands dminic-trasie gekom, sodant > d t dlt eenvou ig 'n onmoontlikheid ~ou 'ees om a les in die rgiewe te be~arr..uaerby is In root menigte vr n nierdie stukke nr verloop ve n tyd v, nni en gener waar-da, aange aï.en die inhoud da v n met o les in an -:'er s t ukl e, wat l Ityd bewa: r bly, op ene er. "lord. Soos ln a le an er le nd e ge s. ied, moes die. rgiefk_or:rnissie dus ook hier by ons vir 'n k eurd ng sorg. :.aar die 'Kommissie... :on nie self dire~.. ~ en doel t:-effend optree niej ook hier moes h vi die be tr-ol ke ministers Ner~. s eers eenma: 1 In begt.ns e'l d-eur die sta. t ndepar-t ement e aan v r r is,.kr. die _ rgief.i:ommissie voortgaan, en kan die wer

19 -19- vlot, m'cr voordat dit so ver kom, moet die.ommissie hom ~ltyd ven die omslngti e en tydrowende ~edr( gsl~'n be ien. Hy is dus dikwels in sy optrede in belang van on" argiewe ern,..tig gestrem. Die en; ste oplos ing lê in In h er-vor-anng vn. die rgiefwet, sodat die rgieráo~uissie nie slegs advies sel gee en toes~ sal hou.ie, ma: r ook ~al..dl.eri~like maf. sal '"e Dit het die omnu s s t e in,:esien en hy het inderda cl 001: reeds rne t die no dlge voorbereidings ter hersiening v, n die Ar:;-iefwet egá n, "a s sulke sw,lehede'in ons argief~ ese is dar::." ook andezfalctore.:f.lt histo. iese navcr-ai.ng nade.l Lg beï nvl, ed, 'n Bnie ernstige swakheid by sor:unige van ons...ngelss releende histo"y'ici is da t hull e nie oor geno egaaam k enná s van frikan.ns en Neder-Land a be skï k ni e. 'n Honderd-en-v::rftig 'a r Lank is byn...al die bronne tot die ge c 4 ':ie enis ven die aapko Loru e in ederl nd i daa na is dit gede... lte ik in Eng el.o, gedee t el ; in rederlex.ds en gedeel telik in, frikaans. J0rel~rr', t.w. in die republikeinse tyd, is die or-enne ven die Vr staat er. Transv lib na '.1itslui tlik in :'ede2.'l c nd s, n n. t.t, tel betref is die bronne, I.. Lhoe iel nie so In Lang tyd nic, to,; 00 -:'le eerste p (, ~D.ar - ~c tin besonder veel be lo' tyd...n eskieder.is is - hoo t'snak Li in Neder-I. nds, In die meer moderne t d het daar oor al, hiflrdie geweste weertal van br-onne in.frika.a.s ontstaan. Tir...edereen moet dit glneheld.er wee s dat I n mens in Suid-Afr... ka ru e dee... li:1: k' n navors as jy nie, naas In k ennd s van Engel, ook I n goeie k enná s van Afrikaans en Te<1erl~ndg het nie. En tog is

20 -20- dr>rr EnE"'elssprek ende historici in en!" Lanó wr t t.. 44)t",,~4r...~ë::eu kortsigtig genae -s 0 j met Enge se bronne te volsta, n en reder- ] ~ nc se en.. fril aans e s t.uk :e, hoe belpn_.'_1"'i' 0.-1 e 00 r rl mag woe c:.._. - >. ~. J' u, eenvo udi.g links te Laa t lê. D:.t moet nood ~endig tot bepe. kin van die ge e at e'l á.ke horison a, n Le Ldd ng gee, er. gevolgelik C...Á tot eensydige geskieds,~:rywin., vad.~ ~ui "'..-Afrik<. inderdaad o o! :,t:>eeds ~..:,_~ 1.vL.J ka... _.um~~i4a.q~~'~m~'\a.~ Hierteen is al herhae ldelik gewael"- SKU - e... :tet dit self cox ve::::. eie Lere in :::esensies gedoen - maar di e waar s cuwt n het tot nou to e no nie veel u:' t I :':~ing gehad Lie. D_e gebre ~ ac n ':e..n1 ~ van 'T ederlr nde:: en Afrii:aL ns het :ngelssprekenqe h~storici,1 duur te tarr. g~ 08. e.~ dit toe ds.t die weri v n El1f;elsspreKende h ï s t or-ácá, u t die oogpunt VD!1 die navo r in~swerl., "I t:-da::rvco::: redo en.i s, 00_" die,lgemeen hep.lwpt o -te:-' ste n y u:!.é van Afrikaan e historici. D1t m: p; ge 'a:g ly. om so In s t e linr te maan, In, cc::: ek 1s d :,r volkom oort~ig v"n, en ~{ ~ê l1t 0 ITron ~ n my tnpml:k noue aanr-aká ng met n: vorc'ir.grwer~: wat op verskille:r..de plekke in ons Land ge ~oen wor d, Laa t my to eo.,. EO,;..: ernstige strem e nd e fru:tcr te ver= duidelik, t,«, I n gebrek, an d_l~ regte gesin lh eá d b b le navar ser s, Dar r 1s nor; bl ie navo r-s er s wat In ve:rkeerde opvatting van die doel v, n In rgief het en gevol_e ~k onb111i e eise aan die prgief en CJ beampt e s stel. Ek d_n'~ io u r:ic aan die

21 - 1- naïewe Leek wat Ver\7fg het om in die vaapae. rgief I n pac r.gr-o t bo ek e aan te tref war r-ln al es omtrent ons gee':i edern sopgeteken staan ni, en wat ene na!ef aan die, rg':v ric! gevra het om ase eblief alles oraur-ent Sv vo rouers te hoor, ~~ diru 00. nie o: n die go et e gwee t 'ierige besoeker '''It t die argivaris meedee.l dat hy verneem het d t ~a"r 'n nele aantal ou boeke in die rgief Is en dat hy gr-aag 'il uitvind of daar-in nie T.i <1 :ien iets ocr sy istr:":~ gesê wor d nie. Ek dink n nistoriei wat ve!'wag dat die argiefpersoneel ure- en da elange navorsing' vir hull e rnoet do en. Dit het al voorgekom dat hi st or Lei nc di e rgie./e scr f en vr-a om uitvoer-lge 1 ste VL n st ukk e wat oor se ~ere K7/essies handel, of selfs aantekening versoek van die inhoud VE'D sulke s tuks e, Dit is 'n volkome onbillike ver-so ek, Jie arg~efbenmptes - ( n nie in die plek vsn eie historikus tree om die nz vor-st ng swer-k v:ïr hom te doen nie. Ditis o. <. hul ta _ om leiding en voorlie" ting in die ar 'i ef te gee, mac!' seer seker nie om self die navorsing te doen nie. As hulle dit sou doen, sou die noodsaaklike wer-k, waar to e hulle ac nze at e'l is, gterwe'ê bly. As d-e h ï.s'toz-lkus die regte..avor aer-sg e sá nóhe ï.d het, s 1 hy n: die argief ga, n en self da na da _,eë..uldig g(.;.;~ navors. Hy. oct bereid 'wees 0. teleurstellin te ontmoet: om mi sk ï e n dael nk niks besonders te vind nie, en 0.. selfs na baá e moeite en opoffering In onder o ex pr s te gee as dit niks besonders oplewar nie. Hy moet besiel wees met die gees om te soek en te

22 roz-a, en h: moet sy f:'eltl~ darrin vind om groot manne op hu...spoor te volg of om ingewi":kelde historiese vral gst l~c e te ontrafel Hy moet die argie le beskou as di e al ng eweae werk lekke waaz- hy deur s~are arbeid heen tot die waarheid in die verlede kan deurcv drin(;, en waar hy sy gr-oot doel k~n bereik nl. om, soos Ranke dit Lako rn ek stel, uit te vind hoe a les gewees is. In Verkeerde gesindheid ord ook daardeur geopenbaar dat hierdie doel, nl. om die waarheid in d_e verlede s te stel, by baie navorsers n_e voorop gaan n~e. Daar het In groot vermeerdering in die getolie studente aan ons universitêre inrigtings gekom en dit hetj~)os gesien is, 'n ~anmer~like toename van h..sto r t e se navorsing t eweegg ebr'ë.ng, uaar by sommige studente het 'n n"'i,~~""'- o"1...c'tar'r. c 'n ~~ navor-s Lngswerk eenvou g te be slcou as graad. Historiese n<vorsing dien dus die graad en nie die h~ctori e wacrheid nie. Cnaangename en lelike ge~ lie het al voorgekom at hierdie warrtoe s t and illustre r, I n proe fsï{,ri fte het dailr ver" yqin<ss voorgekom na bronne Wc t die skry 'ers nooit gesien het nie!.n nie so lank gelede ni e het ez verneem VGr. In geva.l - gelukkig nie..c.n ons Universiteit nie - waerin.. A.- student slegs "n paar dae in 'n ar...ief gesit het en later ' n skripsie gesl'l:ryf het 1. t van beg ï n to...end vol vas VR.I1 vervysings no br-onne ar C.i". l'gief. In sulke g evo.l e ls dnar êrens ~ L2A,"~~~~,.L.f-' In sk ro e f los. Dit isx2'~delik dat die war-e nc vo"",]\ 'sgesindheid hier vol~ome ontbreek, want historiese navorsing wat ge-

23 roepe is om s bood sst... 'Ope:' van di e W _. "'heid 0""' lj te tlj r-ee word hi er g eskend en verrm nz om ~'r, dejr gtery te a.ien. it is nl S L nd er-a as hoogverraad teenoor... ie we t en skap r.iei die een wa t hom da r- aan s. uld Lg r.la~c,.1et ge in eerbied en liefde hoegen amd vir s' vak nie. Die verk eez-de,.:es':'ndheid blyk eindelik ook uitdie t er.densieuse ges~iedsk "'y\~i:"ngwaarrne e ons in Suid-. frik.. maar- a.l t e df kwe.ls Ke.ru smaak, Omdit in die regte lih te sie moet 'n mens enkele hooflyne in ons ge1kieder.is'in gede ;te hou. Die blanke bevolz áng vnn uid-afrika 19 hoof aark Ltk uit 'n Afrikaanssprekende en 'n Engelssprekende element saamgestel. Ons geskiedenis het In teensteil ng tus... en dle twee sd e n orrt st an] uát die teenstel- 1 c s ook nie s egs spor ad.les e bot inft nie, maar vir die. frlcanel"' het 'n stryd ont taan boortereg in hierd::'e L nd be kou het. Op stadtkvl1dige ge ied het hy steeds sy Ldear L van on, fhtlnkl:!.?"... heád gekoeste..., en deur eie ~ragslnspcnnin het hy 00. da~r~n genlarg 0: dit 'n tydi,.: ver' esenlik te sien...~a['!' op die end moes hy ; +... " rysgee! teen it is die stryd gewees 0 po':..tie~e gebied, ill r~ o~der~~l \as d ar ook 'n stryd op t ul.t ur-ele gebie... Jie. frlkaner moes hom weer teen aa~valle v t deur middel van 'n verelgelsin~sbeleid op sy geestes:;'" pl t t i nge r.,.t [ ~ is. In hierdie ku tuurstr"d het h, ander-s,~~ ~ L" ~ l-olltie-e~, in die verlede n':'e die. eer-laag gely nie,

24 inteendeel hy het c;;eseëvier en hy is da!' ook bewus V[1n. Waar ons hie"t"<1ie verllik.~elinge in on s 1,11<1gehr " het, en wa: r <il.t lles betreklik kort gel ede laasgevlnd het, is dit nie vreemd d t daar standpunte wat populêr [1S die frilcaanse standpunt en die Engelse 8tandp~~t bekend is, in verb<nd met ons geskiedenis ontrta<n het nie. Hoe objektief die historikus o ok al is, hy. (->nimmers nooit vnn hams elf lo ("0 com nie, en daar-om is dit ver-s te anbaar- dat dergelike standpunte sal ontstaan. -ae r die moe i Ltkh eá is dat clie st'" ndpunt emaklik oor-drv r voz-d en de n in ~ender s ï eus e geski edskr-y ~in~ ont and, D~n word die geakiedenir nagevors nie ~et die doelom tot die w "r11eid deur te drin 11:'0, ma: r om sta ing vir o eie st n punt en besondere opv ttin e te kry. I n Engelssprekende kenrrï s "IJ n m het oor die 00 ~s[k e vr n die Tweede Vryheidsoorlo' gewerk. Hy het die teorie ontwerp t die oor-log eenvou i,;, aan aeke r-e Ve sgewortelde en vera derde begrippe VDJ. resident Kruger toe te skryf sou weee,...lc ontmoet hom by dle argief en vern ee.n na SJ- vorderinr,. Hoogs voldaan ntwoord hy dat 'it uá t s t ek end g r n, want sê hy,,;1 n ve found quite a number of facts to su ort my vie vs" ~ Die ver-keer-de ges ndheid kan nie beter g e!ll us tr-ee r'. ord i ï.e : die man ga: n L:'e, ~f)0 s "i e egte n - vorser, sonder voor f v sgevormde opvattinge die waa heid 6060'1\: nie, maar "feit e On} sy opvt ttinge te st [I f. 11 Di e gevolg moet noodwen ~ig.'ees tendensl euse :)erki ed.skrywin.. Dis In kwaad hierdie wat tot op sexer-e hoogte br Afr:!.k, ners k i t ". ~v voor om, e... te betreur is, mp.r wat tog verstalnb«r is as

25 I n men. da z-aan dink dl t dle Jl.f!'ik~ nez- gewoond daar-aan i s om vir sy regte te veg, en enigsins g evo eli!:" eword het wat sy nasion, le eer betref. r ar die kwaad kom op veel groter ".Kaalonder EI1!-:el~spY'ekendes voor. Dis of sommï.ge :8:rgelse skrywe_"s g euum.g oorgeharl s taan om sekere feite in die ""U:1 ~-Afrik['['nse geskiedenis, I; at vir hulle minder at ngenaam voorkom, te probeer oedpraat. Dit skyn o r' hul e maer nie :;r"n verstu n ek v' n die ge- ~ skieds ~ry~'ing nie is om h u'll,e~v':r die optrede V'Yl die ImperL le p.ktor Ln Suid-Afrike ver: nt :oordel ik te hou nie, 1 apr dat die t[,k vnr die ger.~iedpk ywrng eenvou ig is orn vos te stel II t die Lrnp er-l. le Faktor pr e sá e s was, hoe t opqetree het, Wit die stellings dtlf!"vpn was e. S.ffi. [vorsers moet Lrrtoe kom, een en alm 1, om die :feite van die verlede k'lm onder die o~ te sien. Hef~lg mag hul e nie wor-d nie, want dan verloor hulle die egte navor-sënegeei ndh eid, wat bestaanbalr is slegs wanneer hulle eer.~k en k~lm na die waazh ej.d soek. oek ons n sog enar mde,al rh ede 0 st ellinge te stat t, d n i. ons min of eer terug by die Liddeleeuse s: ol: 6-, tiek, et die ver skd L slegs dat ons nie 'n -erklllce sko Las t ï.ek sal hê nie l. aa r Inn. s ï onr le of u turele s ~olasti ek. Ek het genoeg gpc:ê oor stremmende f ktorej ek moet sluit. Ons het enersyds f. tore n gega, n v t h storiese navorsing in ons nd guns tig be!nvl Jed, en nder ryds fe'\ tore Wtt di t st r em, Oor die algemeen genome di.~ ek <- t on, stre mende faktore tenspyt, d nkbr ("'r kan wees vir die ordering, t historiese vorsing in

26 g ernaak het. La... t ek ten slë"te nog net dit sê: Ons.oet v ndag besef d['t histo... iese nnvor-sa ng nle onsydig teenoor ons volk mag s ta an ni e. Daarmee bedoel al{ nie Qat on ons a n tendensieuse gesk ï edern s moet s.:l:uldig maak nie, of ~~at ons die enge pr-gmatiese opvattin~ ~oet huldig d~t die geskiedenir ons slegs oet laer om eter mense, m sonderh eá d beter burgers vi n di land, te word nie. Ek bedoel d~ t ons die groot doel v n die g e sk Ledem.s, [t e_ reedc! by herhplin genoem het, n o~ ep,rlik na die 'a rhei van die verlede te soe-, suiwer.oet hou, m8r!' d~t ons dit in d.e d e van ie volk moet oen. ns moet 0 s historiese navorsing onder die vol indr ie gees v' n d_ e vo L moet dit deur rn ng en dit moet saam. et die volle': dieselfde _ul t uur bodera vor-t e'l, A leen de n kan o ns nc vorsi. r; fors van arc kter en gesond van ker-n wees. Laat ek weer prof. ':,ilhelm R er aanhar.l, In 1921 toe ~~t. ~ e'conomï.e e en sta, t'cundi J verskeur gelê het, het hy ~ histor':ci ~ dat hu'lle, met behoo r-lt ke handh. \'Jing v, n hul wetens: aplike beginsels" saam boumeest ers mo et wees wat - 0 s eie woorde te gebruik -,~'lus den Trurn.."nernunseres z.er-s të..ten st ao t chen, sitol-lu_ i ch en und vo"1' K_SC ~ en asein. ieder ea n G, nzes und GroC!zes ZUSEmrH'. f gen'' (-"in+'. V). Di e Afrik, c: nae ve Ik, en trouens die hele blanke Suid-A frik,, ook geestel::'k ve!'~keurd en vernond. As on histo!'iese n[lvo!,rers in eerlik~ci en opregtheid' er_ bul le!'k doen, k'n hul.le d::'e ro Lk geestelik help ro ed en 'n bespdigende n vl.oe d ui t--

27 oefen. -?7- Hul e ::~!look coumee at er-s wees, om te h eip or.. pit die r'ok st ukk e van di hede c..i.e groot en re te eenheid van dle toekoms te bou.