Istorgia. Annalas da la Societad Retorumantscha. Band (Jahr): 110 (1997) PDF erstellt am:

Ähnliche Dokumente
Träume in Schwarz-Weiss

In memoriam Prof. Dr. Walter Saxer

Künstler in der Werkstatt : Hans Erni

Landschaften [Bilder Oskar Kokoschka]

Landschaften [Bilder Oskar Kokoschka]

Zum 60. Geburtstag von André Mercier

Wir gratulieren = Félicitations

Bündner Monatsblatt : Zeitschrift für Bündner Geschichte, Landeskunde und Baukultur

Die Schweizer Heimat im Plakat und Tell- Karikaturen

Arbeiten von Max Fueter, Bern

Übersicht über die Bestände des Stadtarchivs

Aus Museen und Sammlungen der Schweiz : aus dem Heimatmuseum Allschwil (BL)

"Alle Kleider einer Frau"

Künstler in der Werkstatt : Pietro Chiesa

Frischer Wind im Jura: Bildbeitrag zum Windkraftwerk Mont-Crosin bei St.-Imier

Grenzwächter-Uniformen


Körperhaftes Abwesendes: Rückbau der Kirche Dombusch, Frankfurt - Wand als Medium der Geschichte

Ski : Jahrbuch des Schweizerischen Ski-Verbandes = Annuaire de l'association Suisse des Clubs de Ski

Jahresrechnungen 2002 der AGG


Die Fischarten des Kantons Schaffhausen

Kalkausscheidungen bei Flachdächern

Design, Hase in Gold : Entwurf und Qualität bringen Anita Mosers Schuhe zum Glänzen

Asiatische Studien : Zeitschrift der Schweizerischen Asiengesellschaft = Études asiatiques : revue de la Société Suisse - Asie

Mitteilungen der Antiquarischen Gesellschaft in Zürich

Schweizer Monatshefte : Zeitschrift für Politik, Wirtschaft, Kultur


SP 10 S- 11. da consultar u igl original ni l'ediziun da Gartner, ni meglier aunc domisdus. Mo che gliez ei lu pli gleiti detg che fatg.

Konterkarierend : Büro- und Geschäftshaus in Innsbruck, 1993 : Architekt : Peter Lorenz


Das Haus Arnold Ruesch : Architekten Müller & Freytag

Wohnhaus Willimann-Lötscher


Über die Zugfestigkeit des Betons

Naturforschende Gesellschaft in Bern : Rechnugsabschluss 31. Dezember 2011

Herrn Professor Dr. med. et Dr. med. h. c. Hans Bluntschli zum 80. Geburtstag

Karikaturen & Cartoon Museum, Basel, 1996 : Architekten : Herzog & de Meuron, Basel

Die literarische Produktion in der Schweiz

Städte [Bilder Oskar Kokoschka]


Jahresrechnung der Historischen und Antiquarischen Gesellschaft : 1. Juli 1993 bis 30. Juni 1994


Die Interpolation von Rentenbarwerten

Statistik über die privaten Schulen auf weltanschaulicher Grundlage 1940/41

Matematica part 1 quens en scret (surs)

Phonographen und Grammophone : die Nachfolger der Musikautomaten

Bündner Schulblatt = Bollettino scolastico grigione = Fegl scolastic grischun

Aus Museen und Sammlungen der Schweiz : aus dem Historischen Museum Baden, Landvogteischloss


Traverse : Zeitschrift für Geschichte = Revue d'histoire

Werken - Gestalten : mögliche Ablaufphasen bei der Lösung von Werkaufgaben und Projekten

AP1G_2015_Mathematik schriftlich

SP 12 S- 87. Lu mirein nus inaga, co ch'ins fa quei correct. Sco pugn da partenza per mussar quei duess ins uss schon prender ina frasa en sia fuorma

Vier Photographien des Bildhauers Karl Geiser

Das spezifische Gewicht (Erarbeitung)

"Retten - halten - löschen" : die Churer Feuerwehr heute

Disoccupai; Obligaziun d encurir lavur 3 meins ordavon

Über eine Eigenschaft einer Gammafunktion mit einer Potenz als Argument


Der Xaver und der Wastel

Die Bestimmung der Koordinaten des Schnittpunktes zweier Geraden

Bilder im Heft : zwischen Chaos und Ordnung : Bilder von Ursula Goetz-Wiederkehr

VSI-Beilage : Innenarchitektur/Design : Laredo- Schuhe und -Kleider, Zürich

VSI-Beilage : Innenarchitektur/Design : Laredo- Schuhe und -Kleider, Zürich

SP 11 S- 40 era vegnir duvraus, p.ex. tier la parada: Cumpignia, dretg entuorn, marsch! Ei dat lu denton era exempels cun 'enturn' ch'ein pli difficul

SP 10 S- 1. Texts vegls rumantschs

Das grosse Zeichen : die Künstlerin Claudia Spielmann

SMA 10 S- 1. Il (bun) diever da las preposiziuns

suttastrihai entuorn il quader cun da quels dil rom

La plage de Bellerive à Lausanne, Architecte Marc Piccard FAS, Lausanne

Versants : revue suisse des littératures romanes = Rivista svizzera delle letterature romanze = Revista suiza de literaturas románicas

Über das Berechnen von Betonmischungen

SA 11 S- 91 Il proxim alinea ha lu mo piculezzas, sche jeu vesel endretg. Lu vegn lu denton gest all'entschatta dil proxim alinea: 'dopo', in clar ita

La scrutaziun historica da Sur Felici Maissen : omagi agl anteriur redactur dallas Annalas

Vorschau Jubiläumstagung Juni 1994 : 60 Jahre VSP/ASP = Prévision assemblée annuelle juin au 13 juin 1994 : 60ème jubilé de VSP/ASP

Hilfsblätter für das Rechnungswesen

SA 10 L- 90. Las horizontalas fan negins problems: 'pir - pur, sir - sur' etc., 'megia - mugia; lescha - loscha' etc.

Der Kindergarten : praktische Arbeit im Kindergarten

Allgemeines über Vierecke

Vischnaunca da Mustér. Regulativ d'indemnisaziun

revista ei era vegnida digitalisada ella seria

Neue Wohnsiedlungen in Baden und Umgebung

Korrosion von Aluminium durch Zementmörtel (Fortsetzung)

Einladung zum 16. Internationalen Altkatholikenkongress in München vom 1. bis 5. September 1953

Vischnaunca da Schluein Via Veglia Schluein

Turnen und Sport in der Schule

Satzung des Internationalen Komitees vom Roten Kreuz

SA 10 L- 1. La descripziun linguistica dal rumantsch

Dauerfestigkeit von geschweissten Verbindungen von St. 37 und St. 52

VOM MONTAG, 3. NOVEMBER BIS SAMSTAG, 8. NOVEMBER

einteiliges Prädikat mehrteilige Prädi- kate ina

1901. Kaiser Heinrichs Tag [Gedicht]

SMP 10 S- 1. Problems da la descripziun sintactica dal rumantsch

GgD I-51. Romana Curiensis, bearb. von ELISABETH MEYER-MARTHALER, Aarau

Jahresrechnungen 2006 der AGG

"Die Obelisken der Päpste"

Kontrolle als Raumpolitik = Le contrôle: une politique de l'espace = Control as politics of space

Transkript:

Istorgia Autor(en): Objekttyp: [s.n.] Group Zeitschrift: Annalas da la Societad Retorumantscha Band (Jahr): 110 (1997) PDF erstellt am: 15.09.2018 Nutzungsbedingungen Die ETH-Bibliothek ist Anbieterin der digitalisierten Zeitschriften. Sie besitzt keine Urheberrechte an den Inhalten der Zeitschriften. Die Rechte liegen in der Regel bei den Herausgebern. Die auf der Plattform e-periodica veröffentlichten Dokumente stehen für nicht-kommerzielle Zwecke in Lehre und Forschung sowie für die private Nutzung frei zur Verfügung. Einzelne Dateien oder Ausdrucke aus diesem Angebot können zusammen mit diesen Nutzungsbedingungen und den korrekten Herkunftsbezeichnungen weitergegeben werden. Das Veröffentlichen von Bildern in Print- und Online-Publikationen ist nur mit vorheriger Genehmigung der Rechteinhaber erlaubt. Die systematische Speicherung von Teilen des elektronischen Angebots auf anderen Servern bedarf ebenfalls des schriftlichen Einverständnisses der Rechteinhaber. Haftungsausschluss Alle Angaben erfolgen ohne Gewähr für Vollständigkeit oder Richtigkeit. Es wird keine Haftung übernommen für Schäden durch die Verwendung von Informationen aus diesem Online-Angebot oder durch das Fehlen von Informationen. Dies gilt auch für Inhalte Dritter, die über dieses Angebot zugänglich sind. Ein Dienst der ETH-Bibliothek ETH Zürich, Rämistrasse 101, 8092 Zürich, Schweiz, www.library.ethz.ch http://www.e-periodica.ch

Istorgia

Thomas Aeglolphides Rhaetus In humanist grischun a Paris Martin Bundi Cun occasiun d'ina viseta alla biblioteca naziunala a Paris ha il sutsi gnau scuviert da cuort in'interessanta ovra, tochen da cheu da siu saver buca enconuschenta tier nus, d'in humanist grischun dall'entschatta dil löavel tschentaner. Ei setracta d'in cudisch da Thomas Aeglolphides Rhaetus, stampaus 1526 a Paris, cul tetel: «Arithmetica Ioannes Martini Silicei» (cf. fotografia aschuntada). II num cumplementar digl autur «Rhaetus» ha leventau las marveglias, essend ch'el tradeva la derivonza grischuna. Ch'in Grischun sefatschentava da quei temps a Paris profundamein culla aritmetica, ei in aspect ordvart interessant. Nus lein per gtemprem render noss'attenziun all'ovra e silsuenter agl autur. Tenor la descripziun cumpleta el tetel ha Thomas Rhaetus compilau 1526 la «Arithmetica» d'in cert Johann Martin Siliceus, cumpletau quella en teoria e pratica, deliberau ella da numerus sbagls, migliurau ella exactamein; entras la stampa ha el fatg publica ina impurtonta ovra scientifica. II cudisch ei vegnius stampaus da Simon Colineus el quartier (vitg) da S. Gion a «Bellouacensis» a Paris düront il meins da settember 1526. - II frontispeci dil cudisch muossa da vart seniastra las musas dall'astronomia, dalla musica, geometria ed aritmetica e da vart dretga quater corrispundents umens erudits: Pythagoras, Orpheus, Euclid ed Alguo. Probabel ei manegiau cul davos num il matematicher persic-arab dil 9avel tschentaner AI Charismi (+ 846), al quai la denominaziun «algorithmus» sereferescha, ch'ei in emprest ord il grec «arithmos» (cefra). Ell'introducziun dil cudisch sereferescha igl autur ad ina veglia tradi ziun che pretendi che Taritmetica seigi vegnida inventada dils Phöni ziers, ils quals hagien era scaffiu igl alfabet grec. En in'emprema part dedichescha igl autur tschun capetels altaritmetica teoretica, lu suonda ina secunda part cun medemamein tschun capetels «aritmetica pratica»; quella cuntegn biars exempels concrets dallas quater operaziuns da quen e specialmein dallas fracziuns cuminas. En tut eis ei in cudisch da quen da ca. 130 paginas che cuntegn la savida dil temps. En siu «Salid al lectur studius» precisescha Thomas Rhaetus ch'ei setracti d'ina ovra dil Siliceus che stevi tochen da cheu a disposiziun mo sco manuscret (calligrafia), la quala el hagi reformau e migliurau ed entras reducir ils exem- 135

peis e semplificar las reglas ed argumentaziuns rendiu pli essenziala. Igl autur dil manuscret, Siliceus, vegn numnaus inaga sco Ioannes Marti nus Siliceus, Diocesis Pacensis, ed en in auter liug sco Juan Martinez Silicco, Cardinal. Tgi che quei um ei veramein staus, ei grev d'eruir. Pus seivel eis ei ch'ei setraetava da Joannes de Castillione da Pavia, numnaus cardinal 1456 entras papa Calixtus III. (+14 d'avrel 1460). ^^BHHBHHBBBHBHBaBHBMM Frontispezi dil cudisch «Arithmetica» dil Siliceus, adattada ed edida da Thomas Rhaetus a Paris 1526. (Foto: Biblioteca Naziunala, Paris). 136

Ed ussa interessescha naturalmein la damonda, tgi che Thomas Aeg lolphides Rhaetus era. Alla fin dall'ovra sesanfla ina poesia da laud en hexameters d'in autur Iacob Rogerius Nervius, bein in amitg da Tho mas Rhaetus. Quel constatescha lien che la patria dil Thomas seigi la Rezia, unida entras ligia culs Confederai svizzers. Cheu ei pia Thomas declaraus claramein sco Grischun. - II num Aeglolphides ei in attribut humanistic. - Egilolf ei in num che vegn avon savens el Grischun el temps tard-medieval, specialmein en ina retscha da famiglias prominen tas, aschia tier ils Schauenstein, Sax, Matsch, Juvalta ed Aspermont. Sia ragisch ei germanica: Ag, Agil (la nêzza dalla spada). El ei docu mentaus gia entuorn 1200 a Ramosch (Egilolfus), el 14avel tschentaner era ad Ardez e Müstair, plinavon en documents dalla claustra da Fa veras, pia era en loghens romontschs. Dapi il Mavel tschentaner vegn el duvraus en famiglias da purs. (Huber K.: Cudisch da nums retic III, 124-134). Apparentamein haveva il Thomas Rhaetus en sia famiglia in antenat cun il num Eglolf. En sia retscherca 1891 sur «Les êtudiants Suisses» a Paris ha Emile Chatelain eruiu differents students grischuns (digl uestgiu da Cuera) denter 1466 e 1568. Cheu figureschan: 1472 Bac. Udalricus Alber da Sanataza (Sargans), 1477 Bac. Jacobus Werdenfus, 1477 Inc. Alexius Yrmeler, 1519 Lic. Laurentius Soliva, 1520 Lic. Joannes Pijart (Bearth?), 1521 Bac. Petrus Rethus Elvetius, 1521 Bac. Joannes Scasider (Schasider), 1525 Bac. Thomas Mayer (Meyer), 1525 Bac. Titus Arduserus. El cudisch «Liber Procuratorum Nationis Almanorum» suondan allura aunc: 1526 Procurator mag. Thomas Rhaetus dict. Aeglolphides, 1527 Proc. mag. Titus Arduserus Rhaetus, 1543 Proc. mag. Nicolaus Pugnantius Spinas. - Ensemen culs students dallas diocesas da Constanza, Basilea, Sion e Losanna udevan ils Grischuns tier la Naziun germanica all'universitad da Paris («Nation d'allemagne»), ferton ch'ils students da Genevra fagevan part dalla Naziun franzosa. Ord igl uestgiu da Cuera ein erui medem bia students sco ord quel da Sion (9); Lausanne haveva a Paris 30 students graduai e Basilea 75 en quei interval da ca. 100 onns. «Graduai» vuleva gir ch'els havevan fatg examens. Bac. stat per «baccalaurêat» (matura, abitur); Lic. per «licencê», students cun lubien tscha dad instruir all'universitad; Inc. vul gir «incipiebant», students che havevan entschiet ad instruir; Proc. mag. eran administraturs/substituts (procureurs) all'universitad cun grad da «magister» e funcziun da professer. Cul tetel da «procuratur» derivavan ord la diocesa da Cuera 3, da Constanza 4, da Basilea 8, da Losanna 8, da Sion 1 e da Genevra 10. 137

Dils 3 «magisters» grischuns fuva Ardüser probabel da Tavau ni d'alvagni e Spinas da Surmir. II pli renumau «magister» grischun fuva denton Thomas Rhaetus, menziunaus 1515 sco Lic. Thomas Mayer ed allegaus 1526 cun igl attribut «Aeglolphides». Cheu havein nus pia igl autur dalla «Arithmetica» da 1526 avon nus: el senumna Thomas Mayer (Meyer, Meier). Ins entaupa schiglioc buca quei um eis documents contemporans. Famiglias Meier (Mayer, Meyer) eran denton fetg derasadas da quei temps el Grischun, aschia specialmein en Purtenza (Claustra, Fideris, Aschera, Fanas), Vallada dil Rein (Fläsch, Termin, Cuera) e Trin. A Cuera ei la sehlatteina daventada burgheisa 1569. - Ils students grischuns (cun excepziun dils emprems dus e dils «magisters»), sco dil reminent era ils svizzers, retergevan a Paris in stipendi ch'era mintga mai indicaus suenter lur nums en «solidus» (Schilling). Quellas contribuziuns sebasavan sin la caritad dils retgs franzos, ina gesta che steva fetg probabel gia el 15avel tschentaner en connex cun las prestaziuns dils mercennaris grischuns en Frontscha. Daven dils 1516 cuntegnan ils contracts d'allianza dils Confederei e dils Grischuns cun la Frontscha l'empermischun dil retg da sustener finanzialmein dus students per cantun, el Grischun dus ord mintgina dallas Treis Ligias. Quei punct ei p.ex. vegnius eunfirmaus eil'allianza renovada dils 1602. Aschia eis ei da supponer ch'ils dus students grischuns digl onn 1525, Titus Ardüser e Thomas Mayer, representavan dus dils sis students dal las Treis Ligias, ufficialmein susteni dalla Frontscha. II stüdent e pli tard «magister» all'universitad da Paris, Thomas Meyer (Aeglolphides Rhaetus), ha entras siu operar sin quella scola aulta e sia ediziun dalla «Arithmetica» segiramein prestau buns sur vetschs alla Frontscha e cheutras restituiu indirectamein il stipendi per siu studi. - Igl ei da supponer che Thomas Meyer havevi era giu contact cul renomau humanist svizzer Heinrich Loriti da Glaruna, num naus Glarean, il quai era domiciliaus dils 1517 tochen 1522 a Paris. Glarean ha giu rimnau leu in cerchel da students entuorn el, ils quals el instrueva eneunter indemnisaziun. Denter quels fuvan divers svizzers ed era in Grischun cun num «Castritius», senza dubi in giuven da deri vonza da Castrisch. Aschia san ins constatar che Paris fuva da quei temps in impurtont liug da formaziun per ina part daltelita intellec tuala grischuna. Schebein che discussiuns filosoficas e stüdis filologics stevan el center dil patertgar humanistic e che las damondas dalla refor maziun ecclesiastica e religiusa fatschentavan gia ils spêrts erudits, ma van ils interess era en direcziun dallas scienzias naturalas. E Thomas 138

Mayer Rhaetus Aeglolphides cun sia ovra informativa sur dil far quens ei in exempel, co la materia dall'aritmetica ni matematica saveva era es ser ina disciplina privilegida da students ord las muntognas grischunas. r pimw.y.in. mv.3a mimumoe» *» sti stvpioso* igeomttiia)camt Ed&a/iuodTixdufcciuvUadies. n «oos-percomreyttnifcnr fe iuuat^aut yaftum poppe fetare Smrni, n&aeta'ufiiaini, >-...m,.. -..yfokqttfflrrinlii«. IpGpattrraumfedtii Tcrfioncaimhafinlatcunprodeolucan Ereptaimmdisbatbarica^nanii. Hicmihitdb'tuitfonrum.prifcumtjckcoraii: Hocegonobtüorviiidioefciiperoo. N«<«K">«uliumAig«t«.N»ncjantbii5flltiiii Inflni<3uRiztheras,auKaadaflntuli. Meciri indedali o«annm,tntam<5^>oium^, AflrfayfeJdtimfnrfelBifororiiope. Hu««onatuncedoarifea«ap»rcniis. Qàaspgentpleno PhdolbphiaHim. Authore Iacobo Rogerio Neruio..3E-4.Ki i: m Poesia da laud per l'ovra dil Thomas Rhaetus, da Jacobus Rogerius Nervius. (Foto: Biblioteca Naziunala, Paris)

11