100 onns electricitad en Tujetsch

Größe: px
Ab Seite anzeigen:

Download "100 onns electricitad en Tujetsch"

Transkript

1 100 onns electricitad en Tujetsch

2 2018 ediziun: energia alpina text: Tarcisi Hendry, Sedrun cumposiziun: Ursina Vinzens, desina.ch stampat: Stamparia la Tuatschina, Sedrun

3 100 onns electricitad en Tujetsch ina historia da success per qualitad da viver Installaziun electrica Sedrun Ovra electrica Tujetsch energia alpina

4 Plaid da giubileum Preziadas lecturas, preziai lecturs Ei schai ella natira dalla carstgaunadad da migliurar cuntinuadamein l existenza ed augmentar la qualitad da viver. In eminent exempel leutier porscha la historia dall energia alpina cun las anteriuras societads d electricitad en Tujetsch. Enconuschent ei ch il hotel Kulm a S. Murezi ei staus igl emprem object en Svizra cun glisch electrica igl onn Igl onn 1918 eis ei era stau aschilunsch en Tujetsch. Persunas iniziativas han cattau il basegns per in provediment d energia. L electricitad ei stada fetg d engrau ed essenziala pigl augment dalla qualitad da viver en Tujetsch e possibilitau in saun prosperar en vischnaunca. Cun admiraziun engraziel jeu a tut quels ch ein s engaschai duront il temps vargau per l electricitad en Tujetsch, denton era cun satisfacziun e plascher allas collaboraturas e collaboraturs per las oreifras prestaziuns ch els adempleschan di per di. L energia alpina festivescha cun grond plascher il giubileum da 100 onns electricitad en Tujetsch. Giusep Decurtins, president dil cussegl d administraziun Il carschament dalla populaziun e dil turissem sur quels decennis ha cuntinuadamein pretendiu adattaziuns al temps. Cun grond engaschament eis ei adina reussiu da tener petg al svilup tecnic. Ils basegns, seigi menziunau cheu da persunas qualificadas sco era la tecnica electronica ed apparats d electro, han pretendiu ina buna partiziun d installaziuns sco era ina seriusa stizun da vendita. Cumpletau il sectur da provediment d energia ha era il furnir da signals ella communicaziun ed ina partiziun da planisaziun ei vegnida integrada ella interpresa actuala. 100 onns electricitad en Tujetsch ei bein in giubileum singular. Las prestaziuns dil temps passau meretan nossa attaschadadad. Il progress dil futur duei vegnir presentaus loschamein. Ei duei sensibilisar nus, con spert ch ei sa semidar, denton era co ira entuorn culs novs products. La broschura presenta dat plaid e fatg da tut quei. Ils responsabels tecnics e mercantils han adina saviu perschuader il pievel sur dallas necessitads d investiziuns, aschia che quellas ein oz sin in ault livel dallas pretensiuns. Pigl avegnir ei l energia alpina ina interpresa beinpreparada che pren encunter las provocaziuns e vul sesviluppar vinavon. Quei garantescha il persunal, naven digl emprendist entochen il meinafatschenta, ils quals stattan cumpleinamein davos l interpresa. 5

5 In tagl historia Fastitgs historics tuatschins La colonisaziun dalla val ha entschiet suenter la fundaziun dalla claustra a Mustér. Il territori dalla val apparteneva alla claustra. Entgins tschentaners han ils signurs de Putnengia administrau la val. Sia sedia han els giu el casti da Putnengia sut Dieni. Tochen el 19avel tschentaner ein las possessiuns dalla claustra semantenidas. La vischnaunca ei tec a tec sedeliberada da quellas grevezias. Las murias e pestilenzas han purtau miserias e tristezia ella val. El 14, 16 e 17avel tschentaner han quellas epidemias furiau ella val e caschunau bia mortoris. Il clima migeivel ch ils emprems colonists savevan aunc guder cun uauls entochen sil Pass Alpsu ei semidaus. Consequenzas veseivlas ein stadas la stuschada dil cunfin digl uaul pli a bass ed il sforz da bandunar pliras uclivas sillas spundas ed els aults dalla val. Igl onn 1749, igl onn dalla gronda lavina da Rueras, muossa la natira sia forza en consequenza dallas midadas climaticas. Las lavinas daventan in prighel permanent per la populaziun ed onns bletschs ein bovas in prighel. Era gronds barschaments tuccan ils vischins dalla val. La pli gronda sventira ei la resistenza disgraziada encunter l invasiun franzosa. Il resultat da quei ein las miserias suenter l entschatta dil 19avel tschentaner. Cun il 19avel tschentaner entscheivan denton las grondas midadas. La populaziun crescha ad in crescher. La baselgia meina il pievel. La Confederaziun Svizra pren sia entschatta. Ei dat midadas politicas cun novas leschas e directivas. Il Grischun baghegia las vias ellas vals allontanadas, aschia era quella sul Pass Alpsu denter Il grond diember d habitonts, cun 1116 persunas igl onn 1835, pretenda da tschercar lavur ord la val. Quei e la paupradad che pren tier, meina ad in sforz d emigraziun. Aunc pli grondas midadas caschuna il 20avel tschentaner. Malgrad l emprema uiara sefan patratgs per la promoziun dil turissem e quel flurescha ils anno L erecziun dalla viafier, oravontut previda sco attracziun pil turissem, ei in impuls essenzial per quella nova sparta. La secunda uiara mundiala freina e suenter quella drova ei entgins onns avon ch il moviment mondi ensiviars. Ils onns 1960 entscheivan las grondas midadas ed il svilup en direcziun d ina vallada cun ina gronda purschida turistica e petga principala economica dalla val. Tujetsch ha senza dubi giu cletg. Sia posiziun geografica cun sias bellezias naturalas ha purschiu ad ella in svilup ch auters san mo semiar. Las ovras hidraulicas han tschentau il fundament essenzial per quei svilup. Ils anno 1990 porta la construcziun dil tunnel da basa dil Gottard all entira vallada novs aspects e la pusseivladad da tschentar novas vias pigl avegnir e per il futur dalla vischnaunca. Novissimamein sesarvan novas pusseivladas pigl avegnir dalla val culla avertura communabla dil territori da skis Andermatt-Sedrun-Mustér. Igl impuls da quella unificaziun dils territoris da skis ensiara grondas speronzas pigl avegnir. Electricitad el Grischun La stad 1879 glischa l emprema cazzola grischuna el Hotel Kulm a S. Murezi. Il piunier ei il hotelier Johannes Badrutt. Denter 1880 e 1890 vegnan 12 pli pintgas ovras electricas construidas, da quellas 8 per hotels. Cun l entschatta dil 19avel tschentaner arriva il temps da construcziun dallas ovras grondas, sco emprema l ovra hidraulica Brusio SA igl onn Oz dumbra il Grischun 82 ovras electricas e 33 lags artificials. En Surselva ei Rabius piunier cun l electrificaziun dalla resgia igl onn Igl onn 1904 survegn Laax sia ovra e 1906 ils da Sagogn. 6

6 INSTALLAZIUN ELECTRICA SEDRUN Tujetsch dils anno 1918 Ils onns 1910 dumbra la vischnaunca ses 860 habitonts, in diember che po seviventar cun agens products damai ch in tschuppel dels sto bandunar la val ed encurir autra lavur. Da ein aunc diesch persunas emigradas ell America. Ils protocols da vischnaunca dattan perdetga La radunonza lubescha a siat vischins da baghegiar, aschia in nuegl, in stebli, in camon ed autras pintgas caussas. Alla radunonza da vischnaunca dil zercladur a Rueras prendan 204 umens part. Consequenzas dall uiara Il president lai saver ils radunai umens sin vischnaunca ch ils affons e malsauns retscheivien buca pli frina alva, sulettamein frina semel. Ils habitonts ston viver cun cartas da paun, cartas da grass e dar giu pischada. Ils purs san e ston furnir armauls da maz alla armada. Vegn scumandau da vender truffels. All armada sto vegnir segirau in quantum fein e sto vegnir furniu 53,3 kg truffels. Vegn tratg si ina collecta per schuldada basignusa. Pauperesser Ei vegn vendiu pastira. La vischnaunca lubescha da schar cavar si pastira. Vegn dau ora sorts sin pastira. Agricultura Zavrada da nuorsas ils 28 da zercladur ed ad alp vegn cargau ils 16 e 17 da fenadur. Vegn decidiu da baghegiar la via d alp a Surpalits. Diversas Ils vischins san offerir per las lavurs vid scola nova a Selva. Cugl emprem d avrel ei l assicuranza da luvrers vegnida obligatoria. Fundaturs dalla ovra tujetschina, numnada Installaziun electrica Sedrun. Da seniester: Gion Battesta Soliva, Giachen Lorenz Caduff, Giachen Martin Berther, Duri Vigeli Soliva e Gion Felici Monn Installaziun electrica Sedrun 7

7 Scumandau da far sablun el Run dalla vart encunter Sedrun. Scamond da pinar tortas egl uaul Niregl e far giu roma giud plontas verdas. La viafier Brig-Mustér ei en liquidaziun. La vischnaunca mira co agir. Si Fontaunas-Malamusa vegn lubiu da far in emprova da barschar cotgla. Ils indrezs da stizzar fiug vegnan taxai per nunsufficients ed ils pompiers survegnan dacheunaven 1 fr. per exercezi. La grippa dils anno 1918, la grippa spagnola, ha era tuccau la Val Tujetsch. Dus schuldaus dalla val ein morts en survetsch militar ed il cudisch da mortoris ha nudau el total 25 persunas mortas; la media da quels onns fuva rodund 14 dels. La fundaziun Il stausch alla electrificaziun en Tujetsch han diversas persunas privatas dau. L emprema ovra privata ei mo stada transitoria el mulin dils Solivas giudem Gonda e da quella fagevan sulettamein ils cussadents dil mulin, ils dus hotels a Sedrun e Maurus Berther, coiffeur, diever. La vischnaunca ha sinquei agiu endretg e pretendiu electricitad per tuts. Ils 7 da fenadur 1918 ei il di dalla fundaziun dall Installaziun electrica Sedrun IES. Igl ei vegniu acceptau ils statuts ed elegiu in tgamun. Quel secumpona da Gion Felici Monn, Lucas Berther, Giachen Lorenz Caduff, Giachen Martin Berther e Tumaisch Benedetg Berther. Quels commembers astgan era vegnir considerai sco ils iniziants dall ovra. Gideivels leutier ein era stai: Gion Andriu Berther Camischolas, Maurus Berther Sedrun, Vigeli Berther-Flury Camischolas, Duri Vigeli e Gion Battesta Soliva, vitturin, Gonda. Propi la forza innovativa ed il piunier da quei comite ei Gion Felici Monn, Camischolas, staus, igl enconuschent politicher e promotur dil romontsch. El ha mess il crap en moviment ed empalau quel sco president duront 27 onns. Suenter la radunonza constituziunala ha la lavur scochemai entschiet. Igl ei stau dad ereger la casa da maschinas, la lingia hidraulica ed il conduct el liber. Tut va fetg spert orda maun, aschia ch ei ha saviu vegnir furniu forza electrica a Sedrun/Gonda, Camischolas/Zarcuns e Rueras gia igl onn dalla fundaziun. Ina prestaziun extraordinaria ed in mussament dil Il mulin dils Solivas giudem Gionda. spért innovativ! Il directur tecnic era Adolf Preisig da Batzenheid. Ils onns suandonts Las taxas vegnevan ils emprems onns quintadas tenor las cazzolas e nua che quellas eran installadas. Taxas pli specialas vevan motors, resgias, plattas da cuschinar e lampas el liber. Quei ei semussau sco in schliet sistem. Ei vegneva buca spargnau ed ei vegneva montau cazzolas e buc annunziau. Igl onn 1947 peglia quei ina fin cun montar ils dumbraders. Ei regia spert munconza d energia. Ins ha empruau cun plumbar differentas plattas e pegnas. Igl unviern 1935 han ils da Rueras buca survegniu energia per las pegnas. Sigl emprem da fenadur 1938 ein tuttas plattas da cuschinar vegnidas visadas giu, medemamein buccals da caffè sur in liter. Quellas caussas han stuiu vegnir deponidas tier l ovra. Secapescha che quei camond ha leventau gronda resistenza. Muort la carschen da consumaziun ed ils problems da furniziun ei l ovra seligiada igl onn 1946 cun l Ovra electrica Surselva. La concessiun d aua dalla vischnaunca da Tujetsch all installaziun electrica Sedrun era limitada sin 50 onns. Ils 2 da mars 1969 decida la radunonza da vischnaunca da surprender la fatschenta cun igl entir menaschi per la summa da 1.1 milliun francs e da conceder in ulteriura indemnisaziun da francs. Quella partiziun communala ei sesvilupada alla «Ovra electrica Tujetsch OET». 8

8 Fastitgs en fuorma cronologica 1917 L emprema iniziativa per l electricitad en Tujetsch deriva da signur Adolf Preisig ed il hotelier Lucas Berther dalla Cruna. Per l emprema gada noda il protocol da vischnaunca la suandonta motivaziun als umens sil plaz Cadruvi: Sin motivaziun da pliras varts, principlamein da nos hoteliers, mett il signur president avon alla vischnaunca, schebein ein fussi buca cunvegnent da renschar en igl «electrisch». Suenter haver udiu ils meinis e differentas proposiziuns concluda la vischnaunca da ad interim dar in credit entochen 500 frs. per schar studiar e luvrar ora in detagliau plan per in tal indrez Ina societad privata che ha gl intent d ereger in «verc electric» per survir als vischinadis Sedrun- Gonda-Camischolas e Rueras cun glisch, damonda dalla vischnaunca la concessiun dall aua da Salins per tal intent. Suenter haver tedlau giu ils meinis concluda la vischnaunca da conceder l aua sut cundiziuns. Il fixar las cundiziuns vegn schau sura ad ina cumissiun consistenta ord suandonts signurs: president Gion Felici Monn, gerau Vigeli Berther, statalter Thomas Berther, Rueras, Rest Antoni Gieriet, statalter Gion Antoni Peder, statalter Leci Jacomet e statalter Tumaisch Schmet Protocol da vischnaunca dils 23 da zercladur 1918 Vegnan legidas avon las cundiziuns da concessiun da l aua da Salins ad ina societad per installaziun d in verc electric, las qualas ein en duas tscharnas vegnidas approbadas dalla vischnaunca sco ellas ein tschentadas si dalla cumissiun. Il termin dalla concessiun per numnada aua ei fixaus 50 onns. Cundiziuns da concessiun 1. Sco taxa de concessiun dat la societad 10 glischs (amplas) gratis per diever della vischnaunca. L installaziun de quellas amplas ei caussa della vischnaunca. 2. Propona la commissiun alla vischnaunca d era prender aczias vid tal capital egl importo de frs Pil cass ch in ne l auter vischinadi pli allontanau eregiess sin agen quen in conduct electric, ussa ne pli tard, s oblighescha la societad de dar giu a quel forza electrica per il madem prezi ch ella gauda sezza quella e supponiu che quella seigi sufficientamein avon maun. 4. Per il cass ch ei vegniess cul temps eregiu en vischnaunca da part de societads jastras ina pli gronda installaziun electrica, la quala fagiess nunpusseivla l existenza de nossa fundada installaziun, s oblighescha la vischnaunca de condizonar ella concessiun dell aua per allegada pli gronda installaziun, che quella prendi giu nossa installaziun. Vegn ei pagau per nossa installaziun pli bia che quei ch ella ha custau, sche vegn il surpli partius denter societad e vischnaunca. 9

9 1918 Ils plans dil «werk electric» stattan en disposiziun per investa a mintgin. Eventualas remarcas ein da far ton pli spert, esssend ch il termin fixau va en cuort alla fin Ils 7 da fenadur 1918 vala sco di da fundaziun dalla Installaziun electrica Sedrun SA. Erecziun dall emprema ovra electrica cun l aua ord la Val Strem e la turbina a Gonda. L aua flessegiava gia dapi decennis, ni schizun tschentaners dils plauns Salins ora pils vischins da Salins e Gonda. Da Salins Sut engiu furneva il dutg gl emprem l aua per la casa da Lucia Schmidt che menava ina scarsinaria. Naven dalla tschaffada sper casa ein ils bischels da pressiun vegni installai tochen giu ella casa da maschinas a Gonda. Emprema furniziun d energia electrica a Tujetsch als vischins da Sedrun/Gonda, Camischolas/ Zarcuns e Rueras. 10

10 Igl emprem motor. Da seniester Gion Felici Monn, il grond iniziant ed um engaschau pils fatgs dalla val, lu Sebastian Monn e Duri Vigeli Soliva dil mulin. 11

11 Tuccau en ils fildiroms Anno 1918 ei vegniu installau en Tujetsch gl emprem implont electric. Per nus affons che havevan viu entochen dacheu mo cazzolas da seiv e brauslas amplas pendidas en stiva sur la meisa ni vid il lenn da plantschiu, era quei stau ina vera miracla. Risdau surlunder vegnev ei dil tut. Tgei ch ins sappi tut far aunc tier la glisch cun quei «fenomen electric», da tuttas sgarscheivlas caussas. Basta, «electrisch» era ussa actual. Las empremas casas che han giu forza electrica ein stadas quella dils Bruggers e quella dils augs Pauls e sut il medem tetg la nossa. Tut che risdava surlunder e saver savevan ils biars nuot diltut. Denter ils buobs gronds fuva il Giachen Lurenz, in stangheri surdimensiunau e sco ins di a quels gest ord scola: In denter piertg e purschi. Gest quel consultavan nus buobs pigns ed el... saveva era tut. Cheu ha el raquintau: «Igl aug fravi hagi detg a siu frar Gion Antoni che tgi che tuchi en quei fildirom dil conduct, vegni buca libers pli e vegni runaus da quella forza terribla viado el «maschinahus». Secapescha che nus cartevan. Miu cusrin il Flurin Berther, pli tard pader Placi, ha denton detg: «Quei lo empruain nus schon ora, schi e vair.» In di suentermiezdi essan nus revi si tier il tetg da nies clavau vegl. Atras las remas largias da quel levan nus dar l emprova vid igl implont ch era fermaus cheu vid duas cuppas. Ei era bass si cheu sum e nus stuevan star en venter. Omisdus in sper l auter vein inspectau e controllau; igl emprem las cuppas, lu ils fildiroms, lu che negin seigi d entuorn. Per far la segira che nus pudeien buca atras la rema, sch ei vessi da trer nus, havein nus mess in badugn «enado» e quintau che cul baghetg e tut vegni ei bein buca a trer nus. Jeu hai manegiau si per il Flurin: «Tucca té ain!» «Na, tucca té ain.» Per far la segira hai jeu detg: «Lu stuss té tanai mè per las tgombas», quei ch el ha era fatg. Jeu hai tunschiu il maun da quei beinschit e cun tut in agen sentiment atras la sgrema, tuccau en la cuppa e lu schenadamein in fildirom. «Quai co fo nuet», sundel jeu semenaus anavos e detg a miu cumpogn. Nus essan sediscussionai ed essan vegni dil meini ch ei drovi tuccar en omisdus fildiroms enina. «Quaglieda tucca té ain», vai jeu manegiau; mo el era dil meini che jeu hagi dapli experienza e duei cuntinuar. «Aber lu tschappa ain me scuiauda vid mias tgombas.» El tschappa en taffer entuorn, sur ils calzers ed jeu: «Uss empruv ju, tegn ferm.» En quei mument ora cun omisdus mauns e tschaffau ils fildiroms. Tgei zaccudida e dus grius sco dus selvadis. El veva era survegniu la schlepra. In mument eran nus tut tups sco sturni. Serevegni empau essan nus serendi a casa quietamein e detg a negin nuot. Fuss ei stau ina tensiun sco ozildi, scrivess jeu buca pli ed il Flurin fuss mai vegnius pader. Da vegnir electricist vein nus dapi lu buca giu marveglias pli. Affons han buns aunghels pertgiraders. Nudau el cudisch «Tujetsch, ses originals e lur raquens» da Francestg Berther, Rueras. 12

12 1919 Igl emprem logo sco tgau dalla correspondenza dalla giuvna firma Dieni e Surrein vegnan colligiai cun la reit d electricitad Tumaisch Cavegn entscheiva sco emprem montader electric tuatschin tier l lnstallaziun electrica Sedrun SA. Remplazzau il conduct electric d alumini da Gonda a Rueras entras ina lingia da fildirom. Seniester Tumaisch Cavegn cul president Alfons Berther ed Albert Cavegn alla MUBA a Basel. 13

13 1935 L invitaziun alla radunonza generala succeda mintgamai cun in invit ella Gasetta Romontscha e sin tabla nera. Cheu per la radunonza dils 25 da mars Bugnei vegn colligiaus cun la reit La casa da maschinas a Gonda vegn engrondida ed ils indrezs tecnics modernisai. Dretg la casa da maschinas avon l engrondaziun. Seniester il mulin cun l emprema ovra electrica privata II conduct denter Zarcuns e Rueras vegn dismess e translocaus giu Las Rueras viers Mila e si encunter il vitg da Rueras Erecziun dil conduct electric da Mustér a Sedrun. Ils problems existents dapi entgins onns da munconza d energia vegnan ussa sligiai culla colligiaziun cun la Ovra electrica Surselva Per la secunda gada vegn la casa da maschinas a Gonda engrondida e cumpletada cun magasin e luvratori. Midada dil current cuntinuau sin current circular. IIs dumbraders d energia electrica vegnan declarai per obligatoris. Per I emprema gada vegn ei retratg forza electrica da sutensi sur la reit dalla Ovra electrica Surselva. Il maschinist Thomas Cavegn noda: Im Jahre 1947 am 26. August morgens um 8 Uhr wurde die Gleichstromanlage ausser Betrieb gesetzt. Am 29. August abends 17 Uhr wurde zum ersten mal Wechselstrom wie oben erwähnt in das Netz geschaltet. Verschiedene Versuche dauerten noch einige Tage. Der Betrieb gestaltete sich von da an normal. Sedrun den 5. September

14 Casa da maschinas engrondida a Gonda. 15

15 1950 La firma lavura cun quels logos da fatschenta Selva e Tschamut vegnan colligiai cun la reit dalla Installaziun electrica Sedrun. A Tschamut existeva dapi igl onn 1925 in ovra electrica che furneva forza per quei vischinadi e naven da 1928 era per Selva. Fundatur e proprietari da quella fatschenta ei Carli Cavegn staus. Igl onn 1951 destruescha ina lavina il baghetg dalla ovra electrica a Tschamut. Suenter il barschament dil vitg da Selva igl onn 1949 ei il contract vegnius sligiaus e quei muort munconza da forza da quella installaziun. Cun sustegn dalla Confederaziun, dil Cantun e dil comite d agid per Selva eisi reussiu d ereger in conduct electric en quels dus vischinadis che ein vegni ligiai cun l Installaziun electrica Sedrun igl onn Ovra electrica Tschamut 16

16 1957 Muort munconza da plaz ella casa da maschinas pren l Installaziun electrica Sedrun a tscheins in local en casa da scola veglia a Sedrun/Cadruvi entochen igl onn Il vitg da Cavorgia vegn electrificaus cun agid dalla Ovra electrica Rein Anteriur entras in conduct dalla Ovra electrica Surselva Priu a tscheins ina Iocalitad en casa da Giusep Jacomet-Cavegn giudem Gonda. La part davos (nuegl) vegn duvrada sco magazin Davontier da quella sura casa, che ha biars onns era surviu sco local da scoletta, nescha igl onn 1962 l emprema stizun dall ovra. Il magazin a Gonda vegn surdaus ad Albert Cavegn da vender ora. Indrez pratic Cugl electric ein era las maschinas ambulontas arrivadas. Aschia per exempel la maschina da scuder e quella da resgiar lenna. La IES installescha en plirs loghens els vitgs besclas d aulta forza sin petgas dil conduct. Mintgin sa far diever cun annunziar il temps duvrau. Quei sistem svanescha cun l individualisaziun e quei ils onns 1970/80! Indicaziun da Giusep Monn Priu a tscheins pliras Iocalitads en casa dalla scola veglia giudem Gonda, cun installar magasins, luvratoris e biro. Ils luvrers da 1964 fuvan: Linus Gadola, Tumaisch Cavegn, Giachen Carli Cavegn, Silvio Vinzens, Toni Hitz, Gion Giachen Monn ed Anselm Berther. Casa dalla scola veglia giudem Gionda. 17

17 1968 Il contract da concessiun denter la vischnaunca e I lnstallaziun electrica Sedrun vegn visaus Fiasta da 50 onns lnstallaziun electrica Sedrun. La Gasetta Romontscha rapporta denter auter aschia: Oz posseda l ovra ina reit che tschaffa l entira vischnaunca. Ils hosps, president communal Teofil Schmid e mistral dr. Leo Friberg, gratuleschan cordialmein alla giubilara. Era cusseglier naziunal dr. Giusep Condrau ei buca senuspius da vegnir a Sedrun. Ses plaids marcants presentai cun l eloquenza fulminonta d antruras tschaffan la raspada Ils 2 da mars 1969 decida la radunonza da vischnaunca da surprender la fatschenta cun igl entir menaschi per la summa da 1,1 milliun francs e da conceder in ulteriura indemnisaziun da francs. Quella partiziun communala ei sesvilupada alla «Ovra electrica Tujetsch OET». La meisa dils hosps. Mistral Leo Friberg, gerau Alfons Berther, president dalla IET Benedetg Deflorin, cusseglier naziunal dr. Giusep Condrau e mistral Victor Sialm. 18

18 Installaziun electrica Sedrun Cumplements Projects d energia en Tujetsch Anno 1914 vegnan dus projects presentai e discussionai sisum la Cadi, in dalla firma Buss, Basel e l auter dalla firma Froté e Companie, Turitg. En vesta da quei project stattan las auas dalla Val Nalps ed il Rein Miez. Ins tschontscha schizun dallas influenzas climaticas dils lags a S. Maria e Nalps. Ils onns 1918/19 ha ina gruppa d inschigniers cun M. P. Enderlin, Cuera, fatg gronds studis e plans per utilisar las auas dil Rein Anteriur e dil Rein da Medel. La realisaziun ei buca reussida. Igl onn 1929 han las vischnauncas da Medel, Mustér e Sumvitg concediu alla Viafier federala da tschaffar l aua dil Rein da Medel en la Val Cadlimo e menar quella el lag da Ritom. Malgrad che quella tschaffada sesanfla buca sin territori da Tujetsch ha nossa vischnaunca survegniu entochen 1950 ina contribuziun voluntaria annuala da 900 francs. In project elaboraus 1931 dad inschignier Schneider leva tschaffar I aua dalla Val Strem cun ina secunda centrala giul Run. Igl onn 1943/44 presentan ins a nossa vischnaunca il project dalla Val d Ursera. Tenor quel havess ins tschaffau tut las auas dretg e seniester da nossa val sin in altezia denter 1639 e 1648 meters sur mar e menau quellas vi ella vallada dalla Reuss en il lag da fermada. Quei project ei vegnius cumbattius da tuttas varts. Malgrad il cudez e las purschidas ha nossa vischnaunca per cletg desistiu da suttascriver tals contracts. El decuors dils onns ha igl iniziant Killias, inschignier, sogn Gagl, presentau in cunterproject per l explotaziun da quasi tut las auas dil Rein Anteriur. La suprastonza da nossa vischnaunca ha era ponderau quei project cun gronda attenziun e demussau interess. Dalla Svizra centrala arriva il proxim project. La vischnaunca dat la concessiun e suttascriva ils contracts ils 7 d october La regenza dil cantun Grischun accepta denton buca la concessiun dada alla CKW, aschia che quella survegn negina vigur legala. Ella motivescha sia decisiun sco suonda: «La concessiun corrispunda buca alla prescripziun dalla lescha cantunala dil dretg d auas, essend ch ella risguarda buca sufficientamein l explotaziun economica e gesta dallas forzas d aua en favur da tuttas vischnauncas dalla Surselva.» Nunspitgadamein dat ei ina midada. El mument ch ins carteva ch ils contracts cun la CKW seigien tuttina realisabels, s interessescha era la societad dallas forzas electricas dalla Svizra orientala e dil nord (NOK) dallas auas dil Rein Anteriur e da ses flums laterals. Quella societad presenta in plan che cumpeglia quasi igl entir territori dalla Surselva. Grazia allas contractivas communablas sa il contract cun l NOK vegnir fatgs ed acceptaus speditivamein da tut las vischnauncas dalla Cadi, e quei ils 13 da fevrer Aunc auters projects ein vegni discussionai. Aschia: In project dad inschignier Kälin da tschaffar I aua da Strem en in lag artificial suls Bauns. Era I aua dalla Val Mila havevan ins el senn da trer a nez ed ereger schizun duas centralas, ina sut ed ina sur la via cantunala. In pli grond project ei la finala vegnius fatgs dad inschignier Ringwald che preveva da menar las auas da Val Mila e da Val Giuv a Planatsch e spisgentar leu in lag artificial cun in conduct da pressiun en ina centrala a Carmihut. Trer a nez I aua da Curnera tochen a Sutcrestas. Plaid tenius a caschun dalla inauguraziun dalla Installaziun electrica Sedrun Tenius da Gion Felici Monn, president dalla societad Hochverehrte Festversammlung! Vom Verwaltungsrat der AG EWS und auch andererseits bin ich als dessen Präsident dazu verurteilt worden heute abend eine Festrede zu halten. Nun meine Herren, etwas weiss man schon zum voraus: nämlich, dass ich kein guter Redner bin und dass folglich keine schwungvolle Rede zu erwarten ist. Ich befasse mich aber ganz kurz. Da die Ersteller unseres Elektrizitätswerkes Preisig u. Cie. der romanischen Sprache nicht mächtig sind, fand ich es für angebracht Deutsch zu sprechen. Die meisten der hier Anwesenden verstehen auch Deutsch. Bemerken muss ich aber, dass dies die erste deutsche Rede ist, welche ich halte oder besser gesagt halten muss. Nehmen Sie also nicht Wunder, wenn es da oder dort hinkend ist. Nun zur Sache. Wir feiern heute die Einweihung unseres neuen Elektrizitätswerkes. Die Eröffnung und auch Inbetriebsetzung eines neuen Elektrizitätswerkes ist wohl einer kleinen Feier würdig. Für unsere Talschaft und die daran beteiligten Ortschaften bedeutet es doch einen Installaziun electrica Sedrun 19

19 grossen Fortschritt, eine wirkliche Errungenschaft. Der Geschichtsschreiber unseres engeren Tales, wenn es überhaupt einen solchen gibt, könnte dieses Ereignis mit roter Tinte aufzeichnen. Mit dem Licht werden geht es bei uns jetzt so wunderbar zu wie zur Zeit Moses mit dem Wasserstrom aus dem Felsen. Moses schlug damals mit seinem wunderbaren Stab an den Felsen des Berges Horeb und es floss Wasser heraus. Unser angehender Maschinist Maurus Berther dreht mit seiner mageren knochigen Hand am Turbinenrad und es strömt Licht heraus nach allen Richtungen. Nun einige Worte über die Entstehung und den Werdegang unseres Werkes. Schon bei der ersten öffentlichen Versammlung, welche Zwecks Erstellung einer elektrischen Anlage gehalten wurde, konnte man herausfinden, dass die Leute unerwartetes Interesse für das Elektrische an den Tag legten. Man begann mit der Aktienzeichnung, die auch gleich übergrosse Fortschritte machte. Bei der zweiten Versammlung wurde ein Initiativkomité gewählt, welchem die nötigen Kompetenzen zur Weiterarbeit eingeräumt wurde. Am 7. Juli konnte bereits die gesetzlich vorgeschriebene Konstitutionsversammlung der Aktiengesellschaft stattfinden. Das weitere wurde dann dem neugewählten Verwaltungsrat und der Installationsfirma Adolf Preisig und Cie. aufgebürdet. Ich sage aufgebürdet, denn es war wirklich eine gewisse Bürde, was der Verwaltungsrat während dieser Zeit alles durchmachen musste. Man hoffte nämlich die Anlage könne Mitte Oktober in Betrieb gesetzt werden, vergass aber dabei, dass wir uns in Kriegszeiten befanden. Die Fristen für die Materiallieferungen konnten nicht eingehalten werden und so zog sich die Sache in die Länge. Für die unzähligen Fragen seitens der Leute mussten allerlei tröstende Antworten erfunden werden. Es gab auch manche Zweifler und Schwarzseher, welche sich zu allen sehr pessimistisch ausdrückten. Während dem Bau der Druckleitung wurden uns manche Steine in den Weg und allerlei Reklamationen und Forderungen aufs Tapet gebracht. Das Wasser musste während dieser Zeit abgeleitet werden und der Betrieb der Mühle, Sägerei und Wollspinnerei stockte. Die Geduld der Besitzer dieser betreffenden Betriebe wurde dadurch auf eine harte Probe gestellt. Die Probe wurde indessen ordentlich bestanden. Nur einen nicht gerade schmeichelhaften Morgengruss seiten des Mühlebesitzers habe ich nicht vergessen. Trotz herrschenden Wassermangel wurde noch eine Hydrantengeschichte vom Stappel gelassen. Zuletzt kam die Grippe und stür- zte bald den einen, bald den anderen ins Bett und nun beruhigten sich die erregten Gemüter. Noch ein Wort über die Hausinstallationen. Diese wurden früh begonnen, nahmen aber bedauerlicherweise einen schleppenden Fortgang. Das Warum will ich heute nicht erörtern, musste doch am Ende wieder der Krieg dafür herhalten. Denen die sich sozusagen um s Licht reissen, kann ich die tröstende Versicherung geben, dass je länger sie sich darnach sehnen, desto schöner wird es dann leuchten, wenn sie es haben. Zum Schluss spreche ich noch meinen Dank aus allen denjenigen die irgendwie am Zustandekommen unseres Werkes beigetragen haben. Die erste Initiative ist anfänglich von Herrn Preisig und Hotelier Lucas Berther ausgegangen. Ihnen gebührt der erste Dank. Auch der Gemeindevorstand nahm sich der Sache an und brachte sie in Fluss. Auch ihm sei dafür Dank. Nachher kommen alle grösseren oder kleineren Aktionäre, welche schliesslich doch die Hauptsache geliefert haben, das Geld. Diese haben Anspruch auf den grössten Dank. Nun kommen noch die verschiedenen Handwerker an die Reihe: Maurer, Schreiner, Grabarbeiter, Fuhrleute etc. auch sie verdienen vollauf unseren Dank. Zuletzt ganz anspruchslos, weil ich einer davon bin, geziehmt auch den Verwaltungratmitgliedern einen speziellen Dank. Zum endgültigen Schluss drücke ich noch den Wunsch aus: Das Elektrizitätswerk Sedrun möge blühen und gedeihen, Kraft und Licht in Hülle und Fülle spenden und die Hoffnungen die wir darauf gesetzt haben vollauf erfüllen. In diesem Sinne rufe ich allen Anwesenden auf und das Glas zu ergreifen und dem Elektrizitätswerk Sedrun ein dreimaliges Hoch zu bringen. 50 onns Installaziun electrica Sedrun Dumengia vargada, ils 2 da mars, ha la vischnaunca da Tujetsch concludiu da surprender l Ovra electrica Sedrun. Quei dretg era francaus el contract da concessiun da Il giubileum da 50 onns ei vegnius festivaus dignamein ils 19 da schaner Sur da quei eveniment eis ei gia vegniu rapportau en quest liug. Nies pensum ei da dar ina cuorta resumaziun sur la historia dall instituziun sura numnada. Nus lein far quei dilucidond in per cavazzins d interess general. 20

20 Fundaziun Ils 7 da fenadur 1918 ei il di dalla fundaziun dall Installaziun electrica Sedrun. Igl ei vegniu acceptau ils statuts ed elegiu in tgamun. Quel secumpona da Gion Felici Monn, Lucas Berther, Giachen Lorenz Caduff, Giachen Martin Berther e Tumaisch Benedetg Berther. Propi la forza impulsiva da quei comite ei Gion Felici Monn staus, igl enconuschent politicher e promotur dil romontsch. El ha mess il crap en moviment ed empalau quel sco president 27 onns eis el vegnius remplazzaus. A quella caschun eis el vegnius numnaus president d honur. El ha retschiert quella renconuschientscha cun plascher, mo buca senza in surir ironic. Suenter la radunonza constituziunala ein ins immediat semess alla lavur. Igl ei stau dad ereger la casa da maschinas, la lingia hidraulica ed il conduct el liber. Tut va fetg spert orda maun, aschia ch ei ha saviu vegnir furniu forza electrica gia egl onn dalla fundaziun. Ina prestaziun extraordinaria! Il directur tecnic era Adolf Preisig da Batzenheid. Da quel vevi la glieud pari grond respect. Buca da sesmarvegliar dad in miez striun! Certins vevien denton era disfidonza ni schizun adversiun visavi quei giuvnal dalla tecnica. Dumandond el p.ex. ina femna in sclariment, hagi quella rispundiu: «Suffla il...!» 1918 ha Sedrun, Camischolas/Zarcuns e Rueras survegniu forza electrica, 1919 Dieni e Surrein, 1935 Bugnei, 1953 Selva e Tschamut e 1957 Cavorgia. A Tschamut existev ei gia dapi 1925 ina pintga ovra che furneva forza per quei vischinadi e 1928 ei aunc Selva seligiaus cun quella installaziun. Il fundatur e proprietari da quella fatschenta sco era maschinist e monteur ei Carli Cavegn staus. Suenter sia mort ha sia dunna, d origin dil Tirol, menau vinavon l ovra e quei exemplaricamein! En in artechel da gasetta vegn ella caracterisada d in officier en survetsch leu sco cunscienzia electrica. Suenter la secunda maridaglia ha siu um, sgr. Attiger, priu giu ad ella quei buordi. Suenter il barschament dil vitg da Selva 1949 ein ins semess en contractivas cun l ovra electrica da Sedrun. Las tractandas han giu success, aschia ch ils vischins dadens gl uaul retilan forza da Sedrun dapi II pli ditg ha Cavorgia stuiu spitgar sin il benefeci electric. Las finanzas per ina schi liunga lingia electrica eran buc avon maun. Ei ha stuiu vegnir agid d ordvart ha l Ovra electrica Rein Anteriur stuiu construir in conduct electric da Surrein tochen en Val Gierm. A quella caschun ein ils da Cavorgia resp. la vischnaunca semess en contractivas cun quella societad ed ei han giu success. Muort munconza d energia ei l ovra seligiada 1946 cun l Ovra electrica Surselva. La consumaziun d energia crescha onn per onn, aschia che nus essan oz dependents da Glion. In interessant capetel ein las tariffas pauschalas. Quellas ein vegnidas remplazzadas 1947 dallas taxas dils dumbraders. Tenor il sistem veder pagavan ins annualmein ina certa summa e quei tenor in sistem da classas: 1. classa: glisch per stivas (12 frs.) 2. classa: glisch per steblis e cuschinas (10 frs.) 3. classa: glisch per corridors, luvratoris, nuegls per diever continuau (sur 6 meins) (8 frs.) 4. classa: glisch per clavaus, nuegls per diever limitau (sut 6 meins), tgaminadas, combras e tschalers (4 frs.) Las taxas variavan empau tenor la grondezia dallas lampas. Extra taxas vevan motors, resgias, plattas da cuschinar, lampas el liber etc. Quei uorden era buca diltut corrects. Ei vegneva buca spargnau fetg forza electrica. Era vegnev ei defraudau mintgaton fagend sez installaziuns, las qualas vegnevan secapescha buca indicadas all ovra. Il cussegl d administraziun veva lu igl emperneivel pensum dad ir a controllar cass dubius. Munconza d energia Sfeglian ins ils protocols dalla societad, ston ins far persenn ch ei vegn selamentau tras a tras da memia pauca forza (tochen 1947). Cunzun igl unviern era quei problem acuts ein differentas pegnas e plattas da cuschina vegnidas plumbadas, plinavon divers apparats, motors e bugliders. Igl onn 1935 han ins buca saviu dar giu forza per pegnas a Rueras, ed era els ulteriurs vitgs han ins giu breigia da survegnir ina lubientscha per in tal apparat. Igl ei era vegniu fixau in plan cura scaldar las pegnas e cura duvrar ils differents motors. Sto esser che tut quellas mesiras han buca giu il success giavischau, aschia ch ins ha stuiu far pli da detschiert. Sigl emprem da fenadur 1938 ein tuttas plattas da cuschinar vegnidas visadas giu, medemamein buccals da caffè sur in liter. Quellas caussas han stuiu vegnir deponidas tier l ovra. Secapescha che quei camond ha leventau gronda resistenza Installaziun electrica Sedrun 21

21 Ils da Gonda han schizun fatg in cumplot da buca suandar l ordra dalla societad. Il cussegl d administraziun ha lu smanatschau da tagliar giu la forza, sch ei vegni cunterfatg. Il monteur ed in commember dil cussegl d administraziun han lu giu «l honur» da rimnar quels custeivels apparats. Sco nus vesein, situaziuns ualti spanegiontas ed expulsivas! Propi la sligiaziun da quei problem ha pér l uniun cun l Ovra sursilvana purtau. Success dall installaziun Il diember d abonnents ei carschius da da 149 sin 666. Quei ei in augmentaziun respectabla. Propi il grond svilup ha la construcziun dils implonts electrics purtau, sco era il grond svilup turistic dils davos onns. Secapescha che las aczias ein cheutras oz ualti tschercadas. Quei ei buca adina stau il cass. Biars onns ei insumma vegniu pagau ora negina dividenda han ins vuliu schar signar novas aczias, mo negin ha giu marveglias d ina fatschenta che renda nuot. Interessantas fussen era las cefras da consum d energia electrica. Quellas ein denton ditg buca vegnidas nudadas si, aschia ch ina statistica cumpleta ei buca pusseivla. In per cefras pon denton tuttina dar in cert maletg. Aunc in auter um mereta da vegnir allegaus, numnadamein Toni Hitz, il qual lavura dapi 1947 tier l ovra vegn il capavel schef-monteur Linus Gadola da Mustér engaschaus e dapi lu ei il diember da persunal carschius danovamein. In temps eran 10 umens occupai stablamein tier l ovra, oz eis ei 8. L ovra ha pia possibilitau zacontas existenzas en nossa val. Lein sperar che quei vegni ad esser il cass era el futur! Sco successur da Gion Felici Monn vegn deputau Hans Decurtins elegius. Cun curascha giuvenila surpren el quei uffeci. El fuva decisivs e speditivs e schava buca ils fatgs pendents en truchet ni sin la meisa liunga. Deplorablamein ei igl um, aschiglioc ferms, cul temps sespossaus. El ei morts el spital a Glion ils 7 da mars 1951, suenter ina cuorta mo maligna malsogna en la vegliadetgna da 66 onns. Siu successur ei Alfons Berther staus ( ) e da 1959 tochen 1968 ha Benedetg Deflorin funcziunau sco parsura. Per l ovra electrica Sedrun entscheiva ina nova perioda. Las prognosas ein favoreivlas. Lein sperar che l ovra electrica possi contribuir ed augmentar a glisch la pli impurtonta pils carstgauns: la ventira. Norbert Berther GR kwh kwh kwh kwh Notizias persunalas Il fundament dil prosperar d ina fatschenta ein senza dubi ils emploiai. Speciala menziun mereta Tumaisch Cavegn-Schmid. Avon in per onns, cura ch ei vegneva tschintschau d electricitad vegneva nies monteur, il Tumaisch da cazzolas, endamen. Da eis el staus en ina moda ni l autra en survetsch dall ovra. Ils emprems 20 onns eis el staus persuls, aschia ch el veva aunc d ademplir lavurs administrativas. Da munconza da lavur ha el pia buca saviu selamentar e tuttina ha el prestau tut lavur da qualitad. Al Tumaisch Cavegn auda engraziament e renconuschientscha per sia prestaziun! 22

22 Dalla IET alla OET OVRA ELECTRICA TUJETSCH La secunda uiara mundiala ha frenau quasi tut svilup. Cun l entschatta dils onns 1950 entscheivan iniziativas privatas a metter en moviment la construcziun dad indrezs d ir cun skis ed aschia promover danovamein il turissem. Igl onn 1956 vegn la sutgera Cungieri baghegiada. Treis onns pli tard eregian ils Venzins da Selva il runal sill Alpsu viers il Calmut. In tierm curaschus e decisivs ei succedius igl onn La vischnaunca conceda alla Ovra Rein Anteriur las auas dalla Val Tujetsch. Quella decisiun porta la gronda midada. Lavur en abundonza e carschen dallas finanzas tier la vischnaunca. Sco emprem vegn mirau per la scolaziun dils affons ed eregiu las scolas, a Rueras gl onn 1959 ed a Sedrun igl onn Culla participaziun dalla vischnaunca alla construcziun dils runals Dieni Cuolm Val entscheiva l epoca turistica per propi. Buns onns suondan per la branscha da baghegiar ed era per l Installaziun electrica Sedrun, numnada ussa Installaziun electrica Tujetsch e dapi gl onn 1981 Ovra electrica Tujetsch. Da 1970 entochen oz ei la tscherca per energia electrica carschida considerablamein, aschia ch ins ha en quei interval stuiu installar 16 staziuns da transformaturs e pliras midadas e renovaziuns da tranformaturs vegls. L entira reit da tensiun aulta ei vegnida midada igl onn 1974 da 8 KV sin 16 KV per aschia contonscher Sedrun Ovra electrica Tujetsch 23

23 ina pli gronda capacitad da transmissiun. La reit da tensiun bassa ei oz praticamein tut cun cabel sut tiara, ferton che la reit da tensiun aulta ei aunc per part in conduct liber. Ils onns 1970 crescha la damonda ed il basegns d energia electrica massivamein. Igl onn 1971 han ins puspei midau la structura da mesiraziun en quei senn ch ins ha menau en il sistem da tarifa uniforma ch ei secumprovaus tochen oz. Quella midada ha giu per consequenza ch ins ha buca stuiu cumprar tons apparats da mesiraziun e la procedura da far giu quen ei bia pli efficienta. Igl onn 1979 sa I Installaziun electrica Tujetsch metter en funcziun l Ovra Val Giuv e colligiar quella cun la reit existenta. Dapi lu posseda la vischnaunca duas atgnas ovras hidraulicas per producir energia electrica cun ina producziun annuala da ca. 7 milliuns uras KW. Sco pensum principal vesa I Ovra electrica Tujetsch il procurar per atgna energia, impunder efficientamein I energia da concessiun e da participaziun e da metter a disposiziun quell energia per cundiziuns favoreivlas all entira vischnaunca da Tujetsch. L energia supplementara cumpra I Ovra electrica Tujetsch oz dall Ovra electrica Surselva. Muntava la dependenza d energia jastra igl onn 1970 aunc 85 %, retila I Ovra electrica Tujetsch ils onns 1990 mo aunc circa 45 % energia supplementara. 24

24 Fastitgs impurtonts da quella epoca 1969 Ils 2 da mars 1969 decida la radunonza da vischnaunca da surprender la fatschenta cun igl entir menaschi per la summa da 1.1 milliun francs e da conceder in ulteriura indemnisaziun da francs. La vischnaunca relai las necessarias ordinaziuns e reglaments Igl enorm svilup sil sectur da baghegiar pretenda dapli engaschament dall Installaziun electrica Tujetsch sil sectur d installaziuns. Quei pretenda dapli persunal. L Installaziun electrica Tujetsch piarda il monopol d installaziuns. Co vegnir engiu? La Val Mila haveva puspei inaga suflau aschi fetg che plirs pegns eran sederschi e fatg che Selva haveva buca current electric. Aschia havein giu la missiun da prender ils fiars da reiver sin las petgas, fildirom ed ir el liug e reparar il donnegiau. Toni Hitz ei ius a S. Brida ed jeu a Sumsassi. Atgnamein era ei buca donnegiau pli bia, sulet ils fildiroms che teneven ad ault ils fils dil conduct electric eran scarpai naven. Jeu hai montau ils fiars vid mes calzers e la tschenta e revius tochen sisum. Fatg mia lavur hai entschiet a reiver engiu. Per miu discletg vegn in fier da reiver libers dil calzer e croda per tiara. O «sapperlot» tgei paupra caussa! Co vi jeu vegnir giu da quella petga da circa 12 meters altezia? Clamar il Toni gida nuot. Saveis s imaginar tgei situaziun fatala! Enzaco stos ti vegnir giu da quella petga. Sestelegiaus sundel aunc detg pulit. En in calzer havevel in fier da reiver! Cun la bratscha sundel setenius entuorn la petga e cun la comba cun il calzer cul fier da reiver stendiu ora e fermau il fier entuorn la petga. Cun combas tremblontas sundel serabitschaus saunamein per tiara, cun il giavisch ch ils fiars da reiver survegnien era ina tschenta entuorn il calcogn! Gion Giachen Monn, Rueras. 47 onns tier l ovra electrica, 25 onns montader, il rest magaziner e vendider L enorma damonda suenter energia electrica pretenda grondas investiziuns ella reit da distribuziun electrica. 25

25 1972 La Ovra electrica Surselva conceda da colligiar la reit dall Installaziun electrica Tujetsch cun sia reit pigl agen diever. Menau en la tarifa uniforma. Consultaziun dil project Ovra Val Strem concernent prestaziun e diever d aua L ovra existenta dalla Val Strem/Salins/Gonda vegn modernisada. A Putnengia succeda l istallaziun d in provisori per far sondaziuns pil tunnel da basa NEAT Midada dil current da 8 KV sin 16 KV el territori da provediment dall Installaziun electrica Tujetsch. Sminuaziun dall economia sil sectur da baghegiar L Installaziun electrica Tujetsch retila las novas localitads, stizun, magasins, luvratoris e biros, en casa communala a Gonda/Dulezi Conclus da rinforzar la lingia da pressiun dalla Val Strem; la prestaziun sa aschia vegnir alzada per 30 % Consultaziun dils cuosts e dil project Ovra da Val Giuv e preparativas per quei project entras in inschignier Votaziun sur dil project Ovra Val Giuv cun conceder il necessari credit, acceptau cun 513 gie encunter 150 na. Entschiet cun las lavurs dil project Val Giuv. La lescha per las contribuziuns d avertura e las taxas da diever per la vischnaunca da Tujetsch va en vigur. Plazzal da lavur a Rueras. 26

26 Inauguraziun dalla tschaffada a Val Giuv. 27

27 1979 Finiziun dallas lavurs dalla Ovra Val Giuv, cun prender si la producziun d energia electrica il meins d october. Augment dall atgna producziun per 55 %. Diversas contractivas cun l Ovra electrica Surselva concernent contracts da furniziun d energia electrica La roda dalla turbina dall Ovra Val Strem vegn remplazzada cun ina pli moderna. Applicaziun dall energia da concessiun entras l Installaziun electrica Tujetsch II sectur da baghegiar flurescha danovamein e procurescha per fetg bia lavur d installaziuns. In dils megliers onns da producziun d energia electrica dall Ovra Val Giuv. Il num Installaziun electrica Tujetsch vegn midaus en Ovra electrica Tujetsch Revisiun dil regulativ e reglament dalla Ovra electrica Tujetsch Mesiraziuns per trer a nez I aua dalla Val Mila. Renovaziun dalla casa da maschinas dall Ovra Val Strem a Gonda. Emprema revisiun e controlla dall Ovra Val Giuv II pievel accepta buca il project per trer a nez I aua dalla Val Mila cun 654 na encunter 165 gie L Ovra electrica Tujetsch applichescha per I emprema ga energia da participaziun. Per ina bunamana Ina persuna jastra selamenta muort ils horrents cuosts d installaziun. Quella installaziun ha denton buca la OET fatg. Ils luvrers duein giudicar. Ei vegn examinau ed alla fin vegn dau persuenter quasi sco bunamana tschun francs. Il luvrer ha aunc da scriver in rapport pil quen. Enten suttascriver quel pretenda la persuna anavos il da tschun francs. Raquintau da Giusep Monn, duront 37 onns emploiau Empremas contractivas cun ils responsabels dalla NEAT concernent la furniziun d energia electrica. L iniziativa pil schurmetg dallas auas vegn refretga e la lescha per quei schurmetg vegn acceptada dil pievel svizzer Giubileum 75 onns Ovra electrica Tujetsch. Il giubileum da 75 onns dall Ovra electrica Tujetsch ei vegnius commemoraus la sonda suentermiezdi en sala da gimnastica dalla casa da scola a Sedrun. Deputau Vigeli Giossi, president dalla cumissiun da fatschenta dall OET, sa beneventar differentas autoritads e persunalitads dalla vischnaunca, sco era numerusas convischinas e convischins che demuossan aschia lur simpatia ed engrazieivladad enviers l atgna ovra electrica. GR L atgna producziun cun Val Giuv e Val Strem munta 43,76 % dil consum. Il contract cun la NEAT-AlpTransit va en vigur. 28

28 Spontan a Minca Ei era l entschatta dils onns 1960 cura che l Ovra electrica haveva entschiet a dismetter las petgas ed ils fildiroms che pendevan atras ils vitgs d ina casa a l autra e las lingias d electricitad vegnevan tec a tec messas sut tiara. Nus luvrers prendeven zappun e pala ed in palfier e cavavan il foss per metter sut tiara ils cabels. Tschiens meters foss havein cavau a maun, tratg il cabel, cuvretg el cun crappa ed il foss cun tratsch. Bials raps havein aschia gudignau e sin giavisch fa Gion Giachen Monn la proposta al schef dalla ovra, signur Linus Gadola, da far in viadi agl «Oktoberfest» a Minca. Detg e fatg! Ei era venderdis suentermiezdi allas treis. Sin camond e giavisch dil schef mon jeu immediat sin il plaz da lavur dils luvrers e ditgel ad els da calar da luvrar, metter ensemen las maschinas e material ed ir immediat a casa e sescumiar, prender ina pintga valischa, pertgei mesa las tschun mondien nus cul bus dall ovra electrica enviers Minca. Tgei truscha che quei ha dau san ins cumprender. Lavar e schubergiar il bus dadens e dadora, metter en ils «sezs» che fuvan el surcombras dil «Maschinahus». Tuts fuvan da mesa las tschun sescumiai e pinai el liug da rimnada. Ladinamein essan nus semess sin viadi viers Bregenz. Leu havein durmiu en in hotel e l autra damaun essan a bunura semess sin viadi encunter Minca. Il Giachen Carli ha buca saviu prender part a nies viadi, aschia ha el giu la gronda missiun da mirar che tut funcziuneschi cheu en Tujetsch, surtut la maschina che fa electricitad el «Maschinahus» a Gionda. La sonda havein gudiu igl «Oktoberfest» ed il «Hofbräuhaus» ed aunc bia auter! La dumengia a bunura essan serabitschai a Sedrun staunchels sco tgauns. Da seniester: Giusep Hitz, Anselm Berther, Claudio Vincenz, Cristofel Cavegn, Gion Giachen Monn Gion Giachen Monn, Rueras. 29

29 1998 Ils 8 da matg 1998 ha giu liug l emprema badelada per la staziun secundara giu Las Rueras e gia ils 11 da settember vegn festivau sut agen tetg la fiasta da pigniel A partir dils 24 da zercladur 1999 ei la staziun secundara en funcziun. Ils cuosts totals per quella investiziun muntan 8,1 milliuns. La cumpart dall ovra munta 1,7 milliuns Revisiun totala dallas lingias da pressiun dallas Ovras Val Giuv e Val Strem Dislocaziun dalla administraziun el plaun sutterran dalla Tgèsa communala. Quella midada ha possibilitau ina optimaziun qualitativa dil process da lavur. Per esser pinai sin la liberalisaziun dall energia vegn fatg las necessarias ponderaziuns e preparativas Sanaziun dalla stizun da vendita. La lescha pertuccont la liberalisaziun dall energia ei vegnida fiersa ils 22 da settember El decuors digl atun 2002 ei la reit da communicaziun en zona Gonda/Salins vegnida eregida En la radunonza da vischnaunca dils 12 da november 2004 ei la restructuraziun dalla Ovra electrica Tujetsch vegnida approbada unanimamein e la miadada digl artechel 81 dalla constituziun communala ei vegnida approbada alla votaziun all urna dils 28 da november Ord in menaschi accessori dalla vischnaunca daventa ina fatschenta publica autonoma dalla vischnaunca culla obligaziun da proveder la vischnaunca cun energia electrica. 30

30 Ovra electrica Tujetsch Cumplements Nova ovra electrica a Dieni/Rueras Sco gia publicau en quest liug han ils vischins da Tujetsch decidiu ils 2 d avrel cun 513 gie encunter 150 na da realisar ina ovra electrica cull aua da Val Giuv a Dieni/Rueras. Quell interpresa munta ina cumpletaziun dalla ovra gia existenta da Strem, fundada dad ina societad acziunara 1918 ed acquistada dalla vischnaunca Dabia onns ha ella pudiu producir forza electrica per l entira val. Denton dapi 1947 eis ella stada necessitada da retrer forza dall Ovra electrica Surselva e quei onn per onn dapli. Oz sepresenta la situaziun aschia che l ovra da Strem producescha kwh (12,7 %) e retila forza jastra per kwh (87,3 %). Quellas cefras muossan clar e bein che Tujetsch ei avisaus per gronda part alla energia jastra. Reminiscenzas Cun l elecziun dil meinafatschenta Leopold Plank vegnevan las radunonzas menadas per tudestg. Ils protocols vegnevan screts en romontsch pudeis cumprender ch ei deva magari enqual malcapientscha. Entuorn ils onns possedeva la fatschenta mo dus autos. In VW «Käfer» pil meinafatschenta ed in bus pli grond. Il vice Giachen Carli Cavegn era pli u meins occupaus mo culs transports dils luvrers sils plazs da lavur, anavon ed anavos, la damaun, da miezdi e la sera. Buca fetg economic! Project Val Mila: Suenter grondas e stentusas preparaziuns ha il pievel Tuatschin refusau la fatschenta cun gronda maioritad il november Tonpli havein nus festivau cun grond anim e plascher il giubileum da 75 onns igl onn NEAT: Entras la traversada dil territori tuatschin «Hoheitsgebiet» ha la vischnaunca giu il dretg exclusiv da furnir l energia electrica per las lavurs sin lur intschess. Per far empau impressiun tier las contractivas ha la cumissiun dall OET surdau il tetel da directur a nies meinafatschenta Lepold Plank secapescha senza alzar la paga. Ensemen cun l ORA/KVR/NOK sco era cun consultar ils cantuns Uri e Tessin, per crear da cuminonza in lucrativ contract da furniziun. Il contract, respectiv il prezi per la furniziun era buns fetg buns! Deplorablamein ha in ulteriur producent d energia electrica futschergnau denteren, aschia ch il prezi ei sesminuius e restaus cun 1 rap per «Kilowatt» per nossa vischnaunca. Tuttina ha la furniziun purtau bia daners en cassa communala. Ultra da quei ei la staziun secundara e bia auter, per gronda part vegniu surschau alla vischnaunca gratuitamein. Ils 8 da matg 1998 havein nus festivau l emprema badelada ensemen culs representants digl Alp Transit AT, Italo Daglio e Jakob Blickenstorfer. Dapi la fundaziun 1918 entochen al di dad oz, cun ils capavels directurs e cun tuts conluvrers/as ein tuts fatgs d electricitad sefatgs ad ina impurtonta e ferma petga en nossa vischnaunca. Reminiscenzas da Vigeli Giossi, president dall OET Ovra electrica Tujetsch 31

31 Augmentar l atgna producziun Per vegnir empau pli independenta ei l Ovra electrica Tujetsch (OET) s occupada gia dapi enzacons onns dalla damonda, co ins savess augmentar l atgna producziun. Cu la via d arrundaziun si Mulinatsch ei stada fatga, ei la damonda puspei vegnida acuta, damai ch ils problems da transport eran pli u meins sligiai. Perquei ha la OET cun Ciril Berther alla testa incumbensau ils biros d inschignier Rieder & Brüniger e Schwander SA, Cuera, da far in project sur dalla utilisaziun dalla aua da Val Giuv. Ils inschigniers han priu lur lavur serius. En in studi fundau e detagliau vegnan els alla conclusiun che l utilisaziun dall aua seigi da responsar. L interpresa vegni a producir kwh, quei che fagess 52,5 % dalla consumaziun totala. Plinavon fuss la stad aunc ina surproducziun d energia avon maun, la quala savess vegnir applicada eventualmein per differents indrezs turistics (bogn cuvretg, sutgera etc.). La rentabilitad Secapescha ch era la rentabilitad ha stuiu vegnir intercuretga. L interpresa vegn a custar francs. La producziun d energia porta francs. Tratg giu ils tscheins, l amortisaziun ed ils cuosts da manteniment resta ei aunc in surpli annual da ver francs. En quei recav ei l augmentaziun dil prezi d energia dad 11 % dalla NOK (ca francs.) naven dalla entschatta october 1978 buca quintada. Sin fundament da quellas calculaziuns positivas recamonda la OET allas autoritads communalas da realisar il project. Il cussegl da vischnaunca e la suprastonza communala acceptan il project e recamondan el al pievel. Igl ei vegniu dau gronda breigia dad informar ils vischins, damai che las autoritads han stuiu far persenn che I orientaziun ei necessaria per ch in project vegni acceptaus. Certs dubis existevan p.ex. pertuccont igl alzament dil prezi dalla forza electrica. En il recess per la votaziun scriva il president Ciril Berther ch il cuntrari seigi il cass. Era ils amitgs dalla natira han dau sinzur. Damai ch ei flessegia aunc in tschuat aua la stad han ins denton saviu quietar quels. Il project Aunc dus plaids pertuccont il project sco tal. L aua tschaffada a Mulinatsch vegn menada en in reservuar da 5500 m 3. Ins vess bugen fatg el pli gronds, specialmein per ver dapli forza igl unviern, denton quei vess carschentau memia zun ils cuosts. L aua vegn lu menada en bischels da 600 mm diameter da vart dretga dalla aua da Val Giuv (vart da Milez) giu alla centrala sut Dieni. La lunghezia dalla lingia munta a 2500 m e la prestaziun da forza a 1300 kw. Igl ei previu da baghegiar gia uonn l interpresa. Sco president communal, Vigeli Berther, scriva ella Tuatschina affirma la votaziun dils 2 d avrel in spért progressiv e munta in pass temerari el futur. Norbert Berther GR Inauguraziun dalla tschaffada en Val Giuv Atgnamein havevan ins el senn dad inaugurar gia igl onn vargau la tschaffada dalla nova ovra electrica Val Giuv/Rueras. Ei ha denton dau differentas difficultads geologicas sco era persunalas, aschia ch in retardament ei staus inevitabels. Quei ha giu per consequenza ch ils cuosts dil project ein carschi considerablamein, quei che ha caschunau rumpatgaus a beinenqualin. Ussa ei l ovra denton gleiti alla fin, aschia ch ins quenta da saver metter en moviment ils generaturs ella centrala da Rueras entuorn calonda october. Ina impurtonta etappa dil project ei la tschaffada. Quella ei ussa alla fin e vegn cuvretga cun tiara per sustener ils mirs dalla pressiun dalla aua. Avon che far quella lavur ha l Ovra electrica Tujetsch (OET) vuliu dar la caschun alla populaziun da Tujetsch da mirar ed inspectar la tschaffada. Dumengia, ils 23 da fenadur 1979, in bi di da stad, sa il president dalla OET, Ciril Berther, salidar in tschuppel interessents silla plazza da baghegiar a Mulinatsch. En il survetsch divin benedescha sur Benedetg Baselgia, plevon da Rueras, la tschaffada. Silsuenter san ils participonts inspectar en gruppas ils novs stabiliments. Umens dil fatg dattan bien ed entelgeivel sclariment. La tschaffada po cuntener in volumen d aua da 6000 m 3. Quei ei in tschuat aua e basegna ina pulita sala per haver plaz sufficient. Avon la tschaffada han ins stuiu construir combras che han da schubergiar l aua da crappa e sablun. Culla nova ovra vegn il basegns d energia electrica da Tujetsch cuvretgs tschien per tschien la stad ed era duront igl unviern sa Tujetsch producir (ensemen culla ovra da Strem) in schi ton energia dapli che tochen dacheu. Suenter l interessanta envesta ina lavur che ha pretendiu inschign sco era suadetsch e fadigia offerescha la OET pulenta e groma als participonts dalla inauguraziun. Da quei niebel gést ein ins stai surstai, ein ins gie plitost endisai da retscheiver dalla OET quens ualti salai. La groma dalla alp Val Giuv ei stada excellenta igl ei 32

32 vegniu consumau ver 50 liters ed era la pulenta da nui fatga dil schef da cuschina, Urs Berther cun agid da Giusep Giger, ha gustau stupent. Per tals che havevan la groma ch era stada sil stumi haveva Gieri Schmid preparau in té corrispundent, mess a disposiziun dalla firma Murer. A caschun dalla envesta dils novs stabiliments han ins saviu seperschuader che las firmas, ils luvrers e mistergners da Tujetsch ein stai pipa da realisar ina lavur cumplicada e stentusa. Ad els auda engraziament e renconuschientscha sco era als iniziants e realisaturs dalla ovra. L inauguraziun ei era stada ina emperneivla sentupada dalla populaziun tuatschina. Norbert Berther, 1979 Grondas investiziuns per il provediment d electricitad digl AlpTransit GV. A caschun d ina informaziun da pressa han ils responsabels dil plazzal dalla Neat a Sedrun informau sur dil provediment d electricitad e sur dallas investiziuns en connex cun quellas lavurs. Quella orientaziun ei vegnida fatga a caschun dalla conclusiun dil contract per il provediment dalla forza electrica. Per ils proxims dus onns ein investiziuns da 17,8 milliuns prevedidas en connex cun il provediment da forza electrica dalla Neat. Il provediment d electricitad sin il plazzal dalla Neat a Sedrun basegna ina prestaziun maximala da 25 MW ed ina energia totala da rodund 675 milliuns kwh. Tschun gadas dapli che per l entira Val Tujetsch 25 MW ein tschun gadas dapli prestaziun che l entira vischnaunca da Tujetsch drova in freid di d unviern. Duront ils onns 1996 entochen 2006 drova il plazzal rodund 67 milliuns kwh per onn. Per quei motiv ston ins engrondir ils stabiliments per il provediment d electricitad. Il concept per il provediment ei elaboraus en treis puncts: In niev accuplament a Sedrun per la reit da 220 kv dalla ORA e la reit da 60 kv dalla Ovra electrica Surselva, la reit da 60 kv dalla ORA da Mustér a Sedrun surpren la OES e rinforzescha ella, la colligiaziun d urgenza da 16 kv cun la reit dalla Ovra electrica Tujetsch (OET). Per quei concept da provediment basegna ei a Sedrun la construcziun d in baghetg per ina ovra secundara. In ascensur da treis alzadas La forza maximala da 25 MW corrispunda a rodund cavals. Quella forza drova ei per las diversas installaziuns. Igl ascensur che furnescha tut la rauba ella profunditad dad 800 meters ha treis alzadas e porta 30 entochen 50 tonnas. Las pumpas che tilan naven l aua ein concepidas per pumpar 1000 liters per secunda ell altezia dad 800 meters. Plinavon drovan l illuminaziun, la ventilaziun, la producziun da betun e tut las lavurs cun maschinas da furar e furnir forza electrica tochen 1882 eis ei vegniu duvrau forza corporala e maschinas da vapur per construir il tunnel da basa dil Gottard, ozildi sa la AlpTransit sefidar sin interpresas dalla Surselva per il provediment d electricitad. Tgi furnescha l energia? La OET ei responsabla per la furniziun dalla forza electrica sin igl intschess dalla vischnaunca Tujetsch, pia era per il provediment dil plazzal dall AlpTransit. Ils Ovra electrica Tujetsch 33

33 d avrel ha la OET, la OES e la ORA survegniu l incumbensa d elaborar in project da provediment. Per segirar l energia che la Neat drova ils proxims 10 onns han la OET, la OES, la ORA e la NOK formau ensemen quei concept da provediment. La NOK ei representada cun l ovra da partenadi, la Ovra electrica Sarganserland (KSL). En il contract da furniziun d energia s oblighescha la cuminonza da furniziun da metter a disposiziun igl entir temps la forza electrica ch ei basegna. Valetas restontas Il provediment cun forza electrica sisum la Surselva succeda oz oravontut cun il transformatur da 220/60 kv a Tavanasa. Cun la construcziun d in accuplament niev ella Val Tujetsch, sa la segirtad da provediment vegnir augmentada considerablamein. Per quei motiv separticipeschan ils partenaris dil consorzi da furniziun era finanzialmein vid la construcziun da differents stabiliments cun la summa da 9.5 milluns francs. Gia furniu forza electrica Per las lavurs da sondaziun eis ei gia vegniu furniu forza electrica agl AlpTransit. Quei ei succediu cun in provisori che vegn era duvraus per furnir la forza electrica tochen che las lavurs dils vers stabiliments da furniziun ein terminadas. Il proxim matg entscheivan las lavurs sin il plazzal a Sedrun. Uonn entscheivan era las lavurs digl accuplament ell ovra secundara. La sanaziun ed il rinforzament dalla lingia da 60 kv da Mustér a Sedrun vegn fatga suenter ch igl accuplament e l ovra secundara ein en funcziun. GR Cun «energia alpina» sin la fiera L anteriura Ovra electrica Tujetsch mida fuorma giuridica e num. Hans Huonder/ANR L Ovra electrica dalla vischnaunca da Tujetsch mida buca mo sia fuorma giuridica, mobein era il num. Da niev senumna ella «energia alpina». Da fusiuns vul l interpresa cun 15 collaboraturs ed ina sviulta annuala da rodund siat milliuns francs saver nuot, malgrad las grondas midadas sil sectur dalla energia. Dacuort ha il suveran da Tujetsch concediu a sia ovra electrica l autonomia necessaria per saver agir egl avegnir efficientamein sin la fiera dall energia. Naven digl emprem da schaner 2005 vegn l ovra ch ei da niev ina instituziun independenta dil dretg public menada sut il num «energia alpina». Sco quei ch il meinafatschenta Ciril Deplazes di, ei ina gruppa da lavur interna sefatschentada dil num: «Nus havein tscharniu quel ord ina liunga gliesta da propostas. La finamira era d eleger in num cun in connex cun la branscha e cun la regiun. En mintga cass levan nus buc in num da fantasia, mobein in cun ina buna identificaziun.» Il num sepresenta sin in funs tgietschen. La colligiaziun dils dus plaids vegn fatga cun in «a» che representa il medem mument in péz. Cun slontsch egl avegnir Sin fundament dalla nova fuorma giuridica vegn la structura dall interpresa depolitisada. Quei possibilitescha ad ella da luvrar egl avegnir consequentamein tenor criteris economics. Tonaton resta l ovra cumpleinamein els mauns dalla vischnaunca da Tujetsch. La fuorma eligida d ina instituziun independenta dil dretg public corrispunda dil reminent allas medemas fuormas sco quei ch ellas ein era vegnidas dadas allas ovras electricas dils marcaus da Turitg e Berna, ni era alla Banca Cantunala Grischuna e la Suva. Malgrad las grondas midadas dil davos temps sil sectur dall energia ed ils moviments ella fiera grischuna, avisescha «energia alpina» negina fusiun a vesta media. «II meini che mo la grondezia dallas interpresas seigi decisiva en connex cun la fiera d energia liberalisada, vegn cunterdetga savens ella pratica», puntuescha la direcziun dall interpresa. En cumparegliaziun cun auters menaschis ei la «energia alpina» bein in menaschi pign. El occupa rodund 15 collaboratur(a)s, la sviulta annuala munta a rodund siat milliuns francs. Ils davos onns ha ella contonschiu ella media in cash flow da 24 pertschien. «Nossa interpresa ei semtgada bein per la fiera d energia digl avegnir», puntueschan ils respon- 34

34 sabels. Las finamiras principalas ein clients cuntents, ina buna relaziun dalla prestaziun e dils cuosts, sco era da realisar regularmein in gudogn per aschia saver garantir l independenza. Ina buna grondezia Grazia allas decisiuns pridas dils vischins da Tujetsch daventan las vias da decisiun pli cuortas naven da Daniev. Cheutras vegn l interpresa a saver survir la clientella aunc meglier e pli spert. La «energia alpina» vesa sia schanza oravontut ella grondezia actuala. «L efficienza d in menaschi da quella grondezia vegn buc engreviada da lavur nunproductiva, sco per exempel sil sectur dalla coordinaziun», scriva l interpresa en ina communicaziun als mieds da massa. Plinavon seigi la grondezia in bien garant per l avischinonza persunala alla clientella. Ina eventuala cooperaziun cun partenaris adattai vesan ils responsabels en connex cun pensums cumplexs ni intensivs. LQ Tratg cabel a Tschamut Ovra electrica Tujetsch 35

35 36 Ovra Val Strem

36 ENERGIA ALPINA Igl onn 2004 approbescha la radunonza da vischnaunca la midada dall Ovra electrica Tujetsch en ina instituziun idependenta da dretg public. L ovra electrica senumna ussa «energia alpina». «La finamira era d eleger in num cun in connex cun la branscha e cun la regiun. En mintga cass levan nus buc in num da fantasia, mobein in cun ina buna identificaziun», ton dils responsabels davart il niev num. Il num sepresenta sin in funs tgietschen. La colligiaziun dils dus plaids vegn fatga cun in «A» che representa il medem mument in péz. La nova Ovra Val Strem, cun la tschaffada en Praus Strem e la centrala alla riva dil Rein, giu Prau Cumin, ei la gronda investiziun dalla energia alpina. Ils 8 d avrel 2009 furnescha quella ovra per l emprema gada electricitad alla populaziun dalla val. Cun la Corporaziun d Aua Cristalla producescha l energia alpina forza electrica a Mila cun l aua da beiber. En mira stat l engrondaziun dalla Ovra Val Giuv cun l aua ord la Val Mila. Il project ei vegnius acceptaus dil pievel tuatschin. Il parc da vent a Nalps vegn buca realisaus. Ils resultats corrispundan buca allas pretensiuns. Persuenter pren la reit d anergia sia entschatta cun la finamira da proveder edifecis cun calira digl ambient. Ellas muntognas sa la natira meinsvart semussar d ina autra vart. Quei ei schabegiau ils 14 da mars 2016 cun la destrucziun dalla tschaffada dalla Ovra Val Strem entras ina bova. Duront 21 meins ruaussa la turbina per lu danovamein saver circular ils 22 da december 2017 e quei suenter ina fasa fetg cuorta ed intensiva e Cundrez fotovoltaic sin la halla plurivalenta energia alpina 37

37 cun l erecziun d ina nova tschaffada in tschancun pli ad ault. Sur las scheinas dalla vischnaunca Tujetsch nescha la collaboraziun cun l Ovra electrica Medel. Cul motto «energia alpina = qualitad da viver» passa l ovra ussa cun nova restructuraziun ed il num energia alpina vinavon sco firma indispensabla pil beinstar dalla val e lai vinavon anavos ses fastitgs en favur dalla populaziun indigena e tuts sesents ella val. Energia alpina ei dapli che mo electricitad e cumpeglia: Provediment electric Ovra hidraulica Val Strem Ovra hidraulica Val Giuv Ovra hidraulica cun aua da beiber Val Mila Reit d anergia Sedrun Indrez fotovoltaic sil tetg dalla halla plurivalenta Fatschenta d energia Installaziuns electricas Stizun d apparats electrics Planisaziuns electricas Centrala d anergia 38

38 Ovra electrica Val Mila Ovra electrica Val Giuv Ovra electrica Val Strem energia alpina 39

39 Entgins fastitgs essenzials 2005 Cun Daniev 2005 ei l Ovra electrica Tujetsch ina instituziun independenta da dretg public. L ovra senumna ussa: energia alpina. L Ovra Val Giuv vegn suttamessa ad ina sanaziun Il project da concessiun per ina nova Ovra Val Strem pren sia entschatta L energia alpina sepresenta per l emprema gada alla EX 07 a Mustér. La reit dalla energia alpina ha ussa ina lunghezia da varga 70 km Ils 18 da zercladur succeda l emprema badellada per la nova Ovra Val Strem Cun l entschatta digl onn passa la liberaziun dalla fiera d energia en vigur. Las lavurs dalla montascha dils indrezs da producziun vid l Ovra Val Strem ein succedidas tenor plan ed aschia han ils indrezs saviu vegnir pri en funcziun gia ils 8 d avrel L Ovra electrica Medel ha decidiu da surdar il manteniment ed il menaschi dalla reit pils proxims tschun onns all energia alpina L ovra hidraulica cun aua da beiber Val Mila ei in project communabel cun la corporaziun Aua Cristalla. Sco planisau han ils emprems kwh saviu vegnir produci l entschatta october Il fenadur ei il project Val Giuv/Mila vegnius annunziaus alla swissgrid ed il settember ein las examinaziuns preliminaras vegnidas lantschadas. Ovra hidraulica cun aua da beiber Val Mila. 40

40 2014 Ils sclariments davart il project Val Giuv/Mila cuntinueschan. In project «Parc da vent Nalps» vegn lantschaus. In contract culs treis partenaris Axpo, Romande Energie ed energia alpina vegn suttascrets. Siat turbinas da vent savessen semover igl onn In ulteriur project cul slogan «Tujetsch libers da CO 2 ord calira dil cuolm e dil tunnel» pren sia entschatta cun las perforaziuns sut Tgèsa communala a Sedrun. Project «Parc da vent Nalps» 2015 Ils habitonts dalla val han acceptau il project Val Giuv/Mila cun ina gronda cumpart da 85,3 %. La buna sligiaziun dall aua restonta ha menau a quella acceptanza. Il parc da vent vegn buca persequitaus vinavon. Las valetaziuns dils resultats corrispundan buca allas aspectativas. Tujetsch vegn ad obtener ina reit d anergia e proveder ils baghetgs cun calira digl ambient. Il project «libers da CO 2» ei lantschaus. Las 75 ruosnas dil project «libers da CO 2» vegnan furadas. 41

41 2016 Ils 14 da mars cuviera ina bova da crappa ils cundrezs dalla tschaffada en Val Strem e metta la producziun d energia ord funcziun. La realisaziun dall Ovra hidraulica Val Giuv/Mila vegn a s entardar e quei en special muort la nova politica d energia e l opposiziun dallas organisaziuns d ambient. Il december 2015 vegn suttascret il contract da colligiament dalla reit per il provediment dall Ovra electrica Medel. Il november 2016 vegn la lingia da colligiaziun prida en funcziun. La primavera 2016 succedan las furadas da 75 ruosnas pil project «libers da CO 2». Gl emprem baghetg che vegn provedius ei la halla plurivalenta e quei naven digl atun La lingia da colligiaziun cun l Ovra electrica Medel vegn messa La tschaffada en Val Strem vegn reconstruida e la producziun d energia funcziuna puspei naven dils 22 da december Revisun dils statuts dall energia alpina. Gl october vegnan la centrala da scaldament sco era la lingia da provediment dalla nova halla plurivalenta messas en funcziun. Sil tetg dalla halla vegn montau in cundrez da hibrid Colligiaziun dil baghetg dalla Banca Cantunala e scola Sedrun vid la reit d anergia. Giubileum 100 onns «Electricitad en Tujetsch» provedida duront 100 onns entras l Installaziun electrica Sedrun, l Installaziun electrica Tujetsch, l Ovra electrica Tujetsch e l energia alpina. 42

42 energia alpina Cumplements In interpresa cun ideas e reha tradiziun L energia alpina ei promta per la fiera d electricitad La midada dalla structura dall interpresa e dil num ei stada ina consequenza logica dil svilup dil menaschi. L anteriura ovra electrica privata ei dapi 1969 en possess dalla vischnaunca. Mo il svilup dalla fiera d electricitad pretenda gest dad in implont electric pign gronda flexibladad. Dapi igl 1. da schaner 2005 ei la «energia alpina» era ufficialmein in interpresa autonoma ella resta denton era vinavon en possess dalla vischnaunca. Grazia alla restructurisaziun ei l organisaziun daventada pli efficienta e la procedura da decisiun pli sempla e pli professiunala. Plein energia seprepara l interpresa ussa per la liberalisaziun dalla fiera d electricitad igl onn :1 per ils clients dalla «energia alpina» Per la «energia alpina» ein la qualitad ed il servis fetg impurtonts. Sia devisa: «4 survetschs, 1 partenari». Sper la producziun e la furniziun d electricitad colligia la «energia alpina» era las casadas cun la reit electrica. Plinavon planisescha e realisescha ella installaziuns electricas. Il client profitescha: el ha in sulet partenari da contact per tut las damondas concernent la forza electrica. In patrun che porscha perspectivas «La situaziun dallas incumbensas ei buna e nus mirein optimisticamein el futur. Buca mo nies servis sa tener petg cun la concurrenza. Era nossas tariffas favoreivlas ston buca temer la cumparegliaziun cun quellas dils furniturs gronds», di il meinafatschenta Ciril Deplazes. Sco interpresa indigena porscha la «energia alpina» era plazzas da lavur e d emprendissadi attractivas e dat impuls all economia regiunala. Pura aua grischuna sco fontauna d electricitad Igl unviern, cura ch ils dutgs meinan pauca aua ed il consum d electricitad crescha, cumpra la «energia alpina» per part current electric dall axpo ed aurax energia. Mo tuttina, sche l electricitad vegn producida directamein cun aua dils dutgs tujetschins ni sch ella ei vegnida cumprada d ordeifer: la «energia alpina» furnescha exclusivamein schubra forza hidraulica. LQ Svilup dils habitonts e dalla sviulta d energia sviulta MWh sviulta d energia habitonts energia alpina 43

43 A Sedrun vegn eregiu il pli grond camp da sondas geotermicas dil cantun Grischun Di d informaziun da calira dalla tiara reit d anergia a Sedrun Ella vischnaunca da Tujetsch vegn eregiu ina reit a distanza freida (Anergienetz), la quala proveda ils baghetgs cun calira digl ambient. Ils utilisaders genereschan ord calira digl ambient cun pumpas da calira en lur baghetgs calira da scaldar. La calira da scaldar consista ord rodund 80 % calira digl ambient e 20 % energia electrica libra da CO 2. Ella nova halla plurivalenta vegn la centrala da scaldar per la reit d anergia eregida. Las 75 sondas geotermicas cun ina profunditad da mintgamai 250 m vegnan furadas ella vischinonza dalla halla plurivalenta e furneschan en in emprema fasa la reit d anergia cun calira. Pli tard vegn il spazi dallas sondas geotermicas modificaus en in accumulatur dalla tiara. La calira per las sondas dalla tiara duei vegnir regenerada entras ina pumpa da calira cun aria/aua, la quala ei en funcziun oravontut la stad e cu la temperatura digl ambient ei aulta. energia alpina Sedrun L energia alpina ei la fatschenta impurtonta ella sparta da survetschs d electro sisum la Surselva. Sco interpresa da survetsch vasta cun rodund 25 emploiai ed emprendists cuvrin nus naven dalla producziun entochen la vendita d apparats d electro tut ils basegns da nossa clientella. L energia alpina vala sco fatschenta tradiziunala dalla, cun e per la regiun. Perquei s engaschein nus per in svilup durabel economic, ecologic, social e cultural en nossa regiun. Clientella cuntenta, prestaziuns da buna qualitad, segirtad megliera pusseivla ed engaschi social eran ed ein per nossa cultura da fatschenta ils pilasters principals. Sco fatschenta persistenta ed orientada viers il futur promovin nus intensivamein la generaziun giuvna e scolein vinavon nos collavuraturs. Plinavon disponin nus da treis ovras hidraulicas. Sco fatschenta innovativa extendin nus la fatschenta cun ereger ina reit d anergia Sedrun e promovin products energetics ecologics. FUS 2016 Giusep Monn seregorda In di steva la roda dil Landrover totalmein crutsch. Il garaschist mida ora la rullera dalla roda. Igl auto tgula e sgregna vinavon. Vegnend anavos dalla lavur dat ei ina scadenada ed igl auto stat agraderi. Quella bloccada vess saviu ver grondas consequenzas per nus luvrers. Giu cletg! Pli tard ei vegniu acqusitau in Toyota ed ei ha giu num ch ils emprems 300 km astgi mo il schef Giachen Carli Cavegn carrar. Per nus ha ei duront il temps dils 300 dau nuot auter che prender neunavon in carret e transportar aschia tut il material. Magari eran nus sil fiat dad ir egl auto e lu veva ei num: «Mumen, nua mais vus dus?» Da gronda dracca hai stuiu ir en Val Giuv damai ch ei vegneva memia pauca aua. La via viers Mulinatsch fuva en moviment ed ei dat nuot auter che returnar. Jeu hai lu persequitau la situaziun a Dieni silla punt. Jeu persuls, stgiraglia ed ina tala canera dall aua ha fatg tema che sundel scappaus. Giusep Monn, duront 37 onns emploiau dalla ovra. 44

44 Stizun ed installaziuns electricas Sco menaschi accessori meina l energia alpina parallel cun la producziun e la distribuziun aunc in menaschi d installaziuns electricas cun ina stizun da vendita. La stizun Onns ora ha il «Tumaisch da cazzolas», il Tumaisch Cavegn-Schmid ( ), cun quei num fuva el enconuschents all entira populaziun tuatschina, vendiu péra da cazzolas era tier el a casa. Pli tard ei quei succediu ella casa da maschinas a Gonda, lu giudem Gonda ella casa da Hans Jacomet (1962) e naven da 1975 ella stizun nova en Tgèsa communala. Cun las midadas dallas localitads ein era las purschidas da vendita carschidas. Vegneva ei ils emprems onns mo vendiu cazzolas, péra e segironzas ei quei semidau ils onns Lu han oravontut las maschinas da lavar resti giu grond esit. Cun la midada ella stizun vasta e moderna en la nova Tgèsa communala ei la purschida s engrondida considerablamein. Installaziuns electricas Tier l erecziun da quella ovra, ils anno 1918, deva ei negins umens da tala professiun ella val ed ins ha stuiu engaschar dus montaders dalla Bassa. Tumaisch Cavegn-Schmid ei onns ora staus igl um per tut, menader dalla fatschenta, survigilader dallas maschinas Tier nus en stizun Avon che jeu hai astgau esser part dil team dall energia alpina erel jeu buca clienta en la stizun d electro. Daco atgnamein buc? Quella damonda hai jeu ils davos tschun onns tschentau savens a memezza. Jeu erel semplamein buca pertscharta dil variont ed absolut actual sortiment d electro che quella stizun porscha. Ussa haiel jeu secapescha stuiu reveder miu stretg patertgar. La stizun d electro porscha ina massa differents products e sche zatgei ei buca avon maun lu vegn ei empustau. Nossa clientella ei fetg engrazieivla ch ei dat nus cheu en Tujetsch. E buca mo nos indigens, mobein era fetg bia jasters e hosps apprezieschan quella purschida nundetg fetg. Adina puspei selementan ei, ch ei hagien ella Bassa en loghens d aglomeraziun quasi negliu pli la pusseivladad da cumprar material d electro. Tut seigi ei dad ir el marcau e quei che pertuchi il servis, seigi ei buca grad da seludar. Da l autra vart ein els era dil meini ch ei seigi bi per els da saver sustener nossas fatschentas ella val. En stizun eis ei era per mei ualti variont. Ils products semidan stedi ed igl ei da star vidlunder e mirar dad esser actuals cun tut quellas novas tecnologias. Schon vender in pér da cazzola sa esser ina sfida. Ord quellas cumparegliaziuns da products sedattan lu savens aunc buns discuors. Ina paterlada cun il client sur da quei e tschei sin via ord stizun s auda vidlunder. Quei fa la vendita aunc pli biala. Jeu sesmarvegliel cons clients che damondan mei con bugen che jeu fetschi quella scala on zulèr, ni contas ga per di che jeu mondi si e giu. Jeu sai mo dir ton, quei dependa con bein che la stizun ei frequentada. Pia, pli bia gadas che jeu stoi ir si e giu e meglier ch igl ei. Conny Monn, responsabla per il magazin e vendidra ella stizun energia alpina energia alpina 45

45 a Gonda, vendider da cazzolas e segironzas ed installatur. Cun Toni Hitz, Rueras, engascha l Installaziun electrica Sedrun igl emprem installatur e quel fuva senza scolaziun d electricist. Silsuenter ha il svilup sin quei sectur ed il svilup general ella val pretendiu adina dapli luvrers, ussa era numerus indigens, plirs han fatg e fan igl emprendissadi tier l ovra. Dapi la surprendida dall OET entras la vischnaunca, igl onn 1969, occupescha la firma intragliauter luvrers, cumpriu ils emprendists. Resumau Enteifer 100 onns serimna bia, fetg bia pupi e fetg bia documents che documenteschan la historia dall ovra electrica. Aschia per semeglia tut ils cudischs da protocols dallas radunonzas generalas dalla societad, lu ils cudischs da protocols dalla cumissiun, ed ils cudischs da quen e bia auters cudischs cun las pli differentas indicaziuns e notizias. Vitier vegnan numerusas actas, plans e la correspondenza. Igl archiv communal ha arcunau igl essenzial. Cun 50 onns e 75 onns ei igl essenzial gia vegnius nudaus en ina cronica. Tut hai jeu buca priu enta maun, igl impurtont ha tunschiu da formar la historia e nudar ils fastitgs essenzials per aschia nudar la historia d ina interpresa cun success. Entgins cumplements, artechels da gasettas ed auter, dattan dapli plaid e fatg. La partiziun d installaziuns ha medemamein saviu prosperar ils onns 1970 ed ei daventada oz ina petga impurtonta dalla energia alpina. Cun l erecziun d atgnas ovras electricas, Strem e Giuv, ha la societad procurau per atgna energia producida cun l aua dalla val. La glisch en Tujetsch ei ida si anno Da gliez temps ina modernisaziun senza paregl, in grond benefeci per tuts. L ovra electrica, mo era l entira val san mirar anavos sin quasi mo buns onns. En quei svilup dalla val ha l ovra saviu prosperar e daventar la fatschenta dad oz. Ella possibilitescha plazzas da lavur e plazzas d emprendissadi. L energia electrica e tut quei che nus savein far cun ella ed ella fa per nus, ha possibilitau quei svilup. In svilup da success per qualitad da viver! L ovra electrica Sedrun possi flurir e prosperar, regalar forza e glisch en abundonza ed ademplir cumpleinamein tut nossas speronzas che nus vein tschentau. Quels plaids da Gion Felici Monn, exclamai il di dall inauguraziun dall Ovra Strem igl onn 1918, ein severificai ed els possien secuntinuar viers il proxim centenari. Gie, la producziun e furniziun d electricitad en Tujetsch ei ina historia da success. Ils dretgs umens han dau fiug per quella nova qualitad da viver. L entschatta ei sedada en buns onns. Il turissem empermetteva in cert avegnir en Tujetsch. Schizun il Club da skis, fundaus 1918, veva viu quei avegnir. E la Viafier Furca Alpsu vegn construida per la promoziun dil turissem ellas muntognas denter Brig e Mustér. L electricitad ei stada ina purschida da qualitad per la populaziun tuatschina. La glisch ei in benefeci miraculus per tuts e pli e pli biars apparats levgieschan la lavur en tuts secturs. Perquei ei era il diever ed il basegns carschius. La carschen ha caschunau ils emprems quitaus alla societad. Igl ei magari stau d intervegnir cun acziuns buca adina simpaticas. Pér la colligiaziun cun l Ovra electrica Surselva ha purtau migliur e garanzia d avunda energia. Las midadas dils onns 1960, insumma ina midada historica, han possibilitau in svilup alla val, in svilup ad ina val turistica, ina val cun success ed avegnir. Cun quei svilup ha la furniziun d energia stuiu tener petg. 46

46 Ufficials Ils presidents dall Installaziun electrica Sedrun Gion Felici Monn Hans Giachen Decurtins Alfons Berther Benedetg Deflorin Ils responsabels digl onn giubilar 2018 Cussegl d administraziun dall Installaziun electrica Tujetsch ed Ovra electrica Tujetsch Giusep Cavegn Ciril Berther Gion Beer Vigeli Giossi Richard Schmid dall energia alpina Richard Schmid Peter Wirth Giusep Decurtins Ils meinafatschenta Tumaisch Cavegn-Schmid, Sedrun Linus Gadola, Mustér Biro d inschignier Graf, S. Gagl/Sedrun Florentin Soliva, Sedrun Leopold Plank, Sedrun Ciril Deplazes, Camischolas Da seniester a dretg: Lucien Stern, vicepresident, Sagogn Giusep Decurtins, president, Sedrun Beat Roeschlin, president communal, ex. off., Sedrun Ils emploiai ed emploiadas (foto da gruppa sin davosa pagina): Retscha davon (da seniester a dretg): Linus Vincenz, Fidel Lechmann, Sonja Decurtins, Conny Monn, Celine-Elena Cavegn, Nico Pally, Roger Dali, Luca Pally, Diogo Filipe Fernandes Retscha enamiez (da seniester a dretg): Daniel Cavegn, Toni Cathomen, Ignazi Caduff, Julian Deplazes, Loris Giossi, Yannick Flepp, Simon Caduff, Flurina Caduff, Silvan Decurtins Retscha davos (da seniester a dretg): Aluis Wieland, Dario Janki, Adrian Vincenz, Robin Flury, Ramin Attaye, Martin Monn, Placi Manetsch, Beniamin Lutz, Ciril Deplazes Sin la foto maunca Giusep Monn. 47

47 Fontaunas 50 onns Installaziun electrica Sedrun; cronica da Norbert Berther, onns Ovra electrica Tujetsch; cronica da Giusep Albin e Leopold Plank, 1993 Rapports annuals dalla Vischnaunca Tujetsch, Rapport da gestiun dalla energia alpina, Protocols dalla IET, OET e EA da Protocols da vischnaunca Protocols dalla suprastonza communala Cudischs (1919) Cudisch da Tujetsch; cumparius 1986 Francestg Berther, Tujetsch, ses originals e lur raquens, 1994 Fotografias Archiv communal Tujetsch; pag. 7, 8, 11, 14, 15, 16, 17, 18, 23, 24 Gerold Cavegn, Sedrun; pag. 13 Gion Giachen Monn, Rueras; pag. 29 energia alpina; pag. 26, 27, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 46, 47, 49, 50/51 Persunas che han dau plaid Vigeli Giossi, Rueras Conny Monn, Sedrun Gion Giachen Monn, Rueras Giusep Monn, Sedrun 48

48 energia alpina 49

49 50

50 energia alpina 51

Nr. 2011-2053 Carli Pally, Via Luzzas 5, 7180 Disentis/Mustér; sanaziun interna dalla casa, parcella 695, Via da Scola 1, 7180 Disentis/Mustér.

Nr. 2011-2053 Carli Pally, Via Luzzas 5, 7180 Disentis/Mustér; sanaziun interna dalla casa, parcella 695, Via da Scola 1, 7180 Disentis/Mustér. Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 21 Annunzias da baghegiar All instanza da baghegiar ei sin fundament digl art. 64, alinea 2 dalla lescha da baghegiar e digl art. 40 dall ordinaziun davart la planisaziun

Mehr

Disoccupai; Obligaziun d encurir lavur 3 meins ordavon

Disoccupai; Obligaziun d encurir lavur 3 meins ordavon Publicaziun FUS per ils 26 da matg 2017 AVIS Ils 4 da zercladur 2017 ha liug sin il plaz Cadruvi la «Fiasta Sursilvana», quei en cumbinaziun cun il tierz festival da viandar. Ord quei motiv sto il plaz

Mehr

Temps d avertura dall administraziun communala denter Nadal e Daniev. Öffnungszeiten der Gemeindeverwaltung zwischen Weihnachten und Neujahr

Temps d avertura dall administraziun communala denter Nadal e Daniev. Öffnungszeiten der Gemeindeverwaltung zwischen Weihnachten und Neujahr Temps d avertura dall administraziun communala denter Nadal e Daniev Gliendisdis, ils 24 da december Mardis, ils 25 da december Mesjamna, ils 26 da december Gievgia, ils 27 da december Venderdis, ils 28

Mehr

Ovra Acletta. Project en detagl M E S S A D I. dalla suprastonza communala al cussegl da vischnaunca

Ovra Acletta. Project en detagl M E S S A D I. dalla suprastonza communala al cussegl da vischnaunca Cussegl da vischnaunca 13-2013/2016 Ovra Acletta Project en detagl M E S S A D I dalla suprastonza communala al cussegl da vischnaunca Preziau signur president Preziadas signuras cusseglieras Preziai signurs

Mehr

Casas/Häuser. Pegnas/Öfen. Lavurs internas/ Innenausbau. Mobilias/Möbel. Habitar cun plascher Aus liebe zum Wohnen TARCISI MAISSEN SA

Casas/Häuser. Pegnas/Öfen. Lavurs internas/ Innenausbau. Mobilias/Möbel. Habitar cun plascher Aus liebe zum Wohnen TARCISI MAISSEN SA Casas/Häuser Pegnas/Öfen Lavurs internas/ Innenausbau Mobilias/Möbel Habitar cun plascher Aus liebe zum Wohnen TARCISI MAISSEN SA L interpresa Gl onn 1946 ha Tarcisi Maissen realisau siu grond siemi cun

Mehr

Matematica part 1 quens en scret (surs)

Matematica part 1 quens en scret (surs) AP1G_2014_Matematica scret (surs) Suttascripziun candidata/candidat: Liug / datum: Matematica part 1 quens en scret (surs) Cuoz: 60 minutas Remarcas preliminaras Scriva cun stilograf ni culli en colur

Mehr

Vischnaunca da Schluein Via Veglia 11, 7151 Schluein GR

Vischnaunca da Schluein Via Veglia 11, 7151 Schluein GR Vischnaunca da Schluein Via Veglia 11, 7151 Schluein GR Tel: 081 925 36 04 / Internet: www.schluein.ch Fax: 081 925 41 68 / E-Mail: info@schluein.ch Invit alla radunonza communala venderdis, ils 19 da

Mehr

AP1G_2015_Mathematik schriftlich

AP1G_2015_Mathematik schriftlich APG_205_Mathematik schriftlich Matematica part quens en scret (sursilvan) Puncts maximals: 28 Remarcas preliminaras ed instrucziuns Cuoz: 60 minutas Scriva cun in utensil da scriver en colur blaua ni nera

Mehr

Rapport da gestiun e quen 2013

Rapport da gestiun e quen 2013 Cuntegn Rapport annual 4-26 Quen vischnaunca Tujetsch Quen annual 27-46 Gliesta d amortisaziun 47 Credits supplementars 48-49 Bilanza 50-52 Statisticas 53-56 Quen Bogn Sedrun Quen annual 57-59 Bilanza

Mehr

Invitaziun alla 6. radunonza generala ordinaria

Invitaziun alla 6. radunonza generala ordinaria Rapport annual 2015 1 Invitaziun alla 6. radunonza generala ordinaria Preziadas commembras e preziai commembers Bugen envidein nus vus a nossa radunonza generala. Quella ha liug il venderdis, ils 27 da

Mehr

Auftrag: Grobstudie zur Verkürzung der RhB-Fahrzeit Disentis - Ilanz - Chur

Auftrag: Grobstudie zur Verkürzung der RhB-Fahrzeit Disentis - Ilanz - Chur Auftrag: Grobstudie zur Verkürzung der RhB-Fahrzeit Disentis - Ilanz - Chur Der Regionalvorstand der Regiun Surselva wird beauftragt, in Zusammenarbeit mit der RhB und den kantonalen Stellen eine Grobstudie

Mehr

= qualitad da viver. rapport da gestiun 2016 geschäftsbericht

= qualitad da viver. rapport da gestiun 2016 geschäftsbericht rapport da gestiun 2016 geschäftsbericht rapport de gestiun 2016 Cussegl d administraziun Verwaltungsrat Cuntegn Inhalt Giusep Decurtins president Präsident Werner Böhi vicepresident Vizepräsident Beat

Mehr

Hotel Disentiserhof. Contribuziun alla sanaziun dil bogn. cun la finamira da promover il turissem M E S S A D I

Hotel Disentiserhof. Contribuziun alla sanaziun dil bogn. cun la finamira da promover il turissem M E S S A D I Cussegl da vischnaunca 33-2009/2012 Hotel Disentiserhof Contribuziun alla sanaziun dil bogn cun la finamira da promover il turissem M E S S A D I dalla suprastonza communala al cussegl da vischnaunca Preziada

Mehr

energia alpina RAPPORT DE gestiun 2008 GeScHäFTSBerIcHT

energia alpina RAPPORT DE gestiun 2008 GeScHäFTSBerIcHT = qualitad da viver Rapport de gestiun 2008 GESCHÄFTSBERICHT Cussegl d administraziun Verwaltungsrat Cuntegn Inhalt Peter Wirth president Präsident Rapport dil cussegl d administraziun 3/5 Bericht des

Mehr

RAPPORT DA GESTIUN E QUEN 2016

RAPPORT DA GESTIUN E QUEN 2016 Vischnaunca Tujetsch Gemeinde Tujetsch RAPPORT DA GESTIUN E QUEN 2016 www.tujetsch.ch Rapport da gestiun 2016 Cuntegn 4 Rapport annual 33 Quen vischnaunca Tujetsch 33 Quen annual 56 Gliesta d amortisaziun

Mehr

Survesta dils films

Survesta dils films Survesta dils films 01.01.2013 Museum La Truaisch, Sedrun Films e fotos (stan 1.1.2013) F1 La stad en Tujetsch: Processiuns, lavur sil funs, cumin, animals da casa, Film da Lucas Berther-Metzler, Rapperswil/Sedrun

Mehr

Information für Neuzuzüger

Information für Neuzuzüger Vischnaunca Tujetsch Gemeinde Tujetsch Informaziun per novs habitonts Information für Neuzuzüger Vischnaunca Tujetsch/Gemeinde Tujetsch Via Alpsu 62, 7188 Sedrun Tel. 081 920 47 80, info@tujetsch.ch, www.tujetsch.ch

Mehr

SP 10 S- 11. da consultar u igl original ni l'ediziun da Gartner, ni meglier aunc domisdus. Mo che gliez ei lu pli gleiti detg che fatg.

SP 10 S- 11. da consultar u igl original ni l'ediziun da Gartner, ni meglier aunc domisdus. Mo che gliez ei lu pli gleiti detg che fatg. SP 10 S- 9 Jeu hai tractau la davosa gada las treis ovras romontschas publicadas da Bifrun. La pli veglia ei segir la 'Fuorma', pia il catechissem, ch'ei vegnius publicaus l'emprema gada 1552. La pli renumada

Mehr

Rapport da gestiun e quen 2008

Rapport da gestiun e quen 2008 Rapport da gestiun e quen 2008 Con Vischnaunca Sumvitg Rapport annual Pagina 1 Preziadas convischinas Preziai convischins La midada digl onn 2008 vi egl onn niev 2009 ei gia dapi in temps vargada. Strusch

Mehr

= qualitad da viver. Rapport de gestiun 2010 GESCHÄFTSBERICHT

= qualitad da viver. Rapport de gestiun 2010 GESCHÄFTSBERICHT = qualitad da viver Rapport de gestiun 2010 GESCHÄFTSBERICHT 1 energia alpina 2010 rapport da gestiun 2010 Geschäftsbericht 2010 Cussegl d administraziun Verwaltungsrat Giusep Decurtins president Präsident

Mehr

100 onns Hotel Krüzli

100 onns Hotel Krüzli 100 onns Hotel Krüzli 1914 2014 1 Hotel Krüzli 100avel giubileum Dall entschatta dalla hotellaria e gastronomia en Tujetsch entochen oz Leci Brugger Historia Sco introducziun haiel nudau empau historia

Mehr

Rapport da gestiun e quen 2011

Rapport da gestiun e quen 2011 VISCHNAUNCA TUJETSCH Rapport da gestiun e quen 2011 www.tujetsch.ch Cuntegn Rapport annual 4 24 Quen annual vischnaunca 25 44 Gliesta d amortisaziun 45 Credits supplementars vischnaunca 46 47 Bilanza

Mehr

Messadi. per la radunonza da vischnaunca dils 16 d october 2009, allas uras ell aula dalla casa da scola a Sedrun

Messadi. per la radunonza da vischnaunca dils 16 d october 2009, allas uras ell aula dalla casa da scola a Sedrun Vischnaunca Tujetsch Gemeinde Tujetsch Messadi per la radunonza da vischnaunca dils 16 d october 2009, allas 20.15 uras ell aula dalla casa da scola a Sedrun (In orientaziun dil pievel ha liug ils 14 d

Mehr

R A D U N O N Z A D I L C U S S E G L D A V I S C H N A U N C A

R A D U N O N Z A D I L C U S S E G L D A V I S C H N A U N C A Vischnaunca Tujetsch Gemeinde Tujetsch Stimada cussegliera Stimai cussegliers Cheutras vegnis Vus envidai alla 22. R A D U N O N Z A D I L C U S S E G L D A V I S C H N A U N C A dil trienni 2011/2014

Mehr

Casas/Häuser. Pegnas/Öfen. lavurs internas/ Innenausbau. Mobilias/Möbel. Habitar cun plascher Aus liebe zum Wohnen TARCISI MAISSEN SA

Casas/Häuser. Pegnas/Öfen. lavurs internas/ Innenausbau. Mobilias/Möbel. Habitar cun plascher Aus liebe zum Wohnen TARCISI MAISSEN SA Casas/Häuser Pegnas/Öfen lavurs internas/ Innenausbau Mobilias/Möbel Habitar cun plascher Aus liebe zum Wohnen TARCISI MAISSEN SA L interpresa Igl onn 1946 ha Tarcisi Maissen realisau siu grond siemi cun

Mehr

Rapport da gestiun // Geschäftsbericht 12/13

Rapport da gestiun // Geschäftsbericht 12/13 Rapport da gestiun // Geschäftsbericht Pendicularas Breil Vuorz Andiast 12/13 SA // Bergbahnen Brigels Waltensburg Andiast AG Impressum 2 Rapport da gestiun Pendicularas Breil Vuorz Andiast SA // Geschäftsbericht

Mehr

= qualitad da viver RAPPORT DE GESTIUN 2014 GESCHÄFTSBERICHT

= qualitad da viver RAPPORT DE GESTIUN 2014 GESCHÄFTSBERICHT = qualitad da viver RAPPORT DE GESTIUN 2014 GESCHÄFTSBERICHT CUSSEGL D ADMINISTRAZIUN VERWALTUNGSRAT Giusep Decurtins president Präsident Werner Böhi vicepresident Vizepräsident Pancrazi Berther (bis

Mehr

CH-7144 Vella, schaner 2018 CH-7144 Vella, im Januar 2018

CH-7144 Vella, schaner 2018 CH-7144 Vella, im Januar 2018 1/6 CH-7144 Vella, schaner 2018 CH-7144 Vella, im Januar 2018 Resultats dalla retscherca 2017 sur internet davart la revisiun dalla planisaziun locala dalla vischunca Lumnezia Resultate der Internetumfrage

Mehr

Regulativ d'indemnisaziun

Regulativ d'indemnisaziun Cussegl da vischnaunca 40.1-2009/2012 Regulativ d'indemnisaziun Rapport dalla cumissiun predeliberonta Ils 18 da schaner 2012 ha il cussegl da vischnaunca incaricau ina cumissiun predeliberonta da repassar

Mehr

PUBLICAZIUNS UFFICIALAS 2017, JAMNA 36

PUBLICAZIUNS UFFICIALAS 2017, JAMNA 36 PUBLICAZIUNS UFFICIALAS 2017, JAMNA 36 Damondas da baghegiar Datum da publicaziun 08 da settember 2017 Patrun Spescha Immobilien AG Glennerstrasse 17 Proprietari da terren Spescha Immobilien AG Glennerstrasse

Mehr

AS FIUG? PASCAL GAMBONI & SUN GONE MAD TEXTS: AUR, PLACI, LAS VACANZAS, IN UM GROND, LA BARBA, ATRAS, IL NUET: PASCAL GAMBONI

AS FIUG? PASCAL GAMBONI & SUN GONE MAD TEXTS: AUR, PLACI, LAS VACANZAS, IN UM GROND, LA BARBA, ATRAS, IL NUET: PASCAL GAMBONI AS FIUG? PASCAL GAMBONI & SUN GONE MAD TEXTS: AUR, PLACI, LAS VACANZAS, IN UM GROND, LA BARBA, ATRAS, IL NUET: PASCAL GAMBONI LA GLISCH: PASCAL GAMBONI & ANGELO MONN TIU CUNFAR: CURDIN BRUGGER OH CON BI:

Mehr

SP 12 S- 87. Lu mirein nus inaga, co ch'ins fa quei correct. Sco pugn da partenza per mussar quei duess ins uss schon prender ina frasa en sia fuorma

SP 12 S- 87. Lu mirein nus inaga, co ch'ins fa quei correct. Sco pugn da partenza per mussar quei duess ins uss schon prender ina frasa en sia fuorma SP 12 S- 87 Nus vein tractau la davosa gada a fin las proposiziuns cun in tema, ch'ei ligiaus ferm cullas proposiziuns el tudestg, denton meins el romontsch, il diever dalla comma. Sil sectur dallas proposiziuns

Mehr

Geschäftsbericht 08/09

Geschäftsbericht 08/09 Geschäftsbericht 08/09 Pendicularas Breil-Vuorz-Andiast SA Bergbahnen Brigels-Waltensburg-Andiast AG Invitaziun alla 37 avla radunonza generala ordinaria dils acziunaris Invitaziun Einladung Einladung

Mehr

Revista dalla CRTrin cun infos turisticas - no. 26 - atun 2008

Revista dalla CRTrin cun infos turisticas - no. 26 - atun 2008 Revista dalla CRTrin cun infos turisticas - no. 26 - atun 2008 Revista Trin Cuntegn / Inhalt Otto Erni, 40 Jahre Gemeindeschreiber in Trin. Paginas 3-4! *** Terapia cun cuppas da tuns - beinstar per tgierp

Mehr

Romontsch - examens d admissiun 2013 Lavur a scret :

Romontsch - examens d admissiun 2013 Lavur a scret : Center da formaziun Surselva Romontsch - examens d admissiun 2013 Lavur a scret : - capientscha da text - producziun da text - scazi da plaids - grammatica Num: Prenum: Datum d examen:......... Temps 90

Mehr

RAPPORTS dalla suprastonza Pro Idioms Surselva per mauns dalla radunonza generala dils 14 da matg 2014 a Trun

RAPPORTS dalla suprastonza Pro Idioms Surselva per mauns dalla radunonza generala dils 14 da matg 2014 a Trun RAPPORTS dalla suprastonza Pro Idioms Surselva per mauns dalla radunonza generala dils 14 da matg 2014 a Trun Cuntegn 1. Recuors da geniturs pertuccont il rg en scola (p.1) 2. Plan d'instrucziun 21 (p.

Mehr

Pietad populara Objects per la devoziun persunala

Pietad populara Objects per la devoziun persunala Pietad populara Objects per la devoziun persunala La fotografia sil frontispezi muossa la Maria Barla Catrina Schmid Decurtins (1847 1931) 2 Norbert Berther/Tarcisi Hendry Pietad populara Objects per la

Mehr

Stimadas vischinas, stimai vischins

Stimadas vischinas, stimai vischins Messadi dil parlament communal per mauns dalla votaziun dil pievel dils 26 da november 2017 concernent la participaziun ad ina societad d infrastructura communabla da fundar ensemen cullas vischnauncas

Mehr

Fevrer ONNS [1]

Fevrer ONNS [1] Fevrer 09 50 ONNS [1] PLAID DIL PRESIDENT Naturalmein mavan ins era a Ruschein gia avon igl onn 1959 cun skis. Il liug preferiu era gia lu en dadens il vitg, enta Crestas. Denton existeva aunc negina uniun

Mehr

JAHRESBERICHT 2011 / RAPPORT ANNUAL 2011 T Ü R A C F M O V I N A V O N

JAHRESBERICHT 2011 / RAPPORT ANNUAL 2011 T Ü R A C F M O V I N A V O N FUNDAZIUN ECUMENA TÜR AUF MO VINANVON ÖKUMENISCHE STIFTUNG TÜR AUF MO VINAVON JAHRESBERICHT 2011 / RAPPORT ANNUAL 2011 T Ü R A C F M O V I N A V O N N O M B A R A O Z I O M A Ü T M O V I M A V O N T Ü

Mehr

Il cussegl da vischnaunca seraduna venderdis, ils 24 d avrel 2015 allas 2015 en casa communala.

Il cussegl da vischnaunca seraduna venderdis, ils 24 d avrel 2015 allas 2015 en casa communala. Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 16 Damonda da baghegiar 2015-1013.000 Datum dalla publicaziun: 17 d avrel 2015 Il patrun: Petra Kline e Sandro Sbicego, Hartbertstrasse 17, 7000 Chur Il representant:

Mehr

OGNA. La sculptura transibla da Matias Spescha a Trun Die begehbare Skulptur von Matias Spescha in Trun

OGNA. La sculptura transibla da Matias Spescha a Trun Die begehbare Skulptur von Matias Spescha in Trun OGNA La sculptura transibla da Matias Spescha a Trun Die begehbare Skulptur von Matias Spescha in Trun onton «En sesez fuss la culminaziun digl art contonschida, sche mia ovra restass leu, nua ch jeu sun

Mehr

adherents Leidensweg

adherents Leidensweg SA 11 L- 69 Nus vein aunc tractau la davosa gada la midada da president dalla Lia rumantscha da Giachen Conrad a Steafan Loringett, era el in da Schons. El fageva gia avon empau da secretari gratuit per

Mehr

GgD I-51. Romana Curiensis, bearb. von ELISABETH MEYER-MARTHALER, Aarau

GgD I-51. Romana Curiensis, bearb. von ELISABETH MEYER-MARTHALER, Aarau GgD I-50 Jeu hai entschiet a tractar l'inscripziun ch'il preses Victor ha schau far per siu urat, probablamein per legitimar sesez sco representant d'ina dinastia da regents dalla Rezia; schiglioc vess

Mehr

OGNA. La sculptura transibla da Matias Spescha a Trun Die begehbare Skulptur von Matias Spescha in Trun

OGNA. La sculptura transibla da Matias Spescha a Trun Die begehbare Skulptur von Matias Spescha in Trun OGNA La sculptura transibla da Matias Spescha a Trun Die begehbare Skulptur von Matias Spescha in Trun La cumplenida digl art fuss contonschida, sche miu art vivess vinavon era sche jeu sun buca cheu pli.

Mehr

DANUS... Frohe Festtage... und ein glückliches neues Jahr Zufrieden schauen wir auf das erste Fusionsjahr zurück. Es ist Zeit, innezuhalten

DANUS... Frohe Festtage... und ein glückliches neues Jahr Zufrieden schauen wir auf das erste Fusionsjahr zurück. Es ist Zeit, innezuhalten INFOS DALLA SCOLA Impressum Newsletter der Schule Ilanz/Glion Paradiesgärtli 9 7130 Ilanz/Glion 081 925 28 29 schule@ilanz-glion.ch www.ilanz-glion.ch Frohe Festtage...... und ein glückliches neues Jahr

Mehr

SMP 10 S- 1. Problems da la descripziun sintactica dal rumantsch

SMP 10 S- 1. Problems da la descripziun sintactica dal rumantsch SMP 10 S- 1 Problems da la descripziun sintactica dal rumantsch Sch'ins cumpareglia las grammaticas romontschas cun grammaticas pli novas dils lungatgs cunfinonts, tudestgas cunzun, denton era talianas

Mehr

Il cussegl da vischnaunca seraduna venderdis, ils 15 da mars 2013 allas en la Distec AG a Mustér ad ina seduta.

Il cussegl da vischnaunca seraduna venderdis, ils 15 da mars 2013 allas en la Distec AG a Mustér ad ina seduta. Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 11 Damondas da baghegiar Nr. 2012-1007.001 Il patrun: Recal AG Via Alpsu 49, 7180 Disentis/Muster Il representant: Biro d inschignier Iso Mazzetta Via Principala 125,

Mehr

Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 13. Damonda da baghegiar

Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 13. Damonda da baghegiar Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 13 Damonda da baghegiar Nr. 2010-1003/04 Datum da publicaziun: igl 1. d avrel 2011 Il patrun: Sennaria Surselva SA, Via Lucmagn 33, 7180 Disentis/Mustér Il representant:

Mehr

SMA 10 S- 68 fectivamein era leu cun "etc." ed in renviament sin quei paragraf cheu, nua ch'ei ha lu dapli "relaziuns". Las empremas 4 ein las current

SMA 10 S- 68 fectivamein era leu cun etc. ed in renviament sin quei paragraf cheu, nua ch'ei ha lu dapli relaziuns. Las empremas 4 ein las current SMA 10 S- 67 Walter ed jeu vein tractau la davosa gada las indicaziuns davart las preposiziuns ellas 'Normas surmiranas' a fin. Quella grammatica ha 6 paginas davart las preposiziuns, e treis paginas e

Mehr

SOCIETAD DA MUSICA TRUN

SOCIETAD DA MUSICA TRUN 150 ONNS SOCIETAD DA MUSICA TRUN 1864 2014 Valurs 150 ONNS SOCIETAD DA MUSICA TRUN 1864 2014 Festivitad commemorativa ils 10 12 d october 2014 a Trun Tarcisi Maissen SA Via Resgias 16 7166 Trun tel. 081

Mehr

revista ei era vegnida digitalisada ella seria

revista ei era vegnida digitalisada ella seria III-74 En cumparegliaziun cun Ascoli e Garnter ei Eduard Böhmer, che jeu hai numnau cuortamein en connex cun Gartner, meins enconuschents per sias lavurs retoromanisticas che pervia da sia collecziun da

Mehr

Revista dalla CRTrin cun infos turisticas - no atun Foto: J. Clopath

Revista dalla CRTrin cun infos turisticas - no atun Foto: J. Clopath Revista dalla CRTrin cun infos turisticas - no. 33 - atun 2012 Foto: J. Clopath In engraziament per Vies sustegn Preziada lectura, preziau lectur dalla Revista Trin. Vus tenis enta maun gia la numera 33

Mehr

FORMAZIUN SURSELVA PER UREGLIAS FINAS MUSIKSCHULE SCOLA DA MUSICA

FORMAZIUN SURSELVA PER UREGLIAS FINAS MUSIKSCHULE SCOLA DA MUSICA FORMAZIUN SURSELVA PER UREGLIAS FINAS MUSIKSCHULE SCOLA DA MUSICA MUSIKSCHULE SURSELVA Die Musikschule Surselva steht im Dienste der Gemeinden und bietet Kindern und Erwachsenen ein breites musisches Angebot.

Mehr

JAHRESBERICHT 2010 / RAPPORT ANNUAL 2010

JAHRESBERICHT 2010 / RAPPORT ANNUAL 2010 FUNDAZIUN ECUMENA TÜR AUF MO VINANVON ÖKUMENISCHE STIFTUNG TÜR AUF MO VINAVON JAHRESBERICHT 2010 / RAPPORT ANNUAL 2010 T Ü R A C F M O V I N A V O N N O V A A I V O M F U A R Ü T M O V I M B A R A O Z

Mehr

Rapports ord la pressa dil 19avel tschentaner ed autras notizias

Rapports ord la pressa dil 19avel tschentaner ed autras notizias Rapports ord la pressa dil 19avel tschentaner ed autras notizias 1800 1870 Naven da 1800 tochen 1870 inclusiv, eis ei barschau giu en Tujetsch, cun sias 132 casas en 70 onns, 17 casas, denter quellas 15

Mehr

SA 11 S- 91 Il proxim alinea ha lu mo piculezzas, sche jeu vesel endretg. Lu vegn lu denton gest all'entschatta dil proxim alinea: 'dopo', in clar ita

SA 11 S- 91 Il proxim alinea ha lu mo piculezzas, sche jeu vesel endretg. Lu vegn lu denton gest all'entschatta dil proxim alinea: 'dopo', in clar ita SA 11 S- 90 Jeu hai aunc presentau a vus la davosa gada ils novs cudischs da scola ch'il cantun preveseva sco tiarza seria da cudischs da scola, cudischs che sebasavan sillas ideas pedagogicas da Herbart-Ziller.

Mehr

Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 48. Lubientschas da baghegiar. L instanza da baghegiar ha concediu suandontas lubientschas da baghegiar:

Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 48. Lubientschas da baghegiar. L instanza da baghegiar ha concediu suandontas lubientschas da baghegiar: Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 48 Lubientschas da baghegiar L instanza da baghegiar ha concediu suandontas lubientschas da baghegiar: Nr. 2017 1066.000 Guido Monn, Via Sontga Catrina 17, 7180 Disentis/Mustér;

Mehr

SMA 10 S- 1. Il (bun) diever da las preposiziuns

SMA 10 S- 1. Il (bun) diever da las preposiziuns SMA 10 S- 1 Il (bun) diever da las preposiziuns Il tetel dil tema da quei seminari hai jeu engulau dad ina pintga broschura, cumparida 1962, edida dalla Romania e cumpilada da P. Flurin Maissen. Il 'bien'

Mehr

Betroffene Gemeinden: Trin, Versam, Valendas, Ilanz/Glion, Waltensburg/Vuorz, Trun, Disentis/Mustér

Betroffene Gemeinden: Trin, Versam, Valendas, Ilanz/Glion, Waltensburg/Vuorz, Trun, Disentis/Mustér Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 9 Ordentliches eisenbahnrechtliches Plangenehmigungsverfahren Planvorlage der Rhätischen Bahn AG RhB betreffend Erneuerung des Bahnfunknetzes auf der Strecke Reichenau

Mehr

20 onns musica da tscheiver Las Bagordas

20 onns musica da tscheiver Las Bagordas 20 onns musica da tscheiver Las Bagordas Las Bagordas 1985-2005 La musica da tscheiver Las Bagordas ei vegnida fundada igl onn 1985 da 12 persunas propi narras da tscheiver. Numnadamein da: Gabriel Flepp,

Mehr

DIARI DALL EUROPEADA 2012

DIARI DALL EUROPEADA 2012 DIARI DALL EUROPEADA 2012 Deutsch Josy Bonolini, la dunna dil trenader dalla squadra rumantscha scriva in cuort diari dall jamna a Lausitz. Sonda, ils 16.06.2012 Partenza allas 6.00 uras naven da Glion.

Mehr

Sedrun Disentis Tourismus

Sedrun Disentis Tourismus Sedrun Disentis Tourismus Protokoll der 14. ordentlichen Generalversammlung Donnerstag, 03. Oktober 2013 um 20.00 Uhr in der Halla Cons, Disentis-Mustér Traktanden 1. Begrüssung und Einleitung durch den

Mehr

L instanza da baghegiar ha concediu suandontaslubientschas da baghegiar:

L instanza da baghegiar ha concediu suandontaslubientschas da baghegiar: Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 17 Lubientscha da baghegiar L instanza da baghegiar ha concediu suandontaslubientschas da baghegiar: Nr. 2012-1001 Thomas e Barbara Bieger, Hirtenstrasse 3A, 9008

Mehr

Mediareport Weltcup Disentis 2015

Mediareport Weltcup Disentis 2015 Mediareport Weltcup Disentis 2015 8. 15. August Sponsoren catrinaresort Organisation Support Official Carrier Graubünden Mediareport Inhalt TV SRF Sport Aktuell 3 Tele Rumantsch 4 Tele Rumantsch 5 Presse

Mehr

suttastrihai entuorn il quader cun da quels dil rom

suttastrihai entuorn il quader cun da quels dil rom SP 12 S- 26 Nus vevan entschiet la davosa gada culla part 5 dil cudisch da scola 'siat otg nov', 'Observar il lungatg', p.130 e suandontas, nua ch'igl ei lu buc aschi sempel da translatar. Effectivamein

Mehr

Planeten. Lose Blätter. STERNE erleben. FLAMMARION, Camille: Himmelskunde für das Volk. Neuenburg: Verlag F. Zahn. S. 325

Planeten. Lose Blätter. STERNE erleben. FLAMMARION, Camille: Himmelskunde für das Volk. Neuenburg: Verlag F. Zahn. S. 325 Heinz Hofer Juli 2014, 6. Auflage admin@sterne.info www.sterne.info Planeten Lose Blätter FLAMMARION, Camille: Himmelskunde für das Volk. Neuenburg: Verlag F. Zahn. S. 325 Die einzelnen Blätter Die Bewegung

Mehr

Scolas medias dil cantun Grischun

Scolas medias dil cantun Grischun Scolas medias dil cantun Grischun Examen d admissiun 2007 1. FMS/HMS rom: num: liug d examen: gruppa: puncts: romontsch sursilvan (lungatg jester / nivel bass) 1 Part A: Capientscha da text / scazi da

Mehr

SP 11 S- 40 era vegnir duvraus, p.ex. tier la parada: Cumpignia, dretg entuorn, marsch! Ei dat lu denton era exempels cun 'enturn' ch'ein pli difficul

SP 11 S- 40 era vegnir duvraus, p.ex. tier la parada: Cumpignia, dretg entuorn, marsch! Ei dat lu denton era exempels cun 'enturn' ch'ein pli difficul SP 11 S- 39 Nus vein entschiet la davosa gada cun il paragraf d'introdudziun dallas particlas. Quel ei relativamein cuorts en sia versiun actuala. El definescha las particlas e numna las sutgruppas da

Mehr

Schulleitung Kontaktperson Schulhaus Laax. Stellvertretende Schulleitung Kontaktperson Schulhaus Falera und Kindergärten

Schulleitung Kontaktperson Schulhaus Laax. Stellvertretende Schulleitung Kontaktperson Schulhaus Falera und Kindergärten Laax, ils 11-5-2017 Informaziuns per geniturs / Elterninformation Preziai geniturs Ei suondan entginas informaziuns per igl onn da scola 2017/18. Dapli informaziuns che pertuccan il menaschi da scola vegnan

Mehr

Familie Foppa, Vignogn

Familie Foppa, Vignogn Staatsarchiv Graubünden Archiv dal stadi dal Grischun Archivio di Stato dei Grigioni Signatur Findmittel StAGR CB II 1360 d 24/021 Titel Findmittel Familie Foppa, Vignogn Erschlossener Bestand / erschlossene

Mehr

Bündner Mittelschulen Fach: Rumantsch sursilvan Aufnahmeprüfung 2006 Name: 4. FMS Prüfungsort: Gruppe: Punkte:

Bündner Mittelschulen Fach: Rumantsch sursilvan Aufnahmeprüfung 2006 Name: 4. FMS Prüfungsort: Gruppe: Punkte: Bündner Mittelschulen Fach: Rumantsch sursilvan Aufnahmeprüfung 2006 Name: 4. FMS Prüfungsort: Gruppe: Punkte: Legia attentamein il suandont text ed emprova da capir el en tut ils detagls! Ad Ardez dat

Mehr

Mediareport Swiss Open Disentis 2016

Mediareport Swiss Open Disentis 2016 Auflage: 4'105 Erscheinungsweise: 5x wöchentlich Mediareport Swiss Open Disentis 2016 27. Juli - 1. August 2016 Sponsoren Organisation Support Official Carrier Graubünden Mediareport Inhalt Inhalt TV/Radio

Mehr

Gruppa da viandar Surselva

Gruppa da viandar Surselva Gruppa da viandar Surselva da viadis schaner october 2018 Wandergruppe Surselva Januar Oktober 2018 Equipament Buna vestgadira tenor l aura: calzers da viandar, vons, capetscha, schurmetg encunter sulegl,

Mehr

L instanza da baghegiar ha concediu suandonta lubientscha da baghegiar:

L instanza da baghegiar ha concediu suandonta lubientscha da baghegiar: Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 16 Damondas da baghegiar Nr. 2011-1028 Il patrun: Claustra da Mustér, Via Claustra 3, 7180 Disentis/Mustér Il representant: Aluis Huonder, architect dipl. FH SIA,

Mehr

DANUS... In der Schulstrasse 6, direkt vis-àvis des bestehenden Kindergartens, konnten wir dafür ideale Räumlichkeiten

DANUS... In der Schulstrasse 6, direkt vis-àvis des bestehenden Kindergartens, konnten wir dafür ideale Räumlichkeiten INFOS DALLA SCOLA Impressum Newsletter der Schule Ilanz/Glion Paradiesgärtli 9 7130 Ilanz/Glion 081 925 28 29 schule@ilanz-glion.ch www.scola-glion.ch www.schule-ilanz.ch Niev onn da scola Das neue Schuljahr

Mehr

26. September Auflage minutas. Gasetta dall`us Schluein Ilanz

26. September Auflage minutas. Gasetta dall`us Schluein Ilanz Auflage 5000 26. September 2016 90 minutas Gasetta dall`us Schluein Ilanz 2 Cuntegn: 10 Jahre 90 minutas «10 Jahre sind nicht genug!» da Maurus Candrian dad Andri Bundi Prolog 10 Jahre 90 minutas Seit

Mehr

Rapport annual dalla suprastonza communala Jahresbericht des Gemeindevorstandes

Rapport annual dalla suprastonza communala Jahresbericht des Gemeindevorstandes Rapport e quen annual 2015 Bericht und Jahresrechnung 2015 Rapport annual dalla suprastonza communala Jahresbericht des Gemeindevorstandes Preziadas conburgheisas e preziai conburgheis Geschätzte Einwohnerinnen

Mehr

Cordial beinvegni Herzlich willkommen. Stand der Ortsplanungsrevision. Informationsquelle Gemeinde Ilanz/Glion Nr.

Cordial beinvegni Herzlich willkommen. Stand der Ortsplanungsrevision. Informationsquelle Gemeinde Ilanz/Glion Nr. Informationsquelle Gemeinde Ilanz/Glion Nr. 16/November 2015 Stand der Ortsplanungsrevision Caras habitontas, cars habitonts In tema ha dominau ils davos meins: las elecziuns naziunalas 2015. Uss ei il

Mehr

Cuntegn. ils rapports annuals... 4 Mathias Bundi, president dil cussegl da fundaziun... 4 Retus Giger, meinacasa... 6

Cuntegn. ils rapports annuals... 4 Mathias Bundi, president dil cussegl da fundaziun... 4 Retus Giger, meinacasa... 6 Rapport annual Cuntegn ils rapports annuals... 4 Mathias Bundi, president dil cussegl da fundaziun... 4 Retus Giger, meinacasa... 6 las impressiuns... 7 Andrea Kyburz, menadra dalla tgira a.i.... 7 dr.med.

Mehr

DANUS... Elternbesuchstage Schule Ilanz/Glion. Der grösste Teil der Elternbesuchstage hat bereits im November stattgefunden.

DANUS... Elternbesuchstage Schule Ilanz/Glion. Der grösste Teil der Elternbesuchstage hat bereits im November stattgefunden. INFOS DALLA SCOLA Impressum Newsletter der Schule Ilanz/Glion Paradiesgärtli 9 7130 Ilanz/Glion 081 925 28 29 schule@ilanz-glion.ch www.scola-glion.ch www.schule-ilanz.ch Schweizer Schulpreis 2015 Die

Mehr

FORMAZIUN SURSELVA DER WEG ZUM MUSIKALISCHEN ERFOLG MUSIKSCHULE SCOLA DA MUSICA

FORMAZIUN SURSELVA DER WEG ZUM MUSIKALISCHEN ERFOLG MUSIKSCHULE SCOLA DA MUSICA FORMAZIUN SURSELVA DER WEG ZUM MUSIKALISCHEN ERFOLG MUSIKSCHULE SCOLA DA MUSICA MUSIKSCHULE SURSELVA Die Musikschule Surselva steht im Dienste der Gemeinden und bietet Kindern und Erwachsenen ein breites

Mehr

Ilanz/Glion. Die Gemeinde erhebt folgende Steuern nach diesem Gesetz: a. eine Erbanfall- und Schenkungssteuer; b. eine Hundesteuer.

Ilanz/Glion. Die Gemeinde erhebt folgende Steuern nach diesem Gesetz: a. eine Erbanfall- und Schenkungssteuer; b. eine Hundesteuer. Ilanz/Glion Steuergesetz der Gemeinde Ilanz/Glion (StG) Die Urnengemeinde von Ilanz/Glion gestützt auf Art. 55 Abs. der Verfassung der Gemeinde Ilanz/ Glion (RIG.) sowie auf das Gesetz über die Gemeinde-

Mehr

Die Schule Ilanz/Glion mit Veränderungen auf das neue Schuljahr

Die Schule Ilanz/Glion mit Veränderungen auf das neue Schuljahr ILANZ erste Stadt GLION am Rhein Informationsquelle Gemeinde Ilanz/Glion Nr. 14/August 2014 Die Schule Ilanz/Glion mit Veränderungen auf das neue Schuljahr Nus s udin ensemen Caras habitontas e cars habitonts

Mehr

SA 10 S- 76 En in Bilderduden vegl hai jeu aunc anflau in dessegn d'il tal stgierp, era sch'ins vesa buc gest fetg bein el (238,21). Quei ei in stgier

SA 10 S- 76 En in Bilderduden vegl hai jeu aunc anflau in dessegn d'il tal stgierp, era sch'ins vesa buc gest fetg bein el (238,21). Quei ei in stgier SA 10 S- 75 Nus eran vegni la davosa gada tochen tier igl alinea cun la descripziun dalla stanza ni combra dalla Monica: En sia combra veva ella in grammofon, ed ella vegneva savens cun plattas dil marcau,

Mehr

Inhalt Bewohnerorientierung Veränderungen im Alltag Anlässe und Begegnungen Management Qualitätsmanagement.

Inhalt Bewohnerorientierung Veränderungen im Alltag Anlässe und Begegnungen Management Qualitätsmanagement. Rapport annual 2013 Inhalt 4 8 Bericht Stiftungsrat 9 11 Bewohnerorientierung Veränderungen im Alltag 12 13 Anlässe und Begegnungen 14 15 Management 16 18 Qualitätsmanagement 19 21 Personal 22 23 Bewohnende

Mehr

Nebla sur Prada e Suraua. Foto: J. Clopath. Colurs d atun Herbstfarben Foto: Johann Clopath

Nebla sur Prada e Suraua. Foto: J. Clopath. Colurs d atun Herbstfarben Foto: Johann Clopath Revista dalla CRTrin cun infos turisticas - no. 32 - unviern 2011/2012 Nebla sur Prada e Suraua. Foto: J. Clopath Colurs d atun Herbstfarben Foto: Johann Clopath In engraziament per Vies sustegn Preziada

Mehr

«Eipara dis per ils idioms»

«Eipara dis per ils idioms» Pretsch Fr. 1.90 18. annada, numer 94 GA 7007 Cuira Venderdi, ils 16 da matg 2014 Il pli giuven chantun da la Svizra 1979 ha il Giura cuntanschì sia MARIO CAVIGELLI 18.05.2014...puspei en la regenza! suveranitad

Mehr

leva levar alvess alvess

leva levar alvess alvess SA 10 S- 60 Jeu hai aunc da dar a vus oz igl emprem il text dalla translaziun tecnica. Il commentari nus vein serrau giu avon 15 dis electronicamein. Dat ei forsa aunc damondas tier lez? - Lu vein nus

Mehr

Impressaris tschercan alternativas

Impressaris tschercan alternativas Pretsch Fr.1.60 17. annada, numer 39 GA 7007 Cuira Mardi, ils 26 da favrer 2013 Emna da sport sin turas e sin il glatsch Emna da sport nunusitada per ils scolars dal Stgalim superiur da Rueun econturn.

Mehr

SA 10 L- 1. La descripziun linguistica dal rumantsch

SA 10 L- 1. La descripziun linguistica dal rumantsch SA 10 L- 1 La descripziun linguistica dal rumantsch Ei dat ozildi fetg biaras differentas metodas da descriver in lungatg. Quei semuossa lu era en differentas denominaziuns supplementaras al tierm tud.

Mehr

M B A R A O Z I O M A

M B A R A O Z I O M A FUNDAZIUN ECUMENA TÜR AUF MO VINANVON ÖKUMENISCHE STIFTUNG TÜR AUF MO VINAVON JAHRESBERICHT 2013 / RAPPORT ANNUAL 2013 T Ü R A U F C O V I N A V O N N O V A M B A R A O Z I O M A N O V I N A M O N T Ü

Mehr

RECHENSCHAFTSBERICHT und JAHRESRECHNUNG 2009 RECHNUNG 09

RECHENSCHAFTSBERICHT und JAHRESRECHNUNG 2009 RECHNUNG 09 RECHENSCHAFTSBERICHT und JAHRESRECHNUNG 2009 RECHNUNG 09 INHALTSVERZEICHNIS Vorwort 2 Tätigkeit der Verbandsorgane 5 Aus den Tätigkeiten in den einzelnen Bereichen a) Regionale Richtplanung 7 b) Regionalentwicklung

Mehr

Il cussegl da vischnaunca seraduna mesjamna, ils 18 da schaner 2012 allas 2000 en halla Cons a sia emprema seduta d uonn.

Il cussegl da vischnaunca seraduna mesjamna, ils 18 da schaner 2012 allas 2000 en halla Cons a sia emprema seduta d uonn. Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 2 Damonda da baghegiar Nr. 2012-1001 Datum da publicaziun: ils 13 da schaner 2012 Ils patruns: Thomas e Barbara Bieger, Hirtenstrasse 3A, 9008 St. Gallen Il representant:

Mehr

Geschäftsbericht Rapport da gestiun 2010/11

Geschäftsbericht Rapport da gestiun 2010/11 Geschäftsbericht Rapport da gestiun 2010/11 23 Sedrun Bergbahnen Inhaltsverzeichnis/Impressum Das Wichtigste in Kürze 5 Jahresbericht zum Geschäftsbericht 2010/11 vom 1. Juli 2010 bis 30. Juni 2011 6 Bilanz

Mehr

Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 15. Lubientschas da baghegiar L instanza da baghegiar ha concediu suandontas lubientschas da baghegiar:

Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 15. Lubientschas da baghegiar L instanza da baghegiar ha concediu suandontas lubientschas da baghegiar: Publicaziuns dalla vischnaunca, jamna 15 Lubientschas da baghegiar L instanza da baghegiar ha concediu suandontas lubientschas da baghegiar: Nr. 2017 1057.000 Pendicularas Mustér SA, c/o Rudolf Büchi,

Mehr

Register Calender 2017

Register Calender 2017 83 Calender Per mintga gi Register Calender 2017 Cuntegn Editorial Angraztgamaint digl president da la fundaziùn Igl onn 2017 Fieras 2017 Il calendari 2017 Raquens, poesias, teaters La femna en ner, Hubert

Mehr

FUNDAZIUN ECUMENA TÜR AUF MO VINANVON ÖKUMENISCHE STIFTUNG TÜR AUF MO VINAVON

FUNDAZIUN ECUMENA TÜR AUF MO VINANVON ÖKUMENISCHE STIFTUNG TÜR AUF MO VINAVON FUNDAZIUN ECUMENA TÜR AUF MO VINANVON ÖKUMENISCHE STIFTUNG TÜR AUF MO VINAVON JAHRESBERICHT 2012 / RAPPORT ANNUAL 2012 T Ü R A U F C O V I N K V O N N O V A M B A R A O Z I O M A N O V I N A M O N T Ü

Mehr

SP 11 S- 82. verb. Quei ei buc in test; cheu ston ins mo mirar exact silla successiun ella proposiziun per saver eruir quei ni buc.

SP 11 S- 82. verb. Quei ei buc in test; cheu ston ins mo mirar exact silla successiun ella proposiziun per saver eruir quei ni buc. SP 11 S- 81 Nus vein tractau la davosa gada ils pargrafs 263 e 264. Difficultads fan domisdus, schegie mintgamai d'auter gener. En 263 eis ei d'ina vart il tierm 'conjuncziuns cumbinadas', ch'ei buc adattaus,

Mehr

Medienmappe vom 26. August 2011 Lancierung der Initiative «Weniger Steuern fürs Gewerbe» (Kirchensteuerinitiative)

Medienmappe vom 26. August 2011 Lancierung der Initiative «Weniger Steuern fürs Gewerbe» (Kirchensteuerinitiative) Medienmappe vom 26. August 2011 Lancierung der Initiative «Weniger Steuern fürs Gewerbe» (Kirchensteuerinitiative) Was: Pressekonferenz zum Thema: Lancierung der Kirchensteuerinitiative Wo: Restaurant

Mehr