CONTENTS/INHOUDSOVERZICHT/CONTENU/INHALTSVERZEICHNIS

Transkript

1 HOME Jan Thurlings is auteur van: Contra-expertise naar de authenticiteit van de evangeliën in confrontatie met I Martin Dibelius, DIE FORMGESCHICHTE DES EVANGELIUMS. II Rudolf Bultmann. GESCHICHTE DER SYNOPTISCHEN TRADITION (p ) Het Conflict Rome-Reformatie als Historisch Misverstand JAN THURLINGS DATING THE GOSPEL OF LUKE DE DATERING VAN HET LUKAS-EVANGELIE LA DATATION DE L'ÉVANGILE DE SAINT-LUC DIE DATIERUNG DES LUKAS-EVANGELIUMS CONTENTS/INHOUDSOVERZICHT/CONTENU/INHALTSVERZEICHNIS

2 INHOUD/CONTENTS/CONTENU/INHALTSVERZEICHNIS - Schijn en wezen. Nieuw inzicht omtrent de datering van het Lukas-evangelie in samenhang met andere dateringen - Appearance and Essence. A New Insight about dating the Gospel of Luke in relation to other datings - Essence et apparence. Nouvelle intelligence de la datation de l Évangile de Saint Luc en cohérence avec autres datations - Anschein und Wesen. Eine neue Sicht auf die Datierung des Lukas-Evangeliums in Zusammenhang mit anderen Datierungen Bibliographia COMMENTARIES TO RICHARD CARRIER: LUKE AND JOSEPHUS

3 Jan Thurlings French German English Schijn en wezen. Nieuw inzicht omtrent de datering van het Lukas-evangelie in samenhang met andere dateringen Het lijkt bijna geen punt van discussie meer, dat het Lukas-evangelie gedateerd moet worden na 70. Belangrijke reden hiervoor zijn de schetsen van de ondergang van Jeruzalem in de rede van Jezus over dit onderwerp. Waar Marcus en Mattheus tamelijk vaag hierover zijn, schetst Lukas deze in alle scherpte. Niettemin is ook de ontstaansdatum der twee andere synoptische evangeliën zo langzamerhand aan deze kant van deze datum gekomen. Debet hieraan is, dat men om redenen van voorzichtigheid een late datum aanneemt, zodat men zich in ieder geval geen bult kan vallen. Dit is zo langzamerhand een eigen leven gaan leiden, zodat men is gaan denken, dat de geleerden deze late datum zo niet hebben vastgesteld dan toch deze als resultaat hebben gewonnen, hetgeen nog door bepaalde amateurs versterkt wordt. Nu heeft het mij altijd verwonderd, dat Lukas nauwkeurig de verwoesting van Jeruzalem schetst, reden om dit evangelie na 70 te dateren, maar in Handelingen (van dezelfde auteur) helemaal niet vertelt, hoe het Paulus voor de rechtbank van de keizer verging, laat staan zijn dood vermeldt, doch eindigt met zijn verblijf te Rome in afwachting daarvan. Als men zegt: Handelingen gaat tot Paulus' verblijf te Rome, eenvoudig om een geschikt einde te hebben, dan blijft het vreemd, dat er nog uitdrukkelijk van twee jaar woonachtigheid aldaar wordt gerept. De niet-vermelding van het vonnis kan twee oorzaken hebben: Of op het moment van beëindiging van Handelingen stond het vonnis nog niet vast. Maar dan moet er een wachttijd van langer dan twee jaar zijn geweest en dit is niet uitgesloten (of wel?). Of het vonnis is omstreeks die tijd (tijdens de twee jaar of vlak daarna) wel degelijk gewezen, maar was zo algemeen bekend, dat de auteur dàt vanwege de vanzelfsprekendheid niet vermeld heeft. Dit werkt echter alleen maar zo, - alweer - indien Handelingen niet al te lang na dit vonnis is geschreven. Zou het wel vele jaren later zijn geschreven, dan is er immers niet meer die vanzelfsprekendheid en zou je verwachten, dat minstens vermeld was hoe het met dat beroep op de keizer was afgelopen. Of heeft een dramatische actualiteit een lange nawerking, tot na 70 gehad? B.v. dat het vonnis er niet meer toe doet, nu Paulus de marteldood is gestorven? Onze vermoedens worden in deze richtingen gestuurd door die scherpe schets van de ondergang van Jeruzalem. Temeer daar de auteur, ofschoon hij zich zich op (oer-)marcus n1 baseert, hier met deze weergave zeer sterk van afwijkt. De voor de hand liggende reden hiervoor is immers, dat de beschreven dramatische gebeurtenis zich inmiddels heeft afgespeeld en is ingelast. Tot zover lijkt de huidige consensus bovenstaande overwegingen tot een gepasseerd station te maken. Maar ze krijgen weer hoogste actualiteit, wanneer wij inzien, dat er is een andere verklaring is voor (laat ik hem maar zo noemen) Lukas' afwijking. Het valt namelijk op, dat de Grieksschrijvende auteur zijn informanten soms niet goed verstaan of begrepen heeft en verkeerd weergeeft, hetgeen waarschijnlijk maakt, dat hij tevens Griekssprekend was. Om dit te zien bezien wij een andere passage en wel het meest bizarre verhaal, dat Handelingen (hs. 8) te bieden heeft, dat over de Doop van de thesaurier van Ethiopië. Wij lezen daar, dat door een engel gemaand de evangelist Filippus van Samaria naar de weg gaat, die naar het Zuiden voert; daar bij Gaza bestijgt de evangelist een wagen waarop de thesaurier van Ethiopië, terugkerend van Jeruzalem, Jesaja zit te lezen; Filippus overtuigt hem ervan, dat Jezus de lijdende Knecht is, waarover Jesaja schrijft waarop hij de man bij het eerste het beste watertje doopt; daarop beziet de Ethiopiër Filippus niet eens meer, omdat hij vervuld is met grote blijdschap; de Heilige Geest rukt de evangelist weg, die vervolgens wordt aangetroffen te Asjdod. Een raar verhaal. Maar men moet het doorzien. 'Naar het Zuiden' is in het Grieks 'eis tn mesembrian', dit betekent echter ook 'naar het Zuidland', daarvoor wordt 'Ethiopië, het land van koningin "Kandake" n2, ingevuld, als een algemene benaming. '(Man) bij Gaza' is '(aner...) epi tes Gazes', maar dit is ook '(man) over de schatkist'; 'door de blijdschap in de Geest zag hij hem niet meer' is hetzelfde als: 'door(dat) de Geest (hem verblijdde) werd hij onttrokken aan zijn ogen', dat wordt: 'de Geest rukte hem weg'. Verenigd met het feit, dat de eerste vernemer van dit verhaal Filippus te Asjdod aantrof wordt dit gauw: de Geest rukte hem weg en hij werd te Asjdod aangetroffen. Een duidelijk voorbeeld hoe een verhaal door verkeerd horen verbasterd kan worden. Wat er gebeurd zal zijn is dat er op een gegeven moment twee versies, de oude juiste en een jongere verbasterde, in omloop waren gekomen, waarvan de ene als extra informatie werd opgevat, een soort dubbele lens. Nadat ik dit had ontdekt ben ik in het Nieuwe Testament naar andere mogelijke verbasterde verhalen gaan zoeken, maar vond deze niet (de engelen Lk 22:43 en Jo 5:4, die je daarvoor zou kunnen aanzien, zijn geen verbasteringen, maar latere invoegingen), totdat ik op de afwijking die het onderwerp van dit artikel vormt aantrof.

4 Laten we vergelijken: Marcus, Mattheus en Lukas Marcus (13:20) heeft: και ει μη 'εκoλόβωσεv κύριoς τας 'ημέρας, 'oυκ 'αv 'εσωθη πάσα σάρξ, 'αλλα δια τoυς 'εκλεκτoς 'oυς 'εξελέξατo 'εκoλοβωσεv τας 'ημέρας kai ei me ekolobosen kurios tas hemeras, ouk an esothe pasa sarx. alla dia tous eklektous hous exelexato ekolobosen tas hemeras en als niet verkortte de Heer de dagen, niet wel gered alle vlees werd, (alle vlees = geen vlees) maar om de uitverkorenen die uitverkoos verkortte de dagen Hij. Mattheus (24:22) heeft 'και ει μη 'εκoλoβωθσαv αι 'ημέραι 'εκειvαι, oυκ 'αv 'εσώθη πάσα σάρξ'. δια δε τoυς 'εκλεκτoς κoλoβωθήσovται αι 'ημέραι 'εκειvαι' 'kai me ekolobothesan hai hemerai ekeinai, ouk an esothe pasa sarx, dia de tous eklektous kolobothesontai hai hemerai ekeinai' en als niet verkort werden de dagen die niet wel gered alle vlees werd (= werd geen vlees gered) om echter de uitverkoren worden verkort de dagen die Lukas (21:24) heeft: και πεσovται στόματι μαχαίρης και αιχμαλωτισθήσovται εις τα 'έθvη πάvτα, και 'Iερoυσαλημ 'έσται πατoυμέvη 'υπο 'εθvωv, 'άχρι oυ πληρωθωσιv καιρoι 'έθvωv kai pesontai stomati machaires kai aichmalotisthesontai eis ta ethna panta, kai Hiërosalem estai patoumene hupo ethna, achri hou plerothesin kairoi ethnon' en zullen vallen door punt zwaards en (krijgs)gevangen naar de volken alle, en Jeruzalem wordt vertrapt door de volken, totdat vervuld de tijden der volken. Lukas baseert zich evenals Mattheus op de hun overgeleverde tekst die welhaast samenvalt met Marcus: Marcus of oer-marcus, vermoedelijk mondeling overgeleverd. Waar we zullen zien, dat de Lukastekst een verbastering is, zal tegelijk duidelijk worden, dat we als basis hiervan moeten uitgaan van oer-marcus conform de receptie van Matteus, die een passief εκoλoβώθησαv, ekolobothesan' heeft. Een indruk waaraan ik mij geenszins kan onttrekken is nu de klankverwantschap van 'αιχμαλω-', 'aichmal-', in het koine uitgesproken als 'echmal-' met 'ekolob-'. Dit doet vermoeden dat hier sprake is van een verbastering door slecht verstaan, wat al het eerste was dat men zou moeten veronderstellen, daar de ene tekst immers op de andere gebaseerd is. Zo'n innerlijke samenhang is toch veel waarschijnlijker dan dat we zouden moeten aannemen, dat de opsteller de eerste versie simpelweg heeft weggehaald om een andere in plaats ervan in te vullen? We zullen zien dat deze verbasterde klank een verdraaid stuk kabel is, dat boven de grond ligt. Dat we Lukas op de Mattheus-versie moeten laten teruggaan wordt uitgewezen door het volgende: 'aichmalotisthesontai' (ze zullen (krijgs)gevangen worden gemaakt) valt als omzetting te beschouwen van actief: aichmalotisan. Dit is consequent zeer gemakkelijk en plausibel uit te leggen als klankvariant van 'ekolobothesan' (in koine-uitspraak), 'werden verkort'. Wat werden er verkort? 'Hai hemerai ekeinai', 'die dagen'. Maar wat zien we bij Lukas? : Ze zullen door het zwaard vallen en worden (krijgs)gevangen gemaakt. Nu valt 'als die dagen niet verkort werden', 'ei me ekolobothesan hai hemerai ekeinai', met hebraïserende gutturaal-r (hedentendage, ook toen goed mogelijk) in koine-uitspraak 'ei mé ekolobothisan himerei ekinei' (met mogelijk zweem naar 'ekjini') zeer gemakkelijk om te

5 zetten in 'ei mé echmalothisan hé macheiré kt(j)ini', 'και ει μη αιχμαλώθησαv, 'η μάχαιρη κτείvει': 'als ze ze niet (krijgs)gevangen gemaakt hebben, doodt het zwaard'. Zet men dit nu in het passief, dan krijgt men wat we bij Lukas vinden. Dit op zich is zeer goed mogelijk, nochtans speculatief. Maar deze hypothese blijft gevoed worden door die al te grote klankgelijkenis, dat juist past bij het eerste wat men moet veronderstellen, nl. dat het een verbastering van (oer-)marcus is en dat nu nog meer dat zichtbare stuk kabel is. Men kan zekerheid heromtrent vergroten door nogmaals bij zichzelf na te gaan, hoe gemakkelijk dat horen van 'kai me ekolob etc.' als 'kai me echmal etc.' gaat, en vervolgens te analyseren wat men aan het doen is: men beschouwe keimékolobothi-: Nog bevorderd door de eerste (nasale) labiaalklank me is er voor de hoorder die dit vlug hoort het effect, dat de donkere eerste o en de b interfereren met gevolg, dat aan de o reeds met een m-klank wordt toegevoegd, hetgeen enige uitdrukkelijkheid van b weghaalt: alzo: keimék m olowthi-. Dit als rakend aan keméechmaloti wordt hier omgekeerd ook door geraakt en daarmee wordt het meteen ditzelfde keméechmaloti. Er is meer te zien. Beschouwen we de grammatica, dan is daar dus niet verstaan: 'als ze ze niet (krijgs)gevangen gemaakt hadden (of: zouden maken), zou het zwaard hen gedood hebben (of: doden)', maar het zwaard doodt hier echt, behalve als men (krijgs)gevangen heeft gemaakt. En dit rechtvaardigt de feitelijke omzetting: 'ze (zullen) vallen door de punt des zwaards, en ze zullen (immers: daadwerkelijk) (krijgs)gevangen gemaakt worden'. Dat verkeerde verstaan van 'verkort worden' en wat volgt heeft overigens nog meer consequenties. Er stond in oer-marcus verder: 'oυκ 'αv 'εσώθη πάσα σάρξ'. δια δε τoυς 'εκλεκτoυς κoλoβωθήσovται αι 'ημέραι 'εκειvαι' 'ouk an esothe pasa sarx, dia de tous eklektous kolobothesontai hai hemerai ekeinai'. niet wel gered alle vlees werd (= werd geen vlees gered), zullen om echter de uitverkorenen verkort worden dagen die In het licht van de verandering naar 'maakten (krijgs)gevangen' gaat dit tweede 'kolobothesontai hai hemerai ekeinai' nu: niet mee als voorwerp van verkeerd verstaan, nee: het blijkt hier niet door getroffen, maar wel: wordt het door die verkeerde interpretatie van 'ekolobothesan' beïnvloed. Want nu worden niet verkort: die dagen, maar: de (krijgs)gevangenschap, zo men wil: de ballingschap. En deze wordt verkort - nog steeds - omwille van de uitverkorenen (ik heb lezing van dit woord 'eklektous' als zelf nogmaals begrepen als '(krijgs)gevangenen' als gekunsteld verworpen). Wat nu verder opvalt is, dat er op de plaats waar in (oer-)marcus staat 'esothe pasa sarx' staat 'eis panta ta ethna'. Hierin vallen op 1) dezelfde plaats in de zin die beide innemen, 2) een declinatie van het gemeenschappelijke woord 'pas', alle, 3) de inhoudelijke congruentie van 'panta ta ethna' en 'alle vlees'. Wat is er gebeurd in de geest van de hoorder van de oorspronkelijke tekst? Ik heb er één, en slechts één, bevredigende verklaring voor gevonden, die tot op het bot passend is en zich bij beschouwing blijft bevestigen doordat er niets wringt en dat is dat hij gehoord heeft: kai ei me echmalotisan, he machaire kteinei, ouk an esothen pasas sarkos και 'ει μη 'αιχμαλώθησαv,'η μαχαίρη κτείvει, oυκ 'αv 'έσωθεv πάσας σαρκός en als niet ze gevangennamen, 't zwaard doodt, wel niet binnen alle vlees (= zij namen gevangen,... naar alle vlees) In de eerste plaats is er namelijk totaal niets vreemds aan de veronderstelling van het verstaan van sarxs als sarkos, aangezien het consonantensysteem van het Hebreeuws (of aanverwante taal) van zichzelf geen x-klank kent, d.w.z. de snelle opeenvolging van de consonanten k en s. Wat gebeurt er altijd in dit soort gevallen? De not-native speaker vult dan een opvullende klinker in. Een uit het dagelijks leven welbekend verschijnsel. Hier ligt de tweede aanwijzing, dat de Griekssprekende auteur een hebraïserend semitisch informant heeft gehad. Want beide opmerkelijkheden versterken elkaar voor de plausibiliteit hiervan, in het licht van het volgende dat in het licht ervan goed te veronderstellen valt: Wat er nu met de passage gebeurd moet zijn is, dat door de ritmerende herhaling van de ontkenning, dus μη (als zodanig bepaald door 'ει) en oυκ, het suppletoire 'oυκ 'εσώθεv πάσας σαρκός' ook qua betekenis in 'Einklang' komt met de openingsbijzin. Ofschoon 'έσωθεv, dat zich beweegt tussen van binnenuit en binnen als resultante hiervan niet bepaald een beweging naar iets toe uitdrukt, doet dit er niet toe, aangezien de ballingschap helemaal geen beweging van buiten naar iets toe is, maar eerder vanuit een centrum de hele mensheid opvult. Wat betreft de toevoeging van de ν: 'εσώθη(uitspr. esothé) >'έσωθεν, mijn Grieks woordenboek meldt bij 'άvωθεv (uitspr. anothen) over de uitgang θεv, -then, in welk geval de v dikwijls afgeworpen wordt, hetgeen

6 dus precies in overeenstemming is met wat wij hier opperen: de v wordt weer toegevoegd. Wat er verstaan wordt is dus het volgende: kai ei me echmalothesan, he machaire kteinei, ouk an esothen pasos sarkos, als ze niet gevangenen worden, doodt het zwaard, wel niet naar buiten heel de mensheid : Zover dit de hoorder enigszins als een puzzel in de oren klonk, heeft deze dan deze uitweg naar begrijpelijkheid gezocht en het kan hierbij goed zijn, dat de vertolker die onwillekeurig past en meet in zijn geest even heeft omgedraaid: het zwaard doodt, als ze niet krijgsgevangenen worden, niet naar buiten (= binnen) alle vlees. Zou het op deze wijze niet verklaard worden, dan zou er enerzijds een wezenlijk stuk mededeling in het niets verdwenen zijn, er anderzijds zomaar een aanvulling bijgekomen zijn. Men mag alles proevend navoltrekken en zich vergewissen, dat deze hele constitutieverandering kan worden hardgemaakt vanuit minstens één evident verkeerd verstaan van een woordje en dat we als hard uitgangspunt moeten nemen bij wijze van vaste verankering als uitgangspunt van wat verder een speleologische afdaling is. Men repetere de klankgelijkenis 'kei mé ekolobothésan'-'kei mé echmalotisan' maar eens vlug. En het is ook niet gek: nogmaals, Lukas gìng immers uit van (oer-)marcus. Realiseren wij een en ander, dan volgt de rest veel meer als vanzelf dan wanneer men nog moeite moet doen om de stappen te volgen. Dit moge blijken wanneer we alle verstane klanken nog eens laten volgen: 'kai ei me echmalotisan he machaire kteinei, ouk'an esothen pasas sarkos, dia de tous eklektous kolobothesontai ai hemerai (tes echmaloseos'), 'als ze ze niet (krijgs)gevangen maakten, doodt het zwaard,<wel niet alle vlees in<, maar omwille van de uitverkorenen worden de dagen (van de ballingschap) verkort (Dus wordt tot die tijd [= tot hun tijd voorbij is] 'Jeruzalem door de goyim vertrapt'). We zien, dat de speculatie de verbastering van de hele tekst als een eenheid vermag te verklaren. Daarbij moet ook het volgende overwogen worden: Het gaat aan, dat een verbastering het eerste is dat verondersteld moet worden; en dat 'hemerai ekeinai' naar 'he machaire kteinei' een kleinste denkbare verandering is om toch tot het hele 'fenotype' te voeren dat we bij Lukas aantreffen. Heeft nu 'Hineininterpretierung' op grond van de historische feiten deze verbastering bevorderd? Dat is de vraag. De gehele 'Gestalt' is zodanig van aard, dat er zware nadruk ligt op autonoom-klankmatige verbastering. Betekent dit dan, dat de gebeurtenissen rond Jeruzalem de hoorders van deze passage niet een soort volksetymologie hebben doen voltrekken? Is men inderdaad niet 'liever' dit gaan horen? Waarbij in vergelijking het wegrukken door de Geest van Filippus dit 'liever' dan het hebben willen horen van een reminescentie aan verhalen over Elia en Elisa is, al zal dit niet het uitlokkende zijn geweest, maar hoogstens het plaveien van de weg. Maar in het onderhavige geval kan het zijn, dat waar vernomen of beleefde gebeurtenissen verkeerd verstaan bevorderd hebben. Het hoeft echter helemaal niet per se het geval te zijn geweest. Wat voor deze constatering van doorslaggevend belang is, is dat het bombarderen van een vrome Gazaer tot minister van de koningin van het Zuiden laat zien, dat zo'n verbastering buiten enigerlei volksetymologie kan plaatsvinden, en daar gaat het om: we kunnen alvast de conclusie trekken, dat voor datering de gelijkenis tussen tekst en gebeurtenissen niet van waarde is. Voor verklaring is een gemakkelijk verkeerd horen op zichzelf al genoeg. We gaan er beneden op door. Nu heeft het verkeerde verstaan van een fragment wèl met zich meegebracht, dat het mededeling ampeler opnieuw gedaan heeft moeten worden in eigen bewoordingen. De auteur heeft er dus werk van gemaakt te verduidelijken wat anders enigermate onbegrijpelijk zou zijn, minstens vanuit de overweging: zóals het daar gezegd is, zo zeg je dit niet in behoorlijk proza. Maar om te boven te komen wat anders althans voor Grieken al te duister is is wel verduidelijking over een grotere passage waarvan deze deel uitmaakt nodig. Immers zien we, dat de schrijver reeds Matth. 24:15 'οταv 'oυv 'ιδητε το βδέλυγμα της 'ερημώσεως το 'ρηθεv δια Δαvιηλ τo πρoφήτoυ 'εστός 'εv τόπω 'αγίω, 'αvαγιvώσκωv voείτω' 'hotan oun idete to bdelugma tes eremoseos to rethen dia Daniel tou profetou hestos en topi hagioi, ho anaginoskein voeito', '(gij) wanneer nu ziet de gruwel der verwoesting de genoemde door Daniël de profeet staand op de plek heilige, de lezer denke eraan', variant (van?) Mc 13:14: 'οταv 'ουν 'ίδητε το βδέλυγμα της 'ερημώσεως 'εστηκότα 'οπoυ ου δει, 'ο 'αvαγιvώσκωv voείτω' 'Hotan de idete to bdelugma tes eremoseos hestekota hopou ou dei, ho anaginoskon voeito' (gij) wanneer nu ziet de gruwel der verwoesting staande waar niet hoort (gij), de lezer denke eraan

7 op een bepaalde wijze geïnterpreteerd heeft weergegeven. Deze passage immers is, gezien de behandeling die de schrijver eraan geeft, voor hem, en meer nog voor zijn publiek waarvoor hij wil verduidelijken, nogal duister en de auteur heeft de vindplaats Daniël ook weggelaten. De 'gruwel der verwoesting' slaat op de in Daniël vermelde 'verwoester' die komen zal en een 'gruwelijk' afgodsbeeld in de Tempel (I Makk 1:54, Dan 11:31; 12:11) zal oprichten. Maar de auteur maakt ervan wat al op het eerste gezicht voor de hand lijkt te liggen: een verwoestend leger dat zijn kampement maakt bij de heilige stad, Jeruzalem. Hierbij kan evengoed het verkeerde begrip door de verbastering verderop hierop van invloed zijn geweest als deze verkeerde uitleg daarop of ook beide tegelijk, terwijl er ook de invloed van reële gebeurtenissen kan zijn, maar evengoed ook niet. Waarschijnlijk was de schrijver ook een Griek. Nu doet zich de vraag voor: Heeft niet reeds Marcus de Daniël-profetie toegepast op de beleefde gebeurtenissen rond Jeruzalem? Om te beginnen. Bij een Joodse auteur, als deze wel moet zijn, mag men, aan de ene kant, een grotere exactheid veronderstellen, aan de andere kant moeten we inderdaad rekening houden met polyinterpretabiliteit. Samenkomend in de vraag: wat is hier de marge? Om deze vragen te kunnen beantwoorden moeten we in ieder geval inderdaad rekenen met symbolische uitleg van 'gruwel der verwoesting' als 'verwoesting'. Is 'zien staan op de plek' van toepassing op een legermacht? Of ook nog op de plaatsvindende verwoesting? En wat is die 'plek waar hij niet behoort te staan'? Dat is hoogstens Jeruzalem zelf. In Daniël wordt weliswaar gesproken van een aanvliegende verwoester, en dat is toepasbaar op een leger, maar ook van 'gruwel die wordt opgericht' en dat slaat qua plaats op de Tempel. Maar hier kan het best een wat ruimere toepassing hebben. Is het in (oer-)marcus neergezet als een pseudo-profetie, waartoe het zich juist gebruikt als symbool, dat als zodanig vager is dan Lukas' weergave, goed leent? Er staat in (oer-)marcus echter ook: 'wie het leest geve er acht op' en bij Marcus, die Daniël ook niet noemt, zou men dit kunnen interpreteren als slaande op wat de auteur hier neerschrijft. Maar Mattheus, die Daniël noemt, maakt duidelijk, wat ook bij Marcus het waarschijnlijkst is, nl. als onderdeel van de rede van Jezus, dat hier bedoeld is: wie Daniël leest geve er acht op. n3 Als dit nu onderdeel is van een achteraf geconstrueerde pseudoprofetie, dan voert het wel heel ver hiermee, expliciet als het daar staat, te blijven doen net alsof eerdere bijbellezers gewaarschuwd moesten worden, terwijl de gebeurtenissen al hebben plaatsgevonden. Het ligt er dan a.h.w. te duimendik bovenop. Dit nu werkt in het voordeel van het standpunt, dat de rede logia-gewijs is overgeleverd, al voordat de gebeurtenissen rond Jeruzalem plaatsgrepen. In dit licht is de relatieve vaagheid van symboliek nu alleen maar iets wat deze indruk helpt versterken. Temeer daar vergeleken met wat er toen heeft plaatsgegrepen de beschrijving ervan in deze rede zeer overdreven is: het evangelie gepredikt aan alle volken i.p.v. slechts overal kerken gesticht; een alom heersend wederzijds verraad; als de tijd niet bekort werd, geen vlees dat behouden zou worden, i.p.v. slechts Joden in Jeruzalem, hetgeen wijst op het visioen, als zodanig hyperbolisch, van een vreselijke en totale rijksomspannende burgeroorlog; evenals het opstaan van volk tegen volk en van koninkrijk tegen koninkrijk, i.p.v. de opstand van een volk tegen de Romeinse overheersing. Dit alles in één adem door met het visioen van het einde laat alle overeenkomst met een beleefde werkelijkheid ver achter zich. Dát als hierop geplakt is iets dat tezeer wringt voor geraffineerde opzet die nodig zou zijn om het gebeurde op het geschetste te laten lijken. Ook een zin als 'wie op het dak is ga niet naar beneden en ga niet binnen om iets uit zijn huis mede te nemen' is alleen maar beeldend zonder beschrijvingswaarde. Met dit apocalyptische lijkt inzonderheid Jezus' voorzegging van een totale verwoesting van de Tempel merkwaardig te contrasteren. Is deze scherpe beschrijving soms niet naderhand aan (oer-)marcus toegevoegd, zodat weliswaar de rede de verwoesting niet direct weerspiegelt, maar de uiteindelijke redactie van de tekst wel, hetgeen overeenkomt met het feit, dat de beschrijving niet tot de rede behoort, maar eraan voorafgaat? Dit is zeer de vraag, want: a) Het is ondenkbaar, dat in de apocalyptische rede de verwoesting van de Tempel niet is inbegrepen. Deze is immers de eigenlijkere toepassing van Daniël in een onheilsprofetie tegen Jeruzalem, zo zagen wij. Net zo goed is Jezus' beschrijving van de verwoesting van de Tempel hiermee synoniem te zien. Het hoeft dus niet anders dan één onheilsprofetie te zijn. Eenzelfde onheilsprofetie is ook het logion Mt 23:37/Luc 13:34/35. Voor een profeet is een vervloeking van een hardhorige stad echter allesbehalve vreemd, en zo'n rede in apocalyptische beelden zelfs in de meest positieve zin typerend te noemen (vgl. Apocalyps 18, Jesaja 17, Ez 26). Is de beschrijving van de verwoesting van de Tempel echter niet té concreet, alsof Jezus het letterlijk ziet aankomen? Wijst dit soms niet op kunstmatige constructie achteraf van een pseudoprofetie? Maar let wel: b) Als de profeet overtuigd was, dat de Tempel verwoest zou worden en wel op korte termijn (Mc 13:30: 'dit geslacht zal geenszins voorbijgaan, voordat dit alles geschied is' en passim), dan kon hij ook dit zo zeggen (vgl. Jer 7:14). n4 Dat wij, bij de beantwoording van de vraag: vindt de beschrijving haar grond in de rede zelf of in een werkelijke toedracht?, geneigd zijn de beschrijving aan de beleving van ware gebeurtenissen toe te schrijven, is, omdat wij

8 weten 'hoe het is afgelopen'. Maar stel, dat we dit niet wisten, dan zouden we geen enkele moeite hebben de beschrijving als één met de rede te zien. Er is echter geen enkele reden om het Leitmotiv, en ook het logion Mt 37-39/Lk 13:35, dat het bevat, niet voor even oud te houden als Q als zodanig en dit logion als een vreemde eend in bijt te zien. De identiteit van dit corpus van uitspraken ligt in het stempel dat het draagt van op wie het kennelijk teruggaat, en zal daarin één leeftijd hebben. Dit logion zal dezelfde leeftijd hebben, aangezien het zich geenszins hieraan onttrekt, immers waarschuwend van aard is en een door Jezus zelf gevergd geloof versus ongeloof bij degenen die hij aanspreekt, zeker ook Jeruzalem, als thema heeft. De conclusie die wij uit het bovenstaande moeten trekken is, dat ook de datering van zijn Marcus-bestanddeel het ontstaan van Lukas na 70 niet aannemelijk vermag te maken. Toch is er nog wel degelijk iets dat de balans van de overwegingen omtrent de datering van Lukas de andere kant doet opslaan en tegen een vroegere datering van Lukas lijkt te pleiten. En dat is, dat Jezus Lukas 19:41-44 zegt: 'Want er zullen dagen over u komen, waarin uw vijanden een bolwerk tegen u zullen opwerpen en u omsingelen en u van alle zijden in het nauw brengen, en zij zullen u en uw kinderen in u vertreden en zij zullen in u geen steen op de andere laten, omdat gij de tijd niet hebt opgemerkt, dat God naar u omzag.' Een hele mondvol en Lukas is de enige die dit heeft. Het is bij hem dus vast thema en vóór Jezus' grote rede meermalen aan de orde. En deze beschrijving is zo scherp, dat - wat praat ik over verbastering? - er zelfs opzet in het spel moet zijn, zo moet de conclusie nu luiden. Maar men lette wel: 19:41-44 is er als gezegd níet bij de andere synoptici. En Jezus zegt dit tot de stad wanneer hij haar tijdens Zijn nadering ziet liggen. Hebben dan sommige toehoorders dit soms opgetekend? Nee, reëel kan dit alleen maar een gedachte zijn, maar die kan niemand lezen, maar wel kan men deze goed op grond van de komende redevoering reeds als bij Jezus bij het naderen van Jeruzalem aanwezig veronderstellen. Ergo valt hier eigenlijk niet anders in te zien dan een geredigeerde anticipatie op de grote rede en een thema, dat Jezus, gelijk wij toonden, vaker aanroerde. Dat is dan 'aan Jeruzalem wordt het huis overgelaten, omdat het halsstarrig is'. Het synoptische 'geen steen zal op de andere worden gelaten', ook kern van 19:41-44, is in wezen hezelfde als de verwoesting die verband houdt met de gruwel der verwoesting in de rede verderop en bij Lk de omsingeling en vertrapping eveneens, maar dan in de rede zoals gelezen door zijn bril. Zijn deze mijn interpretaties 'se non è vero, è ben trovato', maar moeten ze het toch afleggen tegen de algemeen gegeven verklaring, dat Lukas(?) eenvoudig onder indruk van het beleg van Jeruzalem heeft geschreven, daar het anders een wel erg profetische en zeg dan maar toch veel te toevallige omvangrijke overeenkomst hiermee heeft? Omdat, al mag het dan zijn dat voor verklaring reële gebeurtenissen niet per se nodig zijn, geen van genoemde argumenten deze indruk ongedaan vermag te maken? Wij moeten er echter op letten, dat verbastering - die niet zo omvangrijk is - en verduidelijking twee dingen zijn, maar het kan zijn, dat reële gebeurtenissen zowel de aanleiding tot verbastering als ook nog tot verduidelijking van het gehoorde kunnen zijn geweest. Als ze het zijn, zou het zelfs gek zijn, als dit niet zo was. Maar moeten wij zover gaan dit aan te nemen? Waar immers de redenen tot verduidelijking ànders ook voor de hand liggen. En er zit nog een veel groter toeval, zeg maar profetie in, dat de 'fout' ook inhoudt de voorzegging van de verspreiding naar alle volken en van de terugkeer van de Joden naar Jeruzalem, wanneer de tijd der heidenen voorbij is. Daar is die auteur immers niet alleen maar ook niet bij geweest, maar ook kan men niet substitutief hiervoor voor deze uitspraak de grond zoeken in - wàt anders dan? - het feit, dat dit een grondvoorzegging van de Thora is, die door de val van Jeruzalem hier weer als thema expliciet wordt. Want wat is nu juist voor de expliciete aan-de-ordestelling hiervan, op deze plaats ingevuld, wel te verstaan, de aanleiding? In, onverbasterde, (oer-)marcus is er niets wat daartoe kan dienen te bespeuren. Terwijl het op bovenstaande wijze juist goed te verklaren is. Maar om deze laatste zelfde reden zal ook de overeenkomst tussen de tekst en de gebeurtenissen van 70 net zo goed zonder aanleiding in deze zijn. Dit gaat verder dan te concluderen, dat ter verklaring reële gebeurtenissen niet per se nodig zijn. Want we hebben hier in een satelliet een geval waarvan plausibel gemaakt kan worden, dat er inderdaad helemaal geen aanleiding buiten de tekst zelf is, zodat we des te sterker retorisch kunnen vragen: waarom zou dit dan met de tekst überhaupt dan wel het geval zijn? Naast dat het verhaal van Philippus en de thesaurier van Ethiopië duidelijk maakt, dat het in het geheel niet nodig is voor verbastering bij Lukas enigerlei volksetymologie ter veronderstellen, is dit het tweede goede argument ervoor, dat wat Lukas te lezen geeft niets anders is dan een autonome verbastering is. En deze indruk wordt nog versterkt, wanneer wij bedenken, dat de klankverbastering klein genoeg is om aan simpel verkeerd verstaan te liggen. Wat moet men dan nog naar een verklaring grijpen die niet meer dan de schijn mee hoeft te hebben?. De toevalligheid van de overeenkomst kan verklaard worden uit het feit, dat de grondslag wel degelijk gevormd wordt door een voorzegging aan Jeruzalem, in bewoordingen als een donkere spiegel. Deze behoeft maar deze verbastering te ondergaan, die niet zo toevallig is, of het is als nadere invulling van een tekst, die er gauw zo een oproept. Immers alle horen en lezen doet meer invullen dan waar de bewoordingen strikt aanleiding toe geven, temeer in het geval dat iets wat (hier: door een misverstand) onduidelijk is, erom vraagt. De invulling van de mededeling over 'de gruwel der verwoesting' moge dit illustreren.

9 Toch valt er nog een zwaar contra-argument te overwegen en dat is: Speelt in 's schrijvers achterhoofd soms steeds een thema, dat wij het best verwoord gelieven te zien in Jezus' laatste woorden (begin Handelingen), de voorzegging van de heroprichting van het 'koninkrijk' voor Israel, die hij-alleen noemt, ja, dat hij herhaaldelijk bespeelt, en dat samen met het tweemaal spreken over de ondergang van Jeruzalem (hier en in het reeds besproken logion) licht verraadt, dat de schrijver deze inderdaad heeft meegemaakt? Hiertegen kan echter wederom gewezen worden op het feit, dat Mattheus een logion ook heeft, zodat voor de ondergang van Jeruzalem, die erin mee zou klinken, als lucaans stokpaardje alleen Jezus' laatste woorden overblijven. Maar deze betreffen nu juist de nog openstaande grote vraag, die de leerlingen ongetwijfeld gehad moeten hebben, nl. wanneer zal de als Messias erkende Jezus Israel verlossen van de politieke onderdrukking? Dit is een motief, dat gezien ook het feit, dat Lukas het ook als door de Emmaüsgangers verwoord geeft, inderdaad een lucaans motief mag heten. Maar dit motief is niet hetzelfde als dat andere, dat door Jeruzalems val geïnspireerd zou moeten zijn. De reden van de belangstelling van de auteur ervoor behoeft niet verder gezocht te worden dan in het feit, dat hij bij het overnemen van wat overgeleverd werd ook nog eens een actieve ondervrager was, die alleen daardoor al op dit inderdaad spelende belangrijke motief is gestuit. En het kan ook, omgekeerd aan de veronderstelling van zo'n benvloedend gegeven, zijn, dat het met Mattheus gemene logion (Lk 13:35; Mt 23:37) juist samen met de verkeerd verstane rede er mede toe kan hebben bijgedragen de aandacht van de auteur op dit thema te richten en hem Jezus' laatste woorden te doen, niet alleen: registreren, maar ook: expliciet melden. n5 Onze conclusie moet zijn: Wij behoeven feitelijk niet meer te doen dan ervan uitgaan, dat Lukas niets anders dan een goed bedoelde weergave van Marcus is en in zijn fout 'toevallig' profetisch. Hiermee kunnen we terugkeren tot waar we mee begonnen. Er is geen voldoende grond voor om dit evangelie na 70 te dateren, maar wel rond of in de natijd van Paulus' proces te Rome. Temeer daar de auteur in de aanhef van zijn evangelie spreekt van zaken die onder 'ons' tot vervulling zijn gekomen, 'gelijk aan ons hebben overgeleverd zij die van het begin af aan ooggetuigen en dienaren van het Woord zijn geweest'. Dit wijst niet bepaald naar zo'n late datum. In ieder geval is er geen enkele reden om aan deze aanhef te twijfelen. En we hoeven deze niet op een onnodig late datum te laten slaan. Tot slot: Wanneer wij pogen het Lukas-evangelie te dateren, doen wij dat meteen, afgrenzend, met dat van Marcus, daar dit in Lukas verwerkt is. In de wijze waarop dit gebeurd is vinden wij minstens één aanwijzing dat Mattheus op een kern teruggaat die nog vóór Marcus moet liggen, waarbij het er, gezien de grote gelijkenis van Marcus met zijn Mattheusvariant, alle schijn van heeft, dat de tijdsafstand hiermee niet al te groot zal zijn, zodat ook Matteus goed vóór 70 te dateren valt. Meer licht wordt hierop geworpen door Mattheus' vermelding van HaKeldama, de Bloedakker, een begraafplaats voor vreemdelingen, die zo heet 'tot op de dag van vandaag' (27:8). Gek, wanneer dit is terwijl de hele stad er volgens Flavius Josephus grondig verwoest bijlag, ook al lag de begraafplaats buiten de muur. n6 Dit geldt overigens ook voor de vermelding in het vierde evangelie van een badhuis, dat te Jeruzalem is (5:2). En dit wordt gezegd door een man die het zich kon permitteren vol te houden, dat hij Jezus had gekend (I Jo1, de auteur is duidelijk dezelfde), kennelijk zonder voor tegenspraak te hoeven vrezen van de zijde van zijn geadresseerden (I, II, III Joh. Men kan hier nog opperen, dat de eerste brief, die deze bekendheid met Jezus meldt door de late auteur geantedateerd is, maar daarvoor is de inhoudelijke overeenkomst met de tweede brief te groot, die op zijn beurt weer te sterk overeenkomt met de derde brief, die, gezien zijn opzet en inhoud zeker niet geantedateerd is, maar zodat er ook geen antedatering mogelijk is ten opzichte van deze. Er was dan ook niets dat ook maar een glimp van een handvat bood voor deze veronderstelling. Hij zou het na 70 geschreven kunnen hebben, maar waarom zou je dit, met die indicatie over het badhuis, veronderstellen? n7 Zo komen we tot de conclusie, dat de ontstaansdata van de evangeliën elkaar niet al te sterk zullen ontlopen en binnen de door Lukas aangegeven tijdmarge liggen, zonder dat het nodig is er ook maar één na 70 te dateren. Integendeel, de apocalyptische beeldengalerij aangaande de ondergang van Jeruzalem in de andere synoptische evangeliën geeft duidelijk te kennen, dat deze nog niet heeft plaatsgevonden. Het gaat niet aan deze auteur in feite tot een leugenaar te verklaren. De evangeliën zijn geschreven, terwijl er nog ooggetuigen van het beschrevene in leven waren. \

10 HOME Jan Thurlings is the author of a.o. THE CONTROVERSY ROME-REFORMATION AS A HISTORICAL MISUNDERSTANDING Jan Thurlings dutch german french Appearance and Essence. A New Insight about dating the Gospel of Luke in relation to other datings It seems not to be a matter of discussion any longer, that the Gospel of Luke must be dated after 70. An important reason for this is the sketch of the destruction of Jerusalem in Jesus's speech about this subject. Where Marc and Matthew are rather vague about this, the drawing of Luke is very sharp. Nonetheless by and by also the date of origin of both other synoptic gospels has been placed beyond this date. By reasons of cautiousness a late date is assumed in order in any case to exclude a mistake. But gradually this went to lead an own life so that today often is thought that, if not having ascertained a late date, scholars have achieved this as a result of their inquiries. This is strengthened by some amateurs. Now it always has surprised me, that Luke sketches the devastation of Jerusalem accurately, this being the reason of dating this gospel after 70, but that Acts of the Apostles (of the same author) does not mention at all, how Paul's case to be heard at the emperor's court was concluded - not to mention his death -, but ends wiith Paul in Rome expecting it. If you say: Acts ends with Paul's stay at Rome simply in order to have a useful ending, it nevertheless remains a strange thing that a time of two years of his living there is mentioned yet. Not-mentioning the sentence can have two causes: Either at the moment of finishing Acts the sentence still was undecided. But then there must have been a wait of more than two years and this is not to be excluded (or is it?). Or about that time (during the two years or immediately after it) the sentence really is spoken, but it was known so generally, that because of this being a matter of course the author has omitted it. But this only works - again -, if Acts has been written not a long time after the sentence was spoken. If it has been written many years later, there is no more that self-evidence and you would expect, that at least it is mentioned how the appeal to the emperor was concluded. Or has a dramatic topicality had a long after-effect, until after 70?, for instance being that the sentence was not longer interesting, now that Paul had died a martyr's death? Our conjectures are moved into this direction by that sharp sketch of the devastation of Jerusalem. The more this is the case as the author, although he bases his text on (an earlier version of) Marc, deviates very strongly from this in this rendering. For the apparent reason of this is, that the dramatic event described has taken place in the meantime and has been inserted. Thus far the actual consense seems to make these considerations past discussion. But they regain the utmost topicality, when we see, that there is another explanation of (let me call it so) Luke's deviation. Sometimes the attention is drawn by the fact, that the Greek-writing author did not understand his informants well and renders them wrong, making probable that he was Greek-speaking too.. To see this we consider another passage, to wit the most bizarre story of Acts (chapter 8), about the treasurer of Ethiopia. We read there, that, admonished by an angel, the evangelist Philippus goes from Samaria to a road leading to the South; there near to Gaza the evangelist climbs a carriage in which the treasurer of Ethiopia, who is returning from Jerusalem, is sitting while reading Isaiah; Philippus convinces him, that Jesus is the suffering Servant Isaiah writes about and thereupon the man lets baptize himself in the first pond they see; at this moment the Ethiopian is not aware of Philippus anymore, because he is full of big joy; the Holy Spirit snatches the evangelist away, who thereupon is found at Ashdod. A weird story. But one must see through it. 'To the South' in Greek is 'eis ten mesembrian', this also means 'to the south-land' and for this is filled in 'Ethiopia, the land of queen Candace n8, as a general indication. 'Man near to Gaza' is 'man epi ts Gazes', but this also it is 'man over the treasury'; through his joy in the Spirit he did not see him anymore' is the same as: 'because the Spirit (rejoiced him) he was withdrawn from his sight', becoming: 'the Spirit snatched him away.' Together with the fact that the first person who was informed about this story met Philippus in Ashdod, this soon becomes: 'The Spirit snatched him away and he was found in Ashdod.' A clear example of how by wrong hearing a story can be corrupted. What must have been the case is, that at a given moment two versions, the old and correct one and a younger corrupted one, have become current, one of which was understood as added information, like a double lens. After I had discovered this, I looked for other stories which might have been corrupted, but I did not find any (the angels Lk 22:43 and Jo 5:4, which could be taken for such, are not corruptions, but later insertions), until I encountered the deviation which constitutes the subject of this article.

11 Let us compare Mark, Mattew, Luke Mark (13:20) has: και ει μη eκoλόβωσεv κύριoς τας `ημέρας, oυκ αv εσωθη πασα σάρξ, αλλα δια τoυς εκλεκτoυς `oυς εξελέξατo εκoλόβωσεv τας `ημέρας kai ei m ekolobosen kurios tas hemeras, ouk an esothe pasa sarx, alla dia de tous eklektous hous exelexato ekolobosen tas hemeras' and if not shortened the Lord the days, not might be saved all flesh (= no flesh might be saved). but for the elected whom He elected He shortened the days Matthew (24:22) has: και ει μη εκoλόβωθησαv αι `ημέραι εκειvαι, oυκ αv εσώθη πασα σάρξ, δια δε τoυς εκλεκτoυς κoλoβωθήσovται `αι `ημέραι εκειvαι kai ei m ekolobothesan hai hemerai ekeinai, ouk an esothe pasa sarx dia de tous eklektous kolobothesontai hai hemerai ekeinai and if not were shortened the days those, not might be saved all flesh (= no flesh might be saved). for, however, the elected shortened are the days those Luke (21:24) has και πεσoυvται στόματι μαχαίρης και αιχμαλωτισθήσovται εις τα έθvη πάvτα, και `Iερoυσαλημ έσται πατoυμέvη `υπο εθvωv, άχρι oυ πληρωθωσιv καιρoι εθvωv kai pesontai stomati machaires kai aichmalotisthesontai eis ta ethna panta, kai Hiërosalem estai patoumene hupo ethna, achri hou plerothosin kairoi ethnon' and will fall by point of sword and will be m. war-prisoners to gentiles all they, and Jerusalem is trodden by the gentiles, until are fulfilled times of the gentiles. Like Matthew Luke is based on a text transmitted to them which nearly coincides with Mark's: Mark or proto- Mark n9, presumably conveyed to them orally. As we will see, that the Luke-text is a corruption, at the same time it will be clear, that as its base we must depart from proto-marc conformably to the reception of Matthew, who has passive εκoλoβώθησαv', 'ekolobothesan'. Now an impression I cannot get rid of at all is the similarity of sound of αιχμαλω-', 'aichmal-', pronounced in koine-greek as 'echmal-') with 'ekolobo'. This makes surmise, that here is a corruption caused by bad understanding, already being the first to be supposed whereas the one text rests on the other one. Such an inner coherence is much likelier then when we assume, that the author of the text should have removed the previous version and filled up the gap with another one, isn't it? We shall see, that this corrupted sound is a distorted piece of a cable, which lies overground. That the Luke-text goes back to the Matthew-version, is indicated by the following: 'aichmalotisthesontai' ('they will be made prisoners of war') is to be considered a transposition from active 'aichmalothesan'. This is to be explained very easily, and consequently, as a sound-variation of 'ekolobothesan' (in koine-pronunciation), 'were shortened'. What was shortened? 'Hai hemerai ekeinai', 'those days'. But what do we see in Luke?: They will fall through the sword and are made prisoners (of war). Now 'and if those days were not shortened', 'kai ei me ekolobothesan hai hemerai ekeinai', with hebraizing (nowadays guttural-r, then very well possible too) koine-pronunciation 'kai ei mé ekolobothisan hémerei ekinei' (with a possible tendency to 'ekjinei'), very easily can be transposed to 'kai ei mé echmalothisan hé macheiré kt(j)ini, 'και ει μη αιχμαλωθησαv, `η μάχαιρη κτείvει': 'if they have not made them prisoners (of war), the sword kills them'. When now this is transformed into a passive form, than we get what we find in Luke. This is very well possible

12 at itself, nonetheless being speculative. But this hypothesis continues to be fed by that too big a similarity of sound, just fitting to what is to be supposed first, namely that it is a corruption of (proto-)marc, which now still more is that visible piece of a cable which continues underground. Its certainty can be enhanced by checking again how easy hearing 'kai me ekolobo etc.' as 'kai me echmalo etc.' is, and thereupon analyzing what you are doing: Consider keimékolobothi-: Still furthered by the first (nasal) labial consonant m, to the hearer who hears it quickly the effect is, that the dark first o and b interfere so that to o an m-sound is added, which takes away some explicitness of b: thus: keimék m olowothi-. As touching to keméechmaloti this inversely is touched by it and so at once it becomes this same keméechmaloti. There is more that is visible. When we consider its grammar, there appears not to have been understood: 'if they had not made (or: would make) them prisoners (of war), the sword would have killed (or: kill) them, but the sword does kill here really, except if they have made them prisoners (of war). And this justifies the actual transposition: 'they (will) fall through the point of the sword, and they will (for it being: actually) be made prisoners (of war'). Wrong understanding 'be shortened' and what follows has more consequences yet: In (proto-)marc further was written: oυκ αv εσώθη πασα σάρξ', δια δε τoυς εκλεκτoυς κoλoβωθήσovται αι `ημέραι εκειvαι' ouk an esothe pasa sarx, dia de tous eklektous kolobothesontai hai hemerai ekeinai' not m. be saved all flesh, (= no flesh would be saved), for, however, the elected shortened the days those will be.' In the light of the change to 'made prisoners (of war)' this second 'kolobothesontai hai hemerai ekeinai' does not share in being understood wrong, it appears not to be touched by it, but it does not fail being influenced by the wrong interpretation of 'ekolobothesan'. For now what is shortened is not those days, but: captivity, if you like: exile. And this is shortened - still - because of the elected (I have rejected reading this word 'eklektous' as, at its turn, understood as 'prisoners of war', this being evidently artificial). Furthermore the attention is called by the fact that on the spot in (proto-)mark of 'ouk an esothe pasa sarx' is written 'eis panta ta ethna'. In it the attention is called by 1) the same place that both of them occupy, 2) the common word (a declination) of 'pas', 'all', 3) the material equality and similarity of 'panta ta ethna' and 'all flesh'. What happened in the mind of the hearer of the original text? I have found one and only one satisfying explanation of it, which thoroughly fits and continues confirming itself because there is nothing that clashes, to wit he heard: kai ei me echmalothisan, he machaire kteinei, ouk an esothen pasas sarkos και ει μη αιχμαλώθησαv, `η μαχαίρη κτείvει, oυκ αv έσωθεv πάσας σαρκός and if they took not prisoner, the sword kills, not though within (= to) all flesh (= they took prisoner, within (= to) all flesh) For in the first place it is not strange at all to suppose that sarx has been understood as sarkos, whereas the consonant-system of Hebrew (or a kin language) out of itself has no x-sound, that is to say a quick series of the consonants k and s. What always in such cases happens? The not-native speaker fills in a vowel, a phenomenon that is well-known from daily life. Here lies the second indication that the Greek-speaking author had a hebraising semitic informer. For both remarkable possibilities reinforce each other to make this plausible in the light of what through it very well is to be supposed: what must happened to the passage is: Through the rhythmical repetition of the negation, μη (as such determined by ει) and oυκ, the suppletory oυκ αv εσωθεv πάσας σαρκός, its meaning included, gets a consonance with the opening subordinate clause. Although εσωθεv which wavers between from within and within does not express as its resultant a movement towards something, it does not matter, whereas the exile is not at all a movement from outside to something, but rather from a center filling up all mankind. Αs to the addition of the ν: 'εσωθη (pronunc. esothé) > 'εσωθεν, my Greek dictionary mentions at 'αvωθεv (pr. anοthen) about the suffix θεv, -then, in which case ν often is apocoped, so exactly agreeing with what we propose here: v is added again.

13 So what is understood is the next: kai ei me echmalothesan, he machaire kteinei, ouk an esothen pasos sarkos, if they are not made prisoners, the sword kills, though not within all mankind : As far this sounded to the hearer a bit like a puzzle, this then has sought an escape to comprehensibility and it very well is possible, that the interpreter who inadvertently is juggling mentally in a twinkling has inverted: "the sword kills, if they are not made prisoners, (not) to all flesh". Or more simple yet: through the latter negation the hearer in his mind comes back on the level of the former one. If it were not explained in this way, on the one hand an essential piece of the information would have disappeared into nothing, on the other hand apropos of nothing something would have been added. One may carry out all moments I passed through oneself tastingly and ascertain, that the transformation of the whole can be supported very strongly from wrong understanding at least one word and which we have to take as a firm point of departure to make a speleological descent. To realize it one must repeat the similarity of sound of 'kei mé ekolobothésan'-'kei mé échmalothisan' quickly. And neither it is strange, I repeat, for Luke did depart from (proto-)marc. If we realize one thing and another, the rest follows more automatically than when we have to make an effort to follow the steps one by one. This may be clear, when we display the sounds we understood anew: 'kai ei m echmalothisan he machaire kteinei, ouk an esothen pasas sarkos, dia de tous eklektous kolobothesontai ai hemerai (tes echmaloseos'), 'if they did not make them prisoners (of war), the sword kills, <not into all flesh<, but because of the elected will be shortened the days (of captivity).' So until that time (= until their time is past) 'Jerusalem is trodden by the goyim'. What we see is that the speculation is able to explain the corruption of the whole text as a unity. Beside this the next is to be considered: It matters, that a corruption is the first to be supposed; and that 'hemerai ekeinai' to 'he machaire kteinei' is the smallest conceivable change yet to lead to the whole 'phenotype' to be found in Luke. Have the historical events favoured this corruption? That is the question. The whole figure is such to lay a strong emphasis on autonomous corruption on the level of sound only. Does this mean than, that the events about Jerusalem have not caused a folk-etymology in the hearers of this passage? Is it really true, that people should not have heard this by preference? In comparison with this in the case of the story of Philippus snatched away by the Spirit this 'by preference' applies to a reminiscence to some stories about Eliya and Elisa, although this will not have been a trigger, but at best something paving the way for the actual interpretation. But in the case at issue it is possible, that real events heard of or experienced have favoured wrong understanding. This, however, must not have been the case necessarily. What concerning to this is of decisive importance, is the next: pitchforking a pious inhabitant of the Gaza-region into the chair of the minister of the Queen of the South shows, that such a corruption can take place without any popular etymology. And this is what matters: already we can conclude, that the similarity of the text and the events has no dating-value. To explain it, the possibility of misunderstanding is sufficient. We will continue this below. Now wrong understanding a fragment has carried with it, that the message needed to be made over again more circumstantially in the author's own wordings. So he has made an effort to clarify what otherwise somehow would have remained ununderstandable, at least arising from the consideration: the way it is said there is not well-styled prose. But in order to overcome what otherwise is too obscure, at least to Greeks, it is necessary to clarify a bigger passage it is part of. For we see, that the author has rendered in some interpretation Mt 24:15 'οταv oυv ίδητε το βδέλυγμα της ερημώσεως το `ρηθεv δια Δαvιηλ τo πρoφήτoυ εστός εv τόπω αγίω `ο αvαγιvώσκωv voείτω' 'hotan oun idete to bdelugma tes eremoseos to rethen dia Daniel tou profetou hestos en topi hagioi, ho anaginoskon voeito' '(you) when now see the horror of (the) devastation called by Daniël the prophet standing on de spot holy', who reads it mind it variant(ly)(of?) Mc 13:14 `οταv ουν ίδητε το βδέλυγμα της ερημώσεως εστηκότα `οπoυ oυ δει, `ο αvαγιvώσκωv voείτω' 'Hotan de idete to bdelugma tes eremoseos hestekota hopou ou dei, ho anaginoskon voeito' But when you see the horror of (the) devastation standing where not ought it, who reads mind it For the passage, in view of the way the author treats it, is rather obscure to him, the more it is to the readers to whom he wants to clarify it, and he has omitted the find-spot Daniel. The 'horror of devastation' means a future

14 'devastator', who will erect a 'terrific' idol in the Temple (I Macc 1:54, Dan 11:31; 12:11). But the author makes out of it what at first sight already seems to be obvious: a devastating army building its camp near the holy city, Jerusalem. This can have been influenced by the next misunderstanding as well as this false explanation can have done to help along the latter or both simultaneously can have, while also there can be the influence of real events, but as well this can fail. Probably the author is a Greek himself. Now the question arises: Did not Marc already apply the prophecy of Daniel to the experienced events at Jerusalem? Well, in a Jewish author, as he must be, on the one hand you may suppose a higher level of exactitude than in a Greek, on the other hand we have to count with polyinterpretability. Coming together in the question: what is the margin here? As a starting-point to answer this question, indeed, anyhow we must take into account a symbolical explanation of 'horror of devastation' in the sense of 'devastation'. Is 'see standing on the spot' appliable to an army? Or is it also to a devastation taking place? And what is that 'spot where it should not stand'. At best it is Jerusalem itself. True, Daniel speaks of a devastator who approaches (through the air), and this can be applied to an army, but also of a 'horror' which is erected' and this applies to the Temple as place is concerned. But here it can have a more extended application. Has it been written in (proto-)marc as a pseudo-prophecy, to which, just used as a symbol, as such being vaguer than Luke's rendering, it lends itself well? In (proto-)mark, however, also is written: 'he who reads it must attend to it' and in Mark, who does not mention Daniel, this could be interpreted as applying to what the author writes down here. But Matthew, who mentions Daniel, makes clear what also in Marc is the most probable, namely as a part of Jesus's speech, that is meant here: he who reads Daniel must mind it. n10 If now this is part of a pseudo-prophecy constructed afterwards, it carries much too far, as explicitly as it is written down, to keep up the appearance, that earlier bible-readers had to be warned, whereas the events referred to already have taken place. This would be too perspicuous. This now works to the advantage of the view-point that the speech had been transmitted in the way of logia, already before the events at Jerusalem took place. In this light the relative vagueness of the symbolics now only strengthens this impression, the more as in comparison with what then took place the description of it in this speech is very exaggerated: the gospel preached to all peoples instead of only churches established everywhere; mutual treason prevailing everywhere; if the time would not be shortened, no flesh would be saved instead of only Jews in Jerusalem, indicating a vision - which as such is hyperbolic - of a terrible and total civil war all over the empire; together with peoples and kingdoms rising to one another, instead of the insurrection of one people against Roman domination. And all this in one breath with the vision of the end, leaves all agreement with experienced reality behind. This as built upon the latter does not fit to a refined intention needed to make what happened resemble the sketched. Also a sentence as 'who is on the roof must not go downstairs and go in to take something from the house' only is figuring without the value of a description. With these apocalyptical characteristics Jesus' prediction of a total destruction of the Temple seems to contrast. Has maybe this sharp description been added to Marc afterwards so that, true, the speech does not reflect the destruction immediately, but the ultimate redaction of the text does, in agreement with the fact that the description does not belong to the speech, but precedes it? This is highly questionable, because: a) It is unimaginable, that in the apocalyptical speech the destruction of the Temple is not comprehended. For this is the more proper application of Daniel in a prophecy of woe against Jerusalem, as we saw. As well Jesus s description of the devastation of the Temple is to be considered synonymous with this. So it needs to be nothing else but one prophecy of woe. A similar prophecy of woe also is the logion Mt 23:37/Lc 13:34/35. For a prophet the cursing of a stubborn city is all but strange and such a speech in apocalyptical images even must be called typical (cf. Apocalypse 18, Jesaja e.g. 17). But is the description of the destruction of the Temple not too concrete, as though Jesus sees it approaching? Does this not indicate an artificial construction of a pseudoprophecy made afterwards? But mark you: b) If the prophet was convinced, that the Temple would be destroyed and indeed within a short time (Mc 13:30: 'this generation will not pass away, before all this has happened' and passim), he could say this in this way too (cf. Jer 7:14). n11 The fact that, when answering the question: does the description root in the speech itself or in real events?, we are inclined to attribute the description to the experience of real events, is to be explained by our knowledge of 'how it ended'. But assume we did not know it, we would not have any difficulty to see the description as one with the speech. There, however, is not any reason to consider the theme and also the logion Mt 37-39/Lk 13:35 containing it not as old as 'Q' as such. The identity of this 'corpus' of pronouncements lies in the stamp it carries of whom it apparently stems from and in this it will have one age. This logion must have the same age, as it does

15 not withdraw itself anyhow from this, in view of its character of warning and its theme being faith required by Jesus himself versus unbelief in those whom he addresses, certainly also Jerusalem. So the conclusion we must draw from the above is, that also the dating of its Mark-element does not make Luke originating after 70 plausible. Yet positively there is something which makes the balance of consideration go into the opposite direction and seems to plead against the earlier dating of Luke and that is Jesus saying Luke 19:41-44; 'For there will come days on you, that your foes will throw up a bulwark against you and encircle you and narrow you from all sides, and they will tread you and your children and leave not a stone on another one, because you have not noticed the time, that God regarded you.' A mouthful and Luke is the only one who has this. In him it is a 'Leitmotiv' and already being at issue before Jesus's big speech. And this description is so accurate, that our conclusion must be, that - what I talk about text-corruption? - even intention must be the case. But now observe: 19:41-44 as said is not in the other synoptics. And Jesus says this to the town while approaching it and sees it extending itself before his eyes. Did some listeners write it down? No, real only can be a thought, but nobody can read this. But because of the coming speech it can supposed to be already in Jesus's mind, when he is approaching Jerusalem. So it only can be a written anticipation to the big speech and being a theme Jesus touched upon more than once. Than this is 'Jerusalem, your house will be abandoned to you, because you are stubborn'.the synoptical no stone will be left on the other one, also being a core of 19:41-44, in its essence is the same as the devastation which is connected with the horror of devastation in the speech to come even as is the case with Lk s siege and trampling, but then in the speech as being read through his spectacles. Are all these interpretations 'se non è vero è ben trovato', but must they yield to the explanation which generally is given, that simply Luke(?) wrote while being impressed by the siege of Jerusalem, because otherwise it has too much a prophetical and too extended a coincidence of agreement with this? Because, though real events may not be intrinsically necessary to an explanation, none of the arguments called is able to annihilate this impression? Let us, however, pay attention to the fact, that a corruption, not so extended, and a clarification are two different things, but it is possible, that real events can have given occasion as well to corruption as to clarification of what was heard. Whether they have, it even would be strange, if it were not so. But must we go so far to assume it? As the necessity of clarifying it otherwise is obvious too. And a far greater coincidence, say, a prophecy, contained by the error too, is the prediction of the exile to all gentiles and the return of the Jews to Jerusalem, when the time of the gentiles is over. For the author just was not present to this neither, but, as a substitution for this, not even the ground of this pronouncement can be sought in - what else than? - it being a central prediction of the Torah, which by the fall of Jerusalem explicitly becomes here a theme again. For what just to raising this matter thus explicitly - mark you: filled in at this place - is the inducement? In uncorrupted (proto-)mark nothing is descriable that can serve to it. But in the way shown above it can be explained very well. But for this latter same reason the agreement of the text with the events of 10 will have its inducement in these neither. This goes further than concluding, that to explain it real events are not explicitly necessary. For here in a satellite we have a case we can argue very well not to have any inducement outside of the text itself so that the more we can ask rhetorically: why it should be the case then with the text as such? Beside the story of Philippus and the treasurer of Ethiopia making clear, that it is entirely unnecessary to suppose any popular etymology, this is the second good argument, that what we read in Luke here is nothing else but an autonomous corruption of the text. And this impression still is strengthened, when we consider, that the corruption of sound is small enough to be caused by bad understanding. Why one should reach out for an explanation which needs to be nothing more than apparent? The accidentalness of the agreement nevertheless can be explained from the fact that surely its fundament is constituted by a prediction to Jerusalem, in wordings like a dark mirror. It has nothing to do but to undergo this corruption which is not too accidental not to be closer filling in a text provoking it soon. Because all hearing and reading makes fill in more than the wordings strictly induce to, the more this is the case, when something that is obscure (here: through a misunderstanding) asks for it. The way in which the 'horror of devastation' is filled in may illustrate this. Nevertheless still a heavy counter-argument is to be considered, this being: Does in the mind of the writer a theme play a role, which we have to see expressed best in Jesus's last words n12 (at the beginning of Acts), the promise of restoring the 'kingdom' to Israel, mentioned by him only, yes which is played by him repeatedly and together with speaking twice about the ruin of Jerusalem (here and in the logion discussed) easily can betray, that the author has experienced the latter really? But against this it can be emphasized again, that Matthew has this logion too, so that to make the ruin of Jerusalem, which might be connoted with it, a specific lucan theme only Jesus's last words rest. But these just refer to the big question not answered to yet, which without doubt the disciples must have had. Namely: When Jesus, being the acknowledged Messiah, will liberate Israel from its political suppression? This is a motive

16 which in view of Luke having worded it through the men of Emmaüs really may be considered a lucan motive. But this motive is not the same as the other one, which is supposed to be inspired by the fall of Jerusalem. The reason of the author's interest in it needs not to be sought beyond the fact that in taking over what was transmitted to him he was an active enquirer who only through acting so must have encountered this important motive which really must have been a hot item. And it also could be the reverse of supposing such an influencing datum: the logion common with Matthew (Lk 13:35; Mt 23:37) just together with the speech understood wrong can have contributed to direct the author's attention to this theme further and to make him, not only: registrate, but also: mention explicitly Jesus's last words. n5 of things Our conclusion is: Actually we need not to do more than to assume, that Luke is nothing else but a well-meant rendering of Marc and in his fault being prophetical 'by accident'. With this we can return to our point of departure. There is no sufficient reason anymore to date this gospel after 70, but only in the time about or after Paul's trial in Rome. The more this is obvious because the exordium of his gospel speakswhich have become fulfilled among 'us', 'as they who from the beginning were eye-witnesses and servants of the Word have rendered to us'. This does not appear to indicate so late a date. Anyhow there is not any reason to doubt about this exordium. And we have no need to make refer this to a date which is unnecessarily late. Epilogue: when we try to date the gospel of Luke, at once, limitatively, we do Mark's, whereas this has been inserted in Luke. In the way this has happened we find at least one indication, that Matthew roots in a core which has existed before Mark. Together with this, in view of the big similarity of Mark with its Matthew-variant, apparently the distance in time with it is not very large, so that also Matthew can date from before 70 very well. This impression is strengthened by Matthew mentioning HaKeldama, the Blood-field, a cimitery for foreigners being called so 'until today'. This would be strange as the whole city has been devastated thoroughly, like Flavius Josephus says, even though the cimitery was outside of the wall. n13 A similar argument applies to the fourth gospel mentioning a bathing-establishment which is in Jerusalem (5:2). And this is said by a man who could afford to maintain he had known Jesus himself (I Jo, Jo 1, the author is evidently the same person), without needing to fear contradiction from the side of his addressees (I, II, III Jo). One could suppose yet, that the first letter, that mentions this acquaintance with Jesus has been antedated by the late author, but for doing this the material agreement with the second letter is too big, that at its turn agrees too strongly with the third letter, that, in view of its intention and content certainly is not antedated, but so that neither any antedating is possible with respect to this one. Therefore there was not anything offering a glimpse of a handhold to this supposition. Even if one might think he has written past 70, why you should suppose this with that indication. n14 are within the margin of time indicated by Luke, without having any need of being placed after 70. It won't do in fact to declare this author to be a liar. The gospels have been written, while eye-witnesses of the described were alive yet. Jan Thurlings Author of Ecumenical Theology

17 HOME Jan Thurlings est l auteur de THE CONTROVERSY ROME-REFORMATION AS A HISTORICAL MISUNDERSTANDING Jan Thurlings Neerlandais English Allemand Essence et apparence. Nouvelle intelligence de la datation de l Évangile de Saint Luc en cohérence avec autres datations Il ne paraît être pas sujet de discussion davantage, que l Évangile de Luc se doit dater d après l an 70. Une importante raison de ce-ci sont les dessin de la perdition de Jérusalem dans le discours de Jésus sur ce sujet. Ou Marc et Matthieu s y expriment vaguement, Luc le dessine très clairement. Néamoins le date de naissance des deux autres évangiles synoptiques peu à peu est arrivé à ce côté-ci de ce date lui aussi. Ce qui a causé cet effet est l assomption d un date tardif par raisons de prudence. Peu à peu ce-ci a commencé à conduire une propre vie de sorte que l idée s a éte fixée que les savants s ils n avaient pas constaté ce date tardif, néamoins l ont gagné comme un resultat. Ce-ci est renforcé par certains amateurs. Or, j ai toujours été surpris, que Luc esquisse très exactement la devastation de Jérusalem, étant la raison de dater cet évangile après 70, mais ne racconte pas dans les Actes de Apôtres (du même auteur), comment le procès de Saint Paul devant le tribunal de l empereur eut fini, moins encore mentionne sa mort, mais termine à sa demeure à Rome en l attendant. Si on dit: Actes ne va plus loin que le demeure à Rome, simplement pour avoir un fin convenable, il reste étrange qu y est mentioné expressément deux années d habitation à Rome. L omission du jugement peut avoir deux causes: Ou au moment du fin d Actes le jugement n etait pas encore rendu. Mais alors il faut avoir été une durée d attente plus longue que deux ans et ce-ci n est pas exclu (ou est-il?) Ou le jugement à peu près à ce moment (pendant les deux ans ou un peu plus tard) ne faillit pas à être prononcé, mais était si généralement connu, que, parce qu il allait de soi, l auteur ne l a pas mentionné. Mais ce-ci s agit seulement comme ça - de nouveau - à condition que les Actes des Apôtres ne fussent pas écrits très longtemps après le jugement. Si, au contraire, ils fussent écrits beaucoup d ans plus tard, il n y a plus cette évidence et on attendrait, que à moins serait mentionné comment finit cet appèl à l empereur. Ou est-ce que une actualité dramatique a un long effet, jusqu à depuis 70? Par exemple par ce que le jugement n est pas intéressant davantage, lorsque Paul est mouru la mort de martyr? Nos soupçons sont dirigés dans ces directions par ce dessin net de la perdition de Jérusalem dans l évangile de Luc. Plus encore en vue que l auteur, si bien il se base sur Marc (ou Marc-originel) n15, s en décline très fortement. Car la raison qui semble manifeste est, que l évent dramatique décrit s est déroulé en attendant et a été inséré. Jusque là le consensus d aujourd hui semble faire les considérations de dessus une station passée. Mais elles regagnent la plus haute actualité, quand nous comprenons, qu il y a une autre explication pour (ce qu on pourrait appeler) la déviation de Luc. Ce qui tire l attention est que l auteur hellénophone parfois n entendait ou ne comprenait pas bien toujours ses informants est rend une fausse interprétation de leur récit, ce qui fait probable, qu il était un hellénophone aussi en personne. Pour voir ça nous regardons un autre passage, à savoir le compté le plus bizarre, que nous offre Actes (ch. 8), le récit du baptême du thésaurier d Éthiopie. Nous y lisons, que admonesté par un ange, l évangéliste Philippe va à la route qui conduit vers le Sud, là à Gaza l évangeliste monte une voiture dans laquelle le thésaurier d Éthiopie, en retournant de Jérusalem est en train de lire Isaïe, Philippe le convainct de que Jésus est le Servant Souffrant décrit par Isaïe, et un moment plus tard il baptise l homme dans le premier étang qu ils rencontrent. Puis l Éthiopien ne voit mëme plus Philippe, parce qu il est rempli de grande joie; le Saint Esprit arrache l évangeliste, qui ensuite est recontré à Azote. C est un compte étrange. Mais il faut reconnaître ce qu on lit. Vers le Sud en grec est 'eis tn mesmbrian', ce signifie aussi au pays du sud, pour ce-ci est registré Éthiopie, le pays de la reine Candace n16, comme une indication générale. (Homme) près de Gaza est ('ανηρ ) 'επι της γάζης', mais ce signifie aussi homme sur le trésor ; par joie dans l Esprit il ne le voyait plus est le mëme que: par(ce que) l Esprit (le jouissait) il fut soustrait de ses yeux, ce que devient: L Esprit l arracha. En combinaison avec le fait, que le premier qui fut enseigné de cette histoire encontra Philippe à Azote, ce devient facilement: L Esprit l arracha et il fut trouvé à Azote. C est un clair exemple comment un compté peut être corrompu par mal entendre. Ce qu il aura eu lieu, est que à un certain moment deux versions étaient venus en circulation, la vieille qui était la correcte et une jeune corrompue, dont l une fut comprise comme information ajoutée, un sort de lent double. Après que j eus découvert ça, dans le Nouveau Testament j ai cherché des autres comptes possiblement

18 corrompus, mais je ne les trouvai pas (les anges Lk 22: 43 et Jo 5:4), qu on pourrait considérer comme tels, ne sont pas de corruptions, mais des additions postérieures), jusqu à je encontrai la déviation qui constitue le thème de cet article. Comparons: Marc, Matthieu et Luc Marc (13:30) a: και ει μη 'εκoλσβωσεv κύριoς τας 'ημέρας, 'oυκ 'αv 'εσωθη πάσα σάρξ, 'αλλα δια τoυς 'εκλεκτoς 'oυς 'εξελέξατo 'εκoλοβωσεv τας 'ημέρας kai ei me ekolobosen kurios tas hemeras, ouk an esothe pasa sarx. alla dia tous eklektous hous exelexato ekolobosen tas hemeras et si ne pas raccourcissait le Seigneur les jours, pas bien fut sauvé toute chair (toute chair = aucune chair) mais pour les eligés que éligea raccourcissais les jours il. Matthieu (24.22) a 'και ει μη κoλoβωθσαv αι 'ημέραι 'εκειvαι, oυκ 'αv 'εσώθη πάσα σάρξ'. δια δε τoυς 'εκλεκτoς κoλoβωθήσovται αι 'ημέραι 'εκειvαι' 'kai me ekolobothesan hai hemerai ekeinai, ouk an esothe pasa sarx, dia de tous eklektous kolobothesontai hai hemerai ekeinai et si n étaient pas raccourcis les jours ces pas bien sauvé toute chair fut (= aucune chair fut). mais pour les éligés sont raccourcis les jours ces Luc (21:24) a: και πεσovται στόματι μαχαίρης και αιχμαλωτισθήσovται εις τα 'έθvη πάvτα, και 'Iερoυσαλημ 'έσται πατoυμέvη 'υπο 'εθvωv, 'άχρι oυ πληρωθωσιv καιρoι 'έθvωv -kai pesontai stomati machaires kai aichmalotisthesontai eis ta ethna panta, kai Hiërosalem estai patoumene hupo ethna, achri hou plerothosin kairoi ethnon' et il tomberont par le bout de l épée et sont captivés à tous peuples, et Jérusalem sera foulé par les peuples, jusqu à seront complis les temps des peuples. Comme Matthieu, Luc se base sur un texte transmis à eux qui presque coincide avec Marc: Marc ou Marcoriginel, probablement transmis oralement. Vu que nous verrons, que le texte de Luc est une corruption, au mëme temps il deviendra évident, que comme base de départ il faut prendre Marc-originel selon la reception de Matthieu, qui donne un passif 'εκoλoβώθησαv, ekolobothesan'. Une impression à laquelle je ne sais pas me soustraire point est la congénialité de son de 'αιχμαλω-', 'aichmal-', prononcé en koine 'echmal-', avec 'ekolob-'. Ce-ci fait soupçonner que ce qui se montre ici est une corruption par mal entendre, que déja était le premier qu il faudrait supposer, vu que l un text se base sur l autre. Une telle cohérence et très plus probable de que nous devrions assumer que l'auteur du texte aie écarté l'ancienne version et rempli la place vide avec une nouvelle, n'est ce pas? Nous verrons, que ce son-ci corrompu est un une pièce de câble tordue, que se trouve sur la surface. Ce qu il faut prendre comme origine de Luc la version de Matthieu est indiqué par le suivant: 'aichmaltisthesontai' (ils seront être captivés) peut être considéré comme transposition de l actif aichmaltisan. Ce-ci est explicable avec une facile conséquence et plausibilité comme une variation de son de 'ekolobothesan' (dans la prononciation koine), étaient raccourcis. Qu est-ce qui fut raccourci? 'Hai hemerai ekeinai', ces jours-là. Mais qu est ce que nous voyons dans Luc? : Ils tomberont par l épée et seront captivés. Or si ces jours n étaient pas raccourcis, 'ei m ekolobothesan hai hemerai ekeinai', avec r guttural hébraisant (ou pareil), prononciation actuelle, mais aussi bien possible dans l antiquité, en prononciation koine 'ei mé ekolobothisan himerei ekinei' (possiblement inclinant à étchini ), très facilement est transposable en 'ei mé echmalothisan hé macheiré kt(j)ini', 'και ει μη 'αιχμαλώθησαv, 'η μάχαιρη κτείvει': s ils n ont pas captivé, l épée tue. Si ce-ci est transposé dans le passif, on arrive à ce qui nous trouvons dans Luc. C est très bien possible, néamoins spéculatif. Mais cette hypothèse continuement est nourrie par cette trop grande similarité de son, ce qui est en correspondance avec ce qu il faut supposer en premier lieu, c est à dire qu il se traite d une corruption de Marc (originel) est qui maintenant est cette pièce visible de câble qui était souterraine. On en peut agrandir la certidude en contrôlant à soi-mëme la facilité avec laquelle 'kai me ekolob etc.' est entendu comme 'kai me echmal etc.', et ensuite en analysant ce qu on est en train de faire ainsi: considérez keimékolobothi-: Aidé encore par le premier son labio-nasale m pour l écouteur qui l écoute vite il y a l effet, que l obscure premier o en le b interfèrent avec la conséquence que un son m soit ajouté à l o, ce qui enlève quelque clarté de b: donc: keimék m olowthi-. Ce-ci comme touchant à keméechmaloti inversement est touché par ce-ci et ainsi immédiatement ce-ci devient ce même keméechmalti. Il y a de plus qui est visible. Considérons-nous le grammaire, là donc il ne faut past entendre: s ils n avaient pas captivé (ou captiveraient), l épée les aurait tué (ou tuerait), mais l épée ici tue réellement, sauf si on a fait des

19 captifs. Et ça justifie la transposition actuel: il tombent (-eront) par le bout de l épée, et ils seront (car réellement) captivés. Ce mal entendre de être raccourci et de ce que suit, d ailleurs a des autres conséquences. Du reste en Marcoriginel était écrit: 'oυκ 'αv 'εσώθη πάσα σάρξ'. δια δε τoυς 'εκλεκτoυς κoλoβωθήσovται αι 'ημέραι 'εκειvαι' -'ouk an esothe pasa sarx, dia de tous eklektous kolobothesontai hai hemerai ekeinai'. bien pas sauvé toute chair n était pas (= aucune chair était sauvée) mais pour les éligés seront raccourcis les jours ces À l égard du changement à captivaient ce second 'kolobothesontai hai hemerai ekeinai' ne continue pas être objet de mal entendre, non: il apparait pas touché par cela, mais ce qui a lieu est que par cette fausse interprétation de 'ekolobothisan' il est influencé. Car maintenant ce qui est raccourci n est pas ces jours, mais la captivité, si on veut: l exil. Et cette-ci est raccourci - toujours - pour les éligés (j ai rejeté l interprétation de ce mot 'eklektous' encore compris comme captivés comme trop artificielle). Ce qui du reste appelle l attention est, que dans la place ou Marc(-originel) dit 'esth pasa sarx' est écrit 'eis panta ta ethna'. Ce qui frappe ici est que 1) le mëme lieu dans la proposition que tous les deux occupent, 2) le mot commun (une déclination de pas, 'tout', 3) la congruence matérielle de 'panta ta ethna' et toute chair. Qu est ce que a lieu dans l esprit de qui entendit le texte originel? J ai trouvé une et ne que une explication suffisante qui s adapte parfaitement est qui en le considérant continue à s affirmer parce que rien ne tord pas et c est qu il a entendu: kai ei me echmalotisan, he machaire kteinei, ouk an esothen pasas sarkos και 'ει μη 'αιχμαλώθησαv,'ημαχαίρη κτείvει, oυκ 'αv'έσωθεv πάσας σαρκός et s ils ne captivaient pas, l épée tue, (si) bien pas au dedans de toute chair (= ils captivaient vers toute chair). Car dans premier lieu il n est rien d étrange dans la supposition de que sarx fut entendu comme sarkos, par ce le système de cosonants de l ébreu ou une langue congéniale ne connaît pas un son x, c est à dire une rapide succession de k et s. Qu est que se passe toujours dans tels cas? Le parleur allophone entrepose une voyelle. Un phénomène connu dans la vie quotidienne. Voici une seconde indication que l auteur hellénophone a eu un informant sémitique hébraisant. Car les deux remarquabilités se renforcent mutuellement pout faire ceci plausible dans la lumière du suivant bien supponible: Ce qu il faut s être passé est, que par la répétition rhythmique de la negation, donc μη (comme tel déterminé par 'ει) et oυκ, le 'oυκ 'εσώθεv πάσας σαρκός' suppletoire, arrive en harmonie avec la proposition subordonnée ouvrante. Si bien 'έσωθεv, qui se remue entre de dedans et dans, comme leur resultante ne soit pas définiment un mouvement vers quelquechose, c est indifférent, vu que l exil n est pas un mouvement de dehors vers quelquechose, mais plus en partant d un centre remplit toute l humanité. Quant à l addition de 'εσώθη (pron. esothé) >'έσωθεν, mon dictionnaite grec mentionne à 'άvωθεv (pron. anthen) sur θεv, -then, dans ce cas v souvent a appocopé, ce qui donc exactement correspond avec le proposé ici: le v est rajouté. Ce qui est compris est le suivant: kai ei m echmalothesan, he machair kteinei, ouk an esothen pasos sarkos, s ils ne sont pas captivés, l épée tue, (si) bien à dehors de toute l humanité: Dans la mesure que ce sonnait pour l écouteur un peu énigmatique, il aura cherché une sortie à comprensibilité et il est très bien possible que l interpréteur, qui automatiquement dans son esprit cherche à bien placer, un moment a renversé: l épée tue, s ils ne sont pas captivés, pas à dehors (= dans) toute chair. Si ça ne pourrait pas expliqué dans cette manière, d une part une pièce d information serait disparu dans le néant, d autre part une addition se serait ajouté spontanément. On peut contrôler tout et se rassurer, que tout ce changement de constitution peut être confirmé par l assomption d un mot qui est mal entendu et ce qu il faut prendre comme un solide point de départ, comme firme fixation, pour l entreprise de ce que pour le reste est une descente spéléologique. Il ne faut que répéter vite la similarité de son 'kei mé ekolobothésan'-'kei mé echmalothisan' Et même c est surprenant: car, encore, Luc partit de Marc(-originel). Si nous nous réalisons quelquechose, le reste va plus de soi que lorsque on doit s efforcer pour suivre les pas successifs. Ce-ci peut être très clair, si encore nous laissons se succéder tous les sons entendus: 'kai ei me echmalotisan he machaire kteinei, ouk' an esothen pasas sarkos, dia de tous eklektous kolobothesontai ai hemerai (tes echmaloseos'), s ils ne captivaient pas, l épée tue, < (si) bien toute chair dans<, mais pour les élus les jours (de l exil) sont raccourcis. (Donc jusqu à ce temps [= jusqu `a leur temps soit passé] Jérusalem est foulé par les peuples ). Nous voyons, que cette spéculation est capable d expliquer le text entier comme une unité: Il ya a toute raison, que une corruption est le premier qui doit ëtre supposé; et que le changement de 'hemerai ekeinai' à 'he machaire kteinei' est minimale à conduire pourtant au phénotype que nous rencontrons dans Luc. Est-ce que 'Hineininterpretierung' sur le fond des évènements historiques a favorisé cette corruption? Ce fait la question. L entier image est tel qu il y ait un grave accent sur la corruption autonome par la voie du son. Veut ça

20 dire que les événements autour de Jérusalem ne firent pas ceux qui entendaient ce passage effectuer un sort d étymologie populaire? N a-t-on pas entendu ce-ci par préférence? Où en comparaison avec ce-ci vouloir entendre l arrachement par l Esprit de Philippe ce préférence est avoir voulu entendre une reminescence des comptés sur Élie et Élisée, bien que ce-ci n ait pas été ce qui l a provoqué, mais tout au plus y a pavé la voie. Mais dans le cas en question il est possible, que des événements réellement appris ou éprouvés ont favorisé mal entendre. Pourtant ça n est point nécessaire. Ce qui pour voir ce-ci est d importance décisive est que le cas de bombarder un pieux Gazaïen ministre de la reine du Midi montre, qu une telle corruption peut avoir lieu hors d aucune étymologie populaire: déja nous pouvons tirer la conclusion que pour la datation une ressemblance entre le texte et les événements n a pas de valeur. Pour l expliquer être exposé à mal entendre en soi suffit. Nous y continuerons dessous. Or, mal entendre un fragment a produit la nécessité de transférer le message dans les propres mots de l écrivain. Donc il s est efforcé à éclaircir ce qui autrement serait un peu incomprensible, au moins par la considération que comme il est dit là, ainsi on ne le dit pas en prose convenable. Mais pour supérer ce qui au moins pour grecs est trop obscure, un éclaircissent d un plus ample passage, duquel ce-ci fait part, est nécessaire. Car nous voyons, que l auteur a rendu Matthieu 24:15 'οταv 'oυv 'ιδητε το βδέλυγμα της 'ερημώσεως το 'ρηθεv δια Δαvιηλ τo πρoφήτoυ 'εστός 'εv τόπω 'αγίω, 'αvαγιvώσκωv voείτω' 'hotan oun idete to bdelugma ts eremoseos to rethen dia Daniel tou proftou hestos en topoi hagioi, ho anaginoskon voeito', (vous) quand voyez l horreur de la dévastation la mentionnée par Daniel le prophète present au lieu sacré, le lecteur y doit penser, variant (de?) Mc 13:14: 'οταv 'ουν 'ίδητε το βδέλυγμα της 'ερημώσεως 'εστηκότα 'οπoυ ου δει, 'ο 'αvαγιvώσκωv voείτω' 'Hotan de idete to bdelugma tes eremoseos hestekota hopou ou dei, ho anaginoskon noeito' Quand or voyez l horreur de la dévastation present ou il ne convient pas (vous), le lecteur y doit penser interprété dans un manière déterminé. Car ce passage, vu le traitement auquel il le soumit, pour lui et plus encore pour ses lecteurs pour qui il veut éclaircir, est assez obscur et l auteur a omis le lieu d origine Daniel aussi. Le horreur de la dévastation se rapporte à le devasteur, qui viendra en érigera un horrible idole dans le Temple (I Macc1:54, Dan 11:31; 12:11). Mais l auteur en fait ce qui à première vue semble évident: une armée dévastatrice qui fait son camp près de la sainte cité, Jérusalem. Ici la fausse notion peut avoir influencé cette explication fausse par l abâtardissement de dessous aussi bien comme cette fausse explication peut avoir fait celle-là, ou chacune l autre, pendant qu il y peut avoir aussi l influence d événements réels, mais aussi bien pas. Probablement l écrivain fut un grec. Or se pose la question: N a pas Marc déja appliqué la prophétie de Daniel aux événements éprouvés autour de Jérusalem? Pour commencer: Dans un auteur juif, comme ce-ci bien doit être, on peut supposer un plus grande exactitude, d autre part il faut compter avec polyinterprétabilité, confluant dans la question: Qu est-ce que le marge du possible ici? Pour pouvoir répondre à ces questions en chaque cas il faut compter avec l explication symbolique de horreur de dévastation comme dévastation. Est-ce que voir être present dans le lieu s applique à une force armée? Ou aussi à la dévastation qui a lieu? Et qu est-ce que ce lieu ou il ne convient pas? C est tout au plus Jérusalem lui mëme. Il est vrai que en Daniel on parle d un dévastateur qui se rapproche par l air, est c est applicable à une armée, mais aussi à le horreur qui est érigé et ce-ci se réfert à l endroit du Temple. Mais ici ce-ci peut avoir bien une application plus ample. A ce été écrit dans Marc(-originel) comme une pseudo-prophétie, où exactement employé de symbole, qui comme tel est plus vague que la notation de Luc, ce se prëte bien? Pourtant dans Marc(-originel) est écrit: Qui le lit, doit payer attention et dans Marc, qui aussi n appelle Daniel pas aussi, on pourrait interpréter comme regardant ce qui l auteur note ici. Mais Matthieu, qui mentionne Daniel, fait clair, ce qui aussi dans Marc est le plus probable, à savoir que c est un part du discours de Jésus, que ici l intention est: Qui lit Daniel doit payer attention. n17 Si ce serait une pseudoprophétie construite plus tard, on va trop loin, si on faisait semblant avec quelquechose si explicite, qu il fallait avertir des lecteurs de la Bible précédents, pendant que les événements ont eu lieu depuis longtemps. Ça appellerait trop l attention. Or cela favorise le point de vue que le discours a été transmis dans la manière de logia, avant que les événements autour de Jérusalem avaient lieu. Dans cette lumière le vague relatif du symbolisme ne fait que renforcer cette impression. De plus parce que en comparaison avec ce qui alors eut lieu la description dans ce discours est très exagéré: l évangile prêché à tous peuples au lieu de seulement des églises établies partout; une trahison mutuelle universelle; si le temps n est pas raccourci, aucune chair serait sauvée, au lieu de seulement les juifs à Jérusalem,