Suhareka Mjedis për t'ardhmën

Transkript

1 Suhareka Mjedis për t'ardhmën Plani Zhvillimor i Suharekës

2 Imprint Komuna e Suharekës Botues: Univerziteti Teknik i Vjenës, Departamenti për Zhvillim Hapsinor, Infrastrukturë dhe Planifikim të Ambientit, Qendra për Planifikim dhe Zhvillim Regjional Ekipi Projektues: TU Vienna: Dipl.-Ing. Dr. Thomas Dillinger, Dipl.-Ing. Petra Hirschler, Raffael Koscher, Dipl.-Ing. Skender Kosumi, Dipl.-Ing. Sabine Neff, Dipl.-Ing. Dr. Gerhard Schimak, Dipl.-Ing. Nina Svanda; mecca: Dipl.-Ing. Dr. Hannes Schaffer; im-plan-tat: Dipl.-Ing. Robert Kalasek, Dipl.-Ing. Sebastian Reinberg, Dipl.-Ing. Martina Scherz; urban+: i.d.a. Dukagjin Hasimja, i.d.a. lir Gjinolli, i.d.a. Eliza Hoxha MAHS, i.d.a. Shqipe Spahiu MESP, i.d.a. Arlinda Rifati MAHS, i.d.a. Vigan Perani, GIS expert Bekim Kajtazi MSc. Editor: Dipl.-Ing. Skender Kosumi Dizajni: Studio Forma, Prishtinë Shtypi: Prograf Prishtinë Fotografitë: TU Vienna Department of Spatial Development, Infrastructure and Environmental Planning, urban+ (p.1, p.4, p.5, p.6, p.11, p.12, p.14, p.20, p.22, p.23); BMLFUW (p.1, p.8 Rita Newman; p.1, p.9 AMA-Bioarchiv/Pichler; p.14: Rita Newman; p.16; p.17: LFZ / Buchgraber), PIXELIO (p.8: S. Hofschlaeger; p.1, p.9: Günther Redenius; p.18: Mike Schwarzenbeck; p.19: schemmi; p.20: mad max) Mars 2009 Financuar nga ISBN

3 Përmbajtja Parathënia...2 Suhareka krijon të ardhmen e saj...4 Suhareka Ambient për t ardhmën...6 Agrokultura, turizmi, energjia si dhe ndërrmarrjet e vogla dhe të mesme...8 Strukturimi i ardhmërisë: Korniza e zhvillimit hapsinor për Komunën...10 Përfitimi nga destinimi i integruar i sipërfaqeve dhe hapësira e banimit...12 Ambient i qëndrueshëm për një stil modern të jetës...14 Agrokultura ekologjike për vende pune dhe jetë të mirë...16 Turizmi si një shtyllë e dytë e ekonomisë lokale...18 Know-how dhe mundësitë për të gjithë...20 Drejtë një mobiliteti më të sigurtë, më inteligjent dhe më të gjelbërt në Suharekë...22 Pjesëmarrësit në procesin e planifikimit

4 Dr. Sali Asllanaj Kryetar i Komunës së Suharekës Në shkurt të vitit 2008 Kosova u bë shteti me i ri i pavarur në mesin e shteteve tjera evropiane. Me hapjen e kësaj rruge të re vendin tonë si në nivel qendror ashtu dhe në atë lokal, e presin sfida dhe angazhime të medha për të pasur nje zhvillim multisektorial krahas vendeve tjera. Pas hartimit të planit hapsinor të Kosovës, komunat filluan hartimin e planeve zhvillimore komunale dhe urbane. Me hartimin e ketyre dokumenteve besojmë se janë krijuar kushte ideale me nje pikënisje të mirë për investime të përbashkëta në qytetin tonë me ndihmen e nivelit qendror dhe donacioneve nga jashtë. Marrëdhëniet e mira me komunat fqinje do te mundësojne që të realizojme një planifikim të mirefilltë hapsinor me një zhvillim të shpejtë në të ardhmen në interes të përbashkët. Ne si komunë, kemi arritur që në një periudhë relativisht të shkurtër kohore të nxjerrim ne aprovim keto plane. Realizimin e këtij planifikimi e ka mundësuar donacioni nga Agjensioni Austriak për Zhvillim me zyrë në Prishtinë si dhe participimit komunal. Si rezultat i këtij investimi, ne jemi një ndër komunat e para që kemi arritur të përcaktohemi në vizionin dhe kahjet e zhvillimit të komunës për 10 vitet e ardhshme. Falë punës së palodhshme të stafit komunal në përgjithësi që kanë ndihmuar në dhënien e informatave dhe vërejtjeve, stafit nga drejtoria e urbanizmit, këshillit të eksperteve për planifikim, punës së planifikuesve nga Universitetit Teknik i Vjenës si dhe Studios UrbanPlus nga Prishtina, është arritur që ky dokument të kompletohet me elementet e nevojshme duke i dhëne mundësi së ardhmes për zhvillim në fushën e bujqësisë, shëndetësisë, arsimit, drejt një kahje të zhvillimit ekonomik modern. Përpos planit të hartuar nga ky donacion, është mundësuar që ky plan të jetë i lexueshëm edhe në mënyrë elektronike fal gjeodatabazës së ofruar nga planerët, ofrimit të programit të GIS-it si dhe krijimit të mundësisë së ndryshimit dhe plotësimit të tij në të ardhmen nga ana e stafit komunal të trajnuar në këtë drejtim. Pas aprovimit të tij nga Asambleja, komunën tonë e presin sfida të mëdha në realizimin e projekteve strategjike që dalin nga këto plane. Qyteti i së nesërmes do të ketë një ekonomi të qëndrueshme që ka definuar të ardhmen e saj në strategjinë e zhvillimit e që në partneritet me të tjeret dhe në përfshirjen e akterëve të ndryshëm do të ecet drejt bërjes realitet. Një kusht për të ndodhur kjo ka qenë dhe është procesi i transparences dhe i diskutimeve publike. Në këtë drejtim veç se shihen rezultatet e para si në infrastrukturën rrugore dhe atë të ujësjellësit dhe kanalizimit, në arsim, shëndetësi, në hartimin e planeve prioritare si dhe hartimin e planit rregullues për zonën industriale. 2 Hartimi i planeve zhvillimore ka ndihmuar në rihartimin e rregullores mbi tarifat komunale si dhe në fillimin e procedurave për nxjerrjen e rregullores mbi rregullat dhe procedurat për ndërtimin e objekteve.

5 Për këto rezultate u shpreh mirënjohje dhe falënderimet e mija në drejtim të ADA-së, UT-ës të Vjenës, Urbanplusit, Drejtorisë së urbanizmit, koordinatores së projektit, këshillin të eksperteve dhe bordin këshillues të projektit, biznesin, kryetarët e fshatrave, OJQ-ve, mediave, rinisë si dhe të gjithë qytetareve dhe grupacioneve tjera që ndihmuan në dhënien e informatave, vërejtjeve dhe komenteve në këto plane. Mag. Andreas Fritz Agjencioni Austriak për Zhvillim Para disa vitesh, Austria ka mbështetur Komunën e Suharekës me disa projekte, mbrenda kornizave të Kooperacionit Austriak për Zhvillim (Austrian Development Cooperation - ADC). Në Nëntor të vitit 2006 filloi projekti i quajtur Plani Zhvillimor i Komunës dhe Plani zhvillimor Urban i Suharekës / Kosovë, duke bërë përgatitje disa vjeçare. Qëllimi kryesor i projektit ishte pajisja e Komunës së Suharekës me metoda udhërrëfyese që Komuna të mund të formuloj planet e saja (Komunale dhe Urbane), në mënyrë të pavarur. Një kujdes i veçantë i është bërë përfshirjes sa më të gjerë të popullatës së Komunës së Suharekës, me qëllim që ata të mund të përfitojnë nga zhvillimi ekonomik dhe hapsinor në një perspektivë afatgjate. Grup pikqëndrues ishte personeli i Komunës dhe përforcimi i tyre përmes trajnimit në punë. Eksperienca e tyre do të mund të ndahej edhe me një grup tjetër, me mësimdhënësit dhe studentët e Universitetit të Prishtinës, në kontekst të shkëmbimit të përvojave. Përmes të implementimit nga ekspertët e Univerzitetit Teknik të Vjenës, Departamentit për Zhvillim hapsinor, Infrastrukturë dhe Planifikim të Ambientit dhe partnerëve të tyre, projekti ka marrë një rol modeli në Kosovë. Ky projekt nuk do të ishte i sukseshëm pa mbështetjen e shkëlqyeshme të Komunës dhe të gjithë pjesëmarrësëve të tjerë, kontributi i të cilëve ishte kyq në arritjen e një rezultati pozitiv. Një plan profesional zhvillimor Komunal dhe Urban, është shtyllë e rëndësishme për zhvillimet e mëtutjeshme në Komunën e Suharekës, i cili do të bëjë të mundshme një jetë harmonike për të gjithë. Nga ana e ADC-së, ne do të vazhdojmë të sigurojmë mbështetjen më të mirë, që ne mund të ofrojmë për Komunën e Suharekës. Si përfaqësues i ADC-së do të doja të ju shpreh falëndërime të ngrohta të gjitha palëve pjesmarrëse për kontributin e tyre të rëndësishëm dhe punën e tyre të zellshme, për një zhvillim paqësor të Komunës e poashtu të tërë Kosovës. 3

6 Suhareka krijon të ardhmen e saj Në vitin 2006 Komuna e Suharekës vendosi që të rishqyrtojë politikën e kornizave për zhvillim dhe transformim të Suharekës. Për t i dhënë kahjen e duhur të ardhmës së Komunës së Suharekës, është hartuar një Plan i ri Zhvillimor i Komunës (PZHK) paralel me Planin Zhvillimor Urban (PZHU). Në dy vitet e kaluara, Komuna ka punuar intenzivisht bashkë me ekipin projektues për të zhvilluar një koncept të qëndrueshëm afatgjatë për Suharekën. Ky aktivitet ishte ko-financuar nga agjencioni austriak për zhvillim (ADA - Austrian Development Agency). Bordi këshillimor i projektit (BKP) ka drejtuar procesin e planifikimit për të koordinuar projektin në Komunë. Pjesëmarrja publike në proces ka qenë shumë me rëndësi. Hapat e planifikimit janë diskutuar intensivisht në rreth 70 takime me ekspertë dhe grupe të caktuara (ndërrmarrësit, të rinjët, farmerët, kryetarët e fshtrave dhe organizatave joqeveritare (OJQ-të)). Idetë inicuese dhe planet të cilat kanë rrjedhur nga këto takime, iu janë prezentuar qytetarëve të Suharekës në dy tubime. Më pas vijoi ekspozimi publik i planeve (në Nëntor dhe Dhjetor të vitit 2007), ku çdo qytetar i Suharekës ka qenë i ftuar për shqyrtim dhe dhënje komentesh. Komuna ka inkorporuar të gjitha këto mendime në procesin vijues. Me 4 Mars 2008 u miratuan unanimisht nga Asambleja Komunale, Plani Zhvillimor i Komunës (PZHK) dhe Plani Zhvillimor Urban (PZHU). Tashmë këto dy plane, Suhareka Mjedis për t ardhmen, kanë vënë një kornizë për zhvillim të ardhshëm, të suksesshëm në Komunë. Ekipi projektues Univerziteti Teknik i Vjenës, Departmenti për Zhvillim Hapsinor, Infrastrukturë dhe Planifikim të Ambientit, Qendra për Planifikim dhe Zhvillim Regjional (udhëheqës i projektit) studio urban+, Prishtinë mecca environmental consulting, Vjenë im-plan-tat, Vjenë 4

7 Mendo globalisht vepro regjionalisht zhvillo Suharekën Planifikimi zhvillimor në Suharekë është bazuar në kornizën e direktivave nacionale dhe internacionale. Në nivelin internacional janë marrë parasysh principet për qeverisje të mirë nga Agjenda e Habitatit të KB-ra (Kombet e Bashkuara), principet udhërrëfyese për zhvillim të qëndrueshëm hapsinor si dhe Agjenda 21 e Kombeve të Bashkuara. Në nivelin nacional korniza legale ështe vënë kryesisht nga Ligji për Planifikim Hapsinor dhe Plani Zhvillimor i Kosovës. Mbrenda planit të Suharekës është definuar pjesa kopshtet e Kosovës. Për këtë arsye një nga objektivat kryesore për Suharekën është zhvillimi agrar duke u fokusuar në prodhimet e perimeve, verës dhe blegtorisë, si dhe zhvillimin e turizmit malor dhe kulturor, duke marrë parasysh mbrojtjen e natyrës dhe trashëgiminë kulturore. Ligji i Kosovës për Planifikim Hapsinor Sipas nenit 13, çdo Komunë është e obliguar të përgatisë Planin Zhvillimor të Komunës i cili mbulon tërë territorin e saj. Në këtë plan duhet të përcaktohen caqet afatgjate zhvillimore, ekonomike, sociale dhe hapsinore. Më tutje, neni 14 obligon të gjitha Komunat për përgatitje të Planeve Zhvillimore Urbane, për të gjitha sipërfaqet e territorit të tyre. Ky plan strategjik dhe multi-sektoral ka për detyrë të përcaktojë kornizën afatgjate, projektuese, zhvillimore dhe të menaxhimit të sipërfaqeve urbane për një periudhë kohore prej më së paku 5 vitesh. Grupet punuese diskutojnë konceptet zhvillimore Prezentimi i planeve dhe bisedat me kryetarët e fshatrave 5

8 Suhareka Ambient për t ardhmën Në vitin 2018 Komuna e Suharekës do të jetë një rajon me agrokulturë të zhvilluar, industri të lehtë, biznes, aktivitete turistike dhe shërbime publike, vendbanime me lidhje funksionale, ofron një jetë më të mirë për të gjithë banorët në një ambient të shëndosh me trashëgimi natyrore dhe kulturore. Sipas këtij vizioni, Suhareka zhvillon një ekonomi të bazuar në kualitet të lartë, në prodhime të agrokulturës me vlera të larta dhe rafinim qualitativ të prodhimeve regjionale, duke mbështetur sektorin dinamik të turizmit. Për të siguruar nevojat aktuale të popullatës dhe të industrisë për energji, por edhe nevojat në të ardhmën të cilat janë në rritje, Suhareka përmirëson eficiencen energjetike dhe mbështet prodhimin në rritje të energjisë ripërtrirëse. Suhareka do te jetë një rajon i cili kujdeset për mbrojtjen dhe zhvillimin e mjedisit të tij, natyrës si dhe pasurive kulturore. Ndjekja e prioriteteve strategjike Arritja e këtij vizioni do të mundësohet përmes një grupi prioritetesh strategjike, të cilat do të implementohen përmes një tufe masash detale. Në mënyrë që të arrihet zhvillimi i dëshiruar Suhareka Ambient për t ardhmën, vlejnë 8 prioritete: Përkufizimi i tokës ndërtimore si dhe konzervimi i tokave bujqësore; Mbrojtja e variabilitetit të pejsazhit natyror; Rritja e kualitetit të jetës përmes parandalimit të zgjerimit të pakontrolluar të vendbanimeve; Rritja e produktivitetit në tokat ekzistuese bujqësore; Sigurimi i hapësirave shkollore në të gjitha vendbanimet në bazë të funksionit dhe hirarkisë së tyre; Krijimi i institucioneve të reja për mbështetje të zhvillimeve për aftësim bazur në vend, stimulimi i afarizmit lokal, tërheqja e investimeve hyrëse dhe promovimi i rajonit si një destinacion turistik; Rikonstruimi i sistemit të burimeve të ujit dhe zhvillimi i sistemit të furnizimit me ujë për tërë Komunën, dhe Përmirësimi dhe zgjerimi i sistemit të kanalizimit të Komunës. Forcimi i përparësive katër shtyllat Tetë prioritetet strategjike do të arrihen duke u bazuar në potencialet lokale dhe regjionale. Plani paraqet katër fusha kryesore të intervenimit: agrokulturë, turizëm, energji si dhe ndërmarrjet e vogla e të mesme (NVM). Në të folur metaforik, vizioni mund të vizualizohet si një tempull antik: fundament janë resurset, shtyllat janë objektivat dhe masat ndërsa kapitoli është vizioni. 6

9 Kualiteti i lartë i tokës bujqësore Shoqatat e farmerëve Tradita Pejsazhi i bukur Burimet natyrore Trashëgëmia kulturore Burimet natyrore Pozita gjeografike Fuqia punëtore lokale 7

10 Agrokultura: Suhareka, një qendër moderne dhe eficiente agrare, bazuar në mbrojtje të ambientit dhe të natyrës. Suhareka do të ketë një ekonomi lokale, e cila i sjell Komunës vlera të mira, përmes rafinimit të prodhimeve bujqësore. Agrokultura organike do të krijojë një bazë të mirë në rajon, ku nevojat e përditshme vetanake, gjithnjë e më shumë do të përmbushen nga vet-furnizimi. Prodhimet dhe rafinimi i tyre do të zë vend dominant në ndërrmarrjet e vogla dhe të mesme. Në Komunë do të krijohen hapsirat kolektive për rafinim me bazë lokale. Profesionistët e rinj agrar e afarist do të trajnohen në shkollën lokale të mesme profesionale të agrokulturës, e cila do të ofrojë hulumtime dhe mbështetje të gjërë për biznese rajonale e njëkohësisht mundësi për edukim të përjetshëm për banorët e rajonit. Përparësive dhe markës së këtyre produkteve të reja do të iu bëhet marketing aktiv në tërë tregun e Kosovës. Turizmi: Suhareka do të jetë rajon me turizëm të qëndrueshëm që ofron eksperiencë rekreative në ambientin natyral Suhareka do të zhvillojë një sektor të turizmit të qëndrueshëm duke u fokusuar në kualitet të lartë të pejsazhit, bazuar eko-turizëm për familjet dhe turistët e natyrës. Akomodimi mbulon kryesisht shtratin&mëngjesin, pushimore të fëmijëve, lokale të vogla si dhe qendra rekreacioni të locuara në parkun nacional. Qendra informative turistike do të koordinojë aktivitetet përmes ekskurzioneve të organizuara dhe manifestimeve duke ofruar informata për akomodim si dhe do të elaborojë koncepte për hapa të tjerë turistik. Kualiteti në shërbime turistike do të arrihet përmes seminareve dhe kurseve për trajnim për të krijuar personal të qualifikuar. Komuna mbështet synerginë në mes turizmit, agrokulturës dhe ndërmarrjeve të vogla. 8 Pellets nga druri, të formësuar nga ashklat e drurit një shembull për vaj organik ripërtrirës Vjelja e rrushit e bërë tradicionalisht me dorë për të siguruar kualitet të lartë

11 Energjia: Suhareka si model në rajon për zhvillim në të ardhmen dhe për energji ripërtrirëse. Suhareka do të ketë koncept eficient të energjisë, funksional dhe të hartuar mirë, në kooperim me kontraktorët e specializuar. Objektet publike në Suharekë do të jenë vendaplikim për enegji eficiente. Përmes kursimit nga shpenzimet e energjisë, Komuna mund të shpenzojë më shumë të holla për masat zhvillimore dhe të infrastrukturës. Të gjitha firmat dhe objektet e banimit në rajon do të kenë rast të përfitojnë nga projektet me pjesëmarrje nga kursimet, në të cilat kontraktorët do të izolojnë objektet me pjesëmarrje në kursimet e ardhshme të energjisë. Përparësitë e energjisë ripërtrirëse dhe kursimi i energjisë do të zhvillojë një fushë të re në ekonominë lokale. Ndërmarrjet e specializuara do të ofrojnë njohuritë e tyre në Suharekë dhe në Kosovë. Këto ndërmarrje dhe stafi i tyre do të përfitojë direkt nga trajnimet dhe edukimet e mëtutjeshme të mbështetura nga institucionet e reja rajonale. Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme: qendra shëndritëse për Suharekën Suhareka do të jetë shtëpia e një numri të madh ndërmarrjesh të forta ekonomike, me rrënjë lokale, aktive në fushën e rafinerimit të prodhimeve të agrokulturës, të shërbimeve të biznesit dhe të teknologjive energjetike. Investitorët privat dhe internacional do të tërhiqen në rajon përmes një agjencie të re rajonale për zhvillim. Qendër e këtyre ndërmarrjeve do të jetë parku i biznesit të Komunës, i kyqur mirë me trasportin rajonal dhe i pajisur mirë me infrastrukturë. Prodhimi vetanak i energjisë do të garantojë besueshmëri dhe siguri në furnizimin e energjisë për këto biznese. Inkurajimi i ndërmarrësve të rinj për krijimin e bizneseve të reja do të bëhet përmes një start-up-qendre ku ndërmarrjet do të shfrytëzojnë infrastrukturën e përbashkët duke përfituar prej njëri tjetrit. Turizmi familjar në natyrë Parku i biznesit 9

12 Strukturimi i ardhmërisë: Korniza e zhvillimit hapsinor për Komunën Korniza e zhvillimit hapsinor paraqet kushtet kryesore për promocion të progreseve dhe inovacioneve. Komuna është strukturuar në zona më karakteristika specifike dhe qëllime zhvillimore: Jeta dhe kopshti: Zona Jug-Perëndim është pjesa më e popullëzuar e Komunës, në të cilën janë të vendosura shërbimet kryesore. Kjo zonë ofron kushte perfekte për ekonomi të bazuar në agrokulturë. Potencialet e zhvilimit qëndrojnë në blegtori, agrokulturë, vreshtari, industri, biznes dhe aktivitete shërbimesh. Malet dhe natyra: Zona në Jug-Lindje karakterizohet me pejsazh malor të natyrës së egër, kryesisht e mbuluar me pyje dhe kullosa. Në këtë zonë me dendësi të ulët të popullsisë, zhvillimi është i përqëndruar në mbrojtjen e natyrës dhe aktivitete ekonomike ekologjike. Potenciali turistik qëndron posaçërisht në atraksionet e hapësirës së jashtme dhe në parkun nacional Malet e Sharrit. Kodrinat dhe llojllojshmëria e natyrës: Karakteristikat e zonës veriore janë kodrinat, kullosat dhe pyjet me strukturë të shpërndarë të vendbanimeve. Pranë fokusimit ekonomik në agrokulturë (blegtori dhe verë) dhe turizëm (wellness dhe fshat), biodiversiteti dhe bukuria e pejsazhit kanë rëndësi vitale për zhvillim. Jeta dhe Kopshti mbulon zonën më të popullëzuar të Suharekës Çka është korniza zhvillimore hapsinore? Korniza e zhvillimit hapësinor shpreh parashikimin e dëshiruar hapësinor për territorin e Kosovës. Ajo përcakton kontekstin hapësinor të strategjive për implementim, planeve të veprimit dhe të vendimmarrjes. (Burimi: II, Neni 2.3 i Udhëzimit Administrativ për zbatimin e Ligjit për Planifikim Hapësinor mbi elementet themelore të përmbajtjes së Planit Hapësinor të Kosovës. Nr. rend. 29, Nr. prot. 25/03). 10

13 Kushte ideale për të gjithë qytetarët Qyteti i Suharekës është përcaktuar si qendër kryesore e Komunës, përderisa Mushtishti dhe Studenqani/Samadrexha (funksion të përbashkët) kategorizohen si Sub-qendra. Dhjetë qendra lokale e kompletojnë rrjetin e vendbanimeve. Bllaca e cila momentalisht është e klasifikuar si qendër lokale ka potencial të bëhet Subqendër. Ky sistem siguron kushtet për shërbime për të gjithë banorët në Komunë. Planifikimi për kapitalin social Në vitin 2000, më shumë se njerëz kanë jetuar ne Komunën e Suharekës. Numri i popullësisë tenton të rritet. Më tutje, popullata është shumë e re (rreth 40% e popullatës është nën 19 vjeç). Në përgjithësi zhvillimi demografik në Suharekë i përgjegjet trendeve në Kosovë. PZHK dhe PZHU sigurojnë një të ardhme solide për shoqërinë në rritje. Zhvillimi i popullsisë në Komunën e Suharekës Viti Banorët Burimi: Plani Hapësinor i Prekoruplës - IUP, IEP, Prishtinë 1984; Agjenda Zhvillimore Komuna e Suharekës, MEF; Informatat nga Kryetarët e fshatrave; Hulumtimi në terren; Parashikimet dhe skenariot e kalkuluara nga urban+ 11

14 Përfitimi nga destinimi i integruar i sipërfaqeve dhe hapësira e banimit Plani Zhvillimor Urban (PZHU) klasifikon tokën urbane në katër kategori kryesore, të cilat janë: toka ndërtimore, sipërfaqet specifike, sipërfaqet e gjelbërta dhe sipërfaqet e komunikacionit. Secila prej tyre përmban shfrytëzimin e veçantë të tokës. Toka ndërtimore është e dedikuar për ndërtim, përderisa në të gjitha kategoritë tjera ndalohet ndërtimi. Çdo parcellë ndërtimi duhet të ketë qasje në rrugë, furnizim me ujë, kanal dhe rrjet elektrik. Toka ndërtimore ndahet më tutje në sipërfaqe banimi, hapësira me përmbajtje publike si dhe për hapësira për biznese/industri. Sipërfaqet specifike përmbajnë të gjitha hapësirat me përmbajtje të veçantë, siç janë varrezat, pompat e benzinës, trafostacionet, si dhe Kampi i KFOR-it, Kazabllanka. Sipërfaqet e gjebërta përfshijnë të gjitha sipërfaqet e pandërtuara siç janë: pyjet, kullosat, tokat bujqësore si dhe sipërfaqet për sport dhe rekreacion. Në këto sipërfaqe, ndërtimi është rreptësisht i ndaluar, përveç për objektet për nevoja të shfrytëzimit të sipërfaqeve të gjelbërta psh. objektet për bujqësi. Sipërfaqet e transportit, kategori për tokën e rezervuar për rrjeta rrugësh, shtigje këmbesorësh, vend parkingje dhe stacione autobusash. Rritja intelegjente në struktura kompakte Me miratimin e Planit Zhvillimor Urban të Suharekës, të gjitha zhvillimet urbane duhet të e përcjellin principin e qytetit kompakt. Qytetet kompakte nuk janë qytete të ngrira përkundrazi të gjitha zgjerimet përcjellin tri principet e nevojshme për të ruajtur kompaktitetin urban: Zgjerimi vertikal: duke rritur lartësinë e objekteve në hapsirat qëndrore; Zgjerimi në hapsirat e zbrazëta mbrenda qytetit: duke shfrytëzuar parcellat e lira mbrenda vendbanimeve, për disa ndërtime të reja; Zgjerimi në hapsirat periferike të qytetit: minimalizimi i zhgjerimit jashtë kufijëve të qytetit. Koncepti hapësinor përcakton zhvillimin 12

15 Duke pasur parasysh numrin e konsiderueshëm të parcellave të lira në Suharekë, është i rëndësishëm maksimizimi i dendësisë urbane përmes zhvillimit të mbrendshëm dhe zgjerimit vertikal. Një dendësitet më i lartë i banimit rezulton në një numër të konsiderueshëm benifitesh për banorët. Dendësiteti inkurajon variabilitet dhe interakcione positive, zhvillon variabilitet për shërbime të komuniteteve, e poashtu mundëson edhe banimin e integruar social. Mëtutje, vendbanimet kompakte ofrojnë mundësitë për zhvillimin ekonomik dhe infrastrukturë efektive. Nga pikëpamja ambientale, banimi kompakt rrit eficiencën energjetike, redukton konsumimin e resurseve dhe krijon më pak ndotje të ambientit. Mbi të gjitha, kursen hapsirën publike, redukton kërkesat e përgjithshme hapësinore, e kjo mënjanon shpërndarjen urbane. Vizioni për qytetin e Suharekës Zhvillimi i qytetit të Suharekës bazohet në tri principe: Qytet kopsht si një dimenzion natyral: agrokulturë urbane, vreshtari, eko-turizëm, mbrojtje e sipërfaqeve të gjelbërta; Qytet kompakt si një dimenzion fizik: definon tokën ndërtimore në zonë qëndrore, dendësi banimore, sisteme mobile eficiente dhe kyqje të lehtë në shërbimet publike dhe infrastrukturë; Qytet dinamik si dimenzion socio-ekonomik: promovim, mbështetje, fuqizim të kushteve socio-ekonomike me qëllim të freskimit të qytetit, zhvillim të fuqishëm të shtyllave ekonomike, siç është p.sh. parku i biznesit. Rritja e popullsisë Burimi: : Plani Gjeneral Urban 1986, : Inçizim vetanak dhe parashikim bazuar në trende dhe skenario optimiste. Deri më 2017 numri i banorëve në qytetin e Suharekës do të rritet në

16 Ambient i qëndrueshëm për një stil modern të jetës Një ambient i shëndosh është bazë e jetës urbane dhe e asaj në fshat. Një ambient i tillë është burim kyq për zhvillim. Suhareka përmban variabilitet fascinues territoresh të ndryshme ekologjike. Sido që të jetë, biodiversiteti i pasur dhe unik ka qenë nën presion të ashpër të aktiviteteve njerëzore. Sot mbrojtja e ambietit është një agjendë politike. Parku nacional Malet e Sharrit është në zonën me interes të veçantë, në jug të Suharekës. Parku mund të përdoret për qëllime shpirtërore, shkencore, edukative, rekreacionesh dhe turistike. Gjithashtu ekzistojnë edhe monumente natyrore në tërë Komunën me karakteristika specifike dhe me vlera unike. Vendbanimet kompakte (dhe ndalesa e zgjerimeve) janë çelës strategjik për të kursyer hapësirë të mjaftueshme për sigurimin e aktiviteteve bujqësore dhe ruajtjen e sipërfaqeve natyrore, përderisa bëhet përcaktimi i sipërfaqeve të reja për ndërtim. Ndërtimet lejohen vetëm në tokën e përcaktuar për ndërtim. Pamje pitoreske e pejsazhit natyror të Suharekës 14

17 Energjia e pastër dhe fuqia e gjelbërt Burimet energjetike ripërtrirëse janë në harmoni me ambientin, të sigurta për të ardhmën, të vetëqëndrueshme dhe decentrale. Përdorimi i këtyre burimeve do të mundësojë vende të reja pune në Suharekë. Më tutje kjo zvogëlon varësinë nga furnizuesit nacional të energjisë e posaçërisht nga furnizuesit internacional, dhe fuqizon rrjetin e elektricitetit. Mbi të gjitha, prodhimi vetanak me energji ofron më shumë siguri dhe stabilitet. Në përgjithësi Suhareka ka potencial të madh në fushat e: Energjisë solare, përmes kushteve të favorshme klimatike për pro-dhimin e energjisë dhe energjisë termike; Biomasës, përmes aktiviteteve të gjera bujqësore (ashklat e drurit, mbeturinat organike, materialet e papërpunuara të bimëve). Biomasa forcon furnizimin me energji e sidomos në fshatrat e largëta. Përdorimi i biomasës sjell gjithashtu të arritura më të mëdha në bujqësi dhe krijon vlera lokale; Energjisë së erës në zonat malore. Një çështje shumë e rëndësishme në kontekstin e energjisë është një metodë eficiente kundër humbjeve energjetike. Konceptet energjetike në zonat urbane, posaçërisht në ndërtesat publike, ndihmojnë reduktimin signifikant të konsumimit të energjisë e me këtë edhe kursim të hollash. Në këtë mënyrë Komuna tregon një shembull të mirë dhe praktik për popullin e Suharekës. Plantazhet e bio - gazit Potenciali i Suharekës në energji ripërtrirëse Shtylla e tretë e vizionit të Suharekës është energjia, me qëllim të krijimit të Suharekës si arkityp regjional për zhvillimet në të ardhmën dhe të energjisë ripërtrirëse. PZHK përshkruan elaborimin e studimeve të mundësive në potencialet për energji ripërtrirëse në kooperim me Ministrinë e Energjetikës dhe Minave. Duhet të ofrohen informata për mundësitë e reduktimit të shpenzimeve të energjisë me modelet kontraktuese (energy performance contracting). 15

18 Agrokulturë ekologjike për vende pune dhe jetë të mirë Agrokultura ka një traditë të gjatë në Suharekë, posaçërisht histori të gjatë ka marketingu i verës. E ardhmja e Suharekës varet prej rritjes së kualitetit dhe vlerave të prodhimeve rajonale krahas zhvillimit të markave të njohura rajonale. Një prioritet shtesë për agrokulturë është biomasa, duke mbështetur zhvillimin e kapaciteteve të energjisë ripërtrirëse. Një agrokulturë ekologjike eficiente poashtu do të mbështesë mbrojtjen e ambientit dhe të natyrës. Sot importohet një përqindje e madhe e të mirave bujqësore. Sa i përket tokës qualitative, një pjesë e madhe e tokës bujqësore është humbur përmes zhvillimit të ndërtimeve të parregullta Pas aprovimit të Planit Zhvillimor të Komunës dhe atij Urban, toka bujqësore e Suharekës është e mbrojtur nga aktivitetet ndërtimore. Katër strategji janë themelore për zhvillimin e agrokulturës në Suharekë: Koncentrimi në përparësi: politika e zhvillimit koncetrohet vetëm në hapsirat të cilat kanë kushte të mira, rajonet e ndryshme kanë përparësi të ndryshme të agrokulturës, siç janë rënditur më poshtë. Zona Jug Perëndimore Jeta dhe Kopshti Zona Jug Lindore Malet dhe Natyra" Zona Veriore Kodrinat dhe Natyra e larmishme Pemët dhe perimet Bimët mjekësore dhe Fermat e qumështit erëzat Drithërat Blegtoria Blegtoria Vreshatria Bletaria Drithërat Bletaria Vreshtaria Mbështetja e sinergive: me format tjera të aktiviteteve të biznesit: Parku i planifikuar i biznesit ofron potencial të madh në industrinë moderne për përpunim të fruteve dhe perimeve e posaçërisht për reputacion të industrisë rajonale të verës. Rritja e aktiviteteve të agrokulturës: Trajnimi profesional për farmerët ndihmon në rritjen e prodhimtarisë dhe rritjen e kualitetit. Më tutje, një markë lokale rajon me origjinë për prodhimet e agrokulturës, rrit mundësitë e tregut për prodhim qualitativ nga Suhareka. Ngritja eficiente e farmave: Me rritjen e masës së njësive të agrokulturës dhe krijimin e strukturave kooperative, farmerët do të punojnë në një mënyrë më eficiente. 16

19 Shishet e verës të gatshme për rimbushje Promovimi i verës në qytetin e Suharekës Suhareka Bordeaux i Ballkanit Sikurse prodhimi i verës që ka rol kyq në zhvillimin e agrokulturës në Suharekë, poashtu është e domosdoshme edhe nevoja për promovim të saj në Kosovë dhe rajon. Për këtë PZHK bën mbështetjen e një panairi të verës, i cili do të promovojë jo vetëm verërat dhe produktet e verërave, por gjithashtu edhe Qytetin e Verës, Suharekën, si një treg për verë dhe turizëm. Mbajtja e bletëve - një degë e agrokulturës në Suharekë 17

20 Turizmi si një shtyllë e dytë e ekonomisë lokale Suhareka është atraktive për vizitorë me pamjën e saj të bukur, malet dhe ajrin e pastër. Për të shfrytëzuar këtë potencial turistik duhet të përmirësohen kushtet turistike si atraksionet, gastronomia dhe akomodimi. Një qendër informative turistike mbështet iniciativat private në procesin inicues të marketingut dhe zhvillimit. Pejsazhi është baza e turizmit rural. Zonat më premtuese për turizëm në Suharekë janë ato në juglindje dhe në veri. Turizmi i qëndrueshëm konzervon ambientin dhe përmirëson gjendjen e popullatës lokale. Kjo do të thotë se ata të cilët implementojnë dhe marrin pjesë në aktivitetet turistike iu përmbahen pincipeve që pasojnë: Sigurimi i kushteve të turizmit dhe të rekreacionit si dhe shërbimeve të cilat iu përgjegjen nevojave për të dyja anët, për vizitorë dhe për mikëpritës. Sigurimi i benefiteve financiare dhe mbështetja për njerëzit lokal dhe ekonominë lokale si dhe përmirësimi i qualitetit të jetës. Minimalizimi i ndikimeve si dhe mbrojtja dhe ngritja e mundësive për rekreacion të qetë në pjesët e qeta të Suharekës, dhe Plotësimi i nevojave të posaçme për sport dhe rekreacion në lokacionet adekuate. Çiklizmi dhe ecja e zgjatur në pejsazhin kulturor 18

21 Proporcioni i vogël, rritje e ngadalshme dhe kontrolli lokal Zhvillimi i turizmit të qëndrueshëm në Suharekë përcjell tri sygjerimet dhe orientimet kryesore, të ndërlidhura me Qytetin e Suharekës, i cili vepron si një port dhe nyje për turizëm. Për zhvillimin dhe promovimin e një rangu më të madh të ofertave dhe aktiviteteve turistike, do të krjohet në Suharekë një qendër informative turistike. Qyteti i Suharekës vepron si një pikë pranimi për turistët lokal duke ofruar shërbime të përgjithshme për vizitor si hotele dhe restorane, e në përcjellje të aktiviteteve speciale turistike për verë. Në zonat tjera të Komunës dominojnë turizmi shëndetësor dhe turizmi i orientuar në natyrë, p.sh. ngjitja, kampimi, kalërimi apo gjuetia. Zona Jug Perëndimore Jeta dhe Kopshti Peisazhi i agrokulturës Peisazhi i natyrës së egër Peisazhi rural Qyteti&turizmi i verës Natyra & Turizmi Natyra & Turizmi shëndetësor rural - Informatat dhe rezidencat - Restaurantet dhe jeta e natës - Verërat dhe kërkimi i verërave Zona Jug Lindore Malet dhe Natyra" - Kurimi dhe Rehabilitimi - Ecja dhe Vrapimi - Katrrithja dhe ngjitja në shkëmbinjë - Kalërimi Zona Veriore Kodrinat dhe Natyra e larmishme - Ecja dhe çiklizëm - Gjuetia - Kalërimi Qendra lokale e turizmit Turizmi është një nga katër shtyllat e vizionit të Suharekës. Në Suharekë krijohet një qendër e re turistike për zhvillim dhe promovim të një rangu më të gjerë të ofertave dhe aktiviteteve turistike. Kjo qendër do të ketë disa detyra: Hartimi i studimeve të mundësive për identifikimin e potencialeve për aktivitete të ndryshme turistike, Operimin e sistemit turistik informativ, Ngritjen e kapaciteteve të njohurive përmes kurseve, vizitave studiuese dhe trajnimeve në nivelin lokal dhe internacional, Zhvillimin nacional dhe internacional të strategjive të marketingut në koordinacion me institucionet nacionale. 19

22 Know-how dhe mundësitë për të gjithë Edukimi në Suharekë iu ofron qytetarëve mundësinë për mësim për të gjitha moshat dhe në një kontekst të gjerë: në punë, në shtëpi dhe përmes aktiviteteve në kohën e lirë. Për t i rritur mundësitë e sidomos për të rinjtë, nevojitet një edukim i shkëlqyeshëm bazik. Në rend të parë edukimi bartet në tri nivele: edukimi parashkollor, edukimi fillor dhe edukimi i mesëm. Edukimi plotëson nevojat e popullatës Momentalisht në Suharekë ekziston vetëm një çerdhe fëmijësh. Për të plotësuar nevojat, në qytet nevojiten edhe katër kopshte shtesë. Ato do të strukturohen në grupe për mosha prej nëntë muajsh deri në tre vjeç, në çerdhe për femijët e moshës prej tre deri në pesë vjeç, dhe në edukim parashkollor për pesë deri në gjashtë vjeç. Momantalisht në tërë Komunën ekzistojnë 42 shkolla fillore, tri prej tyre në qytetin e Suharekës. Duke patur parasysh rritjen e numrit të popullësisë në qytet, kërkohet ndërtimi edhe i dy shkollave fillore në zonën urbane. Këto shkolla do të vendosen në pjesët e qytetit ku momentalisht nuk ka shkolla. Në zonat periferike të Komunës, disa fshatra janë jashtë rrezës së zonës mbuluese të shkollave ekzistuese fillore. Për të furnizuar të gjitha zonat e komunës me shërbime edukimi, nevojiten studime për hulumtimin e mundësive të mbulimit të nevojave për shkolla fillore për fshatrat Luzhnicë, Papaz dhe Krushnicë. Thelbësisht ekzistojnë dy mundësi për të ndërtuar një shkollë ose për të zgjeruar sistemin e transportit publik. Në fushën e edukimit të mesëm, ekzistojnë dy shkolla, gjimnazi Jeta e Re dhe shkolla teknike Skender Luarasi, të cilat përmbushin kërkesat e qytetit. Duke e marrë në konsiderim tërrë Komunën, nevojiten edhe dy gjimnaze shtesë. Ato janë propozuar të ndërtohen në Mushtisht dhe në Studençan. Më tutje është paraparë ndërtimi i një shkolle të mesme profesionale për agrokulturë në Shirokë. Për të mënjanuar udhëtimin e gjatë të përditshëm të nxënësëve nga fshatrat e largëta, është i nevojshëm furnizimi i këtyre shkollave me konvikte. 20

23 Krijimi i një shkolle të mesme profesionale Kurr nuk është vonë për të mësuar Krijimi i një shkolle të mesme profesionale në fushën e agrokultures plotëson nevojat e një varg subjektesh. Do të ofrohen më shumë mundësi si dhe mundësi më të mira për shkollim, gjithashtu rriten njohuritë për ferma dhe marketing të prodhimeve të agrokulturës. Shkolla ofron mundësitë për krijimin e një qendre trajnimi për të siguruar vazhdimësinë e edukimit dhe të mësuarit e përjetshëm në agrokulturë. Krahas trajnimit të përgjithshëm në agrokulturë, shkolla përqëndrohet në specialitetet e rajonit p.sh. verë, frute, prodhime të përditshme e apiculturë. Trojet për hulumtime në agrokulturë do të ndihmojë trajnimin e një gjenerate të re të farmerëve rajonal, duke u mundësuar farmerëve ekzistues rritjen e prodhimeve si dhe ofrimin e mundësive për hulumtim në këtë rajon, në këto hapsira të agrokulturës. 21

24 Drejtë një mobiliteti më të sigurtë, më inteligjent dhe më të gjelbërt në Suharekë Sistemi i transportit në Komunë kryen dy funksione të rëndësishme. Së pari kjo ofron ngritje mundësi për kyqje në troje. Më tutje, kjo gjithashtu ndikon në ekonominë lokale duke sjellur mobilitet dhe të mira për njerëzit. Një transport i planifikuar mirë dhe i realizuar siç duhet, është esencial për një zhvillim të rregullt dhe eficient për Komunën dhe vendbanimet e saj. Duke iu përmbajtur Planit të aprovuar Zhvillimor të Komunës, është krijuar një hierarki e rrjetit të rrugëve, duke definuar qartë një varg prioritetesh për invesimet e ardhshme në transportin e Komunës duke qenë njëkohësisht edhe udhërrëfyes i Ministrisë në krijimin e investimeve të transporitit nacional. Kategoria Përgjegjësia Funksioni Autoudhë Ministria Lidhje (Inter-) Nacionale Rrugë Magjistrale Ministria Lidhje Nacionale Rrugë Regjionale Ministria Lidhje Regjionale Rrugë lokale Kryesore Komuna Lidhje e Komunës Rrugë lokale Komuna Lidhje e Komunës Rrugët e fshatit Komuna Lidhje Lokale Autoudha e planifikuar mund të lirojë dukshëm të gjitha qytetet përrreth (duke përfshirë qytetin e Suharekës). Parku i planifikuar i biznesit duhet të lidhet direkt në autostradë, pa pasur ndikim të madh në zonat të banimit. Detal në hartë i hirarksë së rrjetës së rrugëve Rritja e sigurisë rrugore afër shkollave 22

25 Transporti publik Shërbimet e autobusëve lokal luajnë rol esencial për qasje në vendet e punës, edukim dhe ofrim të shërbimeve. Për këtë arsye sistemi ekzistues duhet të zgjerohet duke përcjellur modelin e një trungu dhe degeve shpërdarëse duke maksimuar lidhjet me të gjitha vendbanimet. Transporti publik kontribon në reduktimin e trafikut, posaçërisht brenda qytetit të Suharekës. Mobiliteti human Çiklistët, këmbësorët dhe njerëzit me mobilitet të kufizuar Planet zhvillimore inkorporojnë masat për përmirësimin lëvizjeve/qasjeve ku çiklistët e këmbësorët do të luajnë rol të rëndësishëm. Çiklizmi dhe të ecurit do të marrin formë me rëndësi në komunikacion ku siguria e tyre do të arrihet përmes aplikimit inteligjent të mjeteve të tejkalimit dhe ndriçimit të rrugëve si dhe pastrimit të tyre. Do të zhvillohet një rrjet i ri i shëtitoreve dhe vijave për çiklistë. Nevojat e njerëzve me mobilitet të kufizuar duhet të merren në konsiderim për qasje të sigurta dhe pa barriera. Një eksperiment: rritja e sigurisë në trafik afër shkollave Për të vizualizuar rezultatet e Planit Zhvillimor Urban, është implementuar një projekt konkret për siguri në trafik. Ky projekt është zgjedhur për t u riorganizuar rruga Luigj Gurakuqi, për ta bërë atë më të shfrytëzuar për më se nxënës që kalojnë në ditë. Ridizajnimi ka patur për qëllim reduktimin e dominimit të shfrytëzuesëve të automjeteve dhe krijimin e hapsirës adekuate për nevojat e të gjithë shfrytëzuesëve. Profil shembull për rrugët urbane në Suharekë 23

26 Lista e pjesëmarrësve nga grupi për koordinim dhe mbikëqyrje, këshilli i ekspertëve për planifikim si dhe nga stafi komunal të cilët kanë marr pjesë në takimet zyrtare me planifikuesit urban gjatë procesit të hartimit të planeve zhvillimore. 1. Nexhmije Loshi Durmishi, ing. e dipl.e ark. 2. Raif Fetiu, jurist 3. Sedat Bytyçi, ing. i ndërtimtarisë 4. Berat Kabashi, arkitekt 5. Halit Elshani, teknolog 6. Hanife B. Alimusaj, ing.e arkitekturës 7. Luljeta Baraliu, ekonomiste 8. Agim Zenelaj, ekonomist 9. Sylejman Sopa, jurist 10. Izet Buzhala, ing. i elektroteknikës 11. Muhamet Shala, ekonomist 12. Sadri Emerllahu, profesor i mbrojtjes 13. Salih Bytyçi, mjek 14. Besa Bejtullahu, ing. e bujqësisë 15. Adem Kadolli, ing. i bujqësisë 16. Malush Berisha, sociolog 17. Agim Shabanaj, arsimtar 18. Sahadete Kuçi, pedagoge 19. Bexhet Berisha, profesor 20. Bashkim Berisha, fizicient 21. Halil Morina, profesor i gjuhës shqipe 22. Agim Rraçi, pedagog 23. Naim Gashi, jurist 24. Zenel Zenelaj, ing. i ndërtimtarisë 25. Ajet Mazreku, ekonomist 26. Hysni Gollopeni, gjeolog 27. Minir Zekolli, jurist 28. Xheladin Buça, ing.i bujqësisë 29. Mahmut Kadolli, jurist 30. Feim Bytyçi, jurist 31. Refki Gega, jurist 24

27

28 ISBN: Plani Zhvillimor i Suharekës