Zürcher Schriften zur Gerontologie

Größe: px
Ab Seite anzeigen:

Download "Zürcher Schriften zur Gerontologie"

Transkript

1 Z ÜR CHE RS CHR I F T E NZ URGE R ONT OL OGI E N I Nu z ug mal G ü d d ( N c h ) Nu z u gv o I f o ma o -u dk o mmu k a o c h o l o g ( I KT ) d u c hm c h a b6 5J a h d S c h w z Ha Ru d o l f S c h l l g Al x a d S f E S u d d Z u mf ü G o o l o g mau f a gv o P os c u S c h w z, Z u a mm a b m d mb u d a mf ü K o mmu k a o ( B AK OM) u dd m I u f ü P u b l z k w c h a f u dm d f o c h u gd U v ä Z ü c h

2

3 Züch Schf zu Goolog Rh-Haugbchaf Edouad Bagay, Uväpal Züch Ralph Kuz, Uvä Züch Ada Mack, Uvä Züch Mk Ma, Uvä Züch Alb W, Sadäzlch D Züch N. 7 Ha Rudolf Schllg Alxad Sf I-Nuzug m Al Vb Uvä Züch Zum fü Goolog Sumaaa Züch Schwz Tlfo Fax E-Mal zfg@zfg.uzh.ch Wb hp:// Galug: Sulg Illuao & Gafk, ulg_gafk@gmx. Duck: Sfug Zalll Sudduck Ichl 2010 Uvä Züch, Zum fü Goolog ISSN

4

5 Ha Rudolf Schllg Alxad Sf I-Nuzug m Al Güd d (Nch-)Nuzug vo Ifomao- ud Kommukaocholog (IKT) duch Mch ab 65 Jah d Schwz E Sud d Zum fü Goolog m Aufag vo Po Scu Schwz, Zuammab m dm Budam fü Kommukao (BAKOM) ud dm Iu fü Publzkwchaf ud Mdfochug d Uvä Züch Züch Schf zu Goolog 2010 Uvä Züch, Zum fü Goolog

6

7 I-Nuzug m Al Zuammfaug D Bduug ud Nuzug mod Ifomao- ud Kommukaocholog (IKT) ha d lz Jah mav zugomm. Ifomao ud Kommukaoagbo koz ch mm mh auf u Md, bod da I, da d wlch Ko- ud Zvol b. D bg d Gfah, da m glch Zug hkömmlch Kaäl abgbau wd, ud om d Zugag zu Ifomao ud Dlug fü Po oh Izugag chw wd. S 1997 d md glglch Nuzug d I al d zal Tcholog dm Kox vo ud 15 % d Schwz Bvölkug ab 14 Jah auf 79 % (M 2008) gg (Budam fü Sak, 2009). Iv, d.h. mhmal po Woch, uz % d Bvölkug da I. Wähd d Algupp b 59 Jah dm Zaum ählch ak Ag aufw, blb d v Nuzug d Algupp ab 60 Jah ak zuück ud bug M % (60 69 Jah) bzw. 18 % (70 Jah ud äl). Äl Mch d alo vo d «dgal Spalug», d pozll gllchaflch Augzug m ch bg ka, bod boff. Äl Mch uchd ch ch u duch da bologch, ozal ud pychologch Al vo jüg, od auch duch d Zughögk zu ad Koho bzw. Gao. Dah d akull dvdull ud ozal Rouc al Voauzug d IKT- bzhugw I-Nuzug d Blck zu hm, ad lbgchchlch Efahug. Im Zuammhag m dm Nzwk «Dgal Igao Schwz» füh da Zum fü Goolog d Uvä Züch m Aufag vo Po Scu Schwz 2009 Sud duch, d Aukuf üb d Güd fü d vhälmäg gg I-Nuzug äl Mch gb ud Aazpuk m S Maahmkaalog fü d Födug d Nuzbak ud Nuzug duch d Bvölkuggupp aufzg oll. Ml päav lfoch Bfagug, gäz duch poalch Ehbug, wud b gam 1105 Po ab 65 Jah all Spachgo d Schwz Ifomao üb d akull Nuzug vo I-Agbo ow üb Bdüf, Nuzwaug, Bfüchug ud Kompz hchlch d Tcholog hob. Audm wud Ellug zu Tchk m Allgm ow zum I m Bod, Nuzug ud Uüzug m ozal Umfld, pzfch alabhägg (wa gudhlch) Radbdgug ow Päfz bzüglch L- ud Uüzugagbo fag. Wchg Egb Küz 44 % d Bfag hab d vgag ch Moa da I md mal lb guz; d Gupp bzch w al «Ol». Wd d Schpob ml Nachgwchug d bka ozodmogafch Mkmal d Gudgamh agpa, duz ch d Schäzug d Al d «Ol auf 38 %. Zwch 2008 ud 2009 ha d Nuzug w zugomm (v Nuzug, d.h. mhmal po Woch: vo kapp 18 % auf üb 22 % d ab 70jähg). D ak Alabhäggk d Nuzug bäg ch: Wähd 2009 b 58 % d 65 69jähg da I md glglch uz, d b d 80 84jähg 17 %, b d 85jähg ud äl 8 %. Fau ud Mä ab 65 Jah d 2009 m m Al vo 70 % bzw. 52 % bd och mhhlch «Offl», uz alo da I ch. D I-Nuzug m Al d Schwz m uopäch Vglch zuamm m d kadavch Läd h hoch; vl Läd d dgal Spalug ach Al augpäg al d Schwz. D bvozug ud aakv Awdug d b Ol ud b Offl ählch: E-Mal d ud mpfag, allgm Ifomaouch, Such ud Abuf vo Fah- Züch Schf zu Goolog N. 7/2010 I

8 I-Nuzug m Al pla- ud Rfomao, Ifomao üb Äm ud Bhöd ow zu Gudhhm. Wähd d Ol all d Agbo b zu üb 50 % uz, ch fü jwl ud Dl d Offl pozll a. D Nuzug d Iagbo h d ch Kokuz zu adoll Ifomao- ud Kommukaomd; «Ol» uz auch hkömmlch Md md o ak w «Offl». Sowohl Ol al auch Offl uüz mhhlch d Mug, da I wüd auch vo Äl äk guz, w algch wä. D omav Auag «Auch d äl Gao oll da I uz» bäg d Vl d Ol ud 42 % d Offl. Ählch Gövhäl zg ch hchlch d Bulug d I al «agd ud fazd». Gll wd da I vo Ol zwa pov bul al vo Offl, doch g auch Dl b d Hälf d lz zu xplz pov Bulug. Tozdm glaub u 12 % vo h, da da I Zukuf lb uz wd. Allgm I a Tchk ud d Echäzug d Bdug chch Gä al chwg od lch w ch al h ak Pädko bzüglch Iuzug. Kok gab Offl vo allm d Komplzh d Buzug (71 %) ud d Aufwad fü da El (60 %) al äk Güd zu Nchuzug d I a. I ggm Ma bch auch Ol vo füh Schwgk d Hch, d ko ab göl übwud wd. Schhbdk (bzüglch Dachh ud Ikmalä) d od wa bd Gupp h ak (60 %), ch ab zumd d Ol ch vo d Nuzug abghal zu hab. D Ko fü Hadwa ud Zugag d zwa u fü ud Dl d Offl xplz Hduggud (wa glchauf m uglaubwüdg od uaädg Ihal ud fhld Uüzug); alldg d zu zw Dl ga ch b, dafü Gld auzugb. Gudhlch Güd, da I ch zu uz, pl m Vglch h ugod Roll; j 27 % d Offl a Schwgk och A (Sh, Hö) od m dm Gdäch, w 15 % fmooch Schwgk (Fg, Had) al Hduggüd. Zu zw Dl chäz ab h Gudh ubjkv al h b h gu ; üb d Hälf glaub ga, gg h gudhlch b al Glchalg. D Bfüchug, d Nchlhab am I füh zu m gllchaflch Auchlu, wd vo d Bfag gomhhlch ch gl: Nu 16 % d Off- ud 32 % d Ol fühl ch (pozll) au d Gllchaf augchlo, w od wl da I ch uz. Ob d Gfah vo Ol äk mpfud wd, wl umgkh d Pazpaomöglchk duch da I b k, od ob ga zu Nuzug mov, mu off blb. Jwl ählch Al d auch d Mug, ma mü da I uz, um md zu kö. D Iuzug d g umlba ozal Umfld (Lbpa/, Kd, Ekl, Gchw, Fudk) häg m d g Nuzug zuamm. Bod d glch Gao (Lbpa/, Gchw, Fudk) d Nuzug m Umfld d Ol ud doppl o ak w m Umfld d Offl. Auch hal Ol au d Pok fa d mal o häufg w Offl d Ra, lb da I zu uz. Explz abad Empfhlug d auch b Offl h l, doch b h Sadad, da ch d Koakgupp dazu ch äu. Vo L möglch Lfom bzw. Lkox zum I (Ragfolg fü bd Gupp: fomll Uüzug zu Hau, Agbo m Jugdlch bzw. Glchalg, Ku, pofoll dvdull Uüzug zu Hau, auoddakch L) ch Ol all Fom wlch aakv al Offl (76 % b 46 % ggüb 50 % b 14 %); bod d auoddakch Zugag u fü wg d Offl dkba. Dafü häl kapp Dl d Offl ämlch d aufgl Fom fü ch aakv. II Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

9 I-Nuzug m Al I d mulvaa Aaly w ch d ga Azahl a Iawdug, d Tchkaffä, da Zua zu Iuzug m ozal Umfld, d allgm Ellug zum I ud m gavm Vozch da Al al äk Pädko d Nuzug. Fü d aächlch Nuzug pl auch d Bldug ud da Ekomm och hblch Roll, wg ab fü da I a Iawdug. Bdu d h gg Al d bfag Offl, d kok d Eg d dgal Wl d I voh, da d Zuwach d Iuzug b äl Mch bald Sock komm? Da wä zwfllo zu kuz ggff. E gb Azch d pä Da, da ud Vl b Dl d bfag Offl g da I uz wüd, wa d Hälf dm I h glchgülg od ambval ggüb h ud ldglch Füfl da I ablh; d pch wghd Typolog vo «Offl», d Duchlad b Po ab 50 Jah gfud wud (Mah, 2007). D Offl ll om hog Gupp da, d uchdlch Ellug zum I aufw. Offl, d dm I ggüb pov gll d, vl Iawdug a fd ud vo hm ozal Umfld zu Nuzug am wd, zg da höch Pozal, d äh Zukuf lb d Umgag m dm I zu l. Offba bh alo b dvdull fhldm od ch kam Nuz ach w vo Hd, d vl d Eg o chw, da h ch ch zuau od d Aufwad fü ch lohd hal. Fü d Abbau d Hd d zlgupppzfch ud dvdull agpa Löug zu wckl, w möglch vl zwa mhhlch ch wa Auchlu au d Gllchaf pa ud d pov Pozal d I chlo wd oll. Glchzg d Wg zu fd, d d Auchlu auch fü Mch vhd, d d g Zugag ch fd kö od woll; auch «I-Vwgug» zu pk. Vochläg zu Maahm Im S allgm Empfhlug d bod Maahm zu folgd Zwck zu wäg: Sblug äl Mch ud d Ab vo IKT-D fü da Thma «IKT ud I m Al»; Aufkläug üb d Pozal d I fü d Lbgalug al Mch Dk ud dk (va ozal Nzwk) Emugug, g Bdüf ud Agbo d I zu vglch, um daduch möglch Nuz zu k; Akvug d pölch ozal Umfld zu Uüzug d Ig Födug dchwllg ud dvdual Schulug- ud Uüzugagbo vo O ud/od m g K (pofoll, hamlch/fwllg ud fomll Agbo, auch Slbhlfgupp) Lch zugäglch, vädlch ud movd Ifomao fü pozll Nug/ üb lokal Pojk ud Agbo zu «IKT ud I m Al»; zal Sammlug ud Auauch olch Ifomao zwch Ab/Pojkam; Ifomaoaf a Mulplkao Fazll Elchug b Abomgbüh d Bbadzugag fü Po mall g Vhäl Vfachug d Buzobfläch vo Applkao ud Vbug d Uably vo Wb, Vfügba- ud Bkamachug kompaoch Hlfml d Nuzug (Eud Augabgä) Gaa alav Zugäg (offl, üb hkömmlch Kaäl) zu wchg Ifomao ud Dlug (vo allm öfflch Agbo, Svc Publc) Züch Schf zu Goolog N. 7/2010 III

10 I-Nuzug m Al IV Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

11 I-Nuzug m Al Ihal ZUSAMMENFASSUNG...I VORWORT...VII 1 EINLEITUNG: NEUE TECHNOLOGIEN IM ALLTAG ÄLTERER MENSCHEN KONTEXT: NUTZUNG VON INFORMATIONS- UND KOMMUNIKATIONSTECHNOLOGIEN INTERNET-NUTZUNGSSTATISTIK SCHWEIZ VERGLEICHSZAHLEN AUSLAND DAS NETZWERK «DIGITALE INTEGRATION SCHWEIZ» ZIELE UND FRAGESTELLUNGEN DER STUDIE METHODIK EMPIRISCHES VORGEHEN ERHEBUNGSDESIGN FRAGEBOGEN DURCHFÜHRUNG DER DATENERHEBUNG MERKMALE DER REALISIERTEN STICHPROBE DESKRIPTIVE ERGEBNISSE INTERNETNUTZUNG IN DEN LETZTEN SECHS MONATEN; «ONLINER» UND «OFFLINER» MERKMALE DER ONLINER UND OFFLINER FUNKTIONEN, BEDÜRFNISSE, MOTIVE UND NUTZEN Nuzug g ud akv Md Elkoch Gä m Hauhal Nuzugo Guz ud a Iawdug Ellug ud Mug zum I Zuküfg Nuzugabch od -waug EINSTELLUNGEN ZU TECHNIK UND MEDIEN ALLGEMEIN Ellug zu Tchk Bdug chch Gä BEFÜRCHTUNGEN UND ÄNGSTE Schwgk ud Hd d Iuzug Sozal Tlhab duch Iuzug RESSOURCEN, KOMPETENZEN UND KOMPETENZERWARTUNGEN Bldug ud Ekomm al Rouc Compuuzug vo dm AHV-Al Zaum d Iuzug Zahlugbchaf fü d Izugag SOZIALES NETZ UND UNTERSTÜTZUNG Umfld ud ozal Uüzug d Iuzug Ik ud Aakvä vo Lfom GESUNDHEIT UND WOHLBEFINDEN Köplch, kogv ud och Radbdgug Gudhchäzug Fud ud Sog ALLTAGSGESTALTUNG...36 Züch Schf zu Goolog N. 7/2010 V

12 I-Nuzug m Al 6 TYPOLOGIE DER EINSTELLUNGEN ZUM INTERNET EINFLUSSFAKTOREN AUF DIE INTERNETNUTZUNG MASSNAHMEN BISHERIGE DIMENSIONEN VON MASSNAHMEN ERKENNTNISSE AUS DER STUDIE FÜR MÖGLICHE MASSNAHMEN Maahmvochläg au d Expud (Wokhop) Ek au d Bfagugda Maahmzuammfaug SCHLUSSBEMERKUNGEN...56 ABBILDUNGSVERZEICHNIS...57 TABELLENVERZEICHNIS...58 LITERATURVERZEICHNIS...59 ANHANG: FRAGEBOGEN...61 VI Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

13 I-Nuzug m Al Vowo D dgal Gab übwd E Allag oh I hu kaum mh vollba. D Nuzug mod Ifomao- ud Kommukaoum fü Ab ud Nachfag zu Slbvädlchk gwod. Fa äglch gb u chologch Wwcklug, w och vo wg Jah uvollba wa. Poduk wd u k, d oh d Tchk ch gäb. E gb ab Tl d Bvölkug ud dazu ghö vowgd Mch d äl Gao d k Zugag zum I ha ud dm d Vol kaum bka d. Glchzg d mm mh Dlug ud Agbo u och lkoch hällch, w z.b. da Chck- am Flughaf. Zwch d I-akv ud d übg Bvölkug bh oga «dgal Gab». D gl zu übwd. Äl Mch oll ach ud fach Zugag zu Ifomaogllchaf hal. S üb zh Jah b Po Scu magchd PC-, I- ud Hady-Ku a. Dam l d Ogaao Bag fü mh Lbqualä ud Lbfud m Al. Po Scu Schwz gag ch auch akv m vom Budam fü Kommukao (BAKOM) ggüd Nzwk -Icluo, da Pojk m Bch d «dgal Igao» föd. D volgd päav Sud klä, whalb Mch ab 65 Jah da I ch bzw. wg uz. Zudm wd Maahm kzz, um Ba fü j abzubau, wlch Compu ud I ch k ud om vo d Ifomaogllchaf augchlo d. D Sudula bäg: Ndchwllg Agbo, Aufkläug, gügd Z ud poal Hlf m kl Rahm b d Efühug d da Efolgzp, um äl Mch m dm I vau zu mach. Ab auch da g ozal Umfld l wchg Bag, So ud So fü I zu bl; am fach l ch m famlä Umfld! E hu och Sück Wg, d dgal Gab zu übwd. D Sud zg auf, w da am b zu bwkllg ud bäg Po Scu, d gchlag Wg wzugh. L S lb, wlch Bag S l kö. W Schä Dko Po Scu Schwz Züch Schf zu Goolog N. 7/2010 VII

14

15 I-Nuzug m Al 1 Elug: Nu Tcholog m Allag äl Mch Wä da I al O od «dgal Auobah», o wüd ch do wa ad Bld al auf d Sa d Schwz zg; d Sa d I fd ch zu go Mhh Mch jug ud ml Al, Po üb 65 Jah d do vhälmäg wg azuff. Nuz ud Nuz d I h d al a, aakv O, d ma g b ud al gllchaflch O d Kommukao chäz. Po m höh Lbal df da I wg al d aakv O, od h bplw m El d Nuzug d I, alo glcham m L-L d Saka d dgal Auobah, Schwgk, d m dm wa Nuz ch m Glchgwch h. Lg d Gud d Nchuzug vllch d fhld Rlvaz d Ifomao- ud Kommukaocholog fü da Lb d äl Mch? Ob d allgm Echäzug zum Umgag m Ifomao- ud Kommukaocholog m höh Al fü d Bvölkug d Schwz ab 65 Jah zuff, oll d h volgd Bfagugud aufzg ud päav Nuzugä ud -bch, d Ellug zum I ud d Hd bzhugw Ba d Nuzug abbld. Dab oll Empfhlug zu Maahm ud Hadlugopo vchd Aku fü d Vbug d Zugag d Nch-Nuz ud Nch-Nuz, d «Offl», zum I wckl wd. Sdm chch Eugchaf da Zvlaobld d Mchh päg, uz d Mch d Tchk, um Lb ffkv zu gal. Umgkh päg d Tchk auch d Allag d Mch. E gb kaum och Lbbch, wo Tcholog ch wchg Roll pl. Nch u d Tckauoma am Bahhof z mm mh d klach Bahchal, od zuhmd ob u Md ud Ifomao- ud Kommukaocholog auch d pva Hauhal. Vo dm Hgud d dmogaphch Alug d Schwz h h d Fag ach alpzfch Uchdug d Nuzug ud Awdug d u Tcholog m Raum. E S d Bachug vull alpzfch Uchd d Fag ach d uchdlch Bdüf d Po m jwlg Al hchlch chch Gä. H hab kommzll Ab vo Gä od Dlug d Zlgupp d äl Mch u dck. Wähd ma lag Jah zumd mplz vo glch Bdüf uchdlch Algupp hchlch chch Gä augg, wud m Zug d Idvdualug ud d Hogug d Algupp Mak fü Poduk fü äl Mch dck; dm wd d m vlfälg pzfch Poduk gfüll. D ad S d Bachug d Fag, ww äl Mch Nuz bmm u Tcholog ud Gä h, alo: Wozu bauch ch da ud wlch dk Nuz vpch m? Da d zal Fag vo äl Mch of zu hö, lg vllch daa, da d Gupp hoh Aufwad bm El u Tchk (z.b. d Mobllfo od da I) h, d h Aug ch m agm Vhäl zum hoff Nuzgw h. Gg ma auchllch vo d zwg Bachug d alpzfch Uchd au, kö ma ag, da zwa Aluchd hchlch Bdüf ud Nuz vohad d, d ab äl Mch ch hm Lballag bächg, da auch m ad klach Tchk kompaoch h Lb gal kö. Ab da hug Lbumfld vo Mch ud dam auch da Umfld äl Mch wd dom vo u chologch Poduk ud Awdug. Ud w w bm Bpl d Tckauoma am Bahhof blb, h ma b gad äl Mch of a dm Gä wa alo h. D Tcholog b ch zwa m go Gchwdgk au, doch folg d Aubug alpzfch h hog. Züch Schf zu Goolog N. 7/2010 1

16 I-Nuzug m Al D Dffz m Tchologzugag vchd Gupp, ud h bod b d Gupp d äl Mch m Vglch zu ad Algupp, wd al Zugagklüf (Ma, 2003, S. 19) od al «dgal Spalug» (häufg glch: «dgal gap») bzch, wlch d uchdlch Nuzugä d Algupp vachaulch oll. D bhg uopäch Sud komm hb zu folgdm Bld: «D Abäd zwch d f Pogupp zu Gambvölkug wd zwa zuhmd gg, doch blb augpäg dgal Spalug zu koa» (Doh, 2006, S. 61). Sach bach lä ch d Kluf od Spalug auch fü d Schwz ch gu abl, hallch wd ab dku, ww d Spalug auch zum Auchlu äl Mch füh. Gau h gb ch d Kfag d gam alpzfch Dkuo üb Tchk m Allag: Iww wd d äl Mch duch d Nchbuzug bmm Tcholog au bmm Gllchafbch augchlo? D Fag bzh ch daauf, da z.b. bmm Ifomao od Dlug häufg u och üb da I Apuch gomm wd kö. W d Fall, da ka cho vo Auchlug gpoch wd. Dab d ch vo homog äl Algupp auzugh, d gmam augchlo wd. E ff b h «djg al Mch, d u IKT-Tcholog aufgud magld Efahug- ud Bldugchac, fhld ökoomch od ukull Rouc od uzuchd llkull od phych Kompz ch uz kö» (Mollkopf, 2001, S. 236). Audm ghö d jzg üb 65jähg Schwz ud Schwz zu Gao, d pä m Lblauf dgal Tcholog l ko, da h Kdh ud m Buflb m gaz ad chch Kompzwaug kofo wa. Dah wd d Kluf zwch Jug ud Al «duch d Zughögk zu bmm Tchkgao ud d uglch Chac fü d Ewb chch Kompz och väk» (Mollkopf & Kapa, 2004, S. 219). E ab auch zu bach, da lbgwoll Nchuzug d I ch zwagw zu m Auchlu au d Gllchaf füh, da jd Po fgll, wlch Tcholog awd ud w vull Awdug duch ad Rouc komp, o z.b. w d Ekl dm Gova d gwüch Ifomao au dm I bog. Doch wd vo d Mhzahl d Exp ud auch d aalch Iuo zu Rch Chacglchh m «Zugag fü all» dku ud m vchd Pogamm vfolg. D äl Mch h om m bod Foku, d ab ch auchllch Dfz d Vodgud ll, od d d Möglchk d u Ifomao- ud Kommukaocholog auch fü d Algupp aufzg ud hlf oll, daauf bzog Hmm od Äg abzubau. 2 Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

17 I-Nuzug m Al 2 Kox: Nuzug vo Ifomao- ud Kommukaocholog 2.1 I-Nuzugak Schwz D Bduug ud Nuzug mod Ifomao- ud Kommukaocholog (IKT) ha d lz Jah mav zugomm. D Bgff «Ifomao- ud Kommukaocholog» abl ch wa M d 1990 Jah m duchpachg Raum. Dab umchb d Bgff «d Sachvhal, da Da all A m Hlf afzll Kouk üb zu übbückd Efug augauch wd» (Spo, 2005, S. 12). Nb d bka Tcholog w z.b. dm Mobllfo oll d w Bachug hchlch d Augagfag d h volgd Sud bod da I al d hug wchg Awdugfom vo Ifomao- ud Kommukaocholog d Blck gomm wd. Dallug agpa ach: OFS-BFS-UST / SUKO Qull: MA-N; N-Mx-Ba. ENK = Eg Nuzugk (D g Nuzk umfa Po, d da I md mhmal po Woch uz) Abb. 1: Iuzug d Schwz ach Al, Ewcklug Da I al abl Allagawdug, vad al chch Vbdug vo uchdlch Nzwk fü Ifomao- ud Kommukaozwck, möglch dm zl Nuz B a Vwdugmöglchk. S 1997 d md glglch Nuzug d I al d zal Tcholog dm Kox vo ud 15 % d Schwz Bvölkug ab 14 Jah auf 79 % (M 2008) gg (Budam fü Sak, 2009). Iv, d.h. mhmal po Woch, uz % d Bvölkug da I. Id zg ch ak Uchd zwch vchd Bvölkuggupp, bod ach d Mkmal Gchlch, Bldug, Ekomm, vo allm ab Al. Wähd d Algupp b 59 Jah dm Zaum ählch ak Ag aufw, blb d v Nuzug d Algupp ab 60 Jah ak zuück ud bug M % (60 69 Jah) bzw. 18 % (70 Jah ud äl; vgl. Abb. 1). Züch Schf zu Goolog N. 7/2010 3

18 I-Nuzug m Al D Nuzug d I ha ch b zu m gw Gad vo d Abwl abgkoppl. S 2003 g d pmä Nuzug am Abplaz kaum mh ud häl ch auf m Nvau vo ca. 30 %, wähd d haupächlch Nuzug am Wohz auf kapp 64 % zugomm ha. Da wdpgl ch auch Wadl d Nuzughal ud -zwck: Da I d hu m go Tl d Bvölkug zu pva Kommukao (bod E-Mal) ud zu allgm Ifomaouch, vmh auch zu akv Zwck (Hombakg, Ekauf c.). Auf d gam hoh Akzpaz hab ch pva Fm, öfflch Dlugbb, ab auch d öfflch Vwalug ud Pvapo gll. Ifomao ud Kommukaoagbo koz ch mm mh auf d u Md, da d wlch Koud Zvol b. D bg d Gfah, da m glch Zug hkömmlch Kaäl abgbau wd, dam d Zugag zu Ifomao ud Dlug fü Po oh Izugag chw wd. D u Tcholog öff glchzg Pozal a Igao fü «pvlg» Mhh al auch a Dgao ud Augzug vo Mdh. Bod boff vo d pozll Augzug d äl Mch. 2.2 Vglchzahl Aulad Wd d gll Iuzug all Po ab 14 Jah bach, lg d Schwz m uopäch Vglch m ml Fld (BFS, 2009; h Abb. 2). Qull: BFS 2009, Da: BFS (HABE), Euoa; (1): 2007 Abb. 2: Izugag d Hauhal, Iaoal Vglch 2008 D koa Kluf zwch d Algupp d ab 65jähg ud d ad Algupp lä ch auch ad uopäch ud auuopäch Saa wdfd. D Nuzuguchd bm I d dam k auchllch Schwz Phäom. Wd u d Algupp d 65jähg ud äl Mch bach, h da Bld wa ad au: E zg ch, da ch d Schwz gmä d Egb d h volgd Sud m ob Bch m Vglch m dm Aulad poo. Abbldug 3 au akull uopäch Da vo 2009 zg d pozual Vlug. E wd h d Poz d Iuz d zl Läd dagll, wob ch d Iuzug auf d Zaum d lz 3 Moa bzh. D Gudlag d dagll Egb adad Fagbog, d m Rahm 4 Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

19 I-Nuzug m Al d IKT-Ehbug («Commuy uvy o ICT uag houhold ad by dvdual») vom Sach Am d Euopäch Gmchaf (Euoa) jählch d EU-Läd gz wd. Daqull: Euoa, Euopa Uo, *Fü Schwz: akull ZfG-Sud; d Da d gwch ach Al, Bldug ud Spach ud bzh ch auf Iuzug d lz 6 Moa. Abb. 3: Euopäch Vglch Iuzug d lz 3 Moa (65 b 74 Jah ud 75+ Jah) Daqull: Euoa, Euopa Uo, *Fü Schwz: akull ZfG-Sud; d Da d gwch ach Al, Bldug ud Spach. Abb. 4: Euopäch Vglch Noch I lb guz (65 b 74 Jah ud 75+ Jah) Züch Schf zu Goolog N. 7/2010 5

20 I-Nuzug m Al E lä ch chll abl, da d Schwz Egb fü d 65-74jähg m ob Bch d Lädvglch lg. B d üb 75jähg d ch fü jd Lad Da vohad, h lg d Schwz bzüglch d Nuzug a Sll. D Lädvlug zg ch auch aalog d Abbldug 4, wlch d Pozal d äl Po dagll, d da I lb och guz hab. H lg d Schwz m u Bch, d Schwz w m Lädvglch vhälmäg gg Al a Po d Algupp auf, d da I och guz hab. 2.3 Da Nzwk «Dgal Igao Schwz» U Fdfühug d Budam fü Kommukao (BAKOM) wud Nzwk «Dgal Igao Schwz» gbld, da ch a d «Sag fü Ifomaogllchaf d Schwz» d Buda (1998/2006) o ud ch m dm Akopla «-Icluo» auf ukull ud dvdull Eb fü chacglch Zugag zu Ifomao- ud Kommukaocholog z. Dazu ghö d Schaffug d chch Voauzug (flächdckd Bbad-Izugag, Zugäglchk vo Wb fü Mch m köplch ud/od och Bhdug, c.), ad d Bfähgug vo Idvdu ud d Sgug d Akzpaz bzüglch d Tcholog u adm b d Zlgupp d äl Mch. D Zlzug wd auch ad Läd vfolg; d zg d folgd Abch au d Ekläug d uopäch M ud M (u Ebzug d Schwz) b d Mkofz «IKT fü gav Gllchaf», d 2006 Rga afad: «IKT äg zu Vbug d Lbqualä m Allag ud d ozal Tlhab d Euopä ud Euopä b, lch d Zugag zu Ifomao, Md, Ihal ud Dlug, füh zu väk ud flxbl Bchäfgugchac ud zu Bkämpfug vo Dkmug. E vb Zugag zu IKT fü Mch m Bhdug ud äl Mch bod wchg.» (Mkofz EU, 2006, S. 1) So wud auch d Zlfomulug d 2010-Sag, d d Gudlag d Nzwk, al wchg Zl fomul: «E Ifomaogllchaf, d all Mch bzh, hochwg öfflch D b ud zu Ahbug d Lbqualä bäg.» (Kommo d Euopäch Gmchaf, 2009, S. 8). Som h d volgd Egb ud Vochläg fü Maahm zu Vbug d Zugag zum I fü äl Mch m lädübgfd Kox; kö fü d Schwz wchg Gudlag fü d Umzug d ga uopäch Zl od fü d Fomulug pzfch Schwz Zl. 6 Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

21 I-Nuzug m Al 3 Zl ud Fagllug d Sud Im Rahm d Nzwk «Dgal Igao Schwz» chb Po Scu Schwz Ed 2008 Sud au, d Aukuf üb d Güd fü d vhälmäg gg IKT-Nuzug äl Mch gb ud Aazpuk m S Maahmkaalog fü d Födug d Nuzbak ud Nuzug duch d Bvölkuggupp aufzg oll. Folgd Fagllug oll voagg bab wd: Waum d Nuzug d Ifomao- ud Kommukaocholog (I ud Mobllfo c.) b So ab 65 Jah uduchchlch gg? W d Nuzug d Schwz m Vglch zum Aulad? Wo lg d gö Hmmchwll ud Hd? Wlch Maahm kö goff wd, um d Nuzug zu g? Wa wd ad Läd ga, um d Nuzug zu föd? Wähd zu Nuzug a ch ch vlälch Zahl volg (Ehbug zu Iuzug d Hauhal duch da Budam fü Sak BFS m Rahm d Hauhalbudghbug HABE, Sak d WEMF AG fü Wbmdfochug), wud pzfch Fagllug zu Chac ud Gz d Nuzug duch äl Mch bh ch-päav Ploud bab (z. B. Sud d Schwzch Soa SSR: «Zugag äl Mch zum I», 2007; «Dgalug b d lkoch Md», 2008). Dah oll u mal päav Da hob wd, d dall ud hadluglva Auküf üb d Iuzug äl Mch gb kö. Äl Mch uchd ch ch u duch da bologch, ozal ud pychologch Al vo jüg, od auch duch d Zughögk zu ad Koho bzw. Gao. Dah d akull dvdull ud ozal Rouc al Voauzug d IKT- bzw. I-Nuzug d Blck zu hm, ad lbgchchlch Efahug. I Egäzug ud Dffzug d ob ga Fagllug d bplw folgd Thmbch ud Ppkv zu bückchg. Dab hadl ch um Fochugfag, d ch ubdg dk Fagbog-Fag umzuz d. Fuko, Bdüf, Mov ud Nuz Wlch Fuko hchlch wlch Bdüf kö IKT fü äl Mch pozll füll? Sh fukoal Äquval zu Vfügug; w wd d Bdüf oh IKT bfdg? Wd dab Magl oh bzw. pozll Mhw m IKT kba, d zu Nuzug mov kö? Ellug zu Tchk ud Md allgm I d IKT-Nchuzug Auduck allgm Skp od Mau ggüb Tchk? Wlch chch Gä wd o gz (Hauhalgä, Uhaluglkok c.)? Wlch ad Ewg- ud Mhwg-Md wd wlchm Ma guz? Bfüchug ud Äg Lö IKT al «ubka, u Tcholog» b äl Mch pzfch Bfüchug ud Äg au? Wlch? Woauf güd d? W wd abu (/x)? Rouc, Kompz ud Kompzwaug Sd d ög chch ud fazll Rouc vfügba od bchaffba? Wlch pychch ud kogv Rouc h zu Bwälgug d Afodug d IKT ud d mög- Züch Schf zu Goolog N. 7/2010 7

22 I-Nuzug m Al lch Äg zu Vfügug? Bh d Bchaf, d Wll ud da Slbvau, ch d ög K azug? Sozal Nz ud ozal Uüzug Gb «ozal Klumpko» d Nchuzug, od lg d Güd d Nchuzug haupächlch auf dvdull Eb? W go d IKT-Nuzug m ozal Umfld vo Nch- Nuz/? I wlchm Vhäl h d (Nch-)Nuzug zu ozal Iolao? Gb ozal Az, d zu Födug d Nuzug bzw. d Nuzugbchaf gz wd kö? Wlch fomll Uüzug b d Echug ud bm Ewb vo Nuzugkompz h zu Vfügug? Köplch, kogv ud och Radbdgug Bh alkol Echäkug, wlch d Nuzug bhd? Wd olch al akull od pozll Güd gg d Nuzug ga? Wd d IKT dbzüglch auch kompaoch Pozal zuka? Wlch Maahm auf Eb d Umwl bzw. d Tchk od d Idvduum kö olch Schak übwd hlf? D vogll Fagdmo wa Gudlag d Ewcklug d Fagbog ud d Daaaly; d Fag oll m volgd Bch m bodm Foku auf da I agpoch ud bawo wd. 8 Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

23 I-Nuzug m Al 4 Mhodk 4.1 Empch Vogh D Bawoug d voggb Fagllug fod folgd Sch: 1. Ifomao- ud Lau-Rchch zu mpch Sud zu I-Nuzug d Schwz ud m Aulad ow zu pad Mduzug-Tho (Dk Rach) zwck wchaflch Vakug d Sud ud Ewcklug adäqua Ehbugum ow al Gudlag aoal Vglch. Sow möglch ud voll, oll pad Ium au bhd Sud übomm wd, um alch Vglch zu möglch. 2. Rpäav Bfagugud (N 1000) d Wohbvölkug d Schwz ab 65 Jah (duch-, fazöch- ud alchpachg). D Ehbugmhod mu zuglch d Afodug möglch hoh Rpäavä fü d pchd Populao, d wchaflch Valdä d hob Vaabl ud d fazll ud zlch Radbdgug d Sud pch. E oll owohl I-Nch-Nuz/ al auch Nuz/ bfag wd, um pzfch ud x Bdgug d (Nch-)Nuzug k ud daau zlfühd Maahm fü chacglch Zugag wckl zu kö. 3. Ellug wchaflch Bch, d üb Gudlag, aoal Vglchda, mpch Egb d akull Sud ud möglch Maahm ahad d Egb ow ahad pchd Sud ud Iav vglchba Läd Aukuf gb. E Kuzfaug duch, fazöch ud alch Spachvo bhal Haupgb ud Empfhlug. 4.2 Ehbugdg I Abwägug d Vo- ud Nachl vchd Ehbugvfah wud komb Dg agwad, da hoh Rpäavä ud opmal Auchöpfug d Schpob vpach: Wahchlchkauwahl Schpob d ädg Bvölkug d Schwz ab 65 Jah (oh Al-Obgz ud u Ebzug all Hauhalfom) au dm AZ Dc- Vzch (Radom-Radom). Zl-Schpobgö (o): 1000 Po (Duch 700, Fazöch 200, Ialch 100). D Ehbug wud dpachg duchgfüh; Po, d k d d Spach vh, wud ch bfag. Tlfoch Ivw (CATI) al Hauphbugmhod Hauhal, fü d Fz-Tlfoumm aufdg gmach wd ka, duchgfüh duch gamchwzch äg Bfagugu. Schflch Aküdgugchb vo Tlfoauf. Mh Aufvuch d lb Ada, um Schpobvzug wg uchdlch Echbak zu mm. Bfagug ml adad Ium. Poalch, chflch Bfagug Hauhal oh gag Tlfoachlu od auf bod Wuch d Zlpo. Eugchb m um Fagbog b Nch- Awo ach Ablauf d Rückdf. Aalog Bfagugum w b lfoch Bfagug, m agpa (ypo-)gafch Galug. Züch Schf zu Goolog N. 7/2010 9

24 I-Nuzug m Al 4.3 Fagbog D Fagbog (Ahag 1) wud m Vofld d Bfagug auf Gudlag d Ifomao- ud Lau-Rchch au lw bhd Ium ad Sud ud g Fagkouko ab. B d Ellug wud d Bfagugzlgupp (65+) ow d Vglchbak d I-Nuz ud -Nchuz bod bückchg. Al Gudgü d Fagbog d d b vogll Fochugfag. D choologch Aufbau d Fagbog oll bmm Damaug folg, d u.a. daduch gkzch wa, da d Bfagug zu Nuzug ud Ellug zum I duch allgm Fag zu Tchk gfüh wud ud b bmm Fag pzfch Fagfomulug fü Nuz ud Nchuz bhl. Im Ezl bhal d Fagbog Fag zu folgd Bch: a) Ellug zu Tchk b) IKT / Izugag / Olakvä c) Güd fü Nchuzug (I) d) Ellug zum I ) E-Kompz f) Umfld / Uüzug g) Wg zum I, Lmöglchk h) Allagakvä / Gudh D Bch wud m Achlu duch ach Agab zu Po gäz. B d koukv Eabug d Fag wud da Iu fü Publzkwchaf ud Mdfochug d Uvä Züch m bzog. Am Ed hl d Fagbog 39 uchdlch komplx Fag auf 18 S. Ld ko Azahl vo Fag auf Gud d df Umfag d Bfagug ch m fl, bod zu d Bch Pölchk ud Gudh. Im P (duch da Iu M.I.S. Td) ud b d Gamauwug d Bfagug ko d Awdbak d Fagbog bäg wd. Da Bod b d Ewcklug d Fagbog wa d zwfach Bfagugmhodk, o mu d Fagbog fü lfoch w auch fü poalch Bfagug gz wd kö; d vala u zu magal Apaug d Fagfomulug zwch d bd Bfagugum. Nach folg Ellug d duch Vo wud d duch da Bfagugu M.I.S. Td Fazöch ud Ialch übz. 4.4 Duchfühug d Dahbug Im Augu ud Spmb 2009 wud gam 1105 Po all Spachgo d Schwz lfoch (871) od poalch (234) üb h Akvä, Bdüf ud Hd d I-Nuzug bfag. D Duchfühug d Bfagug folg duch M.I.S. Td SA, Laua/B. D Aküdgug-, Bgl- ud Eugchb, wlch vo ud wähd d Ehbug vad wud, ug d Bfköpf d Uvä Züch, vo Po Scu ud d BAKOM, um d Soä, d Nüzlchk ud d Gmüzgk d Sud hvozuhb. E wud Ga-Hol d Bfagugu fü Rückfag zu Bfagug agbo. Tlfoch Ivw Tlfoch Koakvuch folg m 1544 Ad; d 871 duchgfüh Ivw pch gu Auchöpfugquo vo 56 %. Wd chpobual Aufäll (ugülg Tlfoumm, Zlpo ubka, lb ch mh m Hauhal, jüg al 65 Jah) bückchg, bäg d Auchöpfug ga 61 %. Eglch Vwgug (ach Agumao) ud Ivwabbüch a b 20 % auf, ad Ivw ko wg Uchbak, Gudhod Spachpoblm od au ad, ch äh pzfz Güd ch duchgfüh wd. Ibod gudhlch (74 Fäll) ud pachlch Schwgk (7 Fäll) a dam l 10 Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

25 I-Nuzug m Al al wa auf. Fa all Ivw ko halb Woch ab Sa d Ehbug am al wd. Bod d Duchchwz lf d Ivw üb Ewa gu, o da all d upüglch gpla 800 lfoch Ivw gam 871 duchgfüh wud. Im Duchch dau lfoch Ivw 26 Mu; d d ud 6 Mu läg al gpla. Papfagbog B d poalch Bfagug wa m m hblch gg Rücklauf zu ch, dah wud zw Pha gam 1275 Fagbog vad, um auf d b 200 vwba Eh zu komm. A d d Pha bzog 736 Ad wud ach d Woch Eugchb m um Fagbog vad, w Nachfaako mu au Zgüd ublb. B zum Abchlu d Dahbug ch Woch ach dm Evad af 236 Bog augfüll, wovo 234 hchd Agab bhal, um d Auwug fl zu kö. D pch m Rücklauf vo 18.5 %; kog fü chpobual Aufäll (falch Ad, vob, jüg al 65 Jah) d gu 25 %. D Papfagbog möglch, Hauhal bzw. Po oh bka Tlfoachlu zu ch; bod ko o Bwoh/ vo Kollkvhauhal (Al- ud Pflghm) b koak wd. 4.5 Mkmal d al Schpob Tabll 1 pä d wchg Mkmal d hob Schpob. M 55 % bfag Fau zu 45 % Mä d ch Schpob u uhblchm Ma zu «mälag», wa bm volgd Thma duchau hä wa wd kö. D Alvlug w m Vglch zu Bvölkugak lch Übvug d jüg Gupp vo 65 b 69 Jah (37 % a 29 %) ud pchd Uvug d Gupp ab 85 Jah auf (9 % a 14 %). M 102 Po ab 85 ko ab auch d Hochbag aulch gu ch wd. D Azahl d Bfagug pch b Fazöch- ud Ialchpachg d Vogab; wud ab 100 Bfagug mh al vogh m Duchpachg duchgfüh (gam 802). M 200 Bfagug Fazöch d Spachgupp dah wa upä. Da päav Agab zu Hauppach u vo d Volkzählug 2000 volg, mu d pchd akull Vlug d Gambvölkug ab 65 Jah u bmm Aahm hochgch wd: Auf Gudlag d Vlug d Duch- ud Räoomach-, d Fazöch- ud Ialchpachg d Algupp vo 55 b 89-Jähg m Jah 2000 wud d Al d 65-Jähg ud Äl m Jah 2009/2010 bmm. Ebfall upä d Po m ch-chwzch Saaaghögk; all vo 10 % d lva Gambvölkug d Al ahm u 6 % Auläd/ a d Bfagug l. Dafü düf Spachpoblm m vawolch, obwohl d d lfoch Ivw u l xplz al Aufallgud g wud. Gudhlch Poblm ud d Uvug vo Po Kollkvhauhal m Tlfovzch düf dafü vawolch, da Bwoh/ vo Al- ud Pflghm d Schpob m 4 % ggüb 7 % d Bvölkug ab 65 gg v d (wob ach Rchl d Budam fü Sak (BFS) Hauhal Aldlug zu Pvahauhal gch wd). Obwohl d Auchöpfug ozdm fulch hoch, wd ch möglch, dall Auwug zu Po Kollkvhauhal vozuhm. B Bfagug gll m Übvug höh Bldugchch zu ch, b m «chch» Thma höh ch d Rko, da h bod vfälchd wk ka. Bldug m Gchlch ud Al kol; d b wäh dog Vzug fd ch bzüglch d Bldug akzu. Po oh Buf- od wfühd Aubldug d d Züch Schf zu Goolog N. 7/

26 I-Nuzug m Al Schpob dulch zu gg v, dm ggüb wud vo allm zu vl Po m bufbzog Bldug d Skudauf II ud d Täuf bfag. Tabll 1: Mkmal d Schpob Mkmal Kago Azahl Poz Schpob Poz ach Gwchug* Poz ach offz. Sak Schwz** Gchlch Fau ,7 58,0 57,6 Mä ,3 42,0 42,4 Alvlug ab Jah ,7 28,8 28,7 Jah Jah ,6 23,2 23, Jah ,0 19,3 19, Jah ,4 14,4 14, ,3 14,3 13,6 Spach Fazöch ,1 20,9 20,8 Duch (+ Räoomach) ,6 69,9 70,8 Ialch 103 9,3 9,2 8,4 Saaaghögk Schwz/ ,7 90,1 Ad Saaaghögk ,1 9,9 Hauhalfom Pvahauhal 1036 Wohug Aldlug 16 95,8 94,6 93,1 Ad Fom 2 0,2 Alhm 16 Pflghm 10 Komb. Al- ud Pflghm 13 Aldz 5 4,0 5,4 6,9 Bldug (Poz ach Algupp) Oblgaoch Schul: Pma/Skuda/Ral/Bz ,1 28,1 26,1 37,6 26,0 37,4 Skudauf II (Bufbldug): Lh ,3 49,0 47,6 42,9 47,7 42,9 Skuda. II (Allg.bldg.): Mlchul/Gym./Sma 71 6,7 6,3 6,4 6,3 6,4 6,4 Täuf (höh Bufb.): Tchkum/HTL/HWV ,1 6,6 7,2 4,8 7,2 4,9 Täuf (Hochchul): Uvä/ETH/HSG/FH ,8 10,0 12,8 8,4 12,7 8,4 Toal (po Vaabl) N= % 100% 100% 100% 100% 100% * Gwchug gmä offzll Vlug ach Algupp, Bldug ud Hauppach, kumulav ** Qull Vglchzahl Schwz: Budam fü Sak, 2008/2009. Spachvlug: Hauppach gmä Volkzählug 2000, auf 2010 umgch, Duch ud Räoomach add, ad Spach ch bückchg. Hauhalfom: Höpflg, 2009 (Da vo 2005). Rpäavä: Gwchug ud Vauvall E lg ah ud auch üblch, Schpobvzug achäglch ahad bka ozodmogafch Mkmal duch Nachgwchug zu kog, da h uv Pogupp mh, übv wg Gwch zu gb, um wg fomal d Rpäavä zu höh. E olch Vogh, of ch ch u um Koku bmmba uchdlch Auwahlwahchlchk hadl, d Fachlau äu um; x k kohä Tho, d da gll lgm kö. E bh ga d Gfah, da bfag Po au uv Gupp ad, ch achpüfba, ab m d Tlahmwahchlchk kol Mkmal dulch vo d pchd Gupp abwch. Da ka Nachgwchug d Vzug oga och vchäf (Dkma, 2002, S. 8f.). Au dm Gud wud d Sud k gll, fü all Aaly wkam Nachgwchug ahad dmogafch Mkmal vogomm. Fü d h m Vodgud hd Gupp- ud Mkmalvglch, fü Zuammhagma ow fü mulvaa Auwugvfah d davo k Vol zu wa; d ga Vzuggfah übwg d möglch Gw b wm, auch d wa Sgfkaz m gwch Da ch mh zuvläg. 12 Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

27 I-Nuzug m Al Nu m Puk Nachgwchug voll: d Schäzug d aächlch Iuzug. Bldug, Gchlch ud Al häg ak m d Nuzug zuamm, dah d h Koku owdg, w ma zu gma vlälch Schäzw d Iuzug glag möch. D bod fü aoal Vglch zwckmäg. Zwa dkba, da b Fau, b Po m gg fomal Bldug ud m höh Al d Nuz/ u Schpob übv d, doch blb d Zuammhäg dulch bh, o da pchd Nachgwchug ch d «Wahh» äh komm. I Bzug auf d Spach d Nachgwchug vba, da all Spachgo pchd h Al d Schwz abgbld wd oll. I Tabll 1 (zwlz Spal) d d ozodmogaphch Mkmal d ach Algupp, Hauppach ud fomal Bldug gwch Schpob aufgfüh. Da ch all Mkmal d Bvölkug komb Fom volg, mu d Gwchug ach Ezlmkmal kumulav folg (duch Mulplkao d zl Gwchug). Daduch gb ch auch d kooll Mkmal d gwch Schpob och ggfügg Abwchug vo d Populaoda. Tozdm auch bzüglch d ukooll Mkmal Vbug d dmogafch Paug fzull; d Gchlchvlug wa pch fa pfk d Populao. Slb w gläg, dal Wahchlchkchpob oh ymach Vzug al pfk Abbld d Gudgamh zu zh, um Fall alo d ädg Wohbvölkug d Schwz ab 65 Jah, blb Uchh bzüglch d gau Vlug, da ch jd Schpob zufallbdg lch vo d Gudgamh uchd ka. B hchd go Schpob häl ch d Zufallfhl ab bgzm Rahm, d Gö al Vauvall, m bmm Wahchlchk vh, bch wd ka. B all Pozagab d Schpob bzog auf d pchd Gambvölkug 95 %- Vauvall vo ±2 3 % zu bückchg, da h, d «wah W» lg m Wahchlchk vo 95 % halb d Bch, of k ymach Schpobvzug volg. Züch Schf zu Goolog N. 7/

28 I-Nuzug m Al 5 Dkpv Egb Im Folgd wd m Sch d wchg dkpv Egb d Bfagugud ow d Ebug bhd Sud ahad d Fochugfag vogll. I d folgd Kapl wd d Rula m w Auwug hchlch d vogll Fochugfag vf. 5.1 Iuzug d lz ch Moa; «Ol» ud «Offl» Zu vfach Vachaulchug wd achfolgd Nuz/ ud Nch-Nuz/ d I gchlchual al «Ol» bzw. «Offl» bzch. D «Ol» pch dab dm «w Nuzk» d chlägg BFS-Sak, da h md malg Nuzug d lz ch Moa. Hb daauf zu ach, da d Gupp d Ol hchlch d Nuzugä ch ubdg homog, da d Spa vo äglch b zu malg Nuzug m Zaum d lz 6 Moa ch. Al «Offl» wd djg Po bzch, d agab, da I md d lz ch Moa lb guz zu hab. Som ghö zu Gupp d Offl d Po, d gäzlch oh pölch Awdugfahug d, ow djg, d da I vllch b guz hab, d ab ch d lz 6 Moa a. D folgd Bchbug bzh ch vo auf d bfag Schpob oh jd Nachgwchug. Abb. 5a: Nuzughäufgk d I ach Al (ugwch Schpob) Allgm gfag, ob d bfag Po cho mal da I lb guz hä, awo 48 % m «Ja» ud 52 % m «N». Wd d bchb Gupp d «Ol» ud «Offl» al Vglchgudlag agz (ach dm Kum d Nuzug d vgag ch Moa), gb ch ählch Bld Mhh d Nchuz d I d Algupp d ab 65jähg. 44 % d Bfag d dm S «Ol», 56 % «Offl». W wa, uz b Mhh vo 62 % d Jähg da I, hgg u Moä vo 9 % d ab 85-Jähg. E bh dmach w wa ak Alabhäggk d Iuzug. 14 Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

29 I-Nuzug m Al D gchlchpzfch Vlug gb folgd Bld, wlch b auch ad aoal Sud zu bobach ud da ma al A Gd-Kluf bzch kö: 53 % d Mä ud u 36 % d Fau d Ol. Auch hchlch Ekomm ud Bldug lä ch Kluf zwch d Ol m h hohm Ekomm ud hoh Bldug ud d Offl m h dgm Ekomm ud gg fomal Bldug koa. I all Algupp zg ch, da da I vo all bfag Po d lz 6 Moa m wd häufg (34 % md mhmal po Woch; «g Nuzk ENK» gmä BFS) od ga ch (56 %) guz wd; l Nuzug w u 9 % d Bfag auf. D alpzfch Guppauflug d Nuzughäufgk ka Abbldug 5a omm wd. Da BFS gb d Nuzuga (ENK) m Al u pauchal fü d Algupp ab 70 Jah a; bäg M %. Nach d Sguga d vgag Jah wä ach BFS- Zahl M 2009 m ud 20 % zu ch. I u Schpob d 24.9 % d Po ab 70 Jah häufg I-Nuz/ (ENK). D ka auf bchlug Zuahm d v Iuzug, auf Schpobvzug ach ob (bod zu vl gu gbld äl Mch) u Sud od umgkh auf pchd ach u vz Da d füh Sud hdu. Iuzug kog: ach Al, Spach ud Bldug gwch Schpob Wd d Schpob duch Nachgwchug gmä Algupp, Hauppach ud fomal Bldug d Populaovlug agpa, höh ch d Al d «Offl» gam vo 56 % auf 62 %; d «Ol» mach a 44 % och 38 %, d g Nuzk a 34 % och 30 % au. Nach d Gwchug d u d Ol auch b d Mä d Mdh: 48 % d Mä ud 30 % d Fau uz d lz ch Moa md mal da I. Auf d Blck wg väd ch, w d gwch Schpob d Nuzug ach Algupp dffz wd (Abbldug 5b): Zwa all Algupp d Nuzug wa gg, da Gambld väd ch ab ch. Gad b d Äl ab 80 Jah d Nuzug oz Gwchug fa glch. D Gamffk gg Nuzug d gaz gwch Schpob vo allm daauf zuückzufüh, da jz d Äl gam ow Mch m gg Aubldug d jüg Algupp äk Gwch fall. Abb. 5b: Nuzughäufgk d I ach Al (gwch Schpob) Züch Schf zu Goolog N. 7/

30 I-Nuzug m Al Zu Aufkläug d ob läu, üb Ewa hoh v Iuzug ab 70 Jah ka d Bchug d g Nuzk (ENK) ab 70 Jah m gwch Da d. D Gwchug vg d g Nuzk ab 70 Jah auf 22.7 % a 24.9 %. D wä zwa och mm voaugz, d füh hob Da d zuvläg am ob Ed d vom Td h zu Ewad ud Hw auf bchlug Nuzugzuahm, ch ab ch mh gaz uplaubl. Glchwohl ch auzuchl, da d häufg Nuz/ gad d höh Algupp übpä, da äk zu Tlahm mov wa; olch ymach Vzug duch Gwchug ahad ozodmogafch Mkmal ch zu komp. All folgd Aaly bzh ch wd auf ugwch Da, da h auf d Egb d ch Schpob. 5.2 Mkmal d Ol ud Offl Al Bchbug d Gupp d Ol ud d Offl oll achfolgd Tabll 2 agfüh wd. H la ch d wchg ozodmogafch Guppmkmal haul. Tabll 2: Guppmkmal d O/Offl Mkmal Kago Ol Offl Toal Gchlch Fau 45 % 62 % 55 % Mä 55 % 38 % 45 % Alvlug ab 65 Jah Jah 52 % 25 % 37 % Jah 27 % 19 % 23 % Jah 14 % 21 % 18 % Jah 6 % 19 % 13 % % 15 % 9 % Spach Fazöch 20 % 17 % 18 % Duch 73 % 72 % 73 % Ialch 7 % 11 % 9 % Bldug Skudauf I 7 % 33 % 22 % Skudauf II 59 % 57 % 58 % Täuf 34 % 10 % 20 % Hauhalkomm (buo) dg (b CHF 2500) 5 % 18 % 12 % ml (CHF 2501 b 6000) 50 % 64 % 57 % hoch (üb CHF 6000) 45 % 18 % 31 % Po-Kopf-Ekomm* b CHF % 7 % 5 % CHF 1501 b % 51 % 46 % CHF 2501 b % 19 % 25 % CHF 3001 b % 18 % 19 % üb CHF % 4 % 5 % Hauhalfom Pvahauhal 100 % 93 % 96 % Kollkvhauhal od ad Fom 7 % 4 % Azahl Po m Hauhal 1 25 % 43 % 35 % 2 69 % 51 % 60 % 3 ud mh 6 % 6 % 5 % Toal (po Vaabl) 100 % 100 % 100 % *Da Po-Kopf-Ekomm gb ch au dm Hauhalkomm gl duch Azahl Po m Hauhal. Lbpl: 45 % d Ol d Fau, 55 % Mä. E wd Ahad d Ggübllug d bd Gupp dulch, da Ol m Vglch zu Offl dzll jüg ud b gbld d ow üb höh Hauhal- ud PoKopf- Ekomm vfüg. Dagg d Offl häufg wblch, alllbd m Hauhal ud woh häufg Kollkvhauhal. 16 Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

31 I-Nuzug m Al 5.3 Fuko, Bdüf, Mov ud Nuz Nuzug g ud akv Md D Nuzug d I h ch Kokuz zu ad, adoll Md w Rado, Fh, Tagzug od Zchf, w Abbldug 6 zg. M Auahm d Fh, da vo Offl lch häufg gh wd, bh oga lch Tdz zu Mhuzug duch Ol. Da düf ch auch d duchchlch höh Bldug d Ol audück. Abb. 6: Nuzug g Md E väk Nuzug akv Md duch Ol zg ch auf d Fag, wlch Ml w häufg fü d Koak zu Fud od Famlaghög gz wd (Abb. 7). D gl ch u fü Koak va I wa val wä, od bo fü Koak va Fzod Mobllfo ud oga, w auch ggm Auma, ml Bf. So gb bplw 59 % d Ol a, md mal d Woch da Mobllfo fü Koak zu Fud od Famlaghög zu buz (Offl: 30 %), wa chlch auch m dm gll Vohad Mobllfo m Hauhal kol. Iaw gb k go Uchd zwch d Gchlch hchlch d Nuzug akv Md. M d h bobach Ählchk bd Gupp (O-/Offl) bäg ch gll Bobachug d Mdfochug, da u Md d al ch ubdg obol mach, od gäz, auch w auf d Blck ählch Bdüf füll. Züch Schf zu Goolog N. 7/

32 I-Nuzug m Al Abb. 7: Nuzug zwg Md fü Koak zu Fud od Vwad Elkoch Gä m Hauhal Zwfllo häg d Iuzug auch vom Vohad d pchd chch Ifauku, wa d Vfügbak Compu ab. Taächlch bz Ol zu 73 % aoä, zu 50 % poabl Compu m Hauhal, wähd da b Offl u zu 17 % bzw. 8 % d Fall. E zu vmu, da go Tl d Compu a ch fähg wä, vhälmäg kl chch Ivo alo au Offl Ol mach kö. Wähd d Auaug a Uhalug- ud Kommukaochk ch zwch O- ud Offl hchlch Fh, Rado ud Fz-Tlfo kaum uchd ud b bd Gupp fa flächdckd, hab Ol dulch häufg Vdo- od DVD-Play ud Mobllfo zu Vfügug (Abb. 8). Im Ggaz zum I d da Mobllfo all Algupp (au d ab 85-Jähg), auch b d Offl, mhhlch vohad. Abb. 8: Elkoch Gä m Hauhal 18 Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

33 I-Nuzug m Al Nuzugo Im Ggaz zu ad Ehbug wud h d Nuzugo m Mhfachawomöglchk fag; d Agab add ch dah auf dulch üb 100 %, ämlch auf 163 %, wa bdu, da duchchlch ud 1.6 Nuzugo ga wud (Abb. 9). Kla doma fü Ol d Nuzug zu Hau (94 %), gfolg vo b Famlaghög (22 %), am Abplaz; auch Eham c. (17 %), woad ud b Fud od Bka (16 % bzw. 14 %). Abb. 9: Nuzugo d I D Iuzug m äumlch Umfld auhalb d Hauhal wud duch d Kago «Woad» abgfag. I w Fag wud dazu auch gfag, ob d äh Umgbug Möglchk gäb, da I öfflch zu uz (z.b. m Icafé od Bblohk). 30 % all Bfag (O-/ ud Offl) gab a, da olch Möglchk b h vohad. 33 % hab ch d Möglchk ud 37 % gab a, da üb da Bh olch Möglchk d öfflch Iuug h äh Umgbug ch w. Iaw gab Offl häufg a, da vo olch Nuzugmöglchk ch w (43 % b Offl zu 31 % b Ol). E kö, da Offl wg olch Agbo wahhm, da d lb ch uz möch Guz ud a Iawdug Ol wud ahad L gfag, wlch I-Awdug (m S vo Zwck) d lz d Moa gz hab ud wlch w och ch guz a fd. D Offl hl aalog Fag ach a Awdugmöglchk voglg. D Ragfolg d Nuzug (Abb. 10) pch wghd ad Sud (z.b. SSR, 2009), auch ad Algupp: M 88 % wd d L agfüh vo E-Mal d ud mpfag, gfolg vo allgm Ifomaouch, Such ud Abuf vo Fahpla- ud Rfomao, Ifomao üb Äm ud Bhöd ow zu Gudhhm. Vo wg al 50 % guz wd Agbo w Zug/Zchf l m I, I-Bakg, Kauf ud Vkauf vo Wa, ol Rado hö od fh, hulad vo Muk, Bld od Spl, ol lfo od cha ow, m ldglch 5 % Nuzug, d Tlahm a Ifo. Auch bh ch guz Awdug bg Ol zu m go Tl I gg. So bz vo d voh ga Nuzugzwck ldglch Rado/Fh, Hulad vo Bld/Muk/Spl, Tlfo/Cha ud Ifo Pozal vo wg al 50 % I (b Kumulao m d bhg Nuzug), da ab doch md 30 % bäg. Lzga Awdug wd wahchlch al wg aakv mpfud, da abgh vo d Fo ldglch ad Zugag zu b vfügba Ihal vpch. Züch Schf zu Goolog N. 7/

34 I-Nuzug m Al Da I d Offl a d ga Awdug pch ählch Poäl, ab auf dulch fm Nvau. So d d vo Ol b mhhlch guz Zwck auch fü ud % d Offl vo I, fü d übg ch ldglch %. Auf da gö I o b Offl Ol-Fahplä öfflch Vkhml (40 %). Gudäzlch lä ch au d w Da haul, da Mä höhm Ma Iawdug b guz hab al Fau, wa auch m d gll gchlchpzfch Vlug d O- ud Offl hgh. Doch gb u d Fau auch gw Al, d d Awdug zwa bh ch guz hab, ab a fäd. Abb. 10: Guz ud a Iawdug d O- ud Offl Im Fagbog wud ahad vo 13 Idkao d Güd (m S kok Awdugzwck) fü d Iuzug ml. E wud dazu d Iawdug hagzog, d vo d Ol w vo d Offl bw wud. Zu Sukuug ud Zuammfaug wud xploav Fakoaaly (PCA) d 13 Idkao duchgfüh, d 2 Fako gab ud ml kofmaoch Fakoaaly m Wlch bäg wd ko ( 2 = 308.5, df = 64, p <.01, CFI = 0.96). D bd Fako au d Fakoaaly (Tab. 3) kö gmä ach klach, allgm Such- ud Koakfom vu pzfch Awdug uchd wd. Tabll 3: Fako d a Iawdug Fako 1: Allgm Such- ud Koakfom Sd ud Empfag vo E-Mal Fahplä od Fahz abuf I-Bakg Ifomaouch auf d I vo Äm Ifomaouch üb Gudhhm Ifomaouch üb R ud Uküf So allgm Ifomao m I uch Fako 2: Spzfch Awdug Tlfo od Cha üb da I Rado hö od Fh od Vdo h üb da I L vo Zug, Zchf od Magaz üb da I Hulad vo Muk, Bld od Spl Kauf od Vkauf vo Wa ud Dlug Tlahm a m Ifoum E zg ch b d pozual Vlug (vgl. Abb. 10), da d allgm Such- ud Koakfom vo d Ol öf vwd ud vo bd Gupp al a bw 20 Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

35 I-Nuzug m Al wd al d pzfch Awdug. So ch m Pok d 65-Jähg ud äl, da d alläglch Awdug, w Emal chb od Fahplä m I abuf, dk Nuz vpch ud om auch gäzd zu ad klach Wg d Ifomaobchaffug pov wahgomm wd. D pzfch Awdug ch d Algupp wg auf I zu o ud pgl auch vllch wg d alläglch Bdüf d Po d Algupp wd Ellug ud Mug zum I M d Zummug od Ablhug zu Rh vo Auag oll d pölch Ellug ud allgm Mug zum I fa wd. E Auag: «Da I agd ud fazd». 62 % d Ol mm dm kla zu, hgg u od mmh 36 % d Offl. Dulch ablhd äu ch 14 % d Ol bzw. 44 % d Offl (Abb. 11). Abb. 11: Auag «Da I agd ud fazd» «W da I algch wä, wüd auch d m äl Mch uz»: Bzüglch d Auag gb k w Uchd zwch O- ud Offl (Abb. 12). I bd Gupp mm ud d Hälf zu, % lh ab. Bd Gupp ll alo mhhlch Dfz a «Algchh» d I f, ud auch u d Offl ch Mug, da I gudäzlch ch fü al Mch, ch mhhfähg zu. Hb kö zw Dg auchlaggbd fü d Bawoug d Fag gw : Zum bdu d, da d Zugag fü äl Mch lw gchäk bzw. chw, ab zu m vllch och gö Tl bdu d auch, da d Awdug ud d I bplw h Galug ud hallch Übchlchk od auch bzüglch Rlvaz ch algch ch. D Puk umfa d gam Thmchwpuk «uably», alo d Bdugfudlchk d Tcholog ud d Bdugobfläch d I (vgl. Bgff d «Agg-Fdly U Ifac» b Ma, 2008). Züch Schf zu Goolog N. 7/

36 I-Nuzug m Al Abb. 12: Auag «W da I algch wä, wüd auch d m äl Mch uz» «Auch d äl Gao oll da I uz»: Wähd d voh ga Auag Mug od Fak-Echäzug bzüglch möglch Zuad audück, gh h um Nom, um Zlzuad. H uchd ch d auch wd d O- ud Offl: Üb d Vl d Ol mm kla zu, wähd b d Offl m 42 % zwa bfall mh zumm al ablh, d Auag ab doch b m Vl auf Wdad ö (Abb. 13). Abb. 13: Auag «Auch d äl Gao oll da I uz» E w h omav Auag zum I d folgd: «Ma mu da I uz, um md zu kö». H zg ch, w Abbldug 14 abzul, da Ol ud Offl d Auag h ablh (48 % zu 69 %), doch 29 % d Ol ud 17 % d Offl ag, da d Auag fü zuff. H ka w Auwug d Fag achggag 22 Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

37 I-Nuzug m Al wd, ob Po m m gö Nuzumfld b Fud ud Vwad d Auag h zumm, da do vmulch da I lb, ab auch va I vml Ihal, äk zum Gpächhma gwod d al b Nchuz m Offl-Umfld. Abb. 14: Auag «Ma mu da I uz, um md zu kö» B d übg Auag halb d Fagkomplx gb ch ählch Bld w b bchb. E zch ch gll ab, da Ol d pov Auag zum I h al Offl zumm. D d Auag w: «Da I lch d Koak zu ad Mch» ud «Da I pa vl Lauf». B h gav augch Auag w «Ich bfüch, da ch vom I abhägg wd», «Da I Modchug, d wd vob gh» ud «Da I Zvchwdug» wa d Offl, d d Auag h al zuffd bw hab. Doch auch fzull, da d Waag zwch Ol ud Offl ch übmäg auchläg ud da b Offl auch w Al gb, d d Auag ählch w Ol bw. Im Thmbch d Ellug zum I wud m w Fagkomplx d dk Auwkug d I ud d Eflu auf da g Lb fag. E Auag, d wd abglh od d zugmm wd ko, h: «D Vwdug d I gb mh Fh d Galug d g Lb». B d Auag wa k Dffzugmöglchk, auch k Mlpoo vogh. S wd zwa gam mhhlch abglh (58 %), doch gb h 53 % d Ol ud Dl d Offl Rch (Abb. 15). D bd ad dazughög Auag wud ählch, ab m wa gg gll Zummug bw. So wud d Auag «D Vwdug d I gb mh Schh m Lb» vo 31 % d Ol ud 17 % d Offl zugmm. E Zummug vo 44 % b d Ol ud 38 % b d Offl hl d Auag «D Vwdug d I gb mh Eflu auf da g Lb». Som ko m d d Fag d Dmo fag wd: gll Eflu, Schh ud Fh. All d Bch wud vo d Ol zu mh al m Dl ud vo doch w Azahl d Offl (17 % 38 %) bjah. D Awo auf d Ellugfag bäk d Vmuug, da md Dl d hug Offl mov, d Eg d Iuzug zu wag ud d Awdug d I dk Nuzgw fü d Galug d g Lb vmu. Züch Schf zu Goolog N. 7/

38 I-Nuzug m Al Abb. 15: Auag «D Vwdug d I gb mh Fh d Galug d g Lb» Zuküfg Nuzugabch od -waug Al lz d umlba -bzog Fag wud d Fag voglg: «Wa dk S: Wd S lb Zukuf (p. wh) da I uz?». D Uchd zwch Oud Offl kö ch ka : 97 % d Ol, ab u (od doch mmh) 12 % d Offl bjah d Fag (Abb. 16). Abb. 16: Idvdull Iuzug d Zukuf W ma d lbdkla Zukufwaug al Abch zum Nw ähm, wüd da bdu, da all Maahm zu Elchug d Zugag u kl Gupp apch kö. Alldg ugklä, ob d gg Nuzugwaug d Offl Auduck «Vwgug» od ab Rgao agch vo Hd. D Fag ach dm Pozal d zuküfg Iuzug wd och wdhol dku wd. 24 Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

39 I-Nuzug m Al 5.4 Ellug zu Tchk ud Md allgm Ellug zu Tchk D Vmuug lg ah, da Iuzug wa m gll Tchkaffä zu u ha. Taächlch lh kapp Mhh d Offl d Auag «Ich mch h fü u chch Dg» dulch ab, wähd da u 12 % d Ol u. Lz mm d Auag zu 59 % zu (Offl: 24 %). D übg % hm ml, uchd od ambval Poo (Abb. 17). Abb. 17: Auag «Ich mch h fü u chch Dg» E ählch Vlugbld zwch Ol ud Offl b d Ellug zu Tchk zg d zw Auag halb d Fagkomplx: «Oh chch Gä kö ch m m Lb ch mh voll». Zwa mm h bd Gupp mhhlch d Auag zu (62 % all bfag Po), d Ol mm jdoch häufg zu al Offl (73 % zu 54 %). D lz Auag «D chch Foch mu mm w gh» vhäl ch ählch ud wd vo 71 % d Ol ud 57 % d Offl m Zummug bw. Id zu bo, da ch d Ellugfag dm Komplx auf all chch Gä bzh ud d Compu ud da I da u Tl dall Bdug chch Gä Um d gll Kompz ud Ellug zu chch Gä jglch A allgm ud gob b d Bfag zu fa, wud folgd Fag gll: «Gaz allgm gfag: d Bdug mod chch Gä fü S h chwg od h lch?». Igam chäz all bfag Po d Bdug mhhlch al h chwg. Ol h d Schwgk wg al Offl (45 % zu 81 %), w d Abbldug 18 vual. D Bld d uglch vl Tchkkompz zg ch auch pä m Bch d Rouc. Züch Schf zu Goolog N. 7/

40 I-Nuzug m Al Abb. 18: Bdug mod chch Gä 5.5 Bfüchug ud Äg Schwgk ud Hd d Iuzug I fomal ählch W w ach d Awdug wud O- ud Offl ach akull od füh Schwgk b d Iuzug bzhugw ach d Güd gfag, da I ch zu uz. Abolu Spz akull Schwgk b d Nuzug d I (Abb. 19) d fü Ol Schhbdk (bzüglch Dachh od Ikmalä): D bäg 55 % d Nuz/. E folg Ag vo chch Poblm (29 %), Komplzh d Buzug ud gg Glaubwüdgk vo Ifomao m I (j 22 %). All w möglch Schwgk w Ko fü Achlu ud Hadwa, uaädg Ihal, Schwgk m dm g Gdäch, Zkapph, Aufwad d El, fhld Uüzug, och (Sh, Hö) od akl Poblm (Fg, Had) wud vo dulch u 20 % d Ol al akull Schwgk ga. Ewa ad h d Suku au, w d Ol üb füh, ab übwud Schwgk bch. H wd am häufg aggb: Komplzh d Buzug (20 %), Aufwad d El (17 %), Ag vo chch Poblm ud Ko (j 11 %). D d alo d Bch, wo Schwgk am äk duz wd ko. Bd Apk zuamm akull ud füh, ab übwud Poblm d Ol kö Hw gb daauf, wlch Hd Offl m Wg h. Taächlch ähl d Suku d Güd, d Offl fü d Nchuzug agb, d akull od füh Schwgk d Ol, alldg auf gll wa höhm Nvau: D Bfüchug ud Hd d Offl ch wa äk zu al djg d hug Ol, al d d Eg I uch. Ehblch äk d zw Güd: d Komplzh d Buzug (71 %) ud d Aufwad d El (60 %). Da folg auch b d Offl, m dm gau glch Al w b d hug Ol, Schhbdk (60 %), ow d Ag vo chch Poblm (51 %). Komplzh, Laufwad ud Schhbdk d alo doma Zugaghd. 26 Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

41 I-Nuzug m Al Abb. 19: Schwgk d Iuzug ud Güd d Nchuzug M Auahm d Schh, d doma Thma blb, zg d Efahug d Ol, da gau d Hd, d vl m ch lb zugchb Kompzwaug (bzw. d Magl) zu u hab, duch d Nuzug lb am äk zuückgh. D Ko fü d Iachlu ud d Compu h od ad fü bd Gupp al Hd ch a Sll, d ab m 29 % (Ol akull od füh) bzw. 33 % (Offl) auch ch zu vachläg. B d Nuzug d I kö alo jwl 12 vglchba Schwgk fü Ol ud Offl auf. Um d 12 Ezlbch auf h Zuammhäg zu püf ud vfach Suku (hchlch möglch Skalug ud w Aaly) zu bld, wud Fakoaaly duchgfüh. E xploav Fakoaaly d Idkao gab zw möglch Löug m 3 od 4 Fako. D kofmaoch Fakoaaly gab, da da Modll m d 4 Fako ch zuläg, da Fako «Ko/Z» m zw Idkao udfz. Da Modll m 3 Fako ha ch jdoch bäg ud zg gu Modllf ( 2 = 188.6, df = 51, p <.01, CFI = 0.96). D d duz Fako kö m «Ko/Schh/ Z», «Somook» ud «L/Tchk» bl wd (Tab. 4). Tabll 4: Fako d Schwgk Fako 1: Ko/Schh/Z Fako 2: Somook Fako 3: L/Tchk Zu hoh Ko fü Iachlu Schwgk m dm Sh od Hö D Buzug zu komplz Nch gügd Z zu Nuzug Poblm m d Fg od d Had Ag vo chch Poblm Uaädg Ihal Poblm m dm Gdäch Schhbdk m I Zu hoh Aufwad bm El Gg Glaubwüdgk d Ifomao Fhld Uüzug bm Umgag I gmä d d Fako zuammgfa Sch zg ch, da d Bch «L/Tchk», gfolg vo «Ko/Schh/Z» vo bd Gupp dulch häufg al Schwgk wahgomm wd al d «Somook». Da h, a Sll wd kogv Schwgk ga, wg zu komplz Agbo, wg g Uzuläglchk; bfall häufg ga wd x Güd, d ch m g Kompz, od m d Ihal, d Ko od auch d vfügba Z zu u hab. Im g S «alb- Züch Schf zu Goolog N. 7/

42 I-Nuzug m Al dg» phych/och Güd wd h l al Gud, da I ch zu uz od al Schwgk b d Buzug aggb Sozal Tlhab duch Iuzug «Fühl S ch machmal au d Gllchaf augchlo, wl S da I ch uz?» bzhugw «Wüd S ch machmal au d Gllchaf augchlo fühl, w S da I ch mh uz kö?»: D dk, m Ja od N zu bawod Fag a Offl pkv a Ol zl Zum d b gag vogll Alg d -Icluo-Iav. Vllch vo buhgd: Bd Gupp v d Fag mhhlch, ämlch zu 84 % (Offl) bzw. 68 % (Ol); h Abbldug 20. Abb. 20: Gfühl d Augchloh au d Gllchaf b Nchuzug d I Tozdm d Slbwahhmug Tl d Bfag d Gfah Auchlu pä; vmh o b Ol, fü d d Vlu d Izugag auch Vlu a hu bhd Kommukaomöglchk bdu kö. D kö bplw h, da bmm Koak m Fud od Famlaghög bh üb da I folg d ud d da b Nchuzug d I chw wüd. Auf d ad S ka auch allgm Tlhab am gllchaflch Lb ud a Ifomao, d lw u üb da Nz vfügba d, b Nchuzug Fag gll, wa zu dk Iolao od Augzug füh kö. Audm lg b m g Olumfld d Vmuug ah, da ma da ch mh «md» ka üb bmm Elb m dm I od üb Ifomao au dm Mdpool. 5.6 Rouc, Kompz ud Kompzwaug Bldug ud Ekomm al Rouc Fü d Nuzug vo Ifomao- ud Kommukaocholog w dm I wd bmm gudlgd Rouc bög. Nb d Bldug vo allm da Ekomm, da wchg Rouc fü d Iuzug ka. E zg ch, w d Abbldug 21 ud 22 zu h, da Ol b gbld d ud mh Ekomm zu Vfügug hab. 34 % d Ol hab akadmch Aubldug (Offl: 10 %). Dahgg hab 33 % d Offl u d Skudauf I abgchlo (Ol: 8 %). 7 % d Offl hab u Ekomm vo b CHF 1500 (Ol: 2 %). Nu 41 % d Offl hab lb Ekomm vo 28 Züch Schf zu Goolog N. 7/2010

Dokumentation für die Benutzung von http://portal.mensch.coop

Dokumentation für die Benutzung von http://portal.mensch.coop Dokumo fü Buzug vo hp://pol.mch.coop 29.09.2009 Pol-Sofw: Zl Nzwk kompl Kommukofuku fü polch Bgupp, olökoomch Iv u ukommzll KülI u MukI m I zu b. D Sofw z hupächlch fü Ffox/Icwl Bow opm. I äch Woch w Pol

Mehr

BBSU UNTERNEHMER-SEMINARE * Baden-Baden Sylt Hamburg Dresden. - für Familienunternehmen - * seit über 26 Jahren

BBSU UNTERNEHMER-SEMINARE * Baden-Baden Sylt Hamburg Dresden. - für Familienunternehmen - * seit über 26 Jahren BADEN-BADEN BBSU UNTERNEHMER-SEMINARE * - fü Famuhm - Bad-Bad Sy Hamug Dd 014 2 H 2014 H ha fd g : ü ao üag pu k : G / Schw f m u h u Ak h c u o N : 4 Fa m 201 x Ih vmög 5 (v-) 1 gö 0 B 2 x ma k ch a o

Mehr

output professionals mit

output professionals mit op pofol W hb göß üb l z pch. M 35 Jh Efhg zähl Blfl vo Bch GbH z ol füh IT-Dl fü hw Copy-, P- Op-Mg. Al Fll-Svc-Dl 70 Mb b w ßgch H- Sofwlög fü ffz Pgbg, Ellg vo Fzgkozp fü wchflch Gäpool ow fgch Svc-

Mehr

Maßgeschneiderte Lösungen für Ihren Web-Auftritt

Maßgeschneiderte Lösungen für Ihren Web-Auftritt Mßgch Löug fü Ih Wb-Auf Dly & P KG Ivv Sfwlöug Dly & P KG Ivv Sfwlöug Pf-Kw Hw fü I-Wb S hb ch k Wb öch Ih I-Auf u gl? G übh w Pgug u Glug Ih Wb. Ob pw B-Pckg ff Ivul-Löug w Spzl fü I-Wb. D Abug u CRM-

Mehr

HILFE FÜR DEN NOTFALL

HILFE FÜR DEN NOTFALL HILFE FÜR DEN NOTFALL Wo fd ch chch Hf? ch R od mü Ih Rch vo S b ö g w Io Gchf fü Mchch (IGFM) Dch Sko.V. Bog 9, 60388 Fkf m M, Dchd T: 069-420 108-0 Fx: 069-420 108-33 M: fo@gfm.d S 1 Gch dchz? D dch

Mehr

Du kriegst nicht mehr wenn Du agil entwickelst.

Du kriegst nicht mehr wenn Du agil entwickelst. Du kg ch mh w Du gl wckl. 16:15, H43 Agl U Expc Phlpp Mukwky Agd 01 Augglg 02 Vghw 03 Igmdll 04 Fllbpl 05 Eflgfk D Pduk (chch gh) D Pduk (u Sch d U) D U Ifc Bld: hp://dg.g/blg/dffc-bw-ux-d-u-ubl-xpld-cl

Mehr

Traumberuf. wo bist du? Jeder redet davon. So gelingt dein Start ins Berufsleben! 2. Hast du die Power? In neun Stationen zum Ziel...

Traumberuf. wo bist du? Jeder redet davon. So gelingt dein Start ins Berufsleben! 2. Hast du die Power? In neun Stationen zum Ziel... Taumbuf wo b du? Impum 2012 Haub vom Abbvbad Gammall Pofach 06 02 49 10052 Bl E-Mal: ollub@ammall.d I: www.ammall.d Kozpo, Rdako ud Galu: Iu d duch Wchaf Köl Md GmbH Illuao: fau hoffma / Köl Foo: Ulch

Mehr

TransRelations BDÜ. Strukturreform vertagt. Gemeinsam statt gegeneinander. Mit dem MA öffnen sich alle Türen

TransRelations BDÜ. Strukturreform vertagt. Gemeinsam statt gegeneinander. Mit dem MA öffnen sich alle Türen TaRlao Mgldzchf d BDÜ-Ladvbad Bm-Ndach.V. Hf 2/01 Augu 2001 Sukufom vag Gmam a ggad M dm MA öff ch all Tü BDÜ Budvbad d Dolmch ud Übz E d o a l / I h a l TaRlao 2/01 Edoal E bch mh Slbbwu m Dam ud H, möch

Mehr

TransRelations BDÜ. Fragen als Instrument der Gesprächsführung. Was ist eigentlich eine exotische Sprache?

TransRelations BDÜ. Fragen als Instrument der Gesprächsführung. Was ist eigentlich eine exotische Sprache? TaRlao Mgldzchf d BDÜ-Ladvbad Bm-Ndach.V. Hf 3/04 Novmb 2004 Fag al Ium d Gpächfühug Wa glch xoch Spach? W übz ch Kyzldja vom Eglch Duch? BDÜ Budvbad d Dolmch ud Übz E d o a l / I h a l TaRlao 3/04 Edoal

Mehr

Übersicht über die systematischen Hauptgruppen

Übersicht über die systematischen Hauptgruppen Ü ü H 1-9: A G 1 B 2 Nw 3 F 4 A T 5 I I A (D, M, H) 6 Z (w.) 7 Z ( w S), Z 10-19: W W 10 S G W 11 G Gw, G 12 G Gw G, 13 G Gw G, N, Lä 14 G Gw G, N, Lä 15 O Gw 16 B, A M 17 G Pä / G U / L S G 20-29: U E

Mehr

Große Neueröffnung. 2batt auf Alles. vom 11. bis 16. Mai. toom.de

Große Neueröffnung. 2batt auf Alles. vom 11. bis 16. Mai. toom.de Gß Nuöffug vm 11. b 16. Ma % 5 1, 2batt auf All Ra *! g u b t B tm.d * Nu gültg vm 11. b 16.5.215 m tm Baumakt Btbug, Südg 45. Augmm d all Dt- ud Svcltug, ja!-mbl Pdukt, Büch, Zgatt, Ztchft, Gtäk, Süßwa,

Mehr

TransRelations BDÜ. Technische/r Redakteur/in ein Medienberuf mit Zukunft. Magneten im Internet-Heuhaufen. Gut gewappnet für das Alter?

TransRelations BDÜ. Technische/r Redakteur/in ein Medienberuf mit Zukunft. Magneten im Internet-Heuhaufen. Gut gewappnet für das Alter? TaRlao Mgldzchf d BDÜ-Ladvbad Bm-Ndach.V. Hf 2/2000 Spmb 2000 Tchch/ Rdaku/ Mdbuf m Zukuf Mag m I-Huhauf Gu gwapp fü da Al? BDÜ Budvbad d Dolmch ud Übz.V. E d o a l / I h a l TaRlao 2/00 Edoal Mch, Umwl

Mehr

Übersicht über die systematischen Hauptgruppen

Übersicht über die systematischen Hauptgruppen Ü ü H 1-9: A G 1 B 2 N 3 F 4 A T 5 I I A (D, M, H) 6 W Z 7 Z ( S), Z 10-19: W W 10 S G W 11 G G, G 12 G G G, 13 G G G, N, Lä 14 G G G, N, Lä 15 O G 16 B, A M 17 G Pä / G U / L S G 1 20-29: U E 20 D W öß

Mehr

hkeit, e Möglic nd Schüler

hkeit, e Möglic nd Schüler Akoslfad Gu. ff a K s Gu. u k, öglch M u ma zu g h T s m p u z o Kaff chül off S»D C h Poduk ud S!«gc chül v k S a u d z das u ko ud, mach fü so A lks Lo G -H h c H a d hul Aach h l s sc Rlgo Gsam Gos m

Mehr

Sommerbaustellen 2015

Sommerbaustellen 2015 Sommbull 05 Gzch (Roch) Mkplz Blfo Lb Fhgä U Gl- ud Fhluglg pflg w gu dm S ch ud bqum Tm ud Bu fh kö. D bdu, d w uch glmäg z mü. Bull kö Umllug, Echäkug ud uch Läm m ch bg. E u go Alg, d Ih w uch d Awoh

Mehr

Dringlichkeit. Der Dringlichkeitsindex

Dringlichkeit. Der Dringlichkeitsindex Dgk B 33 D Dgkdx Mk S d Z f d Mx, d I om Vw od Eg z d Ag f d k S m ä komm (0 = N, 2 = Mm, 4 = Imm). 1. Am b b d, w Dk. N M I 2. I m d Hkk d vo ß f m ümd Eg dfü vwo, d k Z fü f Adzg m m b fd. 3. D Lgmk

Mehr

Rhybootshafen. Projektidee. Betrieb. 1 Neubau Werkstätten RHYBOOT. Situationsplan genordet

Rhybootshafen. Projektidee. Betrieb. 1 Neubau Werkstätten RHYBOOT. Situationsplan genordet Mö h h K I Rhyh 1 N ä RYOO ä ü h äd v Rhy Fä ü vä K d Zhöüh d Fä d vä K d M v h d h ö, väd I ö d E öd ü d h h d M d vd d h, d ä d Zhöüh d ä S d h K I I Rhd d d d N ö h Ed, d, d Mh d d V, d väd Rhy O M

Mehr

WEIHNACHTSSTUDIE. Vorwort. Inhaltsverzeichnis Alle Jahre wieder bringt das Weihnachtsgeschäft die umsatzstärkste Zeit, aber auch den

WEIHNACHTSSTUDIE. Vorwort. Inhaltsverzeichnis Alle Jahre wieder bringt das Weihnachtsgeschäft die umsatzstärkste Zeit, aber auch den Vowo WEIHNACHTSSTUDIE - 2018 All Jh wd bg ds Whchsgschäf d umszsäks Z, b uch d ms Sss m Ol-Hdl. Bs m v Jh bfg d Hädlbud s Whchssud 372 soä ud Ol-Hädl ll Bch ch h Ewug, Efhug ud Efolgsfko m Ssogschäf. Ihlsvzchs

Mehr

Projekt im P-Seminar: Vorschlag für einen Projektplan

Projekt im P-Seminar: Vorschlag für einen Projektplan Pojk m P-Sma: Vochlag ü Pojkpla Daum / Dopplud 11. - 15.1. 18.-22.1. 25.-29.1. 1.2.-5.2. 8.2.-12.2. 15.-19.2. 22. - 26.2. Kaldwoch 2010 2 3 4 5 6 7 8 Bu- ud Sudoug Möglchk zu Lughbug Eaz d Bobachugbog

Mehr

Die. Die Dienstleistungen der SWU EnergieBerater. Vortragsprogramm der SWU EnergieBerater September 2011 bis April 2012. Und wir gehen weiter.

Die. Die Dienstleistungen der SWU EnergieBerater. Vortragsprogramm der SWU EnergieBerater September 2011 bis April 2012. Und wir gehen weiter. Apl: Tomo d Egvogug kö gv Egqull l? Moch, 18. Apl 212, 19 Uh W ch Egvogug m ol- ud Wdg möglch? W h Elkomolä m olg zu u? W gu lä ch d Epug vo ol- ud Wdg vohg? Wum uch llg Zähl ud llg omz? W po d olg d Nch?

Mehr

SCHULE DER ZUKUNFT Magazin Goethe Gymnasium August 2013

SCHULE DER ZUKUNFT Magazin Goethe Gymnasium August 2013 SCHULE DER ZUKUNFT Mgz Goh Gymum Augu 2013 Wllkomm d Zukuf Vo ud Vmuug üb d Schulllg 20, 30 od 50 Jh d chw zull. Bod m Bch d Schul, wl d Schul ch dud u fd ud väd. D Schül d 8. Jhgg d Goh-Gymum ll m Rhm

Mehr

LSN nach der Leistungssportreform

LSN nach der Leistungssportreform LSN ch d Lugpofom Süzpukym Schwmm ku Sd opm 6.000 Ldugzum/ DSV Süzpuk/ Ldüzpuk Hov 100.000 I 23.520 Lädvgch 2.700 Po m Cup 30.000 2.000 oh oh Nchwuch Ldüzpuk Obück 8.250 Hov, Odbug, Gög, 2.000 5.225 DJM/JMK

Mehr

ev. Jugend Böckingen Freizeit Programm 2015

ev. Jugend Böckingen Freizeit Programm 2015 v. Jugd Böckig Fzt Poga 2015 Zltlag fü 9-13 Jähig 2. - 15. August 2015 Wi sog fü gaos ud uvgsslich Fzt i Mt ds Hohloh Walds, i Etthaus kl gütlich Dof. Dikt vo Bauhof ba gibt s täglich fischst Milch du

Mehr

Die Leseprobe ist aus dem folgenden Mildenberger Titel entnommen: ABC der Tiere 3 Lesebuch, 3. Klasse. Bestell-Nr ISBN

Die Leseprobe ist aus dem folgenden Mildenberger Titel entnommen: ABC der Tiere 3 Lesebuch, 3. Klasse. Bestell-Nr ISBN Lp M V GH D Lp f M T : ABC T 3 Lch, 3 K B-N 3402-90 ISBN 978-3-619-34290-7 Fü Ih Nz: A Rch vh M V GH, 77652 Off Kk z M V: M V GH I Lhüh 6 77652 Off Tf: +49 (781) 91 70-0 Tfx: +49 (781) 91 70-50 E-M: f@-v

Mehr

Lösungen schriftliches Abitur Sachsen Mathematik Leistungskurs ; x ; 8. f t. der Fktsterm enthält einen Quotienten, d.h.

Lösungen schriftliches Abitur Sachsen Mathematik Leistungskurs ; x ; 8. f t. der Fktsterm enthält einen Quotienten, d.h. Löug chlch Abu Sach ahma Lugu vwd Cao CFX-G l A Aal gg. D g a) - Dobch d F chäug duch hal lma F chäug duch Fuouu d Fm häl Quo d.h. d D - ullll Löug hab S. - olll ol. ol. - achw da gl m (A) achw d owdg

Mehr

indung PRX12 ** 399 Damen JUBELPRE [

indung PRX12 ** 399 Damen JUBELPRE [ www p w g d gb gü g 3 b 5 gd 3 H d pb d pb L + dg X g g d pdw UHM g - g : ( d : ( 5 3 5 JUL - dg L + JUL H - j - ö g g F g g H b d ä w dbw dd g M :% 5 5 3 JUL - j b j - g - wä d g ä w dbw dd g Zw - g -

Mehr

VORWORT. Hallo Freunde der Schülerzeitung! Es ist wieder so weit! Die nächste Ausgabe der Schülerzeitung Upgrade des Literaturkurses:

VORWORT. Hallo Freunde der Schülerzeitung! Es ist wieder so weit! Die nächste Ausgabe der Schülerzeitung Upgrade des Literaturkurses: a d d üzg! d! D ä gab d üzg gad d a: b da! D am gad aag, da m jd Zg b, d d d gad z z üzg! a z a, d d Zg m a b d 1 fü. ü g a da : ü fü ü! ab am dba d z Zg, m d Zg b z ma a d z. Zä b a bda, d d üzg mög g

Mehr

) Fahrgastschiffe und -boote

) Fahrgastschiffe und -boote R B y h? G -u V o u Mü Ok o N h G u Äu G N ü W u By O L p G u Äu G ü F u G u G v ä F u F u Ok o GVB p Vou ü Gh u u u Ä p Vou ü h u y h o u p Vou u Äu V ou ü k k o B h u B u ä u äß po hk GVB p Vou ü Zu

Mehr

Kundenmagazin der Bag Company. Ausgabe 7 IMGRIFF

Kundenmagazin der Bag Company. Ausgabe 7 IMGRIFF Kz B Cy A 7 IMGRI D ü U j z IA 2010 D ü W I W w? Ww w Vw U Uw ü M D H D w w w R Vw ü U R D ö B Cy J z SC- B üz Sw C SC ü w L K S ü ü D S Z B Cy A G z Uw G S S ü j z Mü Uw U z G S w S 6 7 INHAL Nw SI 3

Mehr

6 Anwendungen des intensitätsabhängigen Brechungsindexes

6 Anwendungen des intensitätsabhängigen Brechungsindexes u fü hy ud hyalch Tcholog d TU Clauhal Mä 6 Nchla Op SW 5/6 6 wdug d äabhägg Bchugd 6 V-Wll-Mch D Wchlwug o Lchwll wd al "Fou-Wa Mg" FWM bch häufg Fall d da all Wll d glch Fqu b d Wchlwug alo a DFWM "Dga

Mehr

INNOVATIVE ERHEBUNGSMETHODEN FÜR DAS INTERREG IIIB ALPENRAUMPROJEKT DISALP Teil B: Feldkartierung

INNOVATIVE ERHEBUNGSMETHODEN FÜR DAS INTERREG IIIB ALPENRAUMPROJEKT DISALP Teil B: Feldkartierung VOLK, G 2006), GoExp GmbH: Iovav Ehbugmhod Tl B: Fldkaug - DISALP 1 INNOVATIVE ERHEBUNGSMETHODEN FÜR DAS INTERREG IIIB ALPENRAUMPROJEKT DISALP Tl B: Fldkaug Im Aufag vo: Am d Salzbug Ladgug Fachablug 6.6

Mehr

lgenommen haben lgende Entscheidung: Gründe:

lgenommen haben lgende Entscheidung: Gründe: B y V o u G -u A N ü ' ä h u By V u ho u v h h u h h By L ü V u mäß k G ü O o k u (u o o vom u vom m B u u Wh o uü Gm - u Lk h (GWO vom (GVB u By V u ho u v h h u h h By L ü V u mäß k G ü O o k u (u o

Mehr

Sektorspezifische Zertifikate im internationalen Kontext

Sektorspezifische Zertifikate im internationalen Kontext kpzf Zfk l Kx D. Hlg Kuz BI-Kg / 21.05.2014 W IM? If Mg y If IT u Apk Ipblä, fy, Eg Mg wd du b Lug gg y gpl, - & ub, dku k Pduk Vgb z.b. IO/IE 27001, IT-Guduz D. Hlg Kuz 21.05.2015 2 Exku Eug N Wdggb Elub

Mehr

Verwendung des Template Matching. Template Matching. Verfahren des Template Matching. Ähnlichkeitsmaße. 1 n

Verwendung des Template Matching. Template Matching. Verfahren des Template Matching. Ähnlichkeitsmaße. 1 n mla Mahg Vfah Effzzgg Rob Mahg Vdg d mla Mahg mla Mahg d d zm Affd o Objk m Bld d h dh d omal Sgmgfah gm d kö z.b. l d z kd Objk h häfg äd Sgmgalgohm komlz d h ob gg ä Haazgb d mla Mahg: Lagkg Vollädgküfg

Mehr

alle Infos in 5 Klicks

alle Infos in 5 Klicks A Ifo 5 Kck: Bä S O-Bocü, m S üb S wc bzw. m m Maz Sck bw. H ö Bffacc fü Eä Hawcaf Facab 2 Ja - Pakkm kv a Ifo 5 Kck I Z... L F Wä S a S kö... z.b. Süßwback w c w ck c w ab püf c üb fü c..... S a Hofacma/-fa.

Mehr

ISAN System: 3 V-ISAN ERSTELLEN

ISAN System: 3 V-ISAN ERSTELLEN sm: V ERTELLE Wb f B Rs : E b W B h d V Vs www.sb. B ss Psfh B 7 T. +4 5 Fx +4 7 EM: f@sb. www.sb. B ss Psfh B 7 T. +4 5 Fx +4 7 EM: f@sb. wzd V ERTELLE hszhs: ELETU VOREE. md. ERTELLE EER V 4 WETERE FORMTOE

Mehr

Börsenblatt Online Userumfrage 2019

Börsenblatt Online Userumfrage 2019 Böb O Uufg 2019 Zh ud Eckd d Ufg: Bfgug vo U, d Böb O uz Azh d Bfg: 543 voädg Fgbög Ufgoo: L Suvy Zu d Bfgug: 20.01. b 24.02.2019 I Bfgugzu duchchch 708.182 Pg-Ipo ud 345.552 V EINE MARKE VON MVB D Po

Mehr

Star ter KIT Teambuilding

Star ter KIT Teambuilding S ] o d ö [F 2 1 0 2 l B U T d + M h c ä Ex S KIT Tbld I l b o l o U T h! l v d... ü f o E Exzllz d ü G k wch + öd o F S D ü f Z Mßh d. l B U T d h E Födo W S- +? S- + Födo d Z fü Eh (ZfE) fü wchk S- d

Mehr

Günstige Geschenkkorb-Sets

Günstige Geschenkkorb-Sets 2748/1-3 Güg Gcho-S 9811/1-2 2-lg 3-lg L: 27-40 cm B: 24-33 cm H: 30-43 cm, m Gff Ezl: A.: 9811/1 A.: 9811/2 35x27x35 cm 42x33x40 cm 2123/1-3 3-lg 2225/1-3 3-lg 4 L: 29-42 cm B: 21-29 cm H: 29-42 cm, cl.

Mehr

SPEAK STYLING. Schweizer Haus der Schönheit DOBI-INTER AG Tel. +41 (0) Fax +41 (0)

SPEAK STYLING.  Schweizer Haus der Schönheit DOBI-INTER AG Tel. +41 (0) Fax +41 (0) w ö DOB- G l +41 (0) 62 855 22 22 Fx +41 (0) 62 855 22 00 @b wwwb Fll 8048 Zü B 569 Fll 1163 y l 10 W wwwwll K YG 54 B W 64 Kö b j K O l D y l ll ü l - D l y l b l ä : Zl W l bll y W D l O w w ll yl U

Mehr

Arbeitsbögen zum Kieler Leseaufbau

Arbeitsbögen zum Kieler Leseaufbau Aög z Rhhaa Aög z Laa M 1701-9 väg Wk z zh ü: V Pah 4369 24042. 04 31 / 8 00 94 23 Fax 04 31 / 8 30 80 E-Ma: @v-. I: www.v-. Bg Ja Aög z Rhhaa & Aög z Laa Shwpk Aög z Rhhaa 1 g a ah k Wö h ahäg a Waag

Mehr

Englisch an Stationen. Englisch an Stationen 8 Inklusion. Mediation and translation. Victoria Hertje. Klasse. Downloadauszug aus dem Originaltitel:

Englisch an Stationen. Englisch an Stationen 8 Inklusion. Mediation and translation. Victoria Hertje. Klasse. Downloadauszug aus dem Originaltitel: Voa Hj Eg a Sao 8 Io Mdao ad aao Sda I Voa Hj Dowoadazg a dm Oga: Eg a Sao Maa z Ebdg d Födg wa Sü a 8 Da W a Gaz ow g dm d Ub. D Ewb d W bg, da W a Gaz od ü d g Gba d d Eaz m g U z z. D Nzg ü d ga Zw

Mehr

fachhochschule münster - m s a münster school of architecture - prof. dipl. - ing. architekt michael schanné

fachhochschule münster - m s a münster school of architecture - prof. dipl. - ing. architekt michael schanné fhhhhl ü - ü hl f h - f. l. -. h hl hé hl - l.3.2 1. w 2015/2016 v h l D Shl G hl fl Bf f S 10 M x 10 M Gfläh l Bl Rw f G Wlhül Rh z l. D S hl ll Nz f Th Al ä vf S. D Mw N z Bö h h f z wähl Pl S h w z

Mehr

Einzelkörbe

Einzelkörbe Ezgß: Ho Ez 1980+1981 A.: 1980-30 A.: 1980-35 30x22x7/12/35 cm 35x25x8/14/40 cm Ezgß: Scha 1980 ca. 40x30x40 cm 3,45 1981 ca. 50x37x47 cm 4,95 A.: 1985-30 30x22x7/12 cm A.: 1985-35 35x25x8/15 cm 1985 2,45

Mehr

3. Regionaltreffen SÜDWEST der Financial Expert Association e.v. (FEA) Der Prüfungsausschuss der Aktiengesellschaft. Dr.

3. Regionaltreffen SÜDWEST der Financial Expert Association e.v. (FEA) Der Prüfungsausschuss der Aktiengesellschaft. Dr. 3. Rff SÜDWES d Ep.V. (E) D üfh d khf zh fü Bd (f Objk) D. Bh 11. Okb 2011, S Übbk 1. Gd d üf- d Übwhpfh 2. fb d üfh 3. Bhhw: D üfh d khf: fd fü d fh 4. W Hw 2 2011 D h GmbH Whfpüfhf 1. Gd d üf- d Übwhpfh

Mehr

HSP 3, Einzelergebnis

HSP 3, Einzelergebnis HSP 3, Ezg Nm 2c001 Tm 19.04.2016 K 3 Gchch MALE Hkpch Vgchw M K 3, Gch (Dch gm) HSP+ www.hp-p. 1/7 I. Eg m Ück Tch mxm Pkzh 1. Gmw ü chg Schg Pkzh %-A chg Pzg T-W Rzv Rchg Wö 37 26 70,0 49 50 5 Gphm 185

Mehr

Schweizerdeutsch. Schlüssel zu den Übungen

Schweizerdeutsch. Schlüssel zu den Übungen Züüü E Lm ü Fm Sw 2. v A Züüü Sw E Lm ü Fm m 2 Hö-CD (Ao-CD) öm Sü vo A B-S Fü S- w ü G. 14 Lko 2 Ao-CD S Hövä (Tx L) Sü Ü m ü 900 Foo Akk w m Sw M L Fom A4 / 352 S / ISBN N. 978-3-033-01173-1 www.-. o

Mehr

Richtlinien für die Ausbildung zum Video School Trainer und zur Video School Trainerin

Richtlinien für die Ausbildung zum Video School Trainer und zur Video School Trainerin Rchtl fü d Ausbldug zum Vdo School Ta ud zu Vdo School Ta Rchtl fü d Ausbldug zum Vdo School Ta ud zu Vdo School Ta Impssum Budsvostad SPIN Dutschlad. V. Budsbüo Rbcca Schö Kustma Staß 3 c 82327 Tutzg

Mehr

TransRelations BDÜ. Anleitung für Gebrauchsanleitungen. Theorie und Praxis Unterschiedliche Forschungsansätze. Jahresmitgliederversammlung 2007

TransRelations BDÜ. Anleitung für Gebrauchsanleitungen. Theorie und Praxis Unterschiedliche Forschungsansätze. Jahresmitgliederversammlung 2007 TaRlao Mgldzchf d BDÜ-Ladvbad Bm-Ndach.V. Hf 1/07 Apl 2007 Alg fü Gbachalg Tho d Pax Uchdlch Fochgaäz Jahmgldvammlg 2007 TM-Päao Wodfa d Ta BDÜ Bdvbad d Dolmch d Übz E d o a l / I h a l TaRlao 1/07 Edoal

Mehr

Einzelkörbe Einzelgrößen: Geschenkkörbe, ohne Bügel! Einzelgrößen: Geschenkkörbe! Art.: Art.: Art.: Art.

Einzelkörbe Einzelgrößen: Geschenkkörbe, ohne Bügel! Einzelgrößen: Geschenkkörbe! Art.: Art.: Art.: Art. Ezlgöß: Gchkköb! A.: 1980-30 A.: 1980-35 A.: 1980-40 A.: 1981-50 30x22x 7/12/35 cm 35x25x 8/14/40 cm 40x30x11/22/40 cm 50x37x14/19/47 cm Ezlköb 1980+1981 Ezlgöß: Gchkköb, oh Bügl! A.: 1985-30 30x22x 7/12

Mehr

Leiterplatten und Modul Übersicht

Leiterplatten und Modul Übersicht Ltrplatt ud Modul Übrcht Stfro Stfa Na - www.tfpro.d fo@tfpro.d Datum:.. Wht pag Stfro Ltrplatt ud Modul Übrcht Rv_- St vo Stfro Stfa Na - www.tfpro.d fo@tfpro.d Datum:.. Ihaltvrzch Vorwort...4 Ma lat...

Mehr

Footprint Passt Ihr Fuss auf diese Erde?

Footprint Passt Ihr Fuss auf diese Erde? Foo: Fk, Sp M Foop P I F f d Ed? Foop = ökoo Fdk = W E z d Fä, d Ldd z d V d Ao d Ed ü. W d, d Fdk M x Ed p. 7 Md M Ed d vo d ü Ro. D Fdk ä fü d z W, fü Läd, Ro, F d Po. M z Jd L f o o k ö ö G. d k Ü Ld

Mehr

Ein Lfeür bedrängte Chri

Ein Lfeür bedrängte Chri E L ä C Mo: K: Tx: Akopl I, A Al I G 00% 4 (100% /1 4 (50% k) INHALT / AKTIONIMPULHEFT VORWORT / AKTIONIMPULHEFT 15 D o T, ll Völk E, M v Kl Rlo B ko B Volk W D l B E M, ol, ll E Rlo k R ß ö Pl R M, lö

Mehr

3. Spezielle diskrete Wahrscheinlichkeitsmodelle

3. Spezielle diskrete Wahrscheinlichkeitsmodelle Lhrsuhl ür Emrsch Wrschasorschug ud Ökoomr Dr. Rolad Füss Sask II: Schlßd Sask SS 007 3. Szll dskr Wahrschlchksmodll 3. Glchvrlug Glchvrlug: B dr Glchvrlug ha jds Ergs d glch Erswahrschlchk: Wahrschlchksuko:

Mehr

STARKE TYPEN. für jeden Char. Winterräder GRATIS!*** MULTI Talente TIPO FAMILIE. STIL Ikonen. EXTREM Sportler. RAUM Wunder 500L, QUBO, DOBLÓ, TALENTO

STARKE TYPEN. für jeden Char. Winterräder GRATIS!*** MULTI Talente TIPO FAMILIE. STIL Ikonen. EXTREM Sportler. RAUM Wunder 500L, QUBO, DOBLÓ, TALENTO ! Ä U Q DUCH D DC: D U H Ä J B Ü 4 D D U B U H Ä U CHH B BD Y U C H 2 J h k h w, Jh hh (2 z f f h h U D k 4 J ä Ü HU äß Jh 6 Jh üb Y 4 w b z w ß b fü -k J! U p kö ü h h C ) hz! h, x h vp k h p h k f, U

Mehr

Einfamilienhäuser generationengerecht weiterbauen

Einfamilienhäuser generationengerecht weiterbauen MH Efhä ggh wb Wh 0. J 017 MH. Efhä ggh wb M By MH Aggg D Fh bgz D Lbwg g Nh Azg K, w Efhä äg v E bwh Wh 0. J 017 MH. Efhä ggh wb M By MH 5 10 15 0 5 30 35 40 45 50 55 60 35 jähg 40 jähg 45 jähg 50 jähg

Mehr

Herren-Short Felix Angenehmer Tragekomfort dank elastischer Polyestermischung. Innenslip, 2 Eingrifftaschen, Klettverschluss. Gr.

Herren-Short Felix Angenehmer Tragekomfort dank elastischer Polyestermischung. Innenslip, 2 Eingrifftaschen, Klettverschluss. Gr. Güg b 3 Dm-B -B BC-C m äbg P G 34 44 [337 Fü 34⁹⁹ g V j G! H- Fx Agm gm Pmg I Eg K G X XL [48 3⁹⁹ -%Rb Dm H Obg! Güg b N m G Jb RbA mbb % - Rb! m F H G b G Rb b m N mb Jb A üg GRA D-Fg INERPOR! Fü A ü

Mehr

KURSPROGRAMM SOMMERSEMESTER 2015

KURSPROGRAMM SOMMERSEMESTER 2015 g A Tg Fl ö Zg b u Z Sb & T T l b A D 5-R J l L d Ru J Md C Ub C Af l KURSPROGRAMM SOMMERSEMESTER 05 TANGO ARGENTNO P Jd & M Lk P Jd ud M Lk vl d Kulu d Tg Ag l kül-v P ud u flßd ud lg Sl d Muk Uug. FLAMENCO

Mehr

LAA VALIDIEREN THERABIERBAR LAC ECTS CAMPUSKARTE LAB KÄSTCHEN AV STUNDE ILIAS ANWESENHEIT VORSTELLEN DHD1 MENSA STUDIWEB

LAA VALIDIEREN THERABIERBAR LAC ECTS CAMPUSKARTE LAB KÄSTCHEN AV STUNDE ILIAS ANWESENHEIT VORSTELLEN DHD1 MENSA STUDIWEB Zug d Vmmlug d Sudd d PH Züch N. 13, 25. Spmb 2014 MENSA VORSTELLEN CAMPUSKARTE LAB STUDIWEB WLAN KÄSTCHEN KANZLEI AV STUNDE THERABIERBAR ECTS DHD1 VALIDIEREN LERNFELD ZWISCHENSEMESTER WIND REFLEKTIEREN

Mehr

Netzwerk Umweltbildung Sachsen

Netzwerk Umweltbildung Sachsen Nzwk Umwlbildug Sachs Koodiiugssll ds Nzwks Umwlbildug Sachs Jahsagug 2013 Nzwk Umwlbildug Sachs Jahsagug 2013 1. Vosllug d u Ipäsz ds NUS/TNU 3. Sad ud Übblick üb di Öfflichkisabi im NUS 4. Zilsllug fü

Mehr

Firmenkurzporträt. message 4 you Seite 2

Firmenkurzporträt. message 4 you Seite 2 Fmkuzpotät Nm ud Stz d Uthm D Uthm mt ut m-hop, Ihb Tob Mü ud ht Stz d Lubch Stß 12 35423 Lch Ob-Bg. Uthmggtd Ggtd d Uthm t d Motg ud d Hd mt Gchktk, wch dutchdwt ow d gzd EU-Läd vtb wd. D Kozpt ht k Dktvtb

Mehr

Herzlich willkommen!!!

Herzlich willkommen!!! vvcm v2c Wb- Vdkfzsfw Ds Kzp VENIMUS VIDEMUS COMPREHEDEMUS KOMMEN SEHEN VERSTEHEN Hzlch wllkmm!!! 2009, vvcm GmbH, Bm www.vvcm.d flgch m V2C b Ds Uhm VIVICOM» Sd: Bm D s U h m V I V I C O M» Ewcklug v

Mehr

Schneidstoff DIN. Typ. Beschichtung. Schneidenzahl. Seite. Werkstoffgruppe m/min. Stähle bis 850 N/mm2. Stähle bis. Stähle. bis 1400.

Schneidstoff DIN. Typ. Beschichtung. Schneidenzahl. Seite. Werkstoffgruppe m/min. Stähle bis 850 N/mm2. Stähle bis. Stähle. bis 1400. Einsatzempfehlung für -Fräser,, 5, 6, 8, 1, 1,5 16,, CF,5,89,157,188,65,9,19 CG,17,,5,6,88,116,1 CO,15,6,6,87,19,1,1,85,85 CP,,,81,11,18,75,6,51,51 CQ,1,,5,75,11,18,71,5,5 CR,17,9,71,98,157,9,5,5,5 CS,1,1,56,7,1,18,67,,

Mehr

Wir feiern 25jähriges Jubiläum feiern Sie mit!

Wir feiern 25jähriges Jubiläum feiern Sie mit! W f 25jähgs Juläum f S mt Zhlch Juläums-Akto, gussoll Vkostug, Fchtug, Gwspl ud l gut Lu wt S d Edlwss-Apothk. Ut dm Motto GESUND VON KOPF BIS FUSS wd 1.2.2014 gz Woch lg usgg gft. Nütz S us Juläumswoch

Mehr

zur Änderungd lvergabeverordnung rdnungt '*'

zur Änderungd lvergabeverordnung rdnungt '*' < P ^ /{ *WAX ' B y -uv ug N Mü Ju D um Ih V ugu Ä ug Hu v gv ug V ug u F ug v u u m u u m v ug NWV D V ug u Ä ug V ug ü Imm ku u W u um v u H u m T u gäg V ug ü F ug ug h m u / H u u gäg u äg m höh Fm

Mehr

Unterrichtsideen zu DaF leicht

Unterrichtsideen zu DaF leicht U z F E K p GH 0 www-p A R vo Vo vo Vvfä fü U Kopü o F U F 0 Foo: K-Av (A Moo) U z F F: --H-T H I j H T Kz H N Mo Kz A zw H Mo K T w K H o Mw 3 Mo z H fo F 3 Mo Vö Mo H Mä R o ö M 30 Mo H opä R Pz 3 R

Mehr

MIT VIELEN ANGEBOTEN VOM 18. BIS EINSCHL. 26. APRIL 2015

MIT VIELEN ANGEBOTEN VOM 18. BIS EINSCHL. 26. APRIL 2015 SFII 110 I VSCHID FAB I 10 TOPF (gülig b ofo bi icl. 26.04.; olg Vo ic.) HÄGPLAGOI 110 DOPPLT GSTCKT I FAB D I 10 TOPF (gülig b ofo bi icl. 26.04.; olg Vo ic.) Blkowoc IT VIL AGBOT VO 18. BIS ISCHL. 26.

Mehr

Liebe Mitarbeiterinnen, liebe Mitarbeiter, die Arbeit des Evangelischen. am Main orientiert sich unter anderem an seinem Leitbild.

Liebe Mitarbeiterinnen, liebe Mitarbeiter, die Arbeit des Evangelischen. am Main orientiert sich unter anderem an seinem Leitbild. L M, M, A E R F M L. D ß : W D H ö S F M G J C.... I A E G. I V, P K ö. I, S, E K F M K E R S A ü ü M S ö. P D. A K, S V V E R F M 1 D E R F M (ERV) Z K E S F M. S A Gß ü, ü K K O ü. M V, F A ERV K, S

Mehr

ISAN System: 8 TEMPORÄRE ISAN ERSTELLEN (ISAN IN-DEV)

ISAN System: 8 TEMPORÄRE ISAN ERSTELLEN (ISAN IN-DEV) sm: 8 TEMPORÄRE ERTELLE ( DEV) Wb f B Rs : E b W B h d V Vs www.sb. B ss Psfh B 7 T. +4 5 Fx +4 7 EM: f@sb. 8 TEMPORÄRE ERTELLE ( DEV) ELETU VOREE. md. D s hszhs:.. DEV FÜR E EZELE WERK 4.. DEV FÜR EE

Mehr

Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften

Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften B-B A W MI S 12 / 2011 I D M A D M A E M G K S K M- K B- K T K A V D B-B A W ä M B A. Z M, L. Gä O Aß M Fä. V O M M. D J E R O M P. I R A W W W M ä. M E A W W, L W A W. D A ö ä 316 M, 156 O, 89 O, 69 Aß

Mehr

Personal- verrechnungs- Akademie

Personal- verrechnungs- Akademie Pol- v- Akm Umf Bw I 16 T zm püf Polv RR AD. Hof SB I. M. Pk R. G G. Kp M. Kf M. Höz Lo- Exp S & Sv GmH BOS GmH OÖ. G- kkk S & Sv GmH Slä Blzl 23. F 11. Apl 2015, W 20. Apl 15. J 2015, Lz 29. J 08. A 2015,

Mehr

MIT LEIDENSCHAFT GEBRAUT. INS GASTRO-HERZ GESCHLOSSEN.

MIT LEIDENSCHAFT GEBRAUT. INS GASTRO-HERZ GESCHLOSSEN. MIT LEIDENSCHAFT GEBRAUT. INS GASTRO-HERZ GESCHLOSSEN. INNOVATIV INSPIRIEREND INTERNATIONAL 11. 16. MÄRZ 2016 DIE LEITMESSE FÜR DEN GESAMTEN AUSSER-HAUS-MARKT E oll, u d INTERNORGA Tl d du C B Mk zu. W

Mehr

Statistik für Ingenieure (IAM) Version 3.0/21.07.2004

Statistik für Ingenieure (IAM) Version 3.0/21.07.2004 Stattk fü Igeeue (IAM) Veo 74 Vaazaalye Mt de efache Vaazaalye (ANOVA Aaly of Vaace) wd de Hypothee gepüft, ob de Mttelwete zwee ode mehee Stchpobe detch d, de au omaletelte Gudgeamthete gezoge wede, de

Mehr

Kompetent, zuverlässig, engagiert im Beruf. SHIA Landesverband Brandenburg

Kompetent, zuverlässig, engagiert im Beruf. SHIA Landesverband Brandenburg VAMV Ldvbd Bdbug D Vbd llzd Mü ud Vä (VAMV) wud 1967 l Vbd ldg Mü ud Vä m wäb Hbg ggüd. Vo Bg z VAMV fü d Vbug d ozl Lg Allzd. N dm Novmb 1989 m u vl Allzd m Ol Duld Kok m dm Vbd uf. Am 11.Fbu 1993 wud

Mehr

E F MATHEMAT IK. e r. e t r. Erfolgreich starten in die AHS/NMS! Kompetenzen erwerben und festigen Bildungsstandards erreichen.

E F MATHEMAT IK. e r. e t r. Erfolgreich starten in die AHS/NMS! Kompetenzen erwerben und festigen Bildungsstandards erreichen. 4 Kompz wb ud fsg Bldugssadads ch VS Komp AUFSTEIGEN Juo möglch Schül ud Schül d folgch Sa d AHS/NMS. Nach dm Pzp L, Vsh, Üb b d Bäd schülgch Ekläug, zahlch Awdugsbspl ud vl Übugsmöglchk. D Bäd dck das

Mehr

Der Niedrigzins-Hammer! EXTRABLATT NAGELN SIE DEN NIEDRIG-ZINS FÜR IHR WOHNGLÜCK FEST. Vorsorge

Der Niedrigzins-Hammer! EXTRABLATT NAGELN SIE DEN NIEDRIG-ZINS FÜR IHR WOHNGLÜCK FEST. Vorsorge D Nidigzi-Hamm! EXTRABLATT NAGELN SIE DEN NIEDRIG-ZINS FÜR IHR WOHNGLÜCK FEST. Immobili Voog Vmög EXTRABLATT D Nidigzi-Hamm! DER NIEDRIGZINS-HAMMER! JETZT NIEDRIG-ZINSEN FÜR DIE ZUKUNFT FESTNAGELN 11%

Mehr

Heft Viel Spa. huii!

Heft Viel Spa. huii! Hf 3 2014 l S ß Vl Sp 2014 z g M -M D M F T f g k K fü L R g l I L g f E f l K D I H Blä W Il f: H D g 1 2 l Lg W Glpp p p H R 4 W lä B W : 7 l I H z p S g L ö E D 8 Cl T B 10 E Sl T? l W 12 K Lg-P ü f

Mehr

Ingolf Bender Tina Maria Ritter. Futter-Lexikon. Pferde. Futter, Fütterungstechnik, Stoffwechsel von A bis Z

Ingolf Bender Tina Maria Ritter. Futter-Lexikon. Pferde. Futter, Fütterungstechnik, Stoffwechsel von A bis Z I B Ta Maa R F-L P F, Fü, S A Z a 2 > aa aa! D aa E P Pa a Ja K F öß B. D a a, a Vä F Ga ü P F, R- T Z. D F S a aa F a- E a. B Ra Ia ü F, Fü, L- Ba Va- Sä. D Ia ü a, äß a Eä. Da V Fü B. D a P a aß Pa-Da

Mehr

Pur. Natur, Kultur, Kulinarisches. Der Neubeginn. Ikonenmuseum. Die Historie. ProgrammIdeen: Museum Dauer- und Sonderaustellungen

Pur. Natur, Kultur, Kulinarisches. Der Neubeginn. Ikonenmuseum. Die Historie. ProgrammIdeen: Museum Dauer- und Sonderaustellungen 2 Rad d Wad Tffp fffa d ab Ko Ma Odff d Tffp f opofd a d Tödä pob d vo O ba W, Lö od d Öpob Ja Kob aoaa a d Gafff o Rä Ha ada od d Kap Cowod 6.09. jd Ja Io d Sp o Kopa oo a Ja d ä Paad v. Io D Ho D Nb

Mehr

ISAN System: 5 ISAN SERIE ERSTELLEN

ISAN System: 5 ISAN SERIE ERSTELLEN sm: 5 ERE ERTELLE Wb f B Rs : E b W B h d V Vs www.sb. B ss Psfh B 7 T. +4 5 Fx +4 7 EM: f@sb. www.sb. B ss Psfh B 7 T. +4 5 Fx +4 7 EM: f@sb. wzd 5 ERE ERTELLE hszhs: ELETU VOREE. md. s 4.. EREKOPF UE

Mehr

E i n b a u-b a c k o f e n O I M 2 2 3 0 1 B i t t e z u e r s t d i e s e B e d i e n u n g s a n l e i t u n g l e s e n! S e h r g e e h r t e K u n d i n, s e h r g e e h r t e r K u n d e, v i e

Mehr

Führungskräfteentwicklung als Anleitung zur Übernahme von Verantwortung

Führungskräfteentwicklung als Anleitung zur Übernahme von Verantwortung Ladsschulamt ud Lhkäftakadmi Fühugsakadmi Fühugskäfttwicklug als Alitug zu Übahm v Vatwtug Wi müss wi us als Fühugskäft twickl, um vatwtlich hadl zu kö?? Gsllschaft zu Födug ädaggisch Fschug 2. Mai 2013

Mehr

SURPRISE! CREATE A SMILE WITH THE FUNNIEST CUP!

SURPRISE! CREATE A SMILE WITH THE FUNNIEST CUP! CUPS-BKRS-BCHR SURPRIS! Si 1986, K mak u yu hav h fui igdi i yu kid mal, h ui! Bid h ui, w ff ial u whih mak h d big haig. Ch fm u xiig am, a a whl w gh wih u ad mak hild mil. Raua, aai ak, vaai ak ad

Mehr

INFORMATIONSPROSPEKT FÜR ARBEITGEBER

INFORMATIONSPROSPEKT FÜR ARBEITGEBER INFORMAIONPROPK FÜR ARBIGBR & FAHRRA -BIK W INRA sag m A ARAKIV GHALUMWANLUNGMOLL fü Abhm & Abgb A ARAKIV GHALUMWANLUNGMOLL Lb Abgb, das BUINBIK lasg s Ghalsmwadlgsmodll fü d bblch d pva Moblä I dsm Ifomaospospk

Mehr

Sprach- & Kulturreisen. travel.biku.at

Sprach- & Kulturreisen. travel.biku.at - & Kl vl.k. ü f P I f Kl Hl... z L!Bk KI II. Fk Z l MU k N Bz f K Pvl l F äf z Ez. Dk - R Mölk I l M. - k - ll öl! M F k z Wl k. D El f zw w Dzl - w w W L f Gä z fü. U w w ß l fl z? w wl ß F L w l. Zäzl

Mehr

Ein Morgen im Januar. (Georg Kanzler) p 1 p. O Mor - gen- gold, wie blin' hpj. dfö ^ _u^:., n. O Mor - gen- gold,

Ein Morgen im Januar. (Georg Kanzler) p 1 p. O Mor - gen- gold, wie blin' hpj. dfö ^ _u^:., n. O Mor - gen- gold, Choattu E Moge aua (Geog Kaze) eo + 2 Baß + 2 Kato, edoch äßg bewegt L. 45 - - s w ~ >,w W «W?* ~ 6"* 4 - t O Mo - ge- god, we b K < sse - ) _u:., O Mo - ge- god, h dö eut Sade _ hod, e - * h «-kst du

Mehr

aus! us! aus!! f lippt und sogar olaus! ... und sogar da doch jeder doch jeder GILT FÜR DAS GESAMTE SORTIMENT UND FÜR KÜCHEN!

aus! us! aus!! f lippt und sogar olaus! ... und sogar da doch jeder doch jeder GILT FÜR DAS GESAMTE SORTIMENT UND FÜR KÜCHEN! b g, W W b g, W W H H C C Ü Ü K K & & * * L L B B Ö Ö M M T! T! K H C S G o b W k vl v! d S jz d p p l f d... u! K H C S G o b W k vl v! d S jz d do jd... ud og u! l o k u F *läuug, läuug, S 2 All P o

Mehr

Allgemeine Hygienerichtlinien für Kindergruppen

Allgemeine Hygienerichtlinien für Kindergruppen Allgm Hygchl fü Kdgupp Vowo Sh gh Bb! Sh gh Bb! D Lfad Allgm Hygchl fü Kdgupp bas auf d Vogab ds W Tagsbuugsgszs ud d W Tagsbuugsvodug sow d Empfhlug d Magsasablug 15 Gsudhsds d Sad W ud d Magsasablug

Mehr

K ett-b ätter E B 1. EIN PAAR HERBSTVOKABELN AM ANFANG. November

K ett-b ätter E B 1. EIN PAAR HERBSTVOKABELN AM ANFANG. November Novmb 2018 K -B ä wwwklcz (c) Kl aklaalví, o, Pa 2018, Mg Lka Kovačková Jazyková kokua: Mak Gafické zpacováí: Kia Nováková H R E B Wi i lag u iiv So U jz i Hb li a Mi allm, wa azu ghö E i ukl, kal, gi,

Mehr

II. Planbewegungsbilanz als Instrument der Kreditberatung

II. Planbewegungsbilanz als Instrument der Kreditberatung Isu fü Gld- ud Kapalvkh d Uvsä Hambug Pof. D. Hamu Schmd Sommsms 2005 Gudlag d Bakbbslh Block 12: Gudbgff ds Kdgschäfs Übsch A. Dfo I. Kd II. Kdgschäf B Kda I. Übblck üb adoll Kda II. Nu Kdsubsu C. Kdsk

Mehr

sechs Wochen vorher, acht danach kein Anrechnen, Erarbeiten, Abgelten erlaubt Zustimmen muss das Landesarbeitsministerium oder die von ihr

sechs Wochen vorher, acht danach kein Anrechnen, Erarbeiten, Abgelten erlaubt Zustimmen muss das Landesarbeitsministerium oder die von ihr 26 3 Buf- ud Abiwl Rchgudlag fü d Muchuz id da Muchuzgz (MuSchG) ud da Budlgld- ud lzigz (BG). Ki Si i, b di flgd Auag ichig d falch id, ud hm Si ggf. i Kku v. Di ichig Löugbuchab gb i Bzichug fü da Bchäfigugvb

Mehr

Die Pegelbeobachtung in Südtirol L osservazione idrometrica in Alto Adige

Die Pegelbeobachtung in Südtirol L osservazione idrometrica in Alto Adige D Pbb Sü L vz GE q FH RE NÜ ü D E b K z k f b S F z v CICLO z V DE b Q LL z CQ v b f U H b W Bb B v f z F z f UT I L z fv IZ I Z v R z ZI f O f Eb S Evk b v I v kk q f S q y v Wkf B bk Gf L k T f z N E

Mehr

Herstellung Bilder: Hotel Crystal, Martin Lugger, Franz Gerdl, fotolia.com

Herstellung  Bilder: Hotel Crystal, Martin Lugger, Franz Gerdl, fotolia.com Hg www.dk.; Bd: H Cy, M Lgg, Fz Gd, f. D... d d w I: S, Dpfbd, Ifkb, Swd, Kf, W-Hg, P Bdw, Fkwdg, d d d... F C & C Hb Hwg 5 A-6380 S. J T Tf +43 5352 62630 Fx +13 f@-y. www.-y. p K A I d K b Ef g P S Ezp

Mehr

SPEAK STYLING. LIEBEN, FOTOGR AFIEREN, TEILEN. #wellabewegt. Werden Sie Facebook Freund auf

SPEAK STYLING. LIEBEN, FOTOGR AFIEREN, TEILEN. #wellabewegt.  Werden Sie Facebook Freund auf K Y, FOO F, #wllw W F F www/wll! wwwwll K j lä O l D yl l l, l-d l l y M p, p, M Kö : l, Z W l ll W y Dl l M O,, w wll y U w Wl l C ll Wll D OUM 4 V MO O 10 XU 14 Y 8 1 l Y 22 M p 28 M 47 VOUM MOO yl y

Mehr

S. 2. ir sind. ir biet. Ideen

S. 2. ir sind. ir biet. Ideen S. 2 4 S. c w w fü I l S. 6 S S. 8 W w f Sp. 10 l A S p S. 12 W A. 14 S I c W S. 18 w W w Wll U w w W fö Z? f fü EIN j Wl P w v L z wc j EINEM w S ll! 15 2 7, l! 2/3 Ic fü Ff! Slcf w w w Sf Plycc Gllcf

Mehr

Extra für Sie entwickelt extra für Sie gebaut.

Extra für Sie entwickelt extra für Sie gebaut. Exa fü S wckl xa fü S gbau. Faz. Las. Vs. Dc Bakg. Aud Bak E Tpp: Kob S d Vsug Rah vo PäLgh Fazug b d Aud Bak ud pof S zusäzl vo Bagskosaz au Sasfall. Vo Esg: abslß. D u Aud Vsug Ab sofo kö S fü Ih Aud

Mehr

WIPF SCHE FORMELSAMMLUNG

WIPF SCHE FORMELSAMMLUNG WIF SHE FOMELSMMLUNG V: W Mo Fchch: Mch-Igw Fch: Vol Ug: Gdd Fg o: S Vo- l S Fchch: Mh h: Vol Follg: MW Fo o w hägg Vl Do: U Fo o w hägg Vl h Voch d jd / lg D d g El od Eglchg l Fo o w hägg Vl hg Schw:

Mehr

lgende Entscheidung:.

lgende Entscheidung:. B y c G -u V u N Mü Ju u B y V u u u V u k B y G N vm ü u u (GVB u u ü u u vm p u B y V u ü V u mäß k N u u Bu u B k m u B y m um vm (GVB ü u ü u G u ä u G u W u m u U ( ä u vm (GVB vm p u B y V u u u

Mehr