NG D NG. Nh ng u tiên và Chi n l c cho Giáo d c

Transkript

1

2 NG D NG TH C TI N Nh ng u tiên và Chi n l c cho Giáo d c

3 Nh ng u tiên và Chi n l c cho Giáo d c Nghiên c u c a Ngân hàng Th gi i NGÂN HÀNG TH GI I WASHINGTON, D.C.

4 B n quy n Ngân hàng Tái thi t và Phát tri n Qu c t /NGÂN HÀNG TH GI I B n quy n thu c v tác gi Xu t b n t i H p ch ng qu c Hoa K In l n u tiên tháng 8/1995 Tuy n t p các n ph m ng d ng Th c ti n công b nh ng nghiên c u v ho t ng c a Ngân hàng Th gi i nh ng khu v c và ngành khác nhau. Các n ph m này c bi t t p trung c p nh ng ti n b ã t c và nh ng chính sách c ng nh th c ti n có kh n ng thành công nh t trong vi c xoá ói gi m nghèo các n c ang phát tri n. Báo cáo này là n ph m nghiên c u do nhân viên c a Ngân hàng Th gi i th c hi n, nh ng ánh giá ây không nh t thi t ph n ánh quan i m c a H i ng Qu n tr Ngân hàng Th gi i hay các chính ph mà h i di n. nh bìa: N sinh Fatehpur Sikri ( n ) c a ông Maurice Asseo. Th vi n Qu c h i. Nh ng u tiên và các chi n l c giáo d c: Nghiên c u c a ngân hàng Th gi i. ( ng d ng Th c ti n) Bao g m c các tài li u tham kh o trong th m c. ISBN Giáo d c - Các n c ang phát tri n. 2. Giáo d c - Các n c ang phát tri n - Tài chính. 3. Giáo d c Ph thông C s - Các n c ang phát tri n. 4. Giáo d c và Nhà n c - Các n c ang phát tri n. 5. Công b ng hoá trong giáo d c - Các n c ang phát tri n. 6. Phát tri n kinh t - Hi u qu c a Giáo d c. I. Ngân hàng Tái thi t và Phát tri n Qu c t. II Các n ph m: ng d ng Th c ti n (Washington, D.C.) LC 2605.P dc CIP

5 M c l c L I NÓI U. xi L I C M N. xv CÁC NH NGH A VÀ GHI CHÚ. xvii TÓM T T. 1 PH N I KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T Gíáo d c và phát tri n. Giáo d c và t ng tr ng kinh t. Các m i liên h v i th tr ng lao ng. Xoá ói gi m nghèo. Sinh và s c kho. 2 Nh ng thành t u và thách th c. Ti p c n. S công b ng. Ch t l ng. Ch m tr trong c i cách giáo d c. Ph l c. S nghèo nàn c a các d li u v giáo d c. 3 Tài tr công c ng cho hi u qu và s công b ng. Lý do c n có ngu n tài tr công c ng. S phân b không h p lý gi a các c p giáo d c. Phân b không h p lý trong t ng c p giáo d c. Chi phí công c ng ch a công b ng. Ti m n ng t ng hi u qu và s bình ng. v

6 M C L C vi Tài tr cho giáo d c. 4 Nâng cao ch t l ng. Xác nh tiêu chu n. H tr cho các u vào có. hi u qu. Linh ho t trong cung c p các u vào. PH N II: SÁU C I CÁCH THEN CH T 5 u tiên cao h n cho công tác giáo d c. 6 V n k t qu. S d ng k t qu i u hành và xác l p các u tiên công c ng. nh ra các tiêu chu n và theo dõi vi c th c hi n. 7 u t công c ng t p trung vào giáo d c c b n. Chính sách v già cho giáo d c công c ng. S duy trì. 8 Quan tâm n s công b ng. Các bi n pháp tài chính. Các bi n pháp c bi t. 9 S tham gia c a các gia ình. Qu n lý tr ng h c. L a ch n tr ng h c. R i ro. 10 Các c quan t qu n. Các bi n pháp hành chính. Các bi n pháp tài chính. R i ro.

7 CÁC U TIÊN VÀ CHI N L C CHO GIÁO D C vii PH N III TH C HI N C I CÁCH. 11 B i c nh chính tr và xã h i c a quá trình chuy n i. Ph l c. Các u tiên c i cách giáo d c Trung và ông Âu. 12 Ngân hàng Th gi i và giáo d c. Quá trình phát tri n k t n m H tr giáo d c c a Ngân hàng trong t ng lai. TÀI LI U THAM KH O B NG 1 Nh ng th thách trong ngành giáo d c và nh ng c i t. 1.1 T su t l i nhu n c a u t vào giáo d c theo vùng và c p giáo d c. 1.2 Các y u t u t vào giáo d c n, Pa-kis-tan. 2.1 Tr em tu i 6-11 không n tr ng, và d báo n m 2000 và Các n c có t l tuy n sinh ti u h c chung d i 90%, Chi phí cho giáo d c t t c các c p theo ngu n tài tr, các n c ch n l c, Chi phí công c ng th ng xuyên cho giáo d c theo c p, Chi phí công c ng cho m i h c sinh: giáo d c i h c nh là b i s c a giáo d c ti u h c, H c sinh i h c theo thu nh p c a gia ình. 3.5 Phân b l i nhu n giáo d c ông Á Chi phí c a Chính ph và các h gia ình cho giáo d c Ke-nia theo b c giáo d c, T su t l i nhu n các ngành kinh t khác nhau. 6.1 Giáo d c b t bu c, t l tuy n sinh và h n tu i tuy n sinh t i thi u, các n c ch n l c, 1990s. 7.1 T tr ng h c phí giáo d c i h c công trong n v chi phí ho t ng, các n c ch n l c. 7.2 T tr ng chi phí cho phúc l i c a sinh viên trong ngân sách giáo d c trung h c và i h c, ti u Sahara Châu Phi và Châu Á kho ng n m 1985.

8 M C L C viii 7.3 Kho n ti t ki m trong GNP nh gi m t l ông Á c chi cho giáo d c. 9.1 Chi phí trung bình t ng i hi u qu c a tr ng công và tr ng t u nh ng n m C p quy t nh trong h th ng giáo d c c p m t m t s n c ang phát tri n T l quy t nh tr ng trong t ng s quy t nh c a các tr ng công các n c OECD, tính theo c p h c, Tài tr n c ngoài cho giáo d c HÌNH 1.1 T l sinh t ng theo trình h c v n c a m và theo vùng. 1.2 Xác su t ch t c a tr em d i hai tu i theo trình h c v n c a m. 2.1 T l tuy n sinh theo vùng và c p giáo d c, 1980 và S n m i h c m i theo vùng, 1980 và T l t ng nh p h c theo vùng và c p h c, S gia t ng dân s trong tu i i h c ti u h c (6-11), và S h c sinh h c ti u h c và u n m c a ti u h c theo vùng, kho ng n m Các kho ng cách v gi i trong các n m h c theo vùng, 1980 và S phân b kh n ng c tu i 14 trong các n c c l a ch n, S khác bi t trong k t qu môn h c gi a các tr ng nông thôn và thành th cho l a tu i 14 các n c ã l a ch n, Thay i trong phân b chi phí công c ng th ng xuyên cho giáo d c theo khu v c và c p, T l h c sinh-giáo viên c p ti u h c và trung h c, Phân b tr c p cho giáo d c Cô-lôm-bi-a, In- ô-nê-xi-a và Kê-ni-a, theo các n m l a ch n. 3.4 T tr ng ph n tr m chi phí giáo d c công c ng trong GNP và t ng chi phí c a Chính quy n Trung ng, Quan h gi a chi phí công c ng cho giáo d c và T l tuy n sinh cho nh ng ng i tu i 6-23, các n c c l a ch n, M c t ng tuy n sinh i h c và chi phí công c ng cho giáo d c i h c phân nhóm theo thu nh p,

9 CÁC U TIÊN VÀ CHI N L C CHO GIÁO D C ix 3.7 M i liên h gi a các t l sinh viên tuy n m i trong giáo d c i h c và m c t ng c a tài tr t nhân, các n c Châu Á c l a ch n, kho ng n m Các y u t quy t nh vi c h c t p có hi u qu c p ti u h c Cho vay giáo d c c a NHTG, n m tài chính Cho vay giáo d c c a NHTG theo ti u ngành, n m tài chính Cho vay giáo d c c a NHTG theo vùng, n m tài chính Cho vay giáo d c c a NHTG theo lo i hình chi phí, n m tài chính KHUNG 1.1 T su t l i nhu n t giáo d c. 1.2 Giáo d c và t ng tr ng kinh t ông Á. 2.1 B nh SIDA và Giáo d c. 2.2 Giáo d c ông và Trung Âu trong th i k quá v chính tr và kinh t. 4.1 S thiên v v gi i trong sách giáo khoa. 4.2 Con ng y h a h n: S lãnh o c a nhà tr ng. 8.1 Gi m chi phí c a các gia ình trong vi c giáo d c. 9.1 Các u ban phát tri n tr ng h c Sri Lanka Thu hút các t ch c phi chính ph vào công tác giáo d c: các BRAC T ng Quan gi a ph m vi ph c p và ch t l ng: Bài h c kinh nghi m c a Kênia và Thái Lan Vi c h p tác hùn v n Mauritius C i cách giáo d c ph c p các bang nghèo mi n Nam Mêhicô.

10 L i nói u Giáo d c t o ra ki n th c, k n ng, giá tr và hình thành thái. Giáo d c là s c n thi t c b n i v i k c ng xã h i, i v i ng i công dân và t c s t ng tr ng kinh t b n v ng và gi m ói nghèo. Giáo d c c ng có ngh a là v n hoá; nó là công c ch y u truy n bá nh ng thành t u c a n n v n minh c a nhân lo i. Nh ng m c tiêu phong phú này làm cho giáo d c tr thành m t l nh v c then ch t c a chính sách công c ng t t c m i n c. T m quan tr ng c a giáo d c c công nh n trong m t s công c Qu c t và trong nhi u hi n pháp qu c gia. N m 1 990, giáo d c là tài c a m t h i ngh Qu c t quan tr ng: H i ngh Giáo d c Th gi i cho t t c.m i ng i, c t ch c t i Jomtien, Thái Lan, d i s ng b o tr c a UNDP, UNESCO, UNICEF và Ngân hàng Th gi i. M c tiêu dân s c a giáo d c - chia s các giá tr trong toàn xã h i ngày càng n i b t d i ánh sáng c a phong trào gi i phóng chính tr trong th p k qua. Xu th này, rõ nét nh t ông Âu và Trung Á c ng bao g m c vi c c ng c ch dân ch dân s châu M La Tinh, vi c áp d ng ch a d ng châu Phi và vi c chuy n giao quy n l c chính tr c p chính quy n ti u bang nhi u vùng trên th gi i. Công tác nghiên c u và kinh nghi m c ng mang l i s hi u bi t sâu s c h n v vi c giáo d c ã óng góp vào t ng tr ng kinh t, gi m ói nghèo và công tác qu n lý t t c n thi t cho vi c th c hi n các chính sách kinh t - xã h i nh th nào. Phù h p v i tình hình và quan ni m ang bi n i này, vi c tài tr c a Ngân hàng Th gi i cho giáo d c ã t ng nhanh chóng trong 15 n m qua và gi ây Ngân hàng Th gi i là ngu n tài tr n c ngoài l n nh t cho giáo d c các n c có thu nh p th p và thu nh p trung bình. Các d án h tr giáo d c ti u h c và giáo d c c p hai - giáo d c c s - ngày càng n i b t trong ch ng trình cho vay c a Ngân hàng cho ngành giáo d c. S t p trung này phù h p v i nh ng khuy n ngh c a H i ngh Th gi i vì giáo d c cho t t c m i ng i. S m r ng các kho n cho vay c a Ngân hàng Th gi i i v i ngành giáo d c c ti n hành song song v i nhi u công trình nghiên c u v chính sách giáo d c các n c ang phát tri n: Giáo d c vùng Ti u Xa-ha-ra Châu Phi (1988), Giáo d c ti u h c (1990), Giáo d c và ào t o trung c p k thu t (1991) và Giáo d c i h c (1994). Ngoài ra, các Báo cáo phát tri n m i ây c a Ngân hàng Th gi i, nh - Tình tr ng nghèo ói (1990), Nh ng thách th c c a phát tri n (1991), u t vào s c kho (1993) và Công nhân trong m t th gi i x

11 CÁC U TIÊN VÀ CHI N L C CHO GIÁO D C xi ang hoà nh p (1995) - ã nh n m nh t m quan tr ng c a giáo d c i v i phát tri n. Cu n sách Lý thuy t phát tri n trong th c ti n này - tài li u t ng quan hoàn thi n u tiên c a Ngân hàng Th gi i k t khi phát hành tài li u chính sách v ngành giáo d c n m t ng h p các k t qu c a các tài li u ã c phát hành trong nh ng n m t ó n nay, c ng thêm m t t ng quan v giáo d c trung h c trong ó (ph n ánh) các k t qu c a công vi c v n ang c ti n hành t i V Phát tri n nhân l c c a Ngân hàng Th gi i và phát tri n các k t qu này vào các l nh v c tài chính và qu n lý c a ngành giáo d c. Cu n sách này c ng s d ng nhi u các tài li u c a Báo cáo v giáo d c th gi i c a UNESCO (1993). B n báo cáo này phác th o ra các ph ng án chính sách mà các n c có thu nh p th p và thu nh p trung bình có th áp d ng áp ng nh ng thách th c khi b c vào th k 21. Báo cáo này c thi t k giúp cho các nhà ho ch nh chính sách các n c này, nh t là nh ng ng i quan tâm n toàn th h th ng giáo d c và n vi c phân b các ngu n l c công c ng cho giáo d c. Báo cáo này c ng nh m giúp cho nh ng cán b c a Ngân hàng Th gi i làm vi c v i các n c thành viên h tr cho các chính cách và d án giáo d c. B n báo cáo th o lu n các ph ng án chính sách giáo d c, ch không th o lu n các chi ti t c a d án giáo d c. Báo cáo này t p trung vào h th ng giáo d c chính th c và vai trò c a Chính ph thông qua các chính sách úng n v tài chính và qu n lý khuy n khích s phát tri n c a khu v c t nhân và nâng cao ch t l ng c a các tr ng công. Báo cáo này s không bao quát th t chi ti t các khía c nh, c ng không th o lu n sâu v công tác ào t o (ph n này ã c th o lu n trong tài li u n m 1991) hay giáo d c cho ng i l n, m t l nh v c c c p trong ch ng trình công tác hi n ang tri n khai t i V phát tri n ngu n nhân l c. Nhi m v c c a báo cáo này là xem xét t ng th toàn ngành giáo d c chính th ng. Báo cáo t p trung vào vi c phân tích, ánh giá s óng góp c a ngành giáo d c chính th ng vào t ng tr ng kinh t và gi m nghèo ói. Nó c ng nh n m nh các ph ng pháp ti p c n và cách xác nh nh ng u tiên và các chi n l c, v i nh n th c r ng các chính sách khi c i u ch nh cho phù h p v i t ng giai o n phát tri n giáo d c và kinh t n c và trong b i c nh l ch s chính tr c a n c ó. Nhìn chung, báo cáo này s bám sát các m c tiêu c a Ngân hàng Th gi i xuyên su t công tác c a Ngân hàng trong l nh v c giáo d c c ng nh trong t ng ngành: ó là giúp cho các n c vay v n gi m nghèo ói và c i thi n m c s ng b ng vi c duy trì táng tr ng và u t vào con ng i. Armeane M.Choski Phó Ch t ch Phát tri n ngu n v n con ng i và th c thi chính sách Ngân hàng Th gi i

12 L i c m n B n báo cáo này ã c xây d ng b i oàn công tác do Nicholas Burnett làm tr ng oàn và g m Tom Eisemon, Kari Marble và Harry Anthony Patrinos, d i s ch o c a K.Y. Amoako và s giám sát tr c ti p c a Peter R.Moock thu c V Giáo d c và Chính sách xã h i. Nh ng ng i khác có óng góp nhi u cho báo cáo là Arun Joshi, Marlaine Lockheed và Kim Bing Wu; t li u c ng do Barbara Bruns, Charbani Chakraborty, Helen Craig, Joy Del Rosso, Reed Garfield, Indermit Gill, Masooma Habib, Jane Hannaway, Ward Heneveld, Donald Holsinger, Theresa Moran, Christina Rawley, Omporn Regel, Rajendra Swamy và Stella Tamayo cung c p. Các b n nháp ban u ã nh n c nh ng l i bình lu n b ích c a Arvil Van Adams, Jean Claude Eicher, Vincent Grgreaney, Lauriztz Holm-Nielsen, Bruno Laporte, Jon Lauglo, Michael Mertaugh, John Middleton, Alain Mingat, Paud Murphy, Orivel, Jamil Salmi, Nate Scovronick, Lyn Squire, Jee-Peng Tan, Francoiszafiris Tzannatos, Michael Walton, Maureen Woodhall và Adrian Ziderman. Các thành viên c a H i ng t v n t kh p các phòng ban c a Ngân hàng, nh ng ng i ã dành cho chúng tôi s giúp quí báu là Mark Baird, Carl Dahlman, Birger Fredriksen, Wadi Haddad, Ralph Harbison, Roslyn Hees, Stephen Heyneman, Emmanuel Jimenez, Homi Kharas, Jack Maas, Himelda Marinez, Philip Musgrove, George Psacharopoulos, Julian Schweitzer, Richard Skolnik, James Socknat và Donald Wink. Báo cáo này ã c duy t l i tháng 9 n m 1994 b i m t h i ng bên ngoài Ngân hàng g m các b tr ng, quan ch c cao c p và các h c gi t các n c Armenia, Colombia, Pháp, Guinea, n, Nh t B n, Jordan, Mê-hi-cô, Nigeria, Pakistan, Phi-lip-pin, Liên bang Nga, C ng hoà Slô-v c, Thái Lan, Uganda và V ng qu c Anh. Chúng tôi c ng ã có nh ng cu c th o lu n v i cán b c a các T ch c H p tác và phát tri n kinh t (OECD), UNESCO, UNICEF, CIDA Ca-na- a, SIDA Thu i n và C quan Phát tri n Qu c t c a Hoa K, v i U ban c a UNESCO v giáo d c cho th k 21 do ông Jacques Delors làm Ch t ch, v i i di n c a các c quan tài tr t i cu c h p d i s b tr c a Nhóm công tác Qu c t v giáo d c, v i các B tr ng giáo d c c a các n c thu c kh i Th nh v ng chung, v i các h c gi và quan ch c ng i Anh t i cu c h p do H i ng Anh t ch c; và v i T ch c giáo d c qu c t. Các ng s Jo Bischoff, Gian Conachy, Richard Chum, Kari Labrie, và Margot Verbeeck ã giúp vào vi c so n th o báo cáo này. xii

13 Các nh ngh a và ghi chú Ph c v cho các m c ích ho t ng c a mình, Ngân hàng Th gi i ã chia các n c có thu nh p th p và thu nh p trung bình (theo nh ngh a c a V kinh t Qu c t c a Ngân hàng Th gi i) thành sáu nhóm: Ti u Sa-ha-ra Châu Phi, ông Á và Thái Bình D ng, Châu Âu và Trung Á, Trung ông và B c Phi và Nam Á. Các phân tích c a báo cáo này c p t i các vùng này và vì m c ích so sánh, có c p n hai vùng n a là t t c các n c thu nh p th p và thu nh p trung bình, các n c thành viên c a t ch c OECD. Vì s li u có c không ng u, m t vài s li u trung bình cho vùng châu Âu và Trung Á không g m các n c thu c Liên Xô c. Tr tr ng h p có nh ngh a khác, l ng ô la là ng ô la hi n hành. M t t là m t ngàn tri u. xiii

14 Tóm t t Giáo d c có ý ngh a h t s c quan tr ng i v i phát tri n kinh t và gi m ói nghèo. Quá trình thay i công ngh và các c i cách kinh t ã t o ra nh ng b c chuy n bi n to l n trong c c u kinh t, các ngành công nghi p và các th tr ng s c lao ng trên toàn th gi i. S phát tri n ki n th c nhanh chóng và ti n trình thay i công ngh t o i u ki n cho phát tri n kinh t m nh m và kèm theo ó là s thay i ngh nghi p th ng xuyên h n trong cu c i m i cá nhân. Nh ng phát tri n này làm n y sinh hai u tiên l n cho giáo d c: ph i áp ng nhu c u ngày càng t ng c a các n n kinh t là cung c p i ng công nhân có kh n ng ti p thu các k n ng m i và ph i h tr cho quá trình phát tri n ki n th c không ng ng. Bài vi t này t ng h p các ho t ng c a Ngân hàng Th gi i trong l nh v c giáo d c k t khi xu t b n tài li u v chính sách giáo d c g n ây nh t, n m 1980 và xem xét các l a ch n cho nh ng n c vay ti n c a Ngân hàng Th gi i. Chi n l c gi m ói nghèo c a Ngân hàng Th gi i t p trung vào thúc y s d ng có hi u qu nhân l c - tài s n chính c a t ng l p nghèo. u t vào giáo d c t o ra s tích lu v n con ng i là y u t h t s c quan tr ng t ng thu nh p và phát tri n kinh t. Giáo d c - c bi t là giáo d c c b n (ti u h c và b c u trung h c) - giúp gi m ói nghèo nh t ng n ng su t lao ng c a t ng l p nghèo, gi m sinh và t ng c ng s c kho, trang b cho dân chúng nh ng k n ng h c n có th tham gia h t s c mình vào n n kinh t và xã h i. Khái quát h n, giáo d c giúp c ng c các th ch dân s, xây d ng ti m n ng qu c gia và n n qu n lý u vi t là nh ng y u t c n b n th c hi n các chính sách kinh t và xã h i quan tr ng. Giáo d c c b n bao g m giáo d c nh ng k n ng chung nh ngôn ng, khoa h c t nhiên và toán, thông tin liên l c t o c s cho giáo d c và ào t o cao h n. Giáo d c c b n c ng bao g m c giáo d c thái úng m c n i làm vi c. trình cao, các k n ng h c thu t và chuyên môn (lý thuy t và th c hành) là không th tách r i, ào t o t i n i làm vi c và ti p t c giáo d c theo công vi c giúp nâng cao nh ng k n ng ó. Các ti n b và thách th c N n kinh t c a các n c có thu nh p trung bình và th p ang phát tri n v i t c l ch s. S ti n b trong giáo d c - th hi n vi c t ng s h c sinh và 1

15 NH NG U TIÊN VÀ CHI N L C CHO GIÁO D C 2 th i gian h c - góp ph n quan tr ng vào s t ng tr ng này và nh ó giúp gi m ói nghèo các n c ang phát tri n. N m 1990, m t tr em 6 tu i bình th ng m t n c ang phát tri n theo d ki n s h c ph thông trung bình 8,5 n m, t ng h n so v i 7,6 n m vào n m các n c ông Âu và Trung Á, theo lu t l, giáo d c ph thông kéo dài t 9 n 10 n m, ông Á, M La-tinh và vùng v nh Ca-ri-bê, giáo d c ti u h c h u nh là ph c p. Các n c Trung ông và Nam Phi ang có nh ng ti n b áng k, các n c khu v c Nam Á c ng v y, tuy nhiên h còn c quãng ng dài c n ph i i. Các n c Châu Phi khu v c Sa-ha-ra ang t t h u, m t s n c nh t nh có nh ng thành t u nh ng nhìn chung, t l h c sinh ti u h c trong th c t ang gi m. M c dù trên toàn th gi i t c nh ng thành t u to l n nh v y, v n còn t n t i nh ng v n c b n: c n t ng m c ti p c n v i giáo d c m t s n c, t ng c ng công b ng, nâng cao ch t l ng và y nhanh c i cách giáo d c nh ng n i c n thi t. Ti p c n N u m c t ng dân s cao hi n nay ti p t c duy trì các n c Châu Phi, Nam Á, Trung ông và B c Phi, s l ng tr em tu i t 6 n 11 không c i h c s t ng thành 162 tri u vào n m 2015 so v i con s 129 tri u n m V n còn t i t h n vì ch có hai ph n ba s h c sinh ti u h c thi c h t c p. K t qu là v n n n ng i l n mù ch v n ã nh h ng n h n 900 tri u ng i, ph n l n trong s ó là ph n, d ng nh v n ti p t c t n t i. h u h t các n c, s tr em mu n h c trung h c nhi u h n s tr em có th c tuy n và C U trong giáo d c i h c nhìn chung t ng nhanh h n CUNG. M c chênh l ch s l ng tuy n sinh các n c có n n kinh t quá Châu Âu và Trung Á v i các n c thành viên c a T ch c H p tác Kinh t và Phát tri n (OECD) c ng ang t ng lên do t l tuy n sinh gi m các n c th nh t và t ng các n c thành viên OECD. Công b ng V n công b ng ch y u nh h ng n m t s nhóm b b t l i trong xã h i, trong ó có nh ng ng i nghèo, các nhóm dân t c ít ng i và nói ti ng thi u s, nh ng ng i du c, nh ng ng i t n n, nh ng tr em ph i lao ng và s ng lang thang ngoài ng ph. S ti p c n khác nhau v i h th ng giáo d c c a các tr em trai và tr em gái m t s n i trên th gi i c ng r t quan tr ng vì i u ó làm t ng thêm nh ng khác bi t gi i tính sau này trong cu c s ng. S khác bi t gi i tính trong nh ng n m h c ph thông h u h t các n c Châu Âu, Trung Á và M La-tinh hi n nay r t nh. S khác bi t này l n h n các khu v c Trung ông, Nam Phi và Nam Á là nh ng n i ch a c xoá b.

16 TÓM T T 3 Ch t l ng Ch t l ng giáo d c t t c các c p nh ng n c có thu nh p trung bình và th p khá nghèo nàn. M c t c c a h c sinh các n c ang phát tri n th p h n c a h c sinh các n c phát tri n và trình làm vi c c a h còn bi n ng nhi u h n xung quanh m c trung bình. y nhanh c i cách giáo d c S ch m tr trong c i cách các h th ng giáo d c t ng ng v i các c c u kinh t th ng th hi n rõ các n c ông và Trung Âu ang trong giai o n quá. C i cách ch m ch s c n tr t ng tr ng, ng c l i, c i cách úng lúc s c bù p b ng t ng tr ng kinh t và gi m ói nghèo, i u này th hi n rõ các n c khu v c ông Á, n i nói chung u t khá l n vào ngu n v n nhân l c c b n, c nam gi i l n n gi i. Tài tr và qu n lý Các h th ng tài tr và qu n lý giáo d c hi n hành th ng ch a thích h p áp ng nh ng thách th c nêu trên. H n n a tài tr công c ng ngày càng khó kh n do s l ng tuy n sinh t ng. S can thi p c a nhà n c vào giáo d c có th ánh giá trên m y i m: gi m c s m t công b ng, t o thêm c h i cho t ng l p dân nghèo và b t l i trong xã h i, bù p kinh phí giáo d c không vay c ti n t th tr ng v n, cung c p c các thông tin nói chung v l i ích và kh n ng c a giáo d c. Nh ng các kho n chi công c ng cho giáo d c th ng không hi u qu và không công b ng. Các kho n chi công c ng không hi u qu khi nó c phân ph i không úng gi a nh ng ng i s d ng, không công b ng khi nh ng h c sinh có kh n ng th c s không c tuy n vào các tr ng i h c ch vì thi u c h i c ào t o ho c vì không kh n ng tr ti n h c. nh ng n c ch a t c m c g n ph c p b c ti u h c và u trung h c, tài tr nhà n c ph i u tiên cung c p cho giáo d c c b n. H u h t các n c u chi ph n l n nh t trong các kho n chi công c ng cho giáo d c vào b c ti u h c. Tr c p c a nhà n c làm t ng m c cung i v i giáo d c i h c. M c dù các kho n chi công c ng cho m i sinh viên i h c gi m so v i chi phí cho m t h c sinh ti u h c nh ng m c chi phí ó v n còn r t cao. Ví d, Châu Phi, chi phí cho m i sinh viên i h c nhi u g p kho ng b n m i l n so v i chi phí cho m i h c sinh ti u h c và ph n chi cho giáo d c i h c trong t ng s các kho n chi công c ng cho giáo d c hi n nay cao h n b t k khu v c nào khác trên th gi i. Tuy v y, v n còn m t n a s tr em tu i ti u h c Châu Phi còn ch a c i h c và ch t l ng các tr ng i h c khu v c này th ng là th p.

17 NH NG U TIÊN VÀ CHI N L C CHO GIÁO D C 4 S ph i h p các u vào không hi u qu - ch ng h n, gi a i ng giáo viên và các tài li u gi ng d y b t bu c - có th d n n k t qu gi ng d y kém, t l b h c và l u ban cao. vi c gi ng d y có hi u qu, vi c ph i h p u vào không th gi ng nhau gi a n c này v i n c khác, gi a tr ng này v i tr ng khác, mà ph i tu thu c vào các i u ki n a ph ng. Tuy nhiên, vi c so sánh gi a các n c và gi a các tr ng có th cùng làm sáng t nhi u v n. Vi c t ng chút ít t l s h c sinh - giáo viên là nh m m c ích c i ti n giáo d c vì i u ó cho phép phân b l i các ngu n l c vào nh ng u vào quan tr ng khác, ch ng h n nh sách giáo khoa. Các c s tr ng h c c ng có th c xây d ng r h n so v i hi n nay và nh ng c s này s t n t i c lâu h n n u c cung c p m t kho n tài tr b o d ng thích áng. Vi c c ng c các tr ng nh, s d ng giáo viên gi ng d y nhi u l p và h c nhi u ca t o thêm c h i s d ng các c s tr ng h c m t cách hi u qu h n. Các kho n chi công c ng cho giáo d c ti u h c th ng có l i cho dân nghèo nh ng các kho n chi công c ng cho giáo d c nói chung l i có l i cho t ng l p khá gi vì ph n l n tr c p nhà n c chi cho các b c cu i trung h c và i h c là n i có t ng i ít h c sinh t nh ng gia ình nghèo. Các kho n chi công c ng cho giáo d c i h c là r t không công b ng vì tr c p cho m i sinh viên i h c cao h n m c tr c p ó cho giáo d c c b n, h n th n a, ph n l n sinh viên i h c là con em các gia ình giàu có h n. Kh n ng ti t ki m nh nâng cao hi u qu N m 1990, các kho n chi công c ng cho giáo d c khu v c Trung ông và B c Phi chi m 5,2% t ng thu nh p qu c dân, nh ng ông Á ch chi m 3,4%. Tuy v y, c hai khu v c nói trên, h c sinh 6 tu i trung bình có th kh n ng c h c h n 9 n m ph thông. Các kho n chi cho giáo d c Châu Phi, khu v c có t l tuy n sinh th p nh t, chi m t l cao h n trong t ng thu nh p qu c dân (4,2%) so v i Châu M La-tinh (3,7%) ho c ông Á là n i h u h t các n c t c ph c p ti u h c. M t s n c t ng chi r t ít cho giáo d c có th c i thi n áng k k t qu giáo d c ch b ng cách nh t ng các kho n chi công c ng. Tuy nhiên, nhi u n c, ngành giáo d c có th c c i thi n v i m c chi công c ng t ng t ho c th p h n b ng cách t p trung các kho n chi công c ng vào các b c giáo d c th p h n và t ng hi u qu giáo d c nh ã t ng làm ông Á. C n thi t ph i có các ngu n tài tr m i S kém hi u qu và không công b ng trong giáo d c c miêu t trên, cùng v i vi c t ng s l ng tuy n sinh vào các tr ng công m i c p làm t ng t l các kho n chi công c ng cho giáo d c trong t ng s n ph m qu c dân. K t qu là t ng s c ép i v i ngân sách nhà n c trong khi nhi u n c, c bi t là các n c ông Âu và Châu Phi, ang g p ph i nh ng khó kh n tài chính chung.

18 TÓM T T 5 Trong th p k 80, các kho n chi công c ng cho giáo d c tính theo t l t ng s n ph m qu c dân t ng i n nh ho c t ng và t l ó trong các kho n chi c a chính ph trung ng t ng h u h t t t c các khu v c c a th gi i ang phát tri n. Châu M La-tinh là n i ch u suy thoái do n, chi phí công c ng th c s cho m i h c sinh ti u h c gi m. Châu Phi, các kho n chi th c cho m i h c sinh c b c ti u h c l n trung h c u gi m. Chi phí th c cho m i h c sinh i h c t t c các khu v c u gi m. Vì s l ng tuy n sinh t ng nên ngu n chi cho m t h c sinh gi m và ch t l ng giáo d c c ng v y tr khi các kho n chi công c ng c s d ng có hi u qu h n. M c dù nh ng bi n pháp t ng hi u qu các kho n chi công c ng cho giáo d c có th làm cho nh ng qu hi n hành có hi u qu h n nh ng ch riêng nh ng bi n pháp này có th c ng ch a. M t s n c ch n cách phân b l i các kho n chi công c ng cho giáo d c t các kho n chi cho nh ng ho t ng công c ng khác, ch ng h n nh qu c phòng hay các doanh nghi p nhà n c không có hi u qu mà có th c i u hành t t h n b i khu v c t nhân. Các n c khác tìm ra bi n pháp t ng các kho n thu nh p c a chính ph, trong ph m vi các chính sách kinh t v mô c a mình và nh v y có thêm ti n chi cho giáo d c. Còn m t s n c l i tìm cách b sung ngân sách nhà n c cho giáo d c b ng qu t nhân. Tài tr t nhân có th c khuy n khích ho c cung c p cho các tr ng t ho c b sung cho thu nh p c a các tr ng công. M t s n c không cho phép các tr ng ph thông và i h c t, m t s khác qu n lý nh ng tr ng ó r t nghiêm ng t. Vì các tr ng t th ng c tài tr ngu n h c phí, nh ng h n ch này làm m t i s tài tr t nhân cho giáo d c áng l có th có và chính vì v y t ng áp l c i v i các tr ng công. M t l p lu n ng h các tr ng ph thông và i h c t khác là m c dù nh ng tr ng này có xu h ng thu hút nh ng h c sinh có c s kinh t xã h i u th h n, các tr ng này s thúc y s a d ng và t o s c nh tranh có ích i v i các tr ng công, c bi t là b c i h c và trên i h c. Thu h c phí c a h c sinh các tr ng công làm n y sinh nh ng v n khó kh n liên quan n s công b ng, ti p c n và óng thu. N u t t c h c sinh các tr ng công t t c các c p b thu h c phí, t ng l p dân nghèo s c bi t khó kh n và không khuy n khích h i h c. Có th s d ng h c b ng ho c nh ng bi n pháp khác i phó v i v n này nh ng các bi n pháp ó th ng ph c t p khó qu n lý các b c giáo d c th p. b c cu i trung h c và các c p giáo d c cao h n, vi c h c sinh các tr ng công ph i tr h c phí có nhi u c s h n. nh ng c p này, s chênh l ch gi a hi u qu xã h i v i giáo d c và hi u qu cho t nhân l n h n nhi u so v i các c p giáo d c c b n. S b t bình ng này có th kh c ph c b ng cách thu h c phí c a h c sinh ho c t thu nh p hi n t i c a gia ình ho c t thu nh p trong

19 NH NG U TIÊN VÀ CHI N L C CHO GIÁO D C 6 t ng lai thông qua c ch cho vay ho c h th ng thu. T ch c giáo d c ào t o có hi u qu H u h t các h th ng giáo d c u do chính quy n trung ng qu n lý là c quan có nh ng c g ng l n trong vi c gi i quy t các v n nh àm phán v vi c tr l ng cho giáo viên, các ch ng trình xây d ng tr ng h c và c i cách ch ng trình gi ng d y. S qu n lý t trung ng này, th m chí m r ng n c các u vào c a tr ng và môi tr ng l p h c làm gi m linh ho t có th giúp nâng cao hi u qu h c t p. Nh ng bi n pháp chính mà các chính ph có th giúp nâng cao hi u qu giáo d c là t tiêu chu n, h tr các u vào nh m t ng c ng hi u qu giáo d c, thông qua các chi n l c linh ho t s d ng các u vào và giám sát vi c th c hi n. Tuy nhiên, nói chung nh ng bi n pháp này không c th c hi n vì s c n ng các kho n chi cho giáo d c hi n hành, th c t qu n lý và nh ng l i ích liên quan. Các tiêu chu n Các chính ph c n giúp nâng cao thành tích h c ng thông qua vi c t la các tiêu chu n cao và rõ ràng i v i nh ng môn h c c b n. Các u vào Vi c h c t p òi h i 5 u vào: kh n ng c a h c sinh và ng c h c t p, môn h c, giáo viên n m v ng môn h c và có th gi ng d y môn ó, th i gian h c, d ng c gi ng d y và vi c h c. Kh n ng h c t p có th c nâng cao thông qua các ch ng trình giáo d c tr c ph thông ch t l ng cao, các ch ng trình tr c ph thông và trong nh ng n m ph thông nh m gi i quy t tình tr ng thi u n t m th i, suy dinh d ng n ng l ng và suy dinh d ng vi ch t, suy gi m thính giác và th giác, các b nh ph bi n nh t, nh ký sinh trùng các t p quán v s c kho và dinh d ng không thích h p. Nh ng ch ng trình này s hi u qu h n n u c k t h p v i nh ng c g ng c i thi n môi tr ng v t ch t tr ng h c. Ch ng trình gi ng d y xác nh các b môn c gi ng d y và h ng d n chung v t n s và th i gian gi ng d y. Ch ng trình gi ng d y và tóm t t ch ng trình gi ng d y c n c g n ch t ch v i các tiêu chu n gi ng d y và các bi n pháp ánh giá k t qu. Không có m t ch ng trình gi ng d y duy nh t nào thích h p cho t t c ho c h u h t các n c ang phát tri n, song v n có th khái quát hoá m c nào ó. c p m t, ch ng trình gi ng d y t ng i tiêu chu n, nh ng th ng có quá nhi u môn h c, do ó gi m b t th i gian dành cho vi c luy n các k n ng c b n. Ngôn ng ban u có hi u qu nh t cho vi c gi ng d y là ti ng m c a a tr. T i c p hai, ch ng trình gi ng d y các

20 TÓM T T 7 n i có s khác bi t l n, nh t là trong giáo d c khoa h c và giáo d c d y ngh. Giáo d c khoa h c, vì tính quan tr ng c a nó i v i phát tri n kinh t, ngày càng c k t h p vào trong ch ng trình gi ng d y; giáo d c d y ngh chuyên ngành và k thu t, hai môn h c mang l i hi u qu xã h i th p h n nhi u so v i giáo d c c p hai ph thông, c th c hi n t t nh t là n i làm vi c, sau khi ã cung c p ki n th c c s tr ng ph thông. Giáo d c d y ngh có hi u qu t t nh t khi mà khu v c t nhân tham gia tr c ti p vào quá trình ào t o, tài tr và qu n lý. m i c p, vi c làm cho ch ng trình gi ng d y nh y c m v v n gi i tính có ý ngh a c bi t quan tr ng trong vi c khuy n khích s giáo d c c a n sinh. Nh ng giáo viên có hi u su t cao nh t l i là nh ng ng i có ki n th c t t v b môn mình gi ng d y và có v n k n ng gi ng d y d i dào. Chi n l c có hi u qu nh t b o m r ng giáo viên có ki n th c v b môn c a mình là tuy n d ng nh ng giáo viên c ào t o y mà ki n th c c a h ã c th nghi m trong th c t gi ng d y ã c ánh giá. Chi n l c này c ng c ti p t c i v i các giáo viên c p hai và c p ba, nh ng hi m th y c p ti u h c. ào t o t i ch c nâng cao ki n th c b môn cho giáo viên c k t h p ch t ch v i th c hành trên l p và do giáo viên chính ti n hành. L ng th i gian th c s dành cho vi c h c t p quan h t l thu n v i k t qu t c. H c sinh các n c có thu nh p th p và thu nh p trung bình có ít gi trên l p h n các n c công nghi p thu c t ch c OECD - h qu c a tình hình n m h c chính th c ng n h n vi c k t thúc n m h c không có l ch c th, tình tr ng h c sinh và th y giáo v ng m t trên l p và các gián o n khác. Th i gian gi ng d y có th c kéo dài b ng cách kéo dài n m h c chính th c; cho phép áp d ng th i khoá bi u linh ho t phù h p v i yêu c u c a mùa v nông nghi p, c a các ngày ngh l tôn giáo và vi c v t c a h c sinh nhà và b ng cách giao bài t p. Ph ng ti n gi ng d y có hi u qu nh t là b ng en, ph n và sách giáo khoa. Tài li u c thêm c bi t quan tr ng i v i nâng cao k n ng c. Tính linh ho t S linh ho t trong vi c k t h p và qu n lý các u vào và theo dõi ho t ng có ý ngh a c t lõi i v i tính hi u qu c a nhà tr ng. Tuy nhiên, nhi u h th ng giáo d c các n c ang phát tri n v n còn b t p trung m t cách c ng nh c. Ví d m t c quan trung ng th ng l a ch n và mua sách giáo khoa và t ra ph ng pháp gi ng d y. Các t ch c qu n lý nhà tr ng, các hi u tr ng và giáo viên, là nh ng ng i hi u bi t sâu s c v các i u ki n a ph ng là nh ng ng i có kh n ng nh t trong vi c l a ch n m t t ng th u vào thích h p nh t. Trong hoàn c nh úng, làm cho các tr ng h c và các c s giáo d c ch u trách nhi m tr c ph huynh h c sinh, tr c c ng ng và tr c h c sinh

21 NH NG U TIÊN VÀ CHI N L C CHO GIÁO D C 8 góp ph n làm cho vi c h c t p hi u qu h n và do ó nâng cao ch t l ng c a công tác giáo d c. t c k t qu nh v y, c n ph i có ba i u ki n: ph i có m c ích chung v m c tiêu h c t p c a nhà tr ng, trình chuyên môn c a giáo viên và quy n t ch c a nhà tr ng trong vi c phân b các ngu n l c ph c v gi ng d y m t cách linh ho t. M t ph ng pháp ti p c n có nhi u tri n v ng khác là s lãnh o d a trên n n t ng nhà tr ng b o m có c môi tr ng h c hi u qu. Các u tiên cho ch ng trình c i cách C i cách tài chính và qu n lý giáo d c có ngh a là xác nh l i vai trò c a chính ph trong sáu cách ch ch t, v i th t u tiên tu thu c vào hoàn c nh c a t n c. B ng 1 minh ho các bi n pháp này ã góp ph n vào m c tiêu c i thi n kh n ng ti p c n, tính công b ng, ch t l ng và gi i quy t các ch m tr trong c i cách. u tiên h n cho giáo d c Giáo d c quan tr ng h n bao gi h t i v i phát tri n kinh t và gi m ói nghèo và vai trò c a giáo d c trong n l c này ã c m i ng i nh n th c rõ h n tr c. Do ó, giáo d c i v i tr em gái c ng nh em trai, c n c u tiên h n trong ch ng trình ngh s c a chính ph ch không ch c a b giáo d c. ông Á t lâu ng i ta ã nh n th c c i u này và ngày càng c nh n th c rõ h n các n i khác trên th gi i, nh t là Châu M La-tinh. Các n c khác v n c n chú ý nhi u h n n a i v i giáo d c. Ch có giáo d c c ng không gi m c ói nghèo, mà còn c n c các chính sách kinh t v mô và u t v t ch t. Chú ý t i k t qu u tiên cho giáo d c c n ph i g n v i vi c xem xét k t qu b ng vi c phân tích kinh t, xác nh tiêu chu n và ánh giá k t qu thông qua vi c ánh giá quá trình h c t p. M t ph ng pháp ti p c n có th nhìn toàn c c c ngành là chìa khoá cho vi c xác nh các u tiên, s chú ý cho m t c p giáo d c là không. Phân tích kinh t th ng so sánh l i ích (b ng n ng su t lao ng c ánh giá b ng ti n l ng) v i chi phí cho t ng cá nhân và cho xã h i. Nó xác nh u tiên cho u t công c ng là nh ng kho n u t mà t l sinh l i ph i c tính cho các hoàn c nh c th c a t n c và không th ch b ng cách gi nh. B i vì vi c ánh giá l i ích bên ngoài mà nó không th hi n b ng ti n l ng là vi c r t khó kh n nên ph ng pháp phân tích l i ích chi phí c n c s d ng m t cách th n tr ng. T l l i nhu n cao c c tính cho giáo d c c s h u h t các n c ang phát tri n cho th y r ng u t nâng cao t l i h c và duy trì c m c ó giáo d c c s nên c u tiên cao nh t các n c ch a t c ph c p

22 TÓM T T 9 B NG 1 NH NG TH THÁCH TRONG NGÀNH GIÁO D C VÀ NH NG C I T Chi n l c Ti p c n Công b ng Ch t l ng Kh c ph c nh ng ch m tr trong c i cách u tiên cho ngành giáo d c Chú ý n k t qu Chú trong giáo d c c s trong u t công c ng Chú ý n s công b ng S tham gia c a gia ình Các t ch c t ch giáo d c thông qua nh ng thay i v chính sách mà nó không òi h i ph i có u t c th nào. Nh ng quy t nh v u tiên cho giáo d c công c ng ngoài giáo d c c s ph i c ti n hành trong khuôn kh m t ph ng pháp ti p c n r ng l n cho toàn ngành và m i n c u khác nhau. Nh ng n c ã c b n t c ph c p giáo d c c s và giáo d c u c p hai có th xem xét v n u tiên cho giáo d c cu i c p hai và c p ba và h có th th ng xuyên a ra c nh ng quy t nh sáng su t v các b c giáo d c, sau giáo d c b t bu c này thông qua vi c phân tích kinh t m t cách th n tr ng t p trung vào k t qu c a th tr ng lao ng. Ví d, th c t ã ch ng minh r ng t l sinh l i c a giáo d c ph thông c p hai cao h n nhi u so v i giáo d c d y ngh c p hai chuyên ngành, tuy nhiên các phân tích ch a xem xét t l sinh l i c a các kho n u t vào các lo i giáo d c d y ngh "chung chung" h n mà hi n nay ang tr thành ph bi n các n c OECD. Các n c ch a t c ph c p giáo d c c s c n chú ý cho t t c các b c giáo d c, s d ng phân tích kinh t nh h ng cho các quy t nh xem u t nào s mang l i hi u qu l n nh t. T p trung vào k t qu u ra c ng òi h i ph i xây d ng c các tiêu chu n ho t ng, nh t là i v i giáo d c c p m t và giáo d c ph thông c p hai và vi c phát tri n m t h th ng ánh giá và theo dõi k t qu h c t p c a h c sinh. Các tiêu chu n, giáo trình và theo dõi s có hi u qu nh t khi chúng c tr c ti p g n v i các chính sách khuy n khích thích h p. Nh n m nh vào giáo d c c s trong vi c u t công c ng Vi c phân b u t công c ng m t cách hi u qu h n, công b ng h n và b n v ng h n cho giáo d c có th s có hi u qu l n trong vi c áp ng các thách th c mà h th ng giáo d c ang ph i ng u. t c tính hi u qu b ng cách a u t công c ng vào nh ng n i mà nó mang l i t l sinh l i cao nh t - trong ngành giáo d c, thông th ng là trong giáo d c c s. t c công b ng, chính ph c n ph i b o m r ng không m t h c sinh tiêu chu n

23 NH NG U TIÊN VÀ CHI N L C CHO GIÁO D C 10 nào l i b t c b quy n n tr ng vì không có kh n ng tài chính. Vì s chênh l ch gi a t l sinh l i cho cá nhân và t l sinh l i cho xã h i b c i h c cao h n b c giáo d c c s, h c sinh và ph huynh có th s n sàng ch p nh n chi phí b c giáo d c i h c. Chính ph c ng có th khuy n khích vi c tài tr c a t nhân b ng cách gi m b t m t s r i ro mà nó làm cho các t ch c tài chính không mu n cho giáo d c i h c vay ti n. M t chính sách tr n gói v các lo i phí và chi phí có hi u qu có th g m các thành t sau: Giáo d c c s không m t ti n, k c vi c chia s chi phí v i các c ng ng và tr c p cho các i t ng h c sinh con nhà nghèo. Tính h c phí có ch n l c i v i giáo d c cu i c p hai ph i h p v i vi c c p h c b ng cho m t s i t ng Tính h c phí cho toàn b c giáo d c i h c, k t h p v i các k ho ch cho vay, thu và các k ho ch khác giúp sinh viên nghèo hoãn tr cho t i khi h có vi c làm và thu nh p và m t ch ng trình h c b ng có l a ch n i t ng gi i quy t tình tr ng ng i nghèo không mu n vay n vì có thu nh p trong t ng lai không ch c ch n. B o m ch t l ng giáo d c c p m t cho t t c tr em b ng cách dành u tiên cao nh t cho giáo d c c p m t trong chi tiêu c a chính ph cho giáo d c t t c các n c. M t khi t t c ã nh n c n n giáo d c c p m t t t, thì u tiên th hai là c i thi n kh n ng ti p c n i v i giáo d c ph thông c p hai có ch t l ng cao (lúc u i v i các n m u c p hai và sau ó là i v i c c p) ch. Chi tiêu c a chính ph m t cách hi u qu nhà tr ng và c p th Tính b n v ng v tài chính c ng yêu c u ph i th ng xuyên d oán c tác ng c a các kho n chi công c ng và ph i có n l c u n b o m r ng các k ho ch tài tr và các c ch v n hành t t. Chú ý t i vân c công b ng V n công b ng có hai khía c nh: (a) quy n c h ng giáo d c c a t t c m i ng i - ki n th c và k n ng c s c n thi t làm vi c có hi u qu trong xã h i - và (b) trách nhi m c a chính ph b o m r ng các sinh viên có tiêu chu n không b t c quy n h c hành ch vì h nghèo ho c là n gi i, vì xu t thân t các dân t c thi u s hay t các vùng xa vùng sâu, hay có các nhu c u h c t p c bi t. b c giáo d c th p nh t và b t bu c, s công b ng ch n

24 TÓM T T 11 thu n có ngh a là b o m có tr ng cho h c sinh. Nh ng trên b c ó, công b ng có ngh a là ph i có cách công b ng và h u hi u quy t nh v tiêu chu n nh p h c c a h c sinh. t c công b ng, c n ph i có các bi n pháp tài chính và qu n lý. Các bi n pháp tài chính, nh h c b ng, quan tr ng m i c p h c giúp cho h c sinh nghèo có th c i h c. H c b ng có th trang tr i h c phí và các chi phí tr c ti p khác, nh chi phí i l i, mua s m ng ph c và khi thích h p, có th bù l i cho gia ình các chi phí gián ti p n y sinh t vi c cho con i h c - ví d, m t lao ng trong gia ình. Các bi n pháp qu n lý có th t ng s h c sinh nghèo, h c sinh n, các h c sinh dân t c có ngôn ng khác và các h c sinh có nhu c u giáo d c c bi t t i tr ng. Các ch ng trình c thi t k nêu b t t m quan tr ng c a vi c cho tr em i h c có th t ng nhu c u h c hành trong ng i nghèo. Các bi n pháp khuy n khích vi c i h c c a tr em gái có th g m c vi c có l p ho c tr ng riêng cho h c sinh n, t nhà tr ng nh ng n i thu n ti n cho vi c n tr ng c a h c sinh n, xây t ng bao quanh, cung c p các d ch v v sinh riêng bi t, t ng s l ng giáo viên n, xây d ng nhà tr và i u ch nh gi h c trên l p phù h p v i gi làm vi c c a h c sinh n nhà. i v i các nhóm thi u s có ngôn ng khác, các ch ng trình song ng và các tr ng có th l a ch n ngôn ng gi ng d y là y u t quan tr ng, nh t là giáo d c c p m t. Các ch ng trình c bi t, ví d nh tr giun sán và vi ch t h tr c i thi n dinh d ng và t ng c ng s c kho cho h c sinh có th gi m b t s h c sinh khuy t t t v th l c và h c l c. Chi phí (th ng là th p) c a vi c giáo d c tr em có nh ng khuy t t t nh th ng có th c chia s v i các t ch c phi chính ph. S tham gia c a gia ình Trên th gi i, ph huynh và c ng ng ngày càng tham gia nhi u h n vào các qu n lý tr ng h c c a con em mình. Tuy nhiên, s tham gia có hi u qu vào vi c qu n lý nhà tr ng không n m t cách d dàng và c n ph i có công tác ào t o. M t s n c có truy n th ng lâu i v s l a ch n c a cha m. Các thí nghi m ngày càng nhi u v vi c ch n tr ng là m t hình th c c i cách giáo d c m i g n ây, nh t là các n c OECD. Tuy nhiên, ch a có b ng ch ng nào cho th y li u s c nh tranh gi a các nhà tr ng s làm cho ho t ng c a nhà tr ng t t h n lên hay kém i. l a ch n có hi u qu, h c sinh ph i có h n m t tr ng l a ch n. Các c s ó c n có m t s c i m n i b t - ví d, nh ng m t nào c a giáo trình c nh n m nh, phong cách gi ng d y và các c p h c cao h n, trong s các khoá ào t o nhà tr ng có. Cu i cùng, nhà tr ng c n có quy n t ch r ng rãi trong vi c quy t nh cách gi ng d y c a mình. S t n t i c a nhi u tr ng

25 NH NG U TIÊN VÀ CHI N L C CHO GIÁO D C 12 khác nhau t o i u ki n cho b c ph huynh và h c sinh l a ch n và do ó khuy n khích nhà tr ng ph i thích nghi v i nhu c u. l n: S tham gia ngày càng nhi u c a gia ình c ng mang theo nó nh ng r i ro Vi c th c hi n các chính sách giáo d c trên ph m vi c h th ng có th khó kh n h n. Vi c th c hi n các m c tiêu qu c gia r ng l n có th b c n tr. Phân hoá xã h i có th sâu s c h n n u nhà tr ng b phân c c thành các h c vi n cho gi i th ng l u và tr ng dành cho con em ng i nghèo không c h c hành. S công b ng có th b gi m n u nhà tr ng nh n h c sinh trên c s kh n ng tr ti n c a h h n là các tiêu chu n v h c th c. Các b c ph huynh có th thi u thông tin ánh giá v ch t l ng nhà tr ng. B n r i ro u tiên có th c gi i quy t t ng i d dàng b ng các chính sách v chi công c ng. Các ngu n v n nh v y có th ch c c p cho các tr ng tuân th m t s thông l nh t nh, có th m c c p theo u h c sinh cao h n i v i ng i nghèo và có th i kèm v i nh ng h n ch v m c h c phí. R i ro th n m có th gi m b t b ng các n l c c a chính ph trong vi c cung c p các thông tin công khai và c l p v ch t l ng c a nhà tr ng. Các t ch c t ch Ch t l ng giáo d c có th t t lên khi nhà tr ng có quy n t quy t trong vi c s d ng u vào tu theo i u ki n c a tr ng và c ng ng a ph ng và ch u trách nhi m tr c các ph huynh h c sinh c a mình. Các c s hoàn toàn t ch có quy n phân b các ngu n c a mình (không nh t thi t là ph i t o ra các ngu n ó) và có kh n ng t o ra m t môi tr ng giáo d c thích h p v i các i u ki n a ph ng trong và ngoài nhà tr ng. V n còn ít b ng ch ng v tác ng c a tính linh ho t ngày càng t ng c p nhà tr ng i v i ch t l ng chung c a các h th ng giáo d c các n c ang phát tri n. Vì v y, c ng gi ng nh tr ng h p t do ch n tr ng, khi mà ngày càng có nhi u n c thí i m hình th c nhà tr ng có nhi u quy n t ch h n, c n ph i có s th n tr ng nh t nh. Có th khuy n khích các tr ng t ch có trách nhi m b ng c các bi n pháp tài chính và qu n lý. Các bi n pháp qu n lý bao g m vi c giao cho ban qu n lý nhà tr ng quy n phân b các ngu n l c - ví d, quy n tri n khai nhân s và thay i các vi c nh gi h c hàng ngày, n m h c và ngôn ng gi ng d y

26 TÓM T T 13 thích ng v i i u ki n c a a ph ng. Vi c c t y u nh t là giáo viên c n ph i có quy n quy t nh vi c th c hành trong l p trong ph m vi c qui nh trong giáo trình toàn qu c. Các bi n pháp tài chính khuy n khích s t ch và trách nhi m c a nhà tr ng có th g m: S d ng c ch thu c a a ph ng và c a chính ph. Chia s chi phí v i các c ng ng c a a ph ng. Phân b các kho n cho không cho các c ng ng và các tr ng mà không có h n ch v vi c phân b các ngu n v n. Áp d ng h c phí các c p h c cao h n. Khuy n khích vi c a d ng hoá ngu n thu. S d ng c ch tài chính trong ó ti n s theo h c sinh, nh c p v n không hoàn l i, h th ng phi u và tín d ng h c sinh. Tài tr trên c s k t qu và ch t l ng. Vi c d a vào kinh phí c a a ph ng ph i c i u hoà v i các c p Chính ph cao h n i u ch nh bù cho kh n ng ngu n l c các a ph ng. S ki m tra c a a ph ng i v i ngu n l c không hàm ý là a ph ng ph i tìm ngu n thu. M c tiêu c a a ph ng tài tr cho nhà tr ng ph i nh m c i thi n vi c h c t p, ch không ph i là gi m b t các ngu n l c chung. Các r i ro chính c a tính t ch c a nhà tr ng là gây ra tình tr ng không công b ng trong các c h i h c hành và không tuân th các tiêu chu n và giáo trình gi ng d y qu c gia. Các r i ro này có th c gi m h u h t b ng cách phân bi t rõ s qu n lý c a nhà tr ng và vi c phân b ngu n l c v i vi c hoàn toàn d a vào tài tr c a a ph ng và b ng vi c s lý các tiêu chu n gi ng d y, giáo trình và vi c ánh giá k t qu h c t p c p qu c gia hay khu v c. Vi c t ng tính t ch c a các tr ng c p i h c ít có r i ro. Th c hi n s thay i S u tiên t ng i dành cho m i cu c c i cách tu thu c vào hoàn c nh c th c a m i n c. M t ph ng pháp ti p c n theo ngành - m t ph ng pháp xem xét tính hi u qu, tính công b ng và ch t l ng c a ngành giáo d c nói chung và chú ý úng m c t i môi tr ng chính sách r ng l n h n và t i xây d ng th ch - có ý ngh a then ch t.

27 NH NG U TIÊN VÀ CHI N L C CHO GIÁO D C 14 t t c các n c làm vi c l t léo và v n quy n l i làm cho quá trình thay i tr nên khó kh n. Giáo d c là l nh v c mang n ng ý ngh a chính tr : nó tác ng t i a s dân chúng, liên quan t i t t c các c p chính quy n và th ng là chi m ph n chi tiêu công c ng l n nh t các n c ang phát tri n và liên quan t i s bao c p thiên v gi i th ng l u. Các h th ng chi tiêu và qu n lý giáo d c ph bi n hi n nay th ng b o h quy n l i c a các nghi p oàn giáo viên, sinh viên i h c, gi i th ng l u và chính ph trung ng h n là b o h các b c ph huynh, các c ng ng và ng i nghèo. Tuy nhiên, có các chi n l c làm cho quá trình thay i d dàng h n. Các c i cách v tài tr và qu n lý c ti n hành t t nh t song song v i vi c m r ng các c h i h c hành. ôi khi chính s thay i l i m r ng các c h i ó - ví d, khi s c m oán i v i khu v c giáo d c t nhân b lo i b. Vi c t ng c ng hình th c chia s chi phí trong l nh v c giáo d c i h c công s có tính kh thi chính tr cao nh t khi nó g n v i vi c m r ng các c h i cho giáo d c i h c. Vi c xây d ng s th ng nh t qu c gia liên quan t i nh ng ng i u t vào h th ng giáo d c trong các c ch hi p th ng qu c gia. T ng c ng s tham gia c a các b c ph huynh và các c ng ng b ng cách làm cho nhà tr ng có quy n t ch và trách nhi m có th gi m b t quy n l c c a các lo i quy n l i; ng th i nó c ng có ý ngh a then ch t i v i vi c t ng c ng tính linh ho t và c i thi n ch t l ng gi ng d y. C n ph i th n tr ng thi t k các bi n pháp c i cách tránh vi c làm gián o n các khâu c t t trong các ti u ngành giáo d c. M t b c then ch t, nh ng th ng b lãng quên, là cung c p các ngu n l c và các c ch thích h p h tr th c hi n các thay i v chính sách. Các n n kinh t ang chuy n i c a ông và Trung Âu có t l h c sinh c p m t và c p hai cao nh ng c n ph i i u ch nh toàn b h th ng giáo d c theo các nhu c u c a m t n n kinh t th tr ng. M t i u c bi t quan tr ng v i các n c này là duy trì m c tài tr i v i giáo d c c s và giáo d c u c p hai và chuy n kh i tình tr ng chuyên môn hoá quá m c giáo d c d y ngh, k thu t và i h c và c i cách vi c qu n lý và tài tr cho giáo d c i h c. Ngân hàng Th gi i và giáo d c Ngân hàng Th gi i ã cho ngành giáo d c vay l n u tiên n m 1963, và ngày nay Ngân hàng Th gi i là ngu n tài tr bên ngoài l n nh t cho giáo d c các n c ang phát tri n. T n m 1980 t ng s ti n cho ngành giáo d c vay ã t ng g p ba l n, và t tr ng c a nó trong t ng s v n cho vay c a Ngân hàng Th gi i ã t ng g p hai l n. Giáo d c c p m t và c p hai ngày càng quan tr ng h n, trong n m tài chính hai c p chi m m t n a t ng s v n Ngân hàng cho ngành giáo d c vay. Các kho n cho vay u tiên c a Ngân hàng t p trung vào Châu Phi, ông Á và Trung ông, nh ng ngày nay các kho n cho vay u quan tr ng t t c các vùng. Giáo d c cho tr em gái là nhi m v hàng u, và nhu c u giáo d c c a các nhóm thi u s và dân b n a ngày càng c chú ý h n. Ngày

28 TÓM T T 15 nay các kho n cho vay c a Ngân hàng ít c s d ng cho vi c xây c t tr ng s t ng các kho n u vào cho giáo d c. S t p trung h p vào d án th i tr c ây ngày càng nh ng ch cho m t ph ng pháp ti p c n theo ngành r ng rãi h n. Ngân hàng Th gi i cam k t m nh m s ti p t c h tr cho giáo d c. Tuy nhiên, th m chí ngày nay tài tr c a Ngân hàng chi m kho n 1/4 t ng s vi n tr cho giáo d c, kho n tài tr này m i chi m 0,5% t ng chi tiêu cho ngành giáo d c các n c ang phát tri n. Vì v y, s óng góp ch y u c a Ngân hàng ph i là t v n giúp cho các chính ph phái tri n chính sách giáo d c c a mình phù h p v i hoàn c nh c a t ng n c. Tài tr c a Ngân hàng s ch y u h tr cho s thay i trong vi c chi và trong chính sách c a các chính ph. Do ó, các ho t ng trong t ng lai s áp d ng m t chính sách toàn ngành còn rõ ràng h n h tr cho nh ng thay i trong tài tr và qu n lý giáo d c. Vì c n ph i tham kh o ý ki n c a các nhà u t ch ch t, chi n l c này có th t ng c các ngu n l c và th i gian c n thi t xây d ng d án. Trong b i c nh ngày càng phi t p trung hoá, các nhà u t không nh ng ch g m các chính ph trung ng mà các các c p chính quy n khác, c ng nh là các c ng ng, ph huynh, giáo viên. S h p tác c a các c quan tài tr s m r ng sang ph m vi t v n v chính sách, c ng nh ph i h p u t. Các ch ng trình c a Ngân hàng s c v các chính ph u tiên h n cho giáo d c và c i cách giáo d c, nh t là khi cu c c i cách kinh t ã tr thành m t quá trình liên t c. Các d án s quan tâm nhi u h n t i k t qu và quan h c a k t qu v i u vào, m nh m s d ng vi c phân tích l i ích - chi phí, các ph ng pháp tham gia, vi c ánh giá k t qu h c t p, và c i thi n vi c theo dõi và ánh giá. T tr ng c a giáo d c c s trong t ng s v n cho vay c a Ngân hàng cho giáo d c có th s ti p t c t ng, nh t là các n c nghèo nh t, nh ng n c nh n c qu IDA. S chú tr ng này s c g n trong m t ph ng pháp ti p c n theo ngành mà nó công nh n t m quan tr ng c a các thành t khác nhau c a h kh ng giáo d c s l thu c l n nhau gi a các thành t này, và nhu c u c a vi c t c s chú tr ng này l n b n ch t c a s h tr c a Ngân hàng vào vi c xác nh n i mà Ngân hàng có th h u ích nh t trong hoàn c nh c bi t c a t ng n c. Các d án do Ngân hàng h tr s chú ý nhi u h n n a t i tính công b ng - nh t là giáo d c dành cho các tr em gái, tr em dân t c ít ng i và cho ng i nghèo - và nh v y có ngh a là dành cho vi c giáo d c tr th. Các d án này s ng h s tham gia c a gia ình vào d án nhà tr ng và trong vi c ch n tr ng thông qua vi c nh n m nh h n n a vào khuôn kh pháp lý c a giáo d c, vào các c ch t ng c ng ch t l ng nh vi c theo dõi k t qu và thanh tra, vào vi c tài tr cho các chi phí th ng xuyên và vào các c ch tài tr d a vào C U nh h c b ng cho h c sinh nghèo, tr c p cho h c sinh n, và các ch ng trình tín d ng sinh viên cho giáo d c i h c. Các d án này s khuy n khích vi c qu n

29 NH NG U TIÊN VÀ CHI N L C CHO GIÁO D C 16 lý linh ho t các ngu n l c ph c v gi ng d y, c b sung b ng h th ng ánh giá và thi qu c gia t o ng l c. Trong các l nh v c này, các d án do Ngân hàng h tr s t p trung nhi u h n vào vi c phát tri n th ch - k c vi c t ng c ng công tác qu n lý giáo d c - và các c ch tài chính thích h p, và cán b c a Ngân hàng s chú ý h n t i quá trình th c hi n. Giáo d c c s s ti p t c nh n c u tiên cao nh t c a Ngân hàng trong vi c cho vay v n i v i các n c ch a ph c p c vi t cho toàn dân và ch a t c m c công b ng và ch t l ng ph bi n. Ph ng pháp ti p c n theo ngành c a Ngân hàng có ngh a là các n c ch a xoá xong mù ch cho toàn dân, thì s tham gia c a Ngân hàng giáo d c i h c s ti p t c t p trung ch y u vào làm cho vi c tài tr c p h c này công b ng h n và hi u qu h n giáo d c c p m t và c p hai có th c chú ý nhi u h n. Khi h th ng giáo d c c s phát tri n v chi u r ng và hi u qu, giáo d c cu i c p hai và giáo d c i h c có th c chú ý nhi u h n. Kho n cho vay c a Ngân hàng cho giáo d c i h c s h tr cho n l c c a các qu c gia th c hi n c i cách v chính sách mà nó s giúp cho c p này ho t ng có hi u qu h n và v i chi phí công c ng th p h n. Các n c s n sàng áp d ng m t khuôn kh chính sách giáo d c i h c mà nó nh n m nh vào m t c c u t ch c khác nhau và vào c s ngu n l c a d ng h n, v i vi c nh n m nh h n vào khu v c t nhân và tài tr t nhân, s ti p t c c u tiên.

30 PH N I Kinh nghi m và nh ng nhi m v tr c m t Giáo d c - c bi t là giáo d c ph thông c s - h t s c quan tr ng i v i t ng tr ng kinh t và xoá ói gi m nghèo, nh t vào th i i m do nh ng nh h ng c a phát tri n công ngh và c i cách kinh t, c c u th tr ng lao ng ang thay i r t l n. Ph c p giáo d c gi m ói nghèo b ng cách giúp các n c ang phát tri n t ng tr ng kinh t v i t c k l c. Tuy nhiên, v n còn t n t i nhi u khó kh n: m t s n c là vi c m r ng ti p c n và nhi u n c khác là t ng c ng s công b ng, c i ti n ch t l ng giáo d c và y m nh c i cách giáo d c. Các h th ng tài chính và qu n lý hi n nay th ng không hoàn toàn thích h p gi i quy t nh ng khó kh n này. Tài tr công c ng cho giáo d c th ng không y và không công b ng. Do c nh tranh và áp l c i v i ngu n kinh phí nhà n c, c n ph i có thêm nh ng ngu n tài tr m i. T ch c và qu n lý các h th ng giáo d c có th c ng c n thay i nh m t o s linh ho t và c h i h c sinh t c nh ng thành t u t t h n. B n ch ng ti p theo s nghiên c u vai trò c a giáo d c i v i phát tri n kinh t và c n làm gì áp ng nh ng òi h i c a th gi i và công vi c ang thay i hàng ngày. 17

31 Ch ng 1 Giáo d c và Phát tri n Giáo d c là m t ph ng ti n ch y u phát tri n kinh t và xã h i. Nhi m v trung tâm trong chi n l c h tr các n c ang phát tri n gi m ói nghèo và c i thi n m c s ng c a Ngân hàng Th gi i là duy trì s phát tri n và u t vào con ng i. Chi n l c h tr này nh m t ng c ng s d ng có hi u qu ngu n nhân công - tài s n ch y u c a các n c nghèo - và cung c p các d ch v xã h i c b n cho t ng l p nghèo (Ngân hàng Th gi i 1990b). u t vào giáo d c s tích lu v n con ng i, là chìa khoá duy trì s t ng tr ng kinh t và t ng thu nh p. Giáo d c, c bi t là giáo d c c b n (giáo d c ph thông c s ) c ng góp ph n làm gi m ói nghèo nh t ng n ng su t lao ng c a t ng l p lao ng nghèo, gi m sinh và t ng c ng s c kho, giúp m i ng i u có cùng c h i tham gia y vào ho t ng xã h i và phát tri n kinh t. Ngoài ra, giáo d c giúp t ng c ng các ch c n ng c a xã h i dân s, xây d ng ti m n ng và c ng c qu n lý t n c. T t c nh ng i u ó ngày càng c công nh n là nh ng y u t thi t y u trong vi c th c hi n có hi u qu các chính sách kinh t và xã h i khó kh n. Giáo d c và t ng tr ng Kinh t Giáo d c góp ph n vào t ng tr ng kinh t, nh ng b n thân giáo d c s không th t o ra s t ng tr ng. S t ng tr ng nhanh nh t t c khi n n kinh t th tr ng c nh tranh hàng hoá và các nhân t s n xu t u t vào c con ng i l n v t ch t. Nh ng th tr ng này là s n ph m c a các y u t n nh kinh t v mô, th tr ng lao ng ho t ng hi u qu, hoà nh p v i th ng m i qu c t và ngu n công ngh t bên ngoài. S t ng tr ng kinh t ch th hi n m t ph n ngu n lao ng và v n v t ch t. M t b ph n c u thành quan tr ng c a t ng tr ng n y sinh t nh ng c i ti n ch t l ng l c l ng lao ng, k c t ng c ng giáo d c và y t, cùng v i ti n b khoa h c k thu t và hi u qu kinh t nh qui mô (T.W. Schultz 1961; Denison 1967; Ngân hàng Th gi i 1991d). Nh ng thuy t t ng tr ng kinh t m i cho r ng công ngh thay i càng nhanh thì càng thúc y s t ng tr ng kinh t dài h n. V ph n mình, công ngh thay i nhanh h n khi l c l ng lao ng có trình cao h n. Vì v y, tích lu v n con ng i, và c bi t là ki n th c, s t o i u ki n phát tri n các công ngh 18

32 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 19 KHUNG 1.1 T SU T L I NHU N T GIÁO D C Thuy t v t su t l i nhu n t u t vào giáo d c r t gi ng v i l i nhu n c a b t c d án u t nào khác: ó là t ng s các chi phí và l i nhu n c a u t vào nh ng th i i m khác nhau c ph n ánh trong doanh thu h ng n m (tính b ng%), t ng t nh các tài kho n ti t ki m t i ngân hàng hay trái phi u nhà n c. T su t l i nhu n t giáo d c 10% có ngh a là khi u t ô-la M vào giáo d c, s thu c l i nhu n h ng n m là ô-la M trong su t cu c i c a m t ng i trung bình ã c ào t o, ây là m c ng i ó có th ki m c b ng ho c cao h n mà không c n ph i u t thêm. Gi thuy t r ng m t ng i 18 tu i v a t t nghi p ph thông bu c ph i suy tính v tài chính xem có nên u t vào khoá h c b n n m l y b ng i h c hay không. M t h c sinh có tri n v ng ph i so sánh các chi phí và nh ng l i nhu n n u theo h c ch ng trình ó. Chi phí tr c ti p g m h c phí và các chi phí liên quan là ô-la M m t n m. Ngoài ra, h c sinh này còn ph i ch u nh ng chi phí gián ti p (kh n ng) vì m t c h i làm vi c trong th i gian theo h c. Chi phí này t ng ng v i s ti n m t h c sinh tu i có b ng trung h c có th ki m c trên th tr ng lao ng, ch ng h n ô-la M m t n m. V m t ích l i, h c sinh này trong t ng lai d ki n s ki m c trung bình m i n m nhi u h n ô-la M so v i m t ng i ch t t nghi p trung h c ki m c trong su t cu c i h. Cách ánh giá t ng h p nh ng chi phí và l i nhu n này là em l i nhu n thu c h ng n m ô-la M chia cho toàn b chi phí ô-la M, c 12,5% là t su t lãi c a u t vào giáo d c i h c. Lô-gic c a cách tính này t ng t nh khi mua trái phi u tr giá ô-la M v i lãi su t h ng n m là ô-la M. T su t lãi c a trái phi u ó là 12,5%. Ví d nêu trên liên quan n t su t lãi cá nhân, khi các chi phí là nh ng kho n th c chi mà m t cá nhân ph i tr c ào t o. Cách tính t su t lãi xã h i khi tính n các chi phí là bao g m t t c m i chi phí ào t o m t ng i - có ngh a là không ch nh ng chi phí mà cá nhân ó ph i tr mà là m i kho n xã h i ph i chi trong th c t cho vi c ào t o cá nhân ó. Do giáo d c h u h t các n c u c bao c p khá nhi u nên các chi phí c a xã h i cho giáo d c l n h n chi phí cá nhân nhi u. Và vì v y, t su t l i nhu n xã h i c ng th p h n t su t l i nhu n cá nhân t ng ng r t nhi u. Ngoài nh ng i u ch nh v tài chính nói trên, t su t l i nhu n xã h i ph i tính n các nh h ng bên ngoài, hay nh ng l i ích ph bi n liên quan n giáo d c. M t trong nh ng l p lu n chính b o v s bao c p c a nhà n c i v i giáo d c là nêu nh ng nh h ng bên ngoài t c ng n c xã h i ch không ph i ch riêng cá nhân c ào t o. Do các l i ích xã h i c a giáo d c l n h n nh ng l i ích cá nhân nên các chính ph tr c p cho giáo d c nh m tránh tình tr ng u t không vào giáo d c. C ng nh m t s ngành kinh t khác, các nh h ng bên ngoài r t khó ánh giá và không c ph n ánh trong thu nh p. T su t l i nhu n xã h i, th ng c tính d a trên c s các kho n thu nh p và chi phí b ng ti n, nên ã ánh giá th p t su t l i nhu n xã h i c a giáo d c. N u tính c các nh h ng bên ngoài, t su t l i nhu n xã h i c a giáo d c có th l n h n t su t l i nhu n cá nhân. m i và là ngu n duy trì t ng tr ng (Romer 1986; Lucas 1988; Azariadis và Drazen 1990, Barro 1991). Giáo d c góp ph n vào t ng tr ng kinh t thông qua c t ng n ng su t lao ng c a m i cá nhân nh nâng cao trình và quan i m c a h l n tích lu ki n th c. Vai trò c a giáo d c có th c ánh giá qua tác

33 GIÁO D C VÀ PHÁT TRI N 20 B NG 1.1 T SU T L I NHU N C A U T VÀO GIÁO D C THEO VÙNG VÀ C P GIÁO D C Công c ng T nhân Khu v c Ti u h c Trung h c i h c Ti u h c Trung h c i h c Các n c có thu nh p trung bình và th p Ti u Sahara Châu Phi 24,3 18,2 11,2 41,3 26,6 27,8 Châu Á 19,9 13,3 11,7 39,0 18,9 19,9 Châu Âu, Trung ông và B c Phi 15,5 11,2 10,6 17,4 15,9 21,7 M latinh và Caribê 17,9 12,8 12,3 26,2 16,8 19,7 OECD n.a. 10,2 8,7 n.a. 12,4 12,3 n.a. Không áp d ng Ngu n: Psacharopoulos 1994, ng c a nó i v i n ng su t lao ng c tính b ng cách so sánh s khác bi t gi a s n ph m m t cá nhân làm ra trong cùng m t n v th i gian tr c và sau khi cá nhân ó h c m t khoá ào t o v i chi phí cho khoá ào t o ó. K t qu này c g i là t su t l i nhu n xã h i khi u t vào giáo d c, m c dù nó ch a ph n ánh c t t c các l i ích xã h i và các nh h ng bên ngoài (Khung 1.1) Trong m t s tr ng h p, t su t l i nhu n t giáo d c có th khó ánh giá (Weale 1993) - nh ng c ng không ph i là khó h n so v i m t s ngành kinh t khác nh nông nghi p hay giao thông v n t i - tuy nhiên nó ã ng v ng c sau h n ba th p k c ki m tra k l ng (T.P. Schultz 1994). Và, nh ã c k t lu n t cách ây hai th p k, thuy t v v n con ng i cho n nay v n ch a có i th nào ngang t m (Blaug 1976). T su t l i nhu n c a giáo d c r t cao nh ng n c có thu nh p v a và th p (b ng 1.1). Tình hình th c t m i n c m t khác, nh ng nhìn chung, h u h t các n n kinh t ch a ph c p giáo d c c s, t su t l i nhu n c a giáo d c ti u h c là cao nh t, sau ó là giáo d c trung h c và cu i cùng là i h c. R t thú v là nh ng n c ã ph c p giáo d c ti u h c có m c t ng tr ng cao u có xu h ng cho th y t su t l i nhu n c a giáo d c trung h c l i cao h n c a giáo d c ti u h c (Jain 1991; T.P. Schultz 1993, 1994). h u h t các n c, t su t l i nhu n c a u t vào t t c các c p giáo d c u cao h n chi phí v n dài h n kh n ng (th ng d ki n kho ng 8-10% th c t ) khi n giáo d c tr thành l nh v c u t tuy t v i. Nh ng nên nh r ng c n th n tr ng khi xem xét t su t l i nhu n. T su t này có th không chính xác, ch ng h n khi th tr ng lao ng b i u ti t ch t ch khi n thu nh p không ph n ánh úng n ng su t lao ng gi i h n.

34 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 21 KHUNG 1.2 GIÁO D C VÀ T NG TR NG KINH T ÔNG Á Giáo d c ti u h c là y u t quan tr ng nh t i v i m c t ng tr ng kinh t c a các n c Châu Á phát tri n nhanh (Ngân hàng Th gi i 1993a). u t vào v n v t ch t có vai trò quan tr ng th hai, sau ó n s l ng tuy n sinh vào trung h c và m c t ng dân s. Nh ng k t lu n này là d a trên c s nghiên c u 113 n c ánh giá m i liên h gi a m c t ng thu nh p bình quân u ng i th c t, t tr ng c a u t trong t ng s n ph m qu c n i (GDP) và thành t u giáo d c. Các n c Châu Á kinh t phát tri n nhanh cho th y m c t ng tr ng cao h n là nh giáo d c nhi u h n t t c các ngành kinh t khác. Khi so sánh ông Á và châu M La-tinh, 34% s khác bi t nói trên trong m c t ng tr ng có th là do m c u t cao h n và 38% là do s l ng tuy n sinh cao h n. T ng t nh v y, chênh l ch ch y u gi a khu v c ông Á v i Ti u sa m c Sa-ha-ra Châu Phi là do s khác bi t trong m c tuy n sinh ti u h c. M c u t vào v n v t ch t ch có vai trò i v i 20% s khác bi t ó. Nh ng nghiên c u g n ây kh ng nh t m quan tr ng c a giáo d c, c bi t là giáo d c ti u h c, i v i s t ng tr ng. Các nghiên c u theo n c v giáo d c ã a ra m c tích lu v n con ng i kh i u s t ng tr ng c a m t n c t ng lên (Azariadis và Drazen 1990; Lau, Jamison và Louat 1991). Thuy t này rõ ràng kh ng nh l i gi thuy t ban u công th c hoá m i quan h gi a ngu n v n con ng i v i t ng tr ng kinh t (Bowman và Anderson 1963; Easterlin 1981). Các so sánh, ánh giá v giáo d c c theo n c và theo khu v c nh m gi i thích hi n t ng phát tri n "k di u" c a khu v c ông Á (khung 1.2) u cho th y riêng giáo d c ti u h c óng vai trò quan tr ng nh t i v i t ng tr ng. S khác bi t v trình giáo d c c a l c l ng lao ng gi i thích kho ng 20% s khác bi t v m c t ng tr ng c a các bang Brazil. Các nghiên c u này a ra m c giáo d c ph c p c n thi t vào kho ng 3 n 4 n m (Lau và các tác gi khác 1993) và k t qu ã c kh ng nh i v i Brazil qua các thông tin cá nhân (Griffin và Cox-Edwards 1993) và c c ng c thêm b ng Guatêmala (Ngân hàng Th gi i 1994d). Các n c ông Á t ng tr ng nhanh ã u t r t nhi u vào c giáo d c ti u h c l n trung h c nh m t ng c ng ch t l ng c a l c l ng lao ng. N l c này c th c hi n do yêu c u c a mô hình t ng tr ng s d ng m t cách hi u qu ngu n lao ng và do u t b sung vào ngu n v n v t ch t. Chí phí áng k cho giáo d c ã nâng cao m c t ng tr ng. Ví d, n u n m 1960 C ng hoà Tri u Tiên có cùng m c tuy n sinh th p nh c a Pa-kis-tan, thì m c thu nh p bình quân u ng i n m 1985 s ph i th p h n m c th c t 40% (Ngân hàng Th gi i 1993a). Giáo d c i h c c ng góp ph n vào s t ng tr ng t l c thông qua vai trò ph bi n ki n th c c a nh ng ng i ã t t nghi p (Becker 1964). Các c s giáo d c i h c ch u trách nhi m chính trong vi c trang b cho sinh viên nh ng ki n th c tiên ti n và k n ng c n thi t có th m nhi m các ch c v trong chính ph, trong kinh doanh và các ho t ng ngh nghi p. Các c s này t o thêm ki n th c khoa h c k thu t m i thông qua nghiên c u và ào t o tiên ti n,

35 GIÁO D C VÀ PHÁT TRI N 22 và óng vai trò ch t d n trong vi c chuy n giao, làm quen và ng d ng các ki n th c c phát minh b t c n i nào khác trên th gi i. T su t l i nhu n xã h i 10% ho c cao h n theo ánh giá các n c có thu nh p th p và trung bình cho th y u t vào giáo d c i h c góp ph n t ng n ng su t lao ng và m c t ng tr ng dài h n (Ngân hàng Th gi i 1994e). Không ph i m i nh h ng bên ngoài c a giáo d c i h c - nh các l i ích nh nghiên c u c b n, phát tri n và chuy n giao công ngh u c ph n ánh y trong m c thu nh p dùng tính t su t l i nhu n nói trên. T su t l i nhu n c a giáo d c i h c, nh ngành giáo d c c b n, cao h n so v i m c th c t c tính theo m c thu nh p, và r t có th s óng góp c a giáo d c i h c c ng t ng lên cùng v i trình công ngh và khi các n c t c ph c p giáo d c ti u h c và trung h c. Tác ng bên ngoài c a giáo d c là quan tr ng i v i t ng tr ng kinh t và theo d ki n là do c kh n ng tác ng kh i u c p giáo d c ti u h c l n do kh n ng ph bi n ki n th c nh giáo d c i h c. Các thuy t t ng tr ng kinh t m i, c ng nh các thuy t c, cho th y quan h b sung l n nhau gi a ngu n v n con ng i và ngu n v n v t ch t: tr l ng v n con ng i l n h n s t ng c ng giá tr l i t c c a máy móc; tr l ng v n v t ch t t ng l i làm t ng hi u qu u t vào giáo d c; và u t chung n u không có s h tr c a giáo d c ch óng vai trò không l n i v i t ng tr ng kinh t (Lucas 1988, Becker 1964). Kinh nghi m ông Á ã ch ng minh m i quan h b sung này c ng nh t m quan tr ng c a các chính sách kinh t v mô úng n trong m t n n kinh t c nh tranh r ng rãi. K t lu n trên c c ng c thêm b ng kinh nghi m c a Liên Xô c. Nh v y, u t nhanh chóng và n nh vào ngu n v n con ng i và v t ch t s y m nh t ng tr ng u tiên. Tuy nhiên, s can thi p thái quá c a nhà n c vào kinh t, m c thay th ngu n l c - v n th p, b n ch t c a n n kinh t k ho ch hoá và có l i u quan tr ng nh t - không u t thích áng vào ngu n v n con ng i t ng c ng và khuy n khích nâng cao ch t l ng - ã d n n tình tr ng n ng su t lao ng không t ng và trong t ng lai dài h n d n n ình tr (Easemly và Fischer 1994). Các m i liên h v i th tr ng lao ng Nh ng chuy n bi n l n g n ây trên các th tr ng lao ng nh c i cách kinh t, s h p nh t c a n n kinh t th gi i, s phát tri n công ngh ( c bi t là công ngh thông tin) và v n di c ã tác ng m nh m n giáo d c. Th ng m i qu c t, ph i i u ti t các n n kinh t và th tr ng lao ng không ch góp ph n t ng tr ng kinh t mà còn d n n nh ng thay i trong c c u s d ng ngu n l c các n c tiên ti n, các n c quá và các n c ang phát tri n. M c tích lu ki n th c m i và ti n trình c i ti n công ngh làm t ng kh n ng duy trì t ng tr ng và kh n ng thay i ngh nghi p trong cu c i m i

36 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 23 cá nhân. Công vi c ngày càng tr nên tr u t ng h n và tách d n kh i các qui trình s n xu t v t ch t c th và ngày càng ít òi h i s d ng tay chân h n. Nh ng phát tri n này có hai ý ngh a quan tr ng i v i các h th ng giáo d c. Th nh t, giáo d c ph i c thi t k áp ng nh ng nhu c u ngày càng t ng c a các n n kinh t, giúp công nhân làm quen và thích ng v i nh ng k n ng m i ch không ph i v i m t t ng th các k n ng k thu t mà h s d ng trong su t th i gian làm vi c c a h. i u này òi h i nâng cao t m quan tr ng c a các ki n th c c b n c h c tr ng ti u h c và trung h c ph thông. Hai là, các h th ng giáo d c - tr c tiên là c p i h c và sau i h c - ph i h tr ti p t c m r ng v n ki n th c. Nh ng chuy n bi n chính trên các th tr ng lao ng x y ra vào nh ng n m 80, b t u b ng vi c o ng c xu th các l i ích c a giáo d c i h c các n c kinh t th tr ng phát tri n gi m trong nh ng n m 70. Kinh nghi m rõ ràng ph bi n cho th y xu h ng khuy n khích giáo d c i h c hi n nay ngày càng t ng r t nhi u n c phát tri n (ví d xem Davis 1992). Xu h ng này xu t hi n vào th i i m khi s b t công b ng trong thu nh p t ng lên m c ch a t ng th y và trình giáo d c trung bình c a l c l ng lao ng r t cao. Vi c c i thi n tình tr ng c a nh ng ng i có trình giáo d c cao các n c phát tri n, m c dù con s này ngày càng t ng, cho th y nhu c u i v i công nhân có trình giáo d c cao ang t ng theo th i gian, d n n t ng m c tr ng thu nh p nh t ng c ng giáo d c. M c dù giáo d c và b t công b ng trong thu nh p liên quan v i nhau, m c th ng thu nh p v n có th t ng m c dù m c giáo d c trung bình t ng (hay gi m chênh l ch giáo d c) n u nhu c u i h c c ng t ng. Nh ng ti n b công ngh g n ây d n n v a lo i b k n ng m t s ngh tr c ây òi h i m t s k n ng v a t ng nhu c u i v i nh ng công nhân có th m nhi m công vi c có k n ng cao h n (Blackburn, Bloom, và Freeman 1990, Blackbum 1990). Nhu c u òi h i công nhân khéo tay v i th i gian làm vi c chân tay dài và ngh th công truy n th ng gi m ã làm t ng nhu c u i v i nh ng công nhân có ào t o h n so v i các công nhân ít c ào t o làm cho m c l ng t ng i t ng nghiêng v phía nh ng công nhân có ào t o h n. Vì v y, ti n b công ngh d n n s chênh l ch thu nh p ngày càng t ng (Bound và Johnson 1992). Nh ng công nhân có ào t o có th i phó m t cách hi u qu h n v i môi tr ng ang thay i nhanh chóng (T.W.Schultz 1975; Mincer 1989; Ngân hàng Th gi i 1991d). Nh ng công nhân có trình cao có m t nhi u h n trong các ngành công nghi p s d ng công ngh m i so v i nh ng công nhân ít k n ng và c tr t ng i cao h n so v i các ngành truy n th ng; u th t ng i này là th c t các n c có thu nh p cao, trung bình và th p (Bartel và Llchtenberg 1987; Loh 1992; Gill và Riboud 1993).

37 GIÁO D C VÀ PHÁT TRI N 24 Giáo d c làm t ng n ng su t lao ng trên th tr ng và trong các h gia ình nh t ng c ng ti p c n thông tin; nâng cao kh n ng h c t p. Tuy nhiên, n u t su t l i nhu n t u t vào giáo d c c n c th a nh n thì ph m vi giáo d c hi u qu c n c m r ng thông qua i m i k thu t và nh ng thay i trong c ch chính tr và th tr ng. S ra i c a các công ngh m i có th t ng t su t l i nhu n c a giáo d c n u nh ng công ngh m i ó làm t ng ch không ph i gi m nhu c u h c hay ph m vi s d ng sai các u vào. Ví d, "cách m ng xanh" trong nông nghi p d n n t ng m c ti p c n thông tin. Các lo i h t gi ng m i nh p kh u có n ng su t cao là ng l c phát tri n c a cách m ng xanh s là v n nh y c m h n khi s d ng nh ng u vào nh n c và phân bón. Tr c kia nông dân quen v i cách làm vi c "truy n th ng" ph i i u v i v n phân b h p lý các u vào nh m t c k t qu ti m n ng cao nh t và vi c ti p t c a ra nh ng gi ng h t m i sau vài n m có th làm t ng l i nhu n c a các k n ng trong th i i thông tin (Rosenzweig 1995). S ói nghèo t ng i nói chung gi m do l c l ng lao ng tr nên có trình h n. Th c t m t s n c có thu nh p trung bình và th p cho th y s bình ng trong giáo d c song hành v i bình ng trong thu nh p trong su t giai o n nh ng n m 80 i l p v i tình tr ng ph bi n các n c công nghi p (xem Patrinos 1994). S l ng công nhân có trình cao t ng d n n vi c gi m chênh l ch thu nh p gi a h và nh ng công nhân ít ào t o. nh h ng này c ph n ánh trong m c giáo d c - thu nh p gi m khi giáo d c m r ng (Psacharopoulos 1989) và trong m c chênh l ch l ng gi m trong nh ng n m 70 và 80 các n c nh Brazil, Columbia, Indonesia, Hàn Qu c, và Vê-nê-zuê-la (Davis 1992; Mc Mahon và Boediono 1992). Không ph i ch có c p giáo d c mà c n i dung giáo d c u quan tr ng thích ng v i các th tr ng lao ng ang thay i nhanh chóng. Th ng th ng, c bi t vào nh ng th i i m l c l ng tr th t nghi p t ng, ng i ta cho r ng c n ph i a d y ngh vào ch ng trình gi ng d y hay c n a các k n ng k thu t vào d y tr ng trung h c trang b cho h c sinh t t nghi p kh n ng làm vi c trong các ngành kinh t hi n i. Th c t, ào t o các k n ng có th làm t ng n ng su t và thu nh p c a th tr ng lao ng, nh ng ch khi các k n ng ó th c s c s d ng vào ngh nghi p. Kinh nghi m qu c t cho r ng giáo d c và ào t o k thu t, ngh nghi p s có hi u qu nh t khi c th c hi n phù h p v i ch ng trình giáo d c chung và liên quan n ngh nghi p. Trong th c t, nhi u n c, c bi t là các n c ông Á và các n c thành viên c a OECD ang ti n n t ng c ng ch ng trình gi ng d y v công ngh trong giáo d c ph thông và ch ng trình d y ngh chung các l p cu i trung h c và cung c p nhi u môn h c cho h c sinh l a ch n. nh h ng c a hai ch ng trình gi ng d y này cho các l p cu i trung h c i v i vi c làm và thu nh p cho n nay còn ch a c ánh giá. Tuy nhiên, ánh giá so sánh ch ng trình trung h c d y ngh s m h n, a d ng h n và ch ng trình giáo d c trung h c ph thông cho th y rõ ràng t su t l i nhu n c a u t vào giáo d c ph thông cao

38 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 25 h n nhi u so v i u t vào giáo d c trung h c d y ngh (Psacharopoulos 1987). V i nh ng thay i c a th tr ng lao ng, vai trò c a các c p giáo d c khác nhau tr nên rõ h n. Giáo d c ti u h c và u trung h c t p trung vào các k n ng c b n chung nh ngôn ng, các môn xã h i, toán và d n d n thêm các k n ng giao ti p c ng nh phát tri n nh ng nh n th c c n thi t khi i làm. Nh ng k n ng này s t o n n t ng cho nh ng giáo d c và ào t o ti p theo; c giáo d c trung h c d y ngh c ng ngày càng tr nên ph thông h n. C p giáo d c và ào t o ti p theo s cho h c sinh làm quen v i các k n ng h c thu t và k thu t các tr ng i h c và tr ng ào t o ngh chuyên nghi p, v i ch ng trình nâng cao nh k c p nh t theo ngh nghi p (OECD). Xoá ói gi m nghèo M c thu nh p th p c a nh ng ng i nghèo m t ph n do ngu n l c t ng i th p c a h, m t ph n do s phân bi t i x trên th tr ng lao ng. Giáo d c có th gi i quy t c v n th nh t, nh ng c ng c n có nh ng bi n pháp c n thi t i phó v i v n th hai. Ví d, s chênh l ch m c thu nh p gi a nam và n Châu M La tinh m t ph n c gi i thích b i s khác nhau v ngu n l c (Psacharopoulos và Tzanatos 1992). Ng c l i, ngu n l c gi i thích ph n l n s chênh l ch thu nh p gi a nh ng nam công nhân b n x dân t c thi u s v i nh ng nam công nhân thu c phe a s Bô-li-vi-a và gi a nh ng ng i nói ti ng Gua-ra-ni v i nh ng ng i nói ti ng Tây-ban-nha Pa-ra-guay. N u nh ng ng i nói ti ng Gua-ra-ni t ng i nghèo Pa-ra-guay có cùng trình giáo d c nh nh ng ng i nói ti ng Tây-ban-nha, s chênh l ch m c thu nh p s không t n t i n a. Vì v y giáo d c có th óng góp vai trò quan tr ng vào xoá ói gi m nghèo. Nó mang l i các k n ng, ki n th c và quan i m giúp nâng cao n ng su t c a l c l ng lao ng nghèo nh t ng s n l ng c a nh ng ng i nông dân và khi không có s phân bi t i x, giúp h tìm c vi c làm c các ngành chính th c l n không chính th c. Các nghiên c u cho th y m t ng i nông dân h c h t l p 4 có n ng su t lao ng cao h n nhi u so v i m t ng i mù ch (Lockheed, Jamison, và Lau 1980D; Moock 1994). Giáo d c c ng giúp công nhân trong các ngành công nghi p t ng n ng su t (Haddan và nh ng ng i khác 1990) và có th óng góp vào m i quan h doanh nghi p (Ngân hàng Th gi i 1991d). T o ra ngu n nhân l c là t o ra và phân ph i s c m nh m i. Nó s góp ph n gi m nghèo c v t ng i l n tuy t i, nh ng nó có th kéo dài c m t th h tr c khi có hi u qu - trái ng c v i nh ng hi u qu nhanh chóng khi phân ph i l i v n hi n có, ch ng h n thông qua c i cách thu và c i cách t. Các ngu n l c u t vào giáo d c hôm nay ch có th d n n gi m nghèo sau

39 GIÁO D C VÀ PHÁT TRI N 26 vài n m n a khi ngu n nhân l c c a nh ng ng i nghèo c nâng cao b t u mang l i l i nhu n t t ng thu nh p, t ng kh n ng t tìm vi c, và nâng cao hi u qu trong vi c s d ng các ngu n l c h gia ình (T.W. Schultz 1982). nhi u n c ang phát tri n, m i liên h gi a th tr ng lao ng và h th ng giáo d c r t quan tr ng i v i ng i nghèo là m t ngành không chính th c thành ph. Ví d, ti u sa m c Sa-ha-ra Châu Phi nh ng n m 80 kho ng 15 tri u vi c làm c t o ra khu v c không chính th c so v i ch có 1 tri u vi c làm c t o ra trong khu v c kinh t thành th hi n i. Do nh ng ng i nghèo th ng th y khó ki m vi c làm trong các ngành hi n i, vi c t ng n ng su t lao ng c a công nhân trong các ngành không chính th c s là m t bi n pháp h u hi u xoá ói gi m nghèo (Mook, Musgrove và Stelcner 1990). Trong hoàn c nh nh v y, i v i các ngành hi n i, giáo d c ph thông úng n s có hi u qu h n và t n kém h n nhi u so v i ào t o các k n ng ngh nghi p và k thu t vì nó giúp công nhân có kh n ng làm quen v i các k n ng ngh nghi p. Các nghiên c u v nh ng y u t quy t nh m c thu nh p cho th y môi tr ng gia ình ban u óng vai trò quan tr ng trong vi c phát tri n tri th c c a a tr. Ví d, nh ng tr em tr c tu i n tr ng thu c nhóm gia ình có i u ki n kinh t xã h i th p th c hi n ki m tra v phát tri n kh n ng nh n bi t kém h n nhi u so v i nh ng tr em thu c nhóm gia ình có thu nh p cao h n (Selowsky 1983). S khác bi t này có th do ch dinh d ng, do thi u các ph ng ti n v sinh, y t, thi u s khuy n khích c a cha m và nh ng i u ki n môi tr ng thi u th n khác xung quanh nh ng a tr s ng trong c nh nghèo khó. Các nghiên c u c ng cho th y r ng s can thi p s m tu i niên thi u (nh các i u ki n ch m sóc y t, giáo d c và dinh d ng) có th nh h ng tích c c n cu c s ng c a a tr xu t thân nghèo kh (Halpem 1986). ã có m t s c g ng, tuy nhiên th ng là u b t u quá mu n, nh m mang l i các c h i công b ng cho nh ng tr em có ngu n g c xu t thân b t l i. Nghiên c u c ng cho th y tr em tu i 3-4 tu i ã nh hình theo môi tr ng gia ình (Selowsky 1980; Young 1994). Vì v y, c n u t cho các ch ng trình dành cho tr còn nh tu i h n nh m t ng c ng s phát tri n và l n lên c a tr (Myers 1992) và nh ng ch ng trình ti p theo duy trì thành t u c a nh ng ch ng trình tr c. Sinh và s c kho M t ng i ph n càng c giáo d c thì càng sinh ít con (b ng 1.1; ng th i xem Ngân hàng Th gi i 1991d, 1993f). Giáo d c nh h ng n m c sinh s n do làm t ng tu i l p gia ình c a ph n, và t ng vi c s d ng các bi n pháp tránh thai. Ví d, tu i l p gia ình các n c Nam Phi ã t ng m nh, ch y u nh k t qu c a vi c i h c (Westoff 1992). Hon- u-ras, ln- ô-nê-xi-a, Ken-ni-a và Mê-hi-cô nh ng ng i ph n có h c mu n ít con h n và h th c hi n mong mu n c a mình b ng cách s d ng nhi u bi n pháp tránh thai.

40 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 27 BI U 1.1 T L SINH T NG THEO TRÌNH H C V N C A M VÀ THEO VÙNG Ghi chú: D li u l y t nghiên c u nhân ch ng h c trong nh ng n m 70 và 80. M c sinh chung ph n ánh s tr em có th c sinh ra n u ng i m có th s ng c cho n khi h t kh n ng sinh và mang thai t ng n m theo t l sinh ph bi n t ng l a tu i c th. Ngu n: Liên H p Qu c 1987 BI U 1.2 XÁC XU T CH T C A TR EM D I 2 TU I THEO H C V N C A M Ghi chú: D li u l y t 25 n c Châu Phi, Châu Á và Châu M Latinh a. Kh n ng tr em ch t tr c 2 tu i so v i kh n ng tr em có m mù ch (bi u di n b ng 100% trên tr c d c c a th ). Ngu n: Hobcraft 1993.

41 GIÁO D C VÀ PHÁT TRI N 28 B NG 1.2 CÁC Y U T U T VÀO GIÁO D C N, PAKISTAN H ng m c Tính toán Chi phí hay l i nhu n ( ô-la M ) Chi phí giáo d c th ng xuyên cho 1000 ph c n trong 1 n m L i nhu n Gi m t l ch t tr em T ng s tr ng h p ch t c ng n ng a 60 Chi phí ( ô-la M ) 800 Giá tr vi c ng n ng a Gi m t l T l c ng n ng a 500 Chi phí ( ô-la M ) 500 Giá tr vi c ng n ng a 65 Gi m t l ch t c a ng i m T ng s tr ng h p ng i m ch t c ng n ng a 2 Chi phí ( ô-la M ) Giá tr vi c ng n ng a Ngu n: Hè 1992 Cha m, c bi t là ng i m càng có h c thì t l ng i m ch t càng th p và a tr càng kho m nh. Trình h c v n c a cha m liên quan m t thi t v i tình tr ng s c kho c a tr em (xác nh b i t l ch t gi m và c h i s ng sót t ng), k c sau khi ki m tra tình tr ng kinh t xã h i và ti p c n v i d ch v y t (Rodriguez và Cleland 1980; LHQ 1986; Clelend và Wilson 1987; Hobcraft 1993). M c giáo d c c a ng i m t ng lên làm gi m nguy c tr em ch t tr c hai tu i (Bi u 1.2) c thành th l n nông thôn. Trung bình c cha m c giáo d c thêm m t n m trong kho ng ít nh t là 8 n 10 n m h c u tiên (có ngh a là bao g m c giáo d c trung h c và ti u h c) thì t l ch t tr em d ng nh gi m c kho ng 8%. Trình h c v n c a cha m nh h ng n t l ch t c a tr em nh s d ng các d ch v y t (nh ch m sóc s c kho và khám b nh xá) và nh ng thay i trong vi c v sinh phòng b nh c a gia ình (ch ng h n nh r a tay và u ng n c sôi). Nh ng thay i này có th là k t qu c a nh ng thay i v nh n th c và quan ni m và do kh n ng c a nh ng ng i có h c (là ng i có thu nh p cao h n nh ng ng i không có h c) có th cung c p các d ch v y t và dinh d ng t t h n cho con cái h (Caldwell 1979; Lindenbaum, Chakraborty và Elias 1989, Le Vine và nh ng ng i khác 1991). Th m chí k c tr c khi tính n nh ng hi u qu này, t su t l i nhu n c a u t vào giáo d c ph n c ng cao h n so v i u t vào giáo d c nam gi i (Psacharopoulos 1994). Khi b sung thêm các

42 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 29 y u t s c kho và sinh, vi c giáo d c các cô gái l i càng t ra hi u qu h n. Ch ng h n t l l i nhu n - chi phí c a nh ng y u t s c kho và sinh Pakis-tan c ánh giá kho ng 3:1 (B ng 1.2).

43 CH NG 2 Nh ng thành t u và thách th c H th ng giáo d c các n c ang phát tri n ã ti n b ch a t ng th y trong nh ng n m v a qua. Tuy nhiên, trong t ng lai còn nhi u thách th c i v i các n c t t c m i giai o n phát tri n kinh t và giáo d c. M t s thách th c r t nghiêm tr ng. T l tuy n sinh Châu Phi ang gi m, và trên th gi i v n còn h n m t t ng i l n mù ch. Chênh l ch v gi i tính gi a s h c sinh nam và n Trung và Nam Á v n l n (và không h gi m b t trong su t th p k v a qua). các n c có thu nh p trung bình và th p, ch t l ng giáo d c so v i các n c OECD không cao. Và cu i cùng, do ti n trình thay i công ngh di n ra nhanh chóng, s xu t hi n nguy c chênh l ch gi a c i cách c c u kinh t v i c i cách giáo d c, c bi t là các n c ang trong giai o n quá chuy n t kinh t m nh l nh sang kinh t th tr ng. Ch ng này s xác nh các thách th c ó; ch ng 3 và ch ng 4 trình bày nh ng cách th c mà các mô hình tài tr và qu n lý giáo d c hi n hành không hoàn toàn thích h p i phó v i nh ng thách th c ó. Tuy nhiên, kinh nghi m c a Châu Á cho th y có th áp ng c nh ng thách th c này n u bi t ti p thu các bài h c kinh nghi m thành công. Phân tích ch y u là theo khu v c. M i khu v c trong s 6 khu v c mà Ngân hàng Th gi i xem xét vì nh ng m c ích ho t ng u g m m t lo t các n c v i nh ng i u ki n khác nhau nên nh ng k t lu n rút ra không th áp d ng cho t t c các n c trong khu v c. (Các khu v c c mô t trong các nh ngh a và Ghi chú D li u trang u c a sách này). Nh ng phân tích này r t khó kh n do s l ng và ch t l ng d li u v giáo d c và tài tr giáo d c u nghèo nàn (xem Ph l c c a ch ng này). Trong bi u, s n c c a vào m i khu v c khác nhau ph thu c vào d li u hi n có. Nh ng k t lu n v s l ng ch th hi n t m quan tr ng và các xu h ng h n là nh ng ch d n chính xác. Ti p c n M c giáo d c trung bình các n c ang phát tri n ngày càng t ng. L n u tiên trong l ch s th gi i, h u h t tr em u c n tr ng, ít nh t là ban u. n n m 1990, 76% trong s 536 tri u tr em t 6 n 11 tu i các n c 30

44 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 31 BI U 2.1 T L TUY N SINH THEO VÙNG VÀ C P GIÁO D C, 1980 VÀ 1990 Ghi chú: T l tuy n sinh gross là t l toàn b tuy n sinh, không k l a tu i, m t b c giáo d c v i nhóm dân s có tu i t ng ng v i tu i i h c chính th c b c giáo d c ó t i m t n c xác nh. Ngu n: D a trên các d li u c a nh ng n c cho vay cho giáo d c Châu Phi 1994 và UNESCO 1993a và 1993b.

45 NH NG THÀNH T U VÀ THÁCH TH C 32 BI U 2.2 S N M I H C M I THEO VÙNG, 1980 VÀ 1990 Ngu n: D a trên các d li u trong vi n tr cho giáo d c Châu Phi 1994 và UNESCO 1993a, 1993b BI U 2.3 T L T NG NH P H C THEO VÙNG VÀ C P H C, 1980 VÀ 1990 Ngu n: D a trên các d li u trong vi n tr cho giáo d c Châu Phi 1994 và UNESCO 1993a, 1993b

46 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 33 ang phát tri n u ang i h c, t ng lên so v i m c 48% n m 1960 và 69% n m 1980 (UNESCO 1993a). Nh ng con s này ph n ánh t l s ng i n tr ng c a nh ng ng i trong tu i ti u h c t ng trong nh ng n m 80 t t c các khu v c tr Châu Phi. l a tu i trung h c, 46% h c sinh t 12 n 17 tu i n tr ng n m 1990, t l này trong nh ng n m 80 ã t ng t t c các khu v c. c p 3, t l tuy n sinh c ng t ng trong nh ng n m 80 t t c các khu v c (Bi u 2.1). K t qu c a nh ng ti n b nói trên là m t h c sinh trung bình 6 tu i các n c có thu nh p trung bình và th p vào n m 1990 có th d ki n c i h c 8,5 n m, t ng h n so v i m c 7,6 n m vào n m 1980; s n m h c trung bình này t ng t t c các khu v c tr Châu Phi (Bi u 2.2). M c t ng áng khích l này t t nhiên không ph n ánh i u gì liên quan n ch t l ng c a giáo d c. Nh ng thành tích trong vi c t ng s h c sinh còn áng ng c nhiên h n n u nhìn vào con s tuy t i (Bi u 2.3) do i u này x y ra vào th i i m tài chính nói chung b h n ch và nhi u khu v c dân s t ng nhanh. các n c ông Âu và Trung Á m c thông d ng là 9 ho c 10 n m h c. các n c ông Á, Châu M La-tinh và vùng v nh Ca-ri-bê giáo d c ti u h c h u nh là ph c p. Các n c Nam Á, Trung C n ông và B c Phi c ng ang có nh ng ti n b ch c ch n, m c dù v y các n c Nam Phi c ng nh khu v c Ti u Sa-ha-ra Châu Phi v n còn t t h u khá xa. Nh áp l c c a v n t ng dân s gi m xu ng cùng v i thành công v a qua trong vi c t ng ti p c n v i tr ng h c, c bi t là c p ti u h c, vi n c nh t ra áng khích l. Tuy nhiên, nh ng xu h ng li t kê d i ây không có gì áng ph n kh i: S l ng tr em trên th gi i hoàn toàn không c i h c d ng nh s t ng trong 20 n m t i; Ch có 2/3 s h c sinh ang h c ti u h c t t nghi p b c ti u h c; N n mù ch c a ng i tr ng thành v n ti p t c là v n chính, c bi t là i v i ph n. M t ph n do thành công trong vi c t ng s h c sinh b c ti u h c nên nhu c u giáo d c c p hai và c p ba c ng t ng nhanh khi n nhi u h th ng giáo d c không áp ng k p. S chênh l ch giáo d c gi a các n c OECD và các n c kinh t quá ông Âu và Trung Á c ng ngày càng l n.

47 NH NG THÀNH T U VÀ THÁCH TH C 34 Áp l c dân s BI U 2.4 S GIA T NG DÂN S TRONG TU I I H C TI U H C (6-11), VÀ Ngu n: Các án c a Ngân hàng Th gi i Áp l c dân s i v i tuy n sinh s còn r t m nh trong th p k t i nh ng s b t u gi m xu ng vào th k sau do m c t ng dân s gi m. T n m 1990 n n m 2000 s dân trong tu i ti u h c các n c ang phát tri n s t ng kho ng 89 tri u ng i nh ng t n m 2000 n n m 2010 s ch t ng 22 tri u. Ph thu c vào th i i m x y ra chuy n bi n nhân kh u h c, hi n nay m t s n c ã ang g p tình tr ng con s tuy t i c a s dân tu i n tr ng gi m. Hi n t ng này c ng ã x y ra Trung Âu và ông Á và trong th p k u tiên c a th k 21 s di n ra ông Á và Châu M La-tinh (Bi u 2.4). Nhi u n c các khu v c này - ví d Cô-lôm-bi-a, In- ô-nê-xi-a và Tri u Tiên - c ng s g p tình tr ng s ng i trong tu i i h c gi m th m chí tr c c xu h ng chung trong khu v c. i u này gi i thích vi c s tuy n sinh vào b c ti u h c và trung h c ng Á gi m nh bi u di n t i bi u 2.3. Xu h ng ng c l i di n ra Châu Phi n i s tuy n sinh tuy t i t ng lên nh ng v n không nhanh b ng m c t ng c a s tr em tu i n tr ng, vì v y t l tuy n sinh chung gi m. Châu Phi, Nam Á, Trung C n ông và B c Phi s tr em tu i n tr ng ti p t c t ng, nh ng vào th p k u tiên c a th k 21 s ch m h n so v i nh ng n m 90.

48 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 35 Áp l c ch y u v dân s i v i tuy n sinh s còn ti p t c ba khu v c có t l tuy n n sinh th p nh t và m c sinh cao nh t: Châu Phi, Nam Á, Trung C n ông và B c Phi. Trong giai o n t 1990 và 2010 s tr em trong tu i ti u h c Châu Phi d ki n t ng 59 tri u, Nam Á t ng 28 tri u, khu v c Trung C n ông và B c Phi t ng 16 tri u. S ng i không n tr ng N m 1990 kho ng 130 tri u tr em tu i ti u h c - trong ó 60% là n - không c n tr ng. (N m 1980 con s này là 160 tri u). Ba khu v c ch u nhi u áp l c v v n dân s nh t chi m 2/3 s h c sinh không c n tr ng nói trên. Châu Phi, 50% s h c sinh tu i ti u h c r i vào s này, Nam Á là 27%, Trung C n ông và B c Phi là 24%. Con s tuy t i l n nh t là Nam Á do dân s ây ông nh t (B ng 2.1). Tr em tu i n tr ng ang t ng c ba khu v c nh ng Châu Phi t ng nhanh nh t, g n g p ôi (xem bi u 2.4). T l tuy n sinh Châu Phi th p và m c trung bình ang gi m; ch có 46% n sinh tu i ti u h c c n tr ng. Ng c l i, t l tuy n sinh c nam và n Nam và Trung Á u t ng tuy nhiên v n còn m c th p. S l ng tuy t i nh ng h c sinh không c n tr ng trong hai th p k t i d ng nh s t ng - l n u tiên k t n m và s là 145 tri u vào n m 2000 và 162 tri u vào n m 2015 (xem B ng 2.1) tr khi nh p tuy n sinh t ng. ây là h u qu c a vi c t l t ng dân s ti p t c cao k t h p v i t l tuy n sinh gi m m t s n c. M c dù tình hình chung có nhi u ti n b nh ng v n còn ít nh t 42 n c có thu nh p trung bình và th p có t l tuy n sinh ti u h c chung d i 90% (B ng 2.2). Nh ng n c này t p trung Châu Phi và Nam Á là n i có c 12 n c có t l tuy n sinh d i 50% và 21 trong s 30 n c có t l tuy n sinh t 50 n 90%. Hai khu v c này c ng là n i có t l t ng s tr em tu i n tr ng cao nh t. T l tuy n sinh chung k c nh ng h c sinh quá tu i ã ph n ánh c xu h ng chung m c dù không ph n ánh c nh ng thay i v con s tuy t i. T l tuy n sinh t nh (net) - t l s h c sinh tu i ti u h c c i h c ti u h c th c s - s là cách ánh giá t t h n so v i s h c sinh không c n tr ng, nh ng t l này hi n ch a có. c bi t báo ng là t l tuy n sinh ti u h c Châu Phi ang ngày càng gi m, và m t s n c, s l ng tuy t i nh ng h c sinh c n tr ng c ng gi m. T l này không ph i gi m t t c các n c Châu Phi. Trong s 35 n c có d li u áng tin c y, trong giai o n t 1980 n 1990 t l tuy n sinh chung t ng 20%. Tuy nhiên, 14 n c khác, k c nh ng n c ông dân nh t, t l này gi m, th ng là khá nhi u. Vì v y, t l trung bình c a khu v c (tính b ng s trung bình t l c a các n c) không cân x ng v i s dân, ch gi m t 79% xu ng 78%. M c gi m này có th không nhi u nh ng Châu Phi là n i duy nh t

49 NH NG THÀNH T U VÀ THÁCH TH C 36 B NG 2.1 TR EM TU I 6-11 KHÔNG N TR NG, VÀ D BÁO CHO N M 2000 VÀ 2015 (TRI U) Khu v c T ng N T ng N T ng N T ng N T ng N Nh ng n c ang phát tri n (52) (62) (31) (38) (24) (29) (22) (27) (23) (27) Châu Phi Sa m c Sahara (75) (82) (43) (49) (50) (54) (51) (55) (51) (55) Trung ông (61) (72) (33) (43) (24) (31) (21) (27) (21) (26) Châu M Latinh và Caribê (42) (43) (17) (18) (13) (13) (11) (12) (11) (11) ông Á (47) (56) (25) (30) (14) (16) (13) (14) (12) (12) Nam Á (56) (71) (40) (53) (27) (28) (23) (32) (20) (27) Ghi chú: Các s trong ngo c ch t l tr không c i h c so v i t ng s tr em ho c t ng s tr em gái. Các t ng s khu v c không c c ng thành t ng s cho các n c ang phát tri n vì không có t t c các khu v c. Nh ng con s này không c i u ch nh i v i nh ng n c b t u ph thông trung h c n m 7 tu i. a. B n n c B c Phi không tính g p trong vùng Châu Phi d i Sahara và Trung ông. Ngu n: UNESCO 1993a

50 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 37 B NG 2.2 CÁC N C CÓ T L TUY N SINH TI U H C CHUNG D I 90%, 1990 Khu v c và n c T l tuy n sinh chung Khu v c và n c T l tuy n sinh chung 50-90% Trung ông và B c Phi Ti u Sahara Châu Phi Benin 67 Yemen dân ch 88 Burundi 73 CH ArapYemen a. 76 C ng hoà Trung Phi 68 Morroco 65 Chad 64 Saudi Arabia 77 Comoros 75 Côte d'ivoire 69 M Latinh và Caribê Gambia 64 Bolivia 85 Ghana 77 El Salvador 79 Guinea-Bissau 60 Guatemala 79 Malawi 66 Haiiti 56 Mauritania 51 Mozambique 64 D i 50% Nigeria 72 Ti u Sahara Châu Phi Rwanda 71 Burkina Faso 37 Senegal 58 Djibouti 44 Sudan 50 Ethiopia 39 Tanzania 69 Guinea 37 Uganda 80 Liberia 30 Zaire 76 Mali 24 Sierra Leone 48 ông Á và Thái Bình D ng Somalia 10 Papua New Guinea 72 Nam Á Nam Á Afganistan 24 Bangladesh 77 Bhutan 25 Nepal 82 Pakistan 42 a. Tr c khi th ng nh t Ngu n: Các nhà tài tr cho giáo d c 1994; UNESCO 1993b.

51 NH NG THÀNH T U VÀ THÁCH TH C 38 KHUNG 2.1 B NH SIDA VÀ GIÁO D C Virus m t kh n ng mi n d ch ng i (HIV) là virus gây b nh SIDA ang ti p t c t ng. T ch c Y t th gi i d ki n n n m 2000 s có kho ng 26 tri u ng i mang HIV và m i n m s có 1,8 tri u ng i ch t vì b nh SIDA. H u h t các n n nhân u còn tr, m i b t u làm vi c c vài n m. Vi c nh ng ng i này ch t s m có th tác ng sâu s c n nhu c u i v i giáo d c. Nh ng tr em có b m b ch t vì b nh này th ng ph i b h c t ki m k sinh nhai. Ví d, Tanzania HIV/SIDA ngày càng ph bi n d n n vi c các n sinh b h c và k t hôn s m, làm xón mòn ti n b ã t c trong vi c giáo d c ph n (Ainsworth, Over và Rwegarulira 1992; Shaeffer 1993). trên th gi i có t l này gi m. Do h u h t nh ng n c có t l này gi m u có dân s l n nên t l trung bình c a khu v c gi m t 80 xu ng 69%. Không có b ng ch ng v nh ng nguyên nhân khi n tuy n sinh gi m nhi u n c Châu Phi. Các cu c chi n tranh và xung t là nguyên nhân c a vi c c con s tuy t i l n t l tuy n sinh u gi m m t s n c nh An-gô-la và Mo-zam-bic. Dân s ang t ng nhanh chóng m c dù b nh HIV/SIDA lan nhanh (Khung 2. 1) và nhi u n c vi c cung c p các d ch v giáo d c không áp ng nhu c u khi n t l tuy n sinh gi m. S h c sinh quá tu i gi m không ph i là nguyên nhân c a s gi m sút chung; 6 trong s 7 n c có t l tuy n sinh chung gi m và có d li u v t l tuy n sinh t nh, tình tr ng gi m ã c kh ng nh. Tuy nhiên, nh ng n i s tuy n sinh tuy t i gi m, nhu c u giáo d c c ng gi m do ch t l ng th p và do khó tìm vi c làm, do c n tr em giúp vi c gia ình, do khó kh n trong vi c tr h c phí và nh ng chi phí liên quan (Ngân hàng Th gi i). Dù gi i thích nh th nào i ch ng n a, và th m chí vi c duy trì t l tuy n sinh không ti p t c gi m c ng không ng n ch n c s l ng tr em Châu Phi không c n tr ng t ng. n gi n là s tr em tu i n tr ng t ng nhanh h n m c t ng tuy n sinh. T l t t nghi p ti u h c th p Kho ng 30% tr em các n c ang phát tri n i h c ti u h c nh ng không t t nghi p. H n m t n a s n c ông Á và Trung C n ông có t l t t nghi p ti u h c trên 80%, t ng ng v i t t c các n c Châu Âu và Trung Á. Qua so sánh, ch có 1/3 s n c Châu M La tinh và Nam Á có t l t t nghi p ti u h c trên 80% (UNESCO 1993b). T l t t nghi p ti u h c th p có ngh a là t l h c sinh t n l p 5 ch t ng ng v i t l ó Châu Phi, Nam Á và Nam M m c dù t l tuy n sinh vào l p 1 r t khác nhau (Bi u 2.5). T l t t nghi p ti u h c th p là do t l l u ban và b h c cao. Hi n t ng l u ban và b h c liên quan ch t ch v i nhau; l u ban th ng d n n b h c, m c dù nguyên nhân c a chúng th ng khác nhau. V m t cung, t l t t nghi p th p th hi n các v n liên quan n ch t l ng gi ng d y. V m t c u, các gia

52 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 39 BI U 2.5 S H C SINH H C TI U H C VÀ U N M C A TI U H C THEO VÙNG, 1990 Ghi chú: Các d li u không tính nh ng h c sinh quá tu i và c d ki n nh s d ng các phân tích kinh t. Các khu v c s d ng theo phân chia c a UNICEF. Ngu n: UNICEF 1993 ình có th c n tr em nhà làm vi c (ví d trong s n xu t nông nghi p) và có th b t tr em, c bi t là h c sinh n, b h c t m th i d n n vi c l u ban l p ho c th m chí b h c h n. B h c rõ ràng nh h ng n k t qu h c t p, nh ng ây không hoàn toàn gi ng nh tr ng h p l u ban khi h c sinh h c c nhi u h n do ph i h c i h c l i m t l p (Eisemon, Schwile và Prouty 1992; Psacharopoulos và Velez 1993). Vi c l u ban t t nhiên s làm cho h th ng giáo d c b t n kém h n. Khi m t h c sinh l u ban m t l p nhi u l n, vi c l u ban th ng d n n b h c. N n mù ch ng i tr ng thành S l ng h c sinh không c n tr ng gi m cùng v i t l t t nghi p ti u h c th p có ngh a là h th ng giáo d c chính th c các n c nghèo nh t d ng nh v n không ph i là c ch thích h p kh c ph c n n mù ch. T l mù ch nói chung gi m t 55% s ng i tr ng thành các n c có thu nh p trung bình và th p n m 1970 xu ng còn 35% n m 1990, nh ng t l này có ngh a là v n còn 900 tri u ng i mù ch, cao h n so v i 840 tri u n m S ng i mù ch là n nhi u h n nam, ch ng t v n chênh l ch nam n v n còn t n t i nhi u n c. Tuy nhiên, m c dù t l mù ch ang ngày càng gi m,

53 NH NG THÀNH T U VÀ THÁCH TH C 40 Châu Phi, Trung C n ông và Nam Á t l này v n là 50% và s gi m nhi u xu ng d i 40% nh ng khu v c này vào n m 2000 (UNESCO 1990) mà không c n can thi p thêm. Nhu c u giáo d c trung h c và sau trung h c ngày càng t ng không c áp ng h u h t các n c có thu nh p trung bình và th p, s sinh viên mu n h c c nh n vào trung h c và các c s giáo d c cao h n ngày càng nhi u h n, và t l gi a s ng i ng ký v i nh ng ng i c nh n vào h c ngày càng t ng. ( ch ng minh hi n t ng này Châu Á, xem Tan và Mingat 1992). b c sau trung h c s chênh l ch này m t ph n là th hi n vi c giáo d c sau trung h c c cung c p t do và có tr c p r t l n c a nhà n c. T i tr ng T ng h p Punjab Pakistan, 94% s ng i ng ký n m 1986 ã không c nh n vào tr ng, cao h n t l 91% 5 n m tr c (Butt và Sheik 1988). nhi u n c nh Tri u Tiên và Thái Lan, cha m th ng tr ti n h c thêm bên ngoài các gi h c th ng xuyên tr ng nâng cao kh n ng con em h c nh n vào i h c. Hi n t ng l u ban n m cu i c a c p - m t hình th c x p hàng i c nh n vào c p ti p theo - c ng ph bi n. Ma-ri-tus, h n 40% h c sinh trung h c h c l i ít nh t là m t l p c ng c kh n ng c vào h c c p cao h n; Bu-run- i h n 70% h c sinh ti u h c h c l i l p cu i c p ti u h c. S chênh l ch ngày càng t ng gi a c u và cung b c trung h c ph n ánh các v n dân s t ng, t l h c sinh t t nghi p ti u h c t ng, chính ph g p khó kh n trong vi c tài tr và m r ng h th ng giáo d c công c ng, cha m nghèo g p khó kh n trong vi c tr h c phí cho con và các tr ng t b h n ch. Trong th gi i các n c ang phát tri n có m t b ng ch ng r t rõ ràng r ng nhi u tr em tu i trung h c t 12 n 17 tu i không n tr ng vì thi u ch ch không ph i vì h không mu n (Holsinger và Baker 1993). Ví d Tan-za-ni-a nh ng h c sinh c nh n vào trung h c n m 1970 chi m 11% s h c sinh r i tr ng ti u h c nh ng n n m 1984 ch còn chi m có 1% vì Tan-za-ni-a không cho phép các tr ng trung h c t nhân ho t ng mà c ng không m r ng các tr ng công. K t khi Tan-za-ni-a c p gi y phép cho các tr ng trung h c t vào gi a nh ng n m 80, m c tuy n sinh t ng v t và hi n nay s h c sinh trong các tr ng này cao h n s h c sinh các tr ng công. B c nh y v t này cho th y nhu c u i v i giáo d c ph thông tr c ây không c áp ng. So sánh v i Ke-ni-a cho th y rõ ràng r ng khuy n khích các tr ng t có th giúp áp ng nhu c u i v i giáo d c trung h c (Knight và Sabot 1990). Hi n t ng t ng t c ng x y ra v i các tr ng i h c. Ru-ma-ni trong nh ng n m 80 s h c sinh t t nghi p trung h c t ng h n 20%/n m. M c t ng này thúc y nhu c u cao i v i giáo d c i h c d n n s xu t hi n c a h n 60 tr ng i h c k t khi nh ng tr ng này c chính th c ho t ng (Ngân hàng Th gi i 1991b).

54 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 41 S chênh l ch gi a các n c OECD và các n c quá ngày càng t ng S chênh l ch v s n m c ào t o ã tách bi t các n c OECD v i các n c kinh t quá ông và Trung Âu. "S n m i h c d ki n trung bình, c xác nh b ng s n m m t a tr 6 tu i d ki n s c h c, các n c quá th p h n nhi u so v i các n c OECD (Xem bi u 2.2). Tuy nhiên s n m trung bình này là m t m c tiêu di ng, s n m m t a tr 6 tu i d ki n s c h c các n c OECD t ng t 13,4 vào n m 1980 lên 14,3 n m 1990 và s ti p t c t ng trong th p k 90. Do b c giáo d c các OECD t ng, còn các n c quá l i gi m nên s chênh l ch ngày càng l n. S công b ng Các tr em n, tr em nghèo nông thôn, tr em dân t c thi u s và các dân t c không nói ti ng ph thông, tr em du canh du c, tr em t n n, tr em s ng và làm vi c ngoài ng ph và tr em có nh ng nhu c u c bi t ít c i h c h n nh ng tr em khác. i u này m t ph n do c h i ti p c n b h n ch, m t ph n do nhu c u th p. M c dù t l n sinh c n tr ng nói chung t ng, s h c sinh nam c i h c d ng nh v n cao h n. N m 1990 m t bé gái 6 tu i m t n c có thu nh p trung bình và th p có th d ki n trung bình c i h c 6,7 n m; thì m t bé trai là 9,3 n m. S chênh l ch gi a h c sinh nam và h c sinh n l n nh t Nam Á n i n m 1990 m t bé gái có th c i h c 6 n m, trong khi bé trai là 8,9 n m và Trung C n ông n i bé gái có th c i h c 8,6 n m và bé trai là 10,7 n m. S chênh l ch gi i tính hi n nay ông, Trung Âu và Châu M La tinh r t th p, tuy nhiên khái quát hoá khu v c này ã b qua m t s n c ngo i l ch ng h n nh Th Nh K. t t c các khu v c tr Nam Á s chênh l ch gi i tính ang gi m d n (Bi u 2.6). S chênh l ch gi i tính trong tuy n sinh t t nhiên không ph i là do v n ti p c n. Ngoài vi c thi u tr ng h c cho các tr em gái, nhi u n c cha m không yêu c u con gái h c nhi u là bi u hi n c a c l thói l n vi c tr em gái ph i làm các vi c trong gia ình. Cha m có h c th ng mu n cho con gái i h c h n là cha m mù ch và khu v c có t l mù ch cao nh t là khu v c có s chênh l ch gi i tính l n nh t. kh c ph c s chênh l ch này, c n không ch t ng c ng ch h c cho tr em gái mà còn c n v t qua nh ki n c a cha m không th a nh n ích l i c a vi c cho con gái n tr ng. Dân nông thôn ít h c h n dân thành th. In- ô-nê-xi-a n m 1980 ch có 3% dân s thành th là không i h c trong khi nông thôn là 10%. Vênê-zu-ê-la n m % tr em t 10 n 14 tu i thành th và ch có 86% tr em tu i ó nông thôn n tr ng (Ngân hàng Th gi i 1993e). Chênh l ch gi i tính càng c bi t nghiêm tr ng khi b thêm nh h ng v n i c trú thành th - nông thôn. Pa-kis-tan n m 1991, t l tr em gái và trai tu i t 7 n 14 tu i ã t ng n tr ng là 73 và 83% các vùng thành th, nh ng ch có 40

55 NH NG THÀNH T U VÀ THÁCH TH C 42 BI U 2.6 CÁC KHO NG CÁCH V GI I TRONG CÁC N M H C THEO VÙNG, 1980 VÀ 1990 Ghi chú: D a trên các d li u vi n tr cho giáo d c Châu Phi và UNESCO 1993a, 1993b và 74 các vùng nông thôn (Sathar và Lloyd 1993). Ai-c p ch có 30% dân s nông thôn có h c so v i 61% thành th (Ngân hàng Th gi i 1991d). Kho ng 60% h c sinh thành th Cô-lôm-bi-a t t nghi p ti u h c, trong khi ó nông thôn ch có 20% (Ngân hàng Th gi i 1990b). S h c sinh nghèo t ng i ít h n b c i h c, ch y u là h u qu c a s không công b ng b c ti u h c và trung h c. Ví d, vào cu i nh ng n m 80 63% sinh viên i h c Chi-lê xu t thân t s 1/4 h gia ình có thu nh p cao nh t, 92% sinh viên i h c In- ô-nê-xi-a và 77% Vê-nê-zu-ê-la xu t thân t s 1/5 h gia ình có thu nh p cao nh t. (Tilak 1989, Ngân hàng Th gi i 1993c, 1993e). Các dân t c không nói ti ng ph thông c ng có t l tuy n sinh th p h n vì h th ng là ng i nghèo và c vì các chính sách v ngôn ng. H u h t các n c u nói nhi u th ti ng ho c chính th c ho c trong th c t. Trên toàn th gi i có h n 5000 th ti ng khác nhau k c h n 200 th ti ng Mê-hi-cô và 400 th ti ng n và Ni-giê-ri-a. S a d ng v ngôn ng ph n ánh s a d ng v dân t c và th ng d n n t l mù ch cao. Ví d, Gua-tê-ma-la 80% dân chính b n x nông thôn mù ch, và nam gi i b n x tu i lao ng trung bình ch i h c có 1,8 n m. vùng nông thôn Pê-ru, n i a s dân chúng là dân b n x, 70% ng i nói ti ng Quê-chua t n m tu i tr lên ch a bao gi n

56 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 43 tr ng, so v i t l 40% c a nh ng ng i Pê-ru không ph i là dân b n x (Psacharopoulos và Patrinos 1994). Nh ng i t ng khác trong s nh ng ng i khó c i h c là tr em du canh du c, tr em lang thang, tr em ph i i làm và tr em tàn t t Tr em t n n ph i ch u c nh các chính ph n c cho t n n không mu n chi phí cho nh ng ng i nh p c t m th i. Tr em lang thang không c s h ng d n c a cha m, và tr em ph i i làm vì c n ph i óng góp t ng thu nh p c a gia ình. B nh t t và suy dinh d ng d n n t l tr em m t kh n ng h c và tàn t t cao, theo ánh giá, chi m vào kho ng 10 n 12% t ng s tr em tu i d i 15. Ph n l n nh ng tr em tàn t t này xu t thân t các gia ình nghèo và h u h t không c n tr ng. ánh giá chính th c các n c ang phát tri n cho r ng c 100 tr em có nhu c u c bi t thì ch có 1 em c i h c d i m t hình th c nào ó (Mittler, Brouilette và Harris 1993). Ch t l ng Ch t l ng giáo d c r t khó xác nh và o m. M t nh ngh a thích h p ph i bao g m c nh ng k t qu t c c a h c sinh. H u h t các nhà giáo d c c ng s a vào nh ngh a ó nh ng kinh nghi m giáo d c giúp t o nên nh ng k t qu nói trên - môi tr ng h c t p (Xem Ross và Mahlck 1990). Trong c hai tr ng h p, ch t l ng giáo d c c a t t c các c p nh ng n c có thu nh p trung bình và th p c ng không gi ng nh ch t l ng tiêu chu n các n c OECD m c dù không d li u liên t c theo th i gian v nh ng k t qu nói trên có th ánh giá các xu h ng. H n n a, h c sinh các n c có thu nh p trung bình và th p b h c và l u ban nhi u h n h c sinh các n c có thu nh p cao. M t ch s quan tr ng c a ch t l ng giáo d c là giá tr gia t ng c a vi c i h c - th c o các k t qu (Bridge, Judd, Moock 1979; Lockhecd và Hamnushek 1988). Giá tr gia t ng bao g m ki n th c h c c và t ng kh n ng th c hi n các ho t ng t o thu nh p. (Giá tr gia t ng c a giáo d c i h c còn bao g m c kh n ng nghiên c u). Ki n th c h c c v m t nh n th c có th ánh giá c b ng các ki m tra thành tích. ánh giá vi c t ng kh n ng th c hi n các ho t ng t o thu nh p c bi t khó vì i u ó ch u nh h ng c a nh ng thay i v nhu c u lao ng trong m t n n kinh t. Ví d, m t sinh viên t t nghi p i h c có th có trình v các ngôn ng c, nh ng l i không có nhu c u v nh ng k n ng ó. G n ây ã ti n hành so sánh trên ph m vi qu c t nh ng thành t u t c c a h c sinh l a tu i 9 tu i và 14 tu i v các môn c, toán và khoa h c xã h i. M c dù h u h t các n c c a vào so sánh là các n c thành viên c a OECD, s n c ang phát tri n c ng c a vào th y s i m ki m tra các n c ang phát tri n th p h n - trong m t s tr ng h p chênh l ch

57 NH NG THÀNH T U VÀ THÁCH TH C 44 BI U 2.7 S PHÂN B KH N NG C TU I 14 TRONG CÁC N C C L A CH N, Ghi chú: i v i m i n c, trung tâm c a tr c ng m i c t cho th y m c trung bình, các ng th ng song song v i ng trung tâm cho th y dao ng +1,96 và -1,96 so v i tiêu chu n; các i m u và cu i c a c t bi u di n m c 25 và 75%; Các i m cu i c a tr c ngang m r ng t c t ánh d u m c 10 và 90%. Các ng tr c ng ch m ch m chênh l ch là +1 và -1 so v i m c i m trung bình qu c t c a sinh viên. a. Tr c khi th ng nh t b. Bri-tis Co-lum-bi-a c. Khu v c nói ti ng Pháp Ngu n: IEA 1994.

58 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 45 nhi u h n m t tiêu chu n - so v i m c qu c t trung bình cho t t c các n c ã c so sánh. K t qu môn c c a l a tu i 14 Bôt-soa-na, Phi-lip-pin, Thái Lan, Tri-ni-dat và Tô-ba-gô, Vê-nê-zu-ê-la và Zim-ba-bu-ê nêu trong bi u 2.7 ph n ánh k t lu n này. Bur-ki-na Pha-sô và các n c Sahelian khác, i m thành tích trung bình ôi khi r t áng bu n, ch ng t r ng h c sinh h c c r t ít (Jarousse và Mingat 1993). i u áng báo ng là i m trung bình các n c ang phát tri n càng th p thì s chênh l ch xung quanh m c trung bình càng l n, c i m c a sinh viên l n i m c a tr ng. Ví d, m t s sinh viên Vê-nê-zu-ê-la có s i m v môn c cao ngang v i m c qu c t, các môn ki m tra khác l i r t th p. Philip-pin, 15 tr ng có s i m cao h n m c qu c t cho t t c các n c tham gia ki m tra v môn khoa h c xã c i chung (Lockheed, Fonacier và Bianchi 1989). S chênh l ch trong thành tích v môn c các n c ang phát tri n d ng nh liên quan n s khác nhau gi a các tr ng nông thôn và thành th, i u còn rõ r t h n nhi u so v i các n c phát tri n (Bi u 2.8). Nâng cao ch t l ng giáo d c s không ch có ngh a là t ng m c gi ng d y trung bình mà còn ph i gi m s chênh l ch gi a h c sinh và các tr ng h c b ng cách c i thi n môi tr ng h c t p và gi ng d y th ng tr ng kém nh t. Ch m tr trong c i cách giáo d c M t v n chung h n và r t áng lo ng i là s t t h u c a c i cách h th ng giáo d c các n c so v i c i cách h th ng kinh t. Nh ch ng 1 ã nêu, ti n b công ngh ang ngày càng t ng ng th i v i ti n trình thay i các c c u kinh t. Trong hoàn c nh ó, ch m tr c i cách giáo d c theo k p h th ng kinh t s d n n m c t ng tr ng th p và nghèo ói t ng. Ti n trình này c bi t rõ trong n n kinh t XHCN tr c ây c a các n c ông và Trung Âu là n i các di s n giáo d c y n t ng c a th i k c ng s n ang b e do b i s kh c nghi t, không ch c ch n và ph n ng quá ch m c a h th ng giáo d c v i nh ng thay i kinh t và chính tr (Khung 2.2). H th ng giáo d c mà các n c Trung và ông Âu k th a t th i k XHCN c thi t l p ph c v n n kinh t k ho ch hoá t p trung òi h i l c l ng lao ng có các k n ng k thu t ngh nghi p chuyên môn hoá. K t qu là phát tri n nh ng ch ng trình ào t o h p. Do các ngu n l c c phân b theo các m c ích chính tr trong k ho ch, nên ít c n n các nhà i u hành c ào t o t t, l c l ng dao ngg có k n ng và nh ng cá nhân có sáng ki n riêng. Các nghiên c u v khoa h c xã h i và nhân v n ng d ng không c khuy n khích. Th c t d y và h c ít t o i u ki n cho các nghiên c u c l p hay phát tri n nh ng k n ng suy ngh phê phán. Dù sao i ch ng n a, các di s n giáo d c c a CNXH là r t l n. Nó bao g m h u nh xoá b hoàn toàn n n mù ch ng i tr ng thành; ph c p ti u

59 NH NG THÀNH T U VÀ THÁCH TH C 46 BI U 2.8 S KHÁC BI T TRONG K T QU MÔN C GI A CÁC TR NG NÔNG THÔN VÀ THÀNH TH CHO L A TU I 14 CÁC N C Ã L A CH N, Ghi chú: M c hi u qu o s chênh l ch gi a các m c i m trung bình c a sinh viên các khu v c thành th và nông thôn chênh l ch v i tiêu chu n chung. Ch s giá tr d i 0,2 có th coi là không áng k, chênh l ch t 0,2 n 0,5 là nh và chênh l ch l n h n 0,5 là v a và l n a. Tr c khi th ng nh t b. Bri-tis Co-lum-bi-a c. Khu v c nói ti ng Pháp Ngu n: IEA 1994.

60 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 47 KHUNG 2.2 GIÁO D C ÔNG VÀ TRUNG ÂU TRONG TH I K QUÁ V CHÍNH TR VÀ KINH T M c dù thi u d li u áng tin c y liên t c theo th i gian, rõ ràng các ch s giáo d c quan tr ng các n c quá trong nh ng n m 1990 u gi m. Ví d, Nga tuy n sinh i h c gi m 5%, tuy n sinh vào các tr ng k thu t và d y ngh gi m t ng ng 9 và 7%. T n m 1991 n n m 1993 tuy n sinh m u giáo gi m 22%. Ch t n m 1992 n 1993 t ng chi phí cho giáo d c gi m 29% giá tr th c. Nh ng n c mà s ki m soát nhà n c t o ra m c tài tr giáo d c ng b cao, s khác bi t v chi phí cho giáo d c các a ph ng giàu và nghèo ngày càng t ng. Ba Lan c ng nh Nga, các chi phí cho giáo d c gi m vì ó là m t ph n t l trong t ng GDP ang gi m m c dù n n kinh t Ba Lan hi n nay ang t ng. Bun-ga-ri, Hung-ga-ri, Ru-ma-ni và m t s n c ông và Trung Âu, ngân sách cho giáo d c c duy trì t t h n nh ng chi phí công c ng th c t gi m. Trong n m tài chính t 1990 n 1993, chi phí giáo d c i h c công c ng cho m i sinh viên t ng 36% m c dù s tuy n sinh t ng kho ng 44%. Khu v c giáo d c t nhân phát tri n m nh Bun-ga-ri, E-xtô-ni-a, Ru-ma-ni, Nga và nhi u n i khác nh m t ph ng án b sung cho giáo d c i h c b t bu c c a nhà n c. Ch ng trình gi ng d y c a nhi u tr ng t nhân này t p trung vào ào t o ngo i ng, qu n lý và các k n ng c n cho n n kinh t th tr ng. Tuy nhiên, c ch pháp lý chính th c công nh n các tr ng i h c t nhân và b ng do các tr ng này c p m i c áp d ng g n ây m t s ít n c, ch ng h n nh Ru-ma-ni là n i n n m 1994 ã có 66 tr ng i h c t nhân. Các bi n pháp c i cách trong nh ng n m u tiên c a th i k quá t p trung vào phi chính tr hoá ch ng trình gi ng d y và qu n lý, thi t l p l i s c l p v chính tr c a các tr ng i h c, xác nh l i quy n v giáo d c c a các dân t c thi u s, và c bi t là Nga, t ng c ng s ki m soát c a a ph ng i v i giáo d c. Các m b o cung c p vi c làm cho nh ng ng i t t nghi p t h th ng giáo d c b bãi b vì nh ng chính sách cho phép các c s c a nhà n c cung c p và tài tr m t s ho t ng giáo d c và ào t o khác nhau ã b bãi b. Nguyên t c chia s chi phí cho ào t o không b t bu c c áp d ng, ho c chính th c thông qua qui nh pháp lu t ho c không chính th c thông qua vi c a ra các lo i phí m i. Tuy nhiên, h u h t các n c ông và Trung Âu các c c u qu n lý và phân b ngu n tài tr công c ng cho giáo d c v n h u nh không thay i, m c dù ã có r t nhi u án c i cách. M t h u qu c a vi c thi u c i cách toàn di n là làm t ng s ph thu c vào các ngh nh và lu t l v qu n lý các h th ng giáo d c. Ru-ma-ni là n c ch a thông qua lu t t ch c v giáo d c, chính ph th y k t n m 1993 c n thi t ph i ban hành h n 2000 ngh nh và lu t l t m th i qu n lý khu v c giáo d c i h c (Eisemon và các sách s p xu t b n kh c Laporte và Schweitzer 1994; Vlasceanu 1993; Ngân hàng Th gi i 1994k, 1994). h c và trung h c; m c giáo d c trung bình cao, gi m áng k s chênh l ch ti p c n vì lý do gi i tính, dân t c thi u s, c trú nông thôn và a v kinh t xã h i; cung c p m t n n giáo d c b t bu c ch t l ng cao; thi t l p m t m ng l i các tr ng m u giáo; các ch ng trình ào t o và nghiên c u khoa h c tiên ti n t m c qu c t thu c nhi u l nh v c. Nh ng thành tích t c này hi n ang b e do b i s kh c nghi t, m t n nh v kinh t và chính tr, c bi t là ph n ng c a h th ng giáo d c trong c khu v c v i nh ng tình tr ng kh n c p c a các h th ng chính tr và n n kinh t th tr ng c ng nh các nhu c u c a chúng v k n ng m i th ng ch m. V n các h th ng giáo d c không thích nghi các n c thu c nh ng khu v c khác c ng r t nghiêm tr ng m c dù không d th y do c nh tranh v

61 NH NG THÀNH T U VÀ THÁCH TH C 48 kinh t trên th gi i ngày càng t ng và các th tr ng ngày càng m c a h n. Nh ng thay i này càng làm n i b t nhu c u c n l c l ng lao ng có trình ki n th c và k n ng trung bình cao h n và ph bi n r ng rãi h n n a nh ng k n ng này trong dân. Các n c ông Á, nh ng n c nói chung u t nhi u vào ngu n nhân l c, c nam l n n, là nh ng ví d i n hình v hi u qu c a h th ng giáo d c c c i cách ng th i v i h th ng kinh t. Ph l c. S nghèo nàn c a các d li u v giáo d c. Các d li u và nghiên c u v giáo d c nói chung không y giám sát, làm chính sách và phân b ngu n l c. Ví d, Xi-ri s h c sinh t t nghi p trung h c g n ây nhi u h n d ki n 50%, gây nh h ng r t l n n h th ng giáo d c i h c. Các ánh giá c a B Tài chính U-gan- a cho th y n m 1992 trong h th ng giáo d c có giáo viên c p ti u h c, trong khi ó B Giáo d c tính có (Puryear 1995). Ma-ri-tus, s c n thi t ph i c i cách giáo d c c b n trong nh ng n m 90 ã không c ánh giá úng ch vì d li u v giáo d c không y và ch t l ng th p (Bhowon và Chinapah 1993). Nh ng v n này c nêu ra là do: Các s li u th ng kê v giáo d c hi n có th ng không áng tin c y. Các s li u th ng kê th ng l i th i và vì v y vi c s d ng ra các quy t nh v chính sách b h n ch. Các s li u th ng kê th ng c thu th p nh là ng nhiên, v i quá ít nh n xét phê phán khuôn kh lý thuy t, tri n v ng so sánh và nh ng m c ích thu th p d li u. Nh ng thông tin c thu th p t p trung nhi u vào các con s u vào h n là ánh giá k t qu giám sát s phát tri n c a th tr ng lao ng. Nghiên c u giáo d c th ng không có ho c không c s d ng nh m b sung cho các s li u th ng kê giám sát các h th ng giáo d c. Nhi u n c ang ti n hành các bi n pháp nh m c i thi n tình tr ng nói trên. Sáng ki n c a các n c OECD nh m phát tri n m t t p h p các ch s so sánh h th ng giáo d c qu c gia là m t d án h p tác l n nh m t ng c ng tin c y, tính liên t c, s thích h p v i chính sách và có th so sánh c c a t p h p các s li u th ng kê c b n v tài tr, chi phí giáo d c và thành tích c a sinh viên (OECD 1993; Tuijnman và Bottani 1994). Nh ng sáng ki n t ng t c ng b t u c th c hi n m t s n i, c bi t là Châu Á. m t s n c M La-tinh, các d li u khá t t và h p lý.

62 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 49 M c dù áng khen ng i, nh ng c g ng này v n không vì ch a c p c nh ng nguyên nhân chính c a v n trên ph m vi toàn c u h u h t các n c, vi c thu th p và phân tích d li u, c bi t là nh ng d li u c n ánh giá vi c h c t p, giám sát và ánh giá ti n trình giáo d c, ít c khích l và tài tr. nhi u n c, m i lo ng i v ph n ng chính tr có th có n u báo cáo nh ng xu h ng tiêu c c và y u kém c a h th ng giáo d c là m t tr ng i. V m t qu c t thi u s lãnh o trên ph m vi toàn c u. Ví d, UNESCO biên so n các s li u th ng kê qu c t do các n c thành viên cung c p nh ng không xác minh các s li u ó. Hi n nay ang b t u m t bi n pháp h p tác qu c t ch y u do UNESCO và Ngân hàng Th gi i ng u nh m c i thi n các d li u và nghiên c u v giáo d c các n c ang phát tri n. Tài li u này có l t ng t v i nh ng bi n pháp th c hi n trong nh ng n m 50 d n n s th ng nh t trên toàn th gi i v giá tr s d ng h th ng c a LHQ trong k toán kinh t qu c gia - ây là m t th c t hi n nay v n ti p t c s d ng.

63 CH NG 3 Tài tr công c ng cho hi u qu và s công b ng Tài tr công c ng là công c ch y u th c hi n các u tiên công c ng và có lý do r t xác áng chính ph ph i can thi p vào quá trình tài tr cho giáo d c. Nói chung, u t công c ng chi m kho ng 2/3 các kho n chi phí cho giáo d c, tuy nhiên t l này chênh l ch t 93% Hung-ga-ri n d i 50% U- gan- a (B ng 3.1). Tuy nhiên, chi phí công c ng cho giáo d c th ng kém hi u qu khi nó c phân b không h p lý gi a các c p và bên trong m i c p, và các chi phí này không công b ng khi nh ng h c sinh có n ng l c tiêu chu n không c tuy n vào các tr ng i h c ch vì không còn ch ho c vì h không có kh n ng tr h c phí ho c h không ki m c ngu n tài tr. Lý do c n có ngu n tài tr công c ng T l lãi su t c a u t t nhân m i c p giáo d c cao ch ng t u t c a cá nhân l n. i u ó c ng ch ng t vi c gia ình ho c h c sinh t tài tr, thông qua óng góp tr c ti p hay óng góp d n. M c dù t l lãi su t u t t nhân vào giáo d c cao bi n minh cho tài tr t nhân, nh ng v n có lý do xác áng c n s can thi p c a chính ph, c bi t là vào giáo d c c b n vì các lý do phân ph i thu nh p, th tr ng v n không hoàn h o, thông tin không i x ng và các y u t bên ngoài. Trong th c t, h u h t các chính ph u tham gia r t sâu vào t t c các c p giáo d c - m t ho t ng mà trong nhi u tr ng h p chi m m t t l l n trong chi phí công c ng. Phân ph i thu nh p Giáo d c có th làm gi m b t công trong thu nh p nh t ng n ng su t lao ng trong ngành nông nghi p và t o i u ki n a nhân công vào ngành công nghi p hi n i. Công b ng trong phân b giáo d c th ng d n n công b ng trong phân b thu nh p. Giáo d c m ra các c h i m i cho nh ng ng i nghèo và vì v y t ng c ng s ti n tri n c a xã h i. Chi phí công c ng cho giáo d c c b n rõ ràng giúp nh ng ng i nghèo vì hai lý do. Th nh t, vì nh ng ng i nghèo th ng ông con, tr c p dành cho các gia ình nghèo l n h n cho các gia ình giàu. Hai là, nh ng ng i giàu có th l a ch n giáo d c t nhân, nh v y c ng làm t ng l ng tr c p nh ng ng i nghèo c h ng. 50

64 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 51 B NG 3.1 CHI PHÍ CHO GIÁO D C T T C CÁC C P THEO NGU N TÀI TR, CÁC N C CH N L C, 1991 (%) Nhóm các n c Các ngu n công c ng Các ngu n t nhân Các n c OECD Ôxtrâylia 85,0 15,0 Canada 90,1 9,9 an M ch 99,4 0,6 Ph n Lan 92,3 7,7 Pháp 89,7 10,3 c 72,9 27,1 Air len 93,4 6,6 Nh t 73,9 26,1 Hà Lan 98,0 2,0 Tây Ban Nha 80,1 19,9 Hoa K 78,6 21,4 Các n c có thu nh p trung bình th p Haiiti 20,0 80,0 Hungari 93,1 6,9 n 89,0 11,0 In ônêxia 62,8 37,2 Kênia b (1992/93) 62,2 37,8 Uganda (1989/90) 43,0 57,0 Vênêzuêla (1987) 73,0 27,0 a. Riêng các c s công c ng. Ngu n t nhân ch tính n các h gia ình b. Riêng c p ti u h c và trung h c. Ngu n t nhân ch tính n các h gia ình Ngu n: N m 1991, OECD 1993, Ngân Hàng th gi i 1993c, 1993e, 1994g và 1994m Không ph i t t c các nhóm trong xã h i u có kh n ng tr các kho n chi phí tr c ti p hay gián ti p liên quan n u t vào giáo d c, vì v y nhà n c có vai trò t o s công b ng v c h i. N u giáo d c c cung c p nh m t d ch v trong nh ng i u ki n kinh t th tr ng thì ch nh ng ng i có kh n ng tr các lo i phí m i c vào h c. Không ph i ch có v n u t d i m c theo quan i m xã h i, mà s chênh l ch v thu nh p có th l i d u n t th h này sang th h khác vì b n thân giáo d c là y u t quy t nh i v i m c thu nh p c a c i ng i. Nh ng thi u sót c a th tr ng v n Vào h c các tr ng t, c bi t các tr ng i h c, n m ngoài kh n ng c a nhi u gia ình nghèo. H u h t các th tr ng tín d ng không a ra c gi i pháp hi u qu do nh ng thi u sót áng k làm gi m s tham gia, c bi t là

65 TÀI TR CÔNG C NG CHO HI U QU VÀ S CÔNG B NG 52 c a nh ng ng i r t nghèo. V nguyên t c, s h n ch v kh n ng tài chính có th kh c ph c b ng cách i vay d a trên c s t l lãi su t giáo d c t nhân cao. Tuy nhiên, có nhi u r i ro cho c ng i vay l n ng i cho vay khi u t vào giáo d c, và các ngân hàng không ch p nh n nh ng h a h n v thu nh p trong t ng lai nh là ký qu. Th t b i c a th tr ng v n vì v y nh h ng không ch n các nhóm có thu nh p th p mà c các nhóm thu nh p trung bình không th chi tr h c trên trung h c mà không ph i vay tín d ng. Thông tin không i x ng Nh ng cha m ít h c th ng c thông tin ít h n nh ng cha m c giáo d c t t h n v l i ích và ch t l ng giáo d c. V ng qu c Anh cha m thu c t ng l p lao ng có xu h ng không khuy n khích con cái ph n u vào i h c (Barr 1993). Th tr ng v n cho giáo d c còn lâu m i hoàn thi n. R t d hi u khi h c sinh t các gia ình nghèo do d không gánh l y các món n hay ngh a v c nh vì h không rõ thu nh p t ng lai c a h nh th nào. H n n a, nh ng tr em t các gia ình nghèo có xu h ng ánh giá th p t ng lai c a mình. Nh ng ng i cho vay do d ch p nh n nh ng r i ro ch c h tr b i nh ng kho n thu nh p ch a ch c ch n trong t ng lai c a nh ng ng i i vay do d (Arrow 1993). Các y u t bên ngoài Nh ng l i ích c a giáo d c không ch dành cho nh ng ng i c giáo d c tr c ti p mà cho c xã h i nói chung. Trong tr ng h p không có s h tr c a chính ph, các chi phí cho giáo d c s th p h n m c mong mu n. Theo thuy t t ng tr ng m i, n ng su t lao ng c a m t công nhân ch u nh h ng c a m c v n lao ng trung bình c ng nh v n lao ng c a b n thân công nhân ó (Lucas l988). Giáo d c c s công c ng ph bi n có th t o à cho phát tri n. Ph ng án phân b giáo d c t i u t i a hoá nh ng hi u qu liên quan n ngu n v n con ng i và s d ng u th c a m c à ti m n ng này s a n s phân b công b ng. Các nh h ng bên ngoài i v i s c kho và kh n ng sinh s n không th c t ng c ng t i a ch d a trên c s ngu n chi t nhân mà có th c duy trì cho c xã h i thông qua ngu n chi công c ng. S phân b không h p lý gi a các c p giáo d c nh ng n c có thu nh p trung bình và th p t su t l i nhu n c a u t vào giáo d c c b n (ti u h c và u trung h c) nói chung cao h n so v i u t vào giáo d c i h c. Vì v y, giáo d c c b n th ng ph i là u tiên trong các kho n chi công c ng cho giáo d c nh ng n c ch a t c ph c p m c giáo d c c b n. Trong th c t, h u h t các n c, t tr ng l n nh t trong ngu n chi công c ng cho giáo d c c dành cho giáo d c ti u h c (b ng 3.2). Tuy nhiên, trong nh ng n m 80 t t c khu v c, tr ông Á, t tr ng chi phí giáo d c công c ng dành cho giáo d c trung h c t ng (Bi u 3.1), ph n ánh tuy n

66 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 53 B NG 3.2 CHI PHÍ CÔNG C NG TH NG XUYÊN CHO GIÁO D C THEO C P 1990 (%) Khu v c Ti u h c Trung h c c s Trung h c ph thông Các n c có thu nh p trung bình và th p Ti u Sahara Châu Phi (22) 42,9 28,0 19,7 ông Á và TBD (4) 41,3 30,5 14,8 Châu Âu và Trung Á (5) 49,3 26,8 15,9 M Latinh và Caribê (11) 39,4 28,5 18,4 Trung Á và B c Phi (3) 36,0 41,5 16,1 Nam Á (3) 41,5 30,4 13,9 Các n c OECD (15) 30,7 39,0 20,6 Ghi chú: M c trung bình, con s trong ngo c n ch s n c trong khu v c Ngu n: Tài tr cho Giáo d c Châu Phi 1994; Kho t li u UNESCO sinh t ng và thành t u g n t m c ph c p giáo d c ti u h c m t s khu v c. Ch có m t s ít n c có thu nh p trung bình và th p, không k các n c Châu Âu, Trung Á và m t s n c ông Á, Trung C n ông, là g n ph c p giáo d c trung h c. Vì v y, t tr ng chi phí giáo d c công c ng dành cho giáo d c i h c trong nh ng n m 80 t ng các khu v c không có t l tuy n sinh ti u h c và trung h c cao d ng nh s không hi u qu vì t su t l i nhu n u t vào giáo d c ti u h c và trung h c h u h t các n c d ng nh u cao. T ng t, t tr ng chi phí giáo d c công c ng dành cho giáo d c i h c gi m khu v c Trung Á có th là không thích h p, tu thu c vào t su t l i nhu n u t vào các c p giáo d c khác nhau. M c dù chi phí bình quân cho m i sinh viên i h c gi m so v i chì phí cho m i h c sinh ti u h c (b ng 3.3), bao c p cho giáo d c i h c v n r t cao. S bao c p này làm t ng nhu c u i v i giáo d c i h c, tuy v y hi u qu c a giáo d c c p này i v i toàn xã h i nói chung các n c ch a ph c p giáo d c ti u h c và trung h c không cao. V n bao c p hoá giáo d c i h c gay g t nh t Châu Phi. M c dù t su t l i nhu n c a giáo d c i h c cao h n t su t xã h i 2,5 l n (xem b ng 1 1), chi phí công c ng cho m i sinh viên i h c Châu Phi cao h n chi phí cho m i h c sinh ti u h c kho ng 44 l n. T tr ng c a giáo d c sau trung h c trong chi phí công c ng cho giáo d c Châu Phi cao h n b t k khu v c nào khác, và theo d li u c a UNESCO thì ngang v i m c c a các n c OECD.

67 TÀI TR CÔNG C NG CHO HI U QU VÀ S CÔNG B NG 54 Phân b không h p lý trong t ng c p giáo d c BI U 3.1 THAY I TRONG PHÂN B CHI PHÍ CÔNG C NG TH NG XUYÊN CHO GIÁO D C THEO KHU V C VÀ C P, Ghi chú: Các s % là m c trung bình. Các con s trong ngo c n là s n c t ng khu v c. Ngu n: Các n c cung c p ti n cho giáo d c Châu Phi, Kho d li u UNESCO. S không hi u qu n i b t t t c các c p giáo d c, ph n ánh s ph i h p các u vào, nh i ng giáo viên và các tài li u h ng d n, kém hi u qu. Hi n t ng này c ng có th là h u qu c a t l l u ban và b h c cao. vi c h c t p có hi u qu, s ph i h p các u vào c a t ng n c và t ng tr ng th ng khác nhau, tu thu c vào các i u ki n c a a ph ng. Tuy nhiên, so sánh qu c t gi a các n c và các tr ng, c bi t là v n t l h c sinh - giáo viên và l p h c c a t ng tr ng có th a ra c h ng d n chung quan tr ng v hi u qu bên trong các h th ng giáo d c. T l h c sinh - giáo viên là m t trong nh ng th c o hi u qu c a i ng nhân viên m c dù t l này không bao g m nh ng nhân viên không tham gia gi ng d y và ch a ra m c trung bình c a c h th ng, ch không ph i qui mô l p h c th c t. L y m t ví d, t l h c sinh - th y giáo Trung Qu c là 25:1 c p ti u h c, 17:1 c p trung h c so v i m c trung bình Châu Á là 34:1 và 23:1. Các th y giáo Trung Qu c ch d y t ti ng/tu n so v i m c ti ng/tu n các n c khác (Tsang 1993). Các tr ng h c nh ng n c có thu nh p trung bình và th p có th ti t ki m chi phí và nâng cao ch t l ng h c t p

68 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 55 B NG 3.3 CHI PHÍ CÔNG C NG CHO M I H C SINH: GIÁO D C I H C NH LÀ B I S C A GIÁO D C TI U H C, Khu v c Các n c có thu nh p trung bình th p Ti u Sahara Châu Phi (8) 65,3 44,1 ông Á và TBD và Nam Á (4) 30,8 14,1 M Latinh và Caribê (4) 8,0 7,4 Trung ông và B c Phi (2) 14,6 8,2 Các n c OECD (15) 3,0 2,5 Ghi chú: M c trung bình, con s trong ngo c n ch s n c trong khu v c Ngu n: Kho d li u UNESCO b ng cách t ng t l h c sinh - giáo viên. Nh v y h c n s d ng ít giáo viên và có th có kh n ng s d ng các ngu n dành cho giáo viên cho các u vào khác nh sách giáo khoa, ào t o giáo viên t i ch c, nh m t ng hi u qu nh ã trình bày trong ch ng 4. (Trong th c t, nh ng ti t ki m này r t ít khi c chi cho các u vào khác). Tuy nhiên, t t c các khu v c, tr Nam Á, t l h c sinh - giáo viên c p ti u h c và trung h c u t ng (bi u 3.2). Châu Phi t n m 1985 n 1990, s l ng giáo viên t ng 24%, trong khi t l tuy n sinh gi m 3% (Nh ng ng i tài tr cho giáo d c Châu Phi 1994). T ng c ng hi u qu giáo d c b ng bi n pháp t ng t l h c sinh-giáo viên có qui mô to l n vì chi phí cho giáo viên th ng chi m kho ng 2/3 toàn b chi phí cho giáo d c (UNESCO 1993b). B t-sa-na, u trung h c có th t c nh gi m qui mô l p h c ( òi h i nhi u giáo viên h n) v i chi phí 9414 ô-la M m t l p, hay b ng cách gi i thi u các tài li u tham kh o b sung v i chi phí 727 ô-la M, ho c b ng cách t ng ào t o giáo viên t i ch c v i chi phí 328 ô-la M (Fuller, Hùa, và Snyder 1994). M t s n c nh B ng-la- et, Ma-la-ui và Na-mi-bi-a là nh ng n c th ng có h n 60 h c sinh/1 gi o viên hai l p u tiên, s c l i r t l n n u gi m ch không ph i t ng qui mô l p h c. C s tr ng h c không hoàn toàn c n t c các k t qu h c thu t mong mu n. Trong th c t, "tr ng i h c" u tiên Châu Âu là khu công viên công c ng, n i Pla-tô ã d y h c. K c ngày nay vi c h c t p có th c ti n hành nhi u n c k c vùng nông thôn n m c dù không có tr ng s. Tuy nhiên, kh p m i n i, c s tr ng h c c coi là a i m thông th ng gi ng d y và h c t p. Có nhi u c h i t ng hi u qu xây d ng và s d ng nh ng c s tr ng h c này nh m ti t ki m chi phí ngu n l c cho các m c ích khác. Nhi u n c, c bi t là nh ng n c Châu Phi, v i tàn d c a ch thu c a, ch p nh n nh ng tiêu chu n thi t k t n kém và nguyên v t li u xây d ng nh p ngo i. i u này r t rõ ràng qua so sánh chi phí xây d ng các

69 TÀI TR CÔNG C NG CHO HI U QU VÀ S CÔNG B NG 56 BI U 3.1 T L H C SINH, GIÁO VIÊN C P TI U H C VÀ TRUNG H C, 1980 VÀ 1990 a Unweighted averages Ngu n: Các n c cung c p ti n cho giáo d c Châu Phi, Kho d li u UNESCO. d án giáo d c sau trung h c c a Ngân hàng Th gi i Châu Phi và Châu Á u nh ng n m 80: t ng chi phí xây d ng d ki n cho m t ch giáo d c không ph i i h c Tây Phi cao g n g p ôi so v i Nam Á và cao h n so v i ông Á và Thái Bình D ng 50% (Singh 1990). m t s n c Châu Phi, chi phí v n

70 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 57 h ng n m cho các c s tr ng h c m i b ng 80% chi phí th ng xuyên h ng n m (Ngân hàng Th gi i 1988). Chi phí xây d ng có th gi m nh n gi n hoá thi t k và s d ng nh ng v t li u thích h p và s c lao ng c a c ng ng, c các k s có ào t o giám sát m b o các tiêu chu n an toàn (ví d, xây d ng ch ng ng t m t s vùng nh t nh). Chia s chi phí xây d ng tr ng h c v i các c ng ng là vi c thông th ng, c bi t là các tr ng ti u h c. Các ph ng pháp này ã giúp gi m chi phí các d án c a Ngân hàng Th gi i n, Mê-hi-cô và Sênê-gan 50%. Thi t k linh ho t c ng c i ti n vi c s d ng không gian áp ng nh ng thay i trong tuy n sinh. Ví d, các c s tr ng a ch c n ng B ng-la- et có các b c ng n di ng cho phép t o ra l p h c có kích th c khác nhau có th ch a c các l p ông h c sinh ho c các cu c h i h p c a c ng ng. Tuy nhiên, ây có s tr giá gi a s linh ho t và hi u qu ho t ng. Duy trì c s v t ch t và trang thi t b c a tr ng h c c ng r t quan tr ng vì các qu tài tr không c cung c p th ng xuyên. Thi u sót này là v n c tr ng Châu Phi, n i trách nhi m b o d ng các tr ng h c th ng thu c v chính ph trung ng h n là các c p a ph ng (Ngân hàng Th gi i 1988). T ng c ng s d ng các c s tr ng h c hi n có s giúp gi m nhu c u xây d ng tr ng m i. Giooc- a-ni, ch ng trình k t h p tr ng h c c h th ng hoá ã d n n vi c óng c a kho ng 1000 tr ng. Thái Lan, các l p u trung h c hi n nay ph i dùng chung l p v i các c s ti u h c mà tr c kia ch dành riêng cho b c ti u h c. M t bi n pháp khác các c s l p h c c s d ng hi u qu h n là ch p nh n nhi u ca, cách này giúp gi m chi phí v n bình quân cho m i h c sinh. Ví d, chi phí xây d ng tr ng và thi t b bình quân cho m i h c sinh Ja-mai-ca là 1500 ô-la Ja-mai-ca nh ng tr ng h c m t ca, 1139 ô-la Ja-mai-ca nh ng tr ng h c hai ca g i lên nhau và 1027 ô-la Ja-mai-ca nh ng tr ng h c hai ca riêng r t c là ca th hai ch b t u sau kh h c sinh ca m t ã r i tr ng (Bray 1990; Leo-rhynie 1981). Các ánh giá chu n b d án Zam-bi-a cho th y s d ng t i a s ca các l p ti u h c t 1 n 7 có th gi m chi phí bình quân xây d ng tr ng cho m i h c sinh xu ng m t n a (Bray 1990; Kelly và nh ng ng i khác 1986). H c nhi u ca, tuy nhiên, có th làm gi m thành tích c a h c sinh n u vi c t ng ca làm gi m th i gian h ng d n cho m i h c sinh. Vì v y, các tr ng h c theo nhi u ca th ng t ng s ngày n tr ng trong n m bù vào s gi h c m i ngày b ng n i. K thu t này ã c s d ng r ng rãi và thành công Nam Hàn, Ma-lai-xi-a và các n c ông Á khác. N u s gi d y h ng n m c duy trì, ch t l ng gi ng d y s không b gi m so v i nh ng tr ng h c m t ca (Bray 1990; Leo-Rhyme 1981).

71 TÀI TR CÔNG C NG CHO HI U QU VÀ S CÔNG B NG 58 Vi c gi ng d y nhi u l p, có ngh a là m t giáo viên tham gia d y nhi u l p, có th mang l i hi u qu v chi phí các vùng nông thôn, n i giáo viên th ng không mu n v nh n công tác và l p h c th ng nh vì có ít tr em h c cùng m t l p. M t ví d thành công là ch ng trình Escuela Nueva Cô-lômbi-a (Thomas và Shaw 1992). Gi ng d y nhi u l p có th giúp gi m chi phí do l u ban hay b h c n u vi c gi ng d y này t o i u ki n cho h c sinh ch c n h c l i nh ng ph n trong ch ng trình mà h th y khó. Tuy nhiên, t ng chi phí cho vi c gi ng d y nhi u l p cao h n so v i c ch d y m t l p duy nh t vì nhu c u c n có ch ng trình ào t o c bi t cho giáo viên, h ng d n h c t p và tài li u gi ng d y. Cô-lôm-bi-a, nh ng nhu c u này làm t ng n v chi phí thêm 5 n 10% so v i chi phí cho c ch gi ng d y m t l p, ch y u là do ch ng trình ào t o giáo viên t n kém g p ba l n. Tuy nhiên, do thành tích h c t p các môn ngôn ng và toán cao h n ch ng t các chi phí b sung ã em l i l i ích thích áng (Psacharopoulos, Rojas, và Velez 1993). Cô-lôm-bi-a và các n c Châu M La tinh, nh ng tr ng có nhi u lo i l p khác nhau ho t ng t t h n nh ng tr ng ch có m t lo i l p (Velez, Schiefelbein, và Valenzuela 1993). D y ng th i nhi u l p s không có hi u qu n u ch n thu n áp d ng k thu t d y m t lo i l p mà không có bi n pháp i u ch nh cho phù h p v i d y nhi u l p, ch ng h n nh Pa-kis-tan. c p giáo d c cao h n, ôi khi tr ng h c có th c thu x p t ng th. Ví d, các tr ng i h c m cho sinh viên i h c t nguy n ít t n kém h n nhi u so v i các tr ng i h c th ng. Nam Hàn, n v chi phí cho giáo d c t xa ch b ng 10% so v i giáo d c sinh viên t i ch. K t qu t ng t c ng x y ra Thái Lan (14%), Pakistan (22%), và Trung Qu c (50%) (Lockheed, Middleton và Nettleton 1991). Chi phí th p h n là do t l sinh viên - giáo viên cao h n nhi u. T l b h c r t cao các ch ng trình giáo d c i h c t xa - th ng là 50% ho c h n - và vì v y chi phí cho m i ng i t t nghi p cao g p ôi chi phí cho m i sinh viên. Trung qu c, n i có t l b h c giáo d c i h c t xa là 69%, n v chi phí cho m i sinh viên t t nghi p cao h n chi phí t ng t các tr ng i h c bình th ng. so sánh thích áng giáo d c i h c t xa và giáo d c i h c th ng, c n tính c t su t l i nhu n c a t ng lo i. Nhìn chung, so sánh này ch a c th c hi n ch y u do thi u d li u v thu nh p c a nh ng ng i ã t t nghi p theo t ng lo i tr ng i h c. Tuy nhiên, so sánh này ã c th c hi n Thái Lan, n i chi phí cho m i sinh viên các tr ng i h c m ch b ng 1/5 chi phí cho m i sinh viên tr ng i h c th ng nh ng thu nh p trung bình c a nh ng ng i t t nghi p các tr ng i h c m ch th p h n c a nh ng ng i t t nghi p các tr ng i h c bình th ng 2% (Tan 1991). Hi n t ng l u ban và b h c c ng là do tính không hi u qu, tuy nhiên vì các khoá h c ph c t p nên ôi khi vi c l u ban l i giúp t ng thành tích h c t p. Hi n t ng này ch y u x y ra Châu Phi và Châu M La-tinh nh ng c ng ang gi m c hai khu v c, gi i pháp n gi n gi i quy t v n l u ban là

72 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 59 cho lên l p t ng. Tuy nhiên, gi i pháp này khó th c hi n c th ng xuyên khi l u ban là m t hình th c x p hàng ch c vào l p trên, ho c không mong mu n khi l u ban là do h c sinh không n m c m t s k n ng nh t nh. Nhìn chung, c i thi n c ch tuy n sinh và ch t l ng h c l p là gi i pháp thích h p nh t gi i quy t các v n l u ban và b h c. Chi phí công c ng ch a công b ng M c dù chi phí công c ng cho giáo d c ti u h c nhìn chung có l i cho ng i nghèo, t ng chi phí công c ng cho giáo d c các n c có thu nh p trung bình và th p v n th ng có l i cho t ng l p có th l c, ch y u là do r t ít tr em t các gia ình nghèo i h c các tr ng trung h c và i h c. các n c ang phát tri n nói chung, 71% tr em tu i i h c ch c h ng 22% t ng ngu n chi công c ng cho giáo d c, trong khi ó 6% nh ng ng i h c i h c c h ng 39% các ngu n chi công c ng (Mingat và Tan 1985). Có th dùng nh ng tiêu chu n khác nhau ánh giá nh h ng c a chi phí công c ng i v i s công b ng. M t tiêu chu n k thu t y u ánh giá là nh ng ng i nghèo có c nh n tr c p t chi phí công c ng v i t tr ng cao h n t tr ng c a h trong thu nh p qu c gia hay không. N u có, phân b tr c p công c ng s giúp t ng c ng phân b thu nh p th c t và t l m c tr c p bình quân u ng i t ng i so v i thu nh p bình quân u ng i i v i ng i nghèo s l n h n i v i t ng l p khá gi h n. M t tiêu chu n k thu t m nh h n là ng i nghèo có nh n c tr c p v i t tr ng l n h n t tr ng c a h trong dân s hay không, có ngh a là m c tr c p bình quân u ng i tuy t i cho ng i nghèo l n h n. M t tiêu chu n m nh h n n a và là tiêu chu n t t nh t là chi phí công c ng k c m b o cho vay, có c phân b sao cho không m t sinh viên t yêu c u nào không c vào h c b t k c p nào vì không có kh n ng tr h c phí. Hi n không có th c o n gi n cho tiêu chu n này d a trên m t c ch l a ch n thích h p c s d ng xác nh nh ng nh ng ng i t yêu c u trong s h c sinh ã qua c p giáo d c b t bu c. Khi ch a có c ch này có th s d ng tiêu chu n k thu t y u nh m t tiêu chu n t i thi u. Bi u Lorenz so sánh phân b tr c p giáo d c v i phân b thu nh p cá nhân In- ô-nê-xi-a n m 1989, Kenya n m 1992 và Cô-lôm-bi-a n m 1974 cho th y các mô hình t ng t (Hình 3.3). T ng tr c p giáo d c c phân b u h n thu nh p cá nhân; bi u ng cong Lorenz c a nó n m bên trên ng cong phân b thu nh p. Tuy nhiên nhìn chung, tr c p giáo d c ít làm l i cho ng i nghèo vì bi u n m d i ng chéo 45 cho th y các t tr ng b ng nhau c a t ng tr c p. Ch có m t ng duy nh t trong c ba tr ng h p n m trên ng chéo 45 là ng bi u di n tr c p cho giáo d c ti u h c, cho th y tr c p c phân b vì l i ích c a nh ng ng i nghèo nhi u h n: nh ng ng i có thu nh p th p c nh n ph n tr c p cho giáo d c ti u h c nhi u h n t

73 TÀI TR CÔNG C NG CHO HI U QU VÀ S CÔNG B NG 60 HÌNH 3.3 PHÂN PH I TR C P CHO GIÁO D C CÔ-LÔM-BI-A, IN- Ô-NÊ-XI-A VÀ KÊ-NI-A THEO CÁC N M L A CH N a. In- ô-nê-xi-a, trung h c c s. Tr c p cho giáo d c trung h c ch minh h a cho In- ô-nêxi-a Ngu n: Côlômbia 1974, Selowsky 1979, Côlômbia 1992, Ngân hàng Th gi i 1994a, Côlômbia, Ngân hàng Th gi i 1993c, Kê-ni-a, Ngân hàng Th gi i 1994f

74 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 61 tr ng c a h trong dân s nói chung. Tr c p giáo d c trung h c và sau trung h c không có l i cho nh ng ng i nghèo dù ch là gián ti p vì có r t ít tr em các nhà nghèo i h c trung h c và sau trung h c. Chi phí cho giáo d c trung h c và sau trung h c không ch có l i cho nh ng ng i khá gi v các giá tr tuy t i (bi u Lorenz c a chúng n m d i ng chéo 45o), nó th m chí còn ít công b ng h n s phân b thu nh p cá nhân. Các h gia ình giàu có nh n c ph n tr c p giáo d c sau ti u h c l n h n t tr ng c a h trong t ng thu nh p. T nh ng k t qu ó khi áp d ng tiêu chu n k thu t t ng i y u, rõ ràng chi phí giáo d c c a khu v c nhà n c r t không công b ng, xét trên quan i m c a tiêu chu n tr c di n h n là không ai không c nh n vào h c ch vì không có kh n ng tr h c phí. C n thi t ph i phân b l i toàn b chi phí công c ng cho giáo d c b ng cách khuy n khích tuy n sinh nh ng ng i nghèo sao cho nh ng chi phí này không còn ch có l i cho nh ng ng i khá gi n a. Trong nh ng n m 1970 và 1980, Cô-lôm-bi-a ã t ng c ng vi c tuy n sinh t các gia ình nghèo và c i ti n vi c s d ng các kho n chi c a h cho giáo d c trung h c và sau trung h c. K t qu là n m 1992, chi phí công c ng cho giáo d c nói chung có l i cho ng i nghèo, tuy nhiên chi phí cho giáo d c sau trung h c v n ti p t c có l i cho các t ng l p kinh t xã h i cao (xem hình 3.3). Chi phí công c ng cho giáo d c c ng có xu h ng không thu n l i cho dân chúng nông thôn. Mô hình này phù h p v i xu h ng không thu n l i cho ng i nghèo, vì tình tr ng nghèo ói c ng ph bi n các vùng nông thôn h n so v i thành ph. Ví d, n m 1989 In- ô-nê-xi-a tr c p bình quân h ng tháng cho t t c các ch ng trình giáo d c là 1250Rp, nh ng m c trung bình cho các khu v c thành ph là 1894Rp, còn cho dân chúng nông thôn ch có 1366Rp (Ngân hàng Th gi i 1993c). Trung qu c, giáo d c ti u h c các vùng nông thôn là n i có 70% dân s ch y u do cha m h c sinh và c ng ng tài tr thông qua nh ng óng góp b ng ti n m t và hi n v t cho vi c tr l ng giáo viên và xây d ng tr ng. Các tr ng ti u h c và trung h c thành ph c chính quy n qu n, thành ph và t nh tài tr. Tr c n m 1989, các tr ng i h c Trung qu c không thu h c phí (Tsang 1993). Chi phí cho giáo d c i h c c ng minh ho xu h ng không thu n l i cho ng i nghèo. Chi các kho n công c ng cho m t h c sinh i h c nhi u h n cho m t h c sinh ti u h c là không hi u qu h u h t các n c vì t su t l i nhu n xã h i c a giáo d c i h c th ng th p h n c a giáo d c ti u h c, ít nh t c ng là nh ng n c ch a ph c p giáo d c ti u h c và có t l tuy n sinh trung h c th p. Vi c chi nh th c ng không công b ng vì: nh ng h c sinh c vào i h c nh n c s ti n tr c p tuy t i nhi u h n h c sinh các c p th p, và h c sinh i h c xu t thân ch y u t các gia ình giàu có h n (B ng 3.4), là nh ng gia ình có nhi u kh n ng tr ti n h c phí giáo d c i h c h n. Tuy nhiên, giáo d c i h c h u h t các n c u mi n phí ho c g n nh mi n phí

75 TÀI TR CÔNG C NG CHO HI U QU VÀ S CÔNG B NG 62 cho h c sinh. Ch có 20 n c ang phát tri n thu h c phí i h c b ng 10% chi phí nh k. Có nh ng khác bi t quan tr ng gi a các khu v c trong mô hình mi n phí. Các n c Châu Phi, Trung C n ông, ông Âu và Trung Á ít ho c không có truy n th ng thu l i các chi phí cho giáo d c i h c. Tuy nhiên, m t n a s n c Châu Á và 1/5 s n c M La-tinh, chi phí thu l i bù c 10% các chi phí nh k c a giáo d c i h c công c ng (Ngân hàng Th gi i 1994e). Ti m n ng t ng hi u qu và s bình ng B NG 3.4 H C SINH I H C THEO THU NH P C A GIA ÌNH (% so v i t ng tuy n sinh) N c và n m S sinh viên t 20% s h có thu nh p cao nh t Chi-lê, a Côlômbia, n, In ônêxia, Nh t, Malaysia, Hoa K, Vênêzuêla, a. M c t i a 25% các h gia inh theo thu nh p Ngu n: Tilak 1989, 1994; Ngân Hành th gi i 1993c, 1993e. T ng chi phí công c ng cho giáo d c trong nhi u tr ng h p là không c n thi t vì v i m c chi phí hi n nay có ti m n ng to l n nâng cao hi u qu. i u này có th th y thông qua so sánh n gi n các khu v c khác nhau. Châu Phi là n i có t l tuy n sinh th p nh t trong t t c các khu v c chi phí công c ng cho giáo d c chi m t tr ng trong GNP (4,2%) l n h n so v i ông Á (3,4%) và M La-tinh (3,7%), n i giáo d c ti u h c g n nh ph c p (xem b ng trên cùng c a Hình 3.4). Cho n n m 1990, m t a tr trung bình 6 tu i ông Á hay Trung C n ông và khu v c B c Phi d ki n s c h c h n 9 n m tr ng ph thông. Tuy nhiên, chi phí công c ng cho giáo d c các n c Trung C n ông và B c Phi chi m 5,2% GNP so v i m c ch có 3,4% ông Á. i u này c lý gi i b i m t s khác bi t, nh ng không ph i là t t c do c c u nhân kh u h c. Không có t l lý thuy t thích h p c a GNP hay chi phí công c ng c n phân b cho giáo d c. Tuy nhiên, thành tích giáo d c có th t c nhi u n c v i m c chi phí công c ng t ng t ho c th p h n, c th là làm theo hình m u c a ông Á t p trung chi phí công c ng cho giáo d c các c p th p và

76 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 63 HÌNH 3.4 T TR NG PH N TR M CHI PHÍ GIÁO D C CÔNG C NG TRONG GNP VÀ T NG CHI PHÍ C A CHÍNH QUY N TRUNG NG, 1980 VÀ 1990 Ghi chú: S % là m c trung bình; con s trong ngo c n ch s n c trong khu v c. Ngu n: Kho d li u UNESCO và IMF.

77 TÀI TR CÔNG C NG CHO HI U QU VÀ S CÔNG B NG 64 HÌNH 3.5 QUAN H GI A CHI PHÍ CÔNG C NG CHO GIÁO D C VÀ T L TUY N SINH CHO NH NG NG I TU I 6-23, CÁC N C C L A CH N, 1990 Ngu n: Mingat và Tan t ng hi u qu bên trong các c p ó (B ng 3.5), trong khi d a ch y u vào tài tr t nhân cho giáo d c các c p cao h n. Hình 3.5 so sánh chi phí công c ng cho giáo d c theo t l ph n tr m GNP v i t l tuy n sinh chung c a các n c i n hình. T l tuy n sinh t nh s là th c o t t nh t, nh ng cách so sánh qu c t s d ng t l tuy n sinh chung nh trên s giúp xác nh nh ng n c mà chi phí công c ng t ra t ng i thúc y s hình thành ngu n v n con ng i các c p giáo d c th p. Ví d, k t qu t c Mau-ri-ta-ni và Ma-rôc r t th p m c dù m c chi phí công c ng cho giáo d c cao; nh ng chi phí công c ng cho giáo d c c a h r t không hi u qu so v i các n c Ja-mai-ca, Jordan và Tuyni-di. T ng t, hi u qu Thái Lan và Sê-nê-gan th p so v i Xi-ry. Nh ng so sánh nh v y cho th y chi phí công c ng m t s n c là r t th p so v i m c trung bình qu c t. Ví d, Pa-ra-guay chi phí công c ng t ra t ng i có hi u qu h n so v i Cô-lôm-bi-a và Thái Lan, là nh ng n c t c k t qu t ng t nh ng chi phí công c ng cho giáo d c tính theo t tr ng v i GNP cao g p ôi. Pa-ra-guay có th t ng các thành t u giáo d c b ng cách chi thêm các kho n công c ng cho giáo d c.

78 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 65 B NG 3.5 PHÂN B L I NHU N GIÁO D C ÔNG Á, 1985 T tr ng chi phí công c ng cho giáo d c trong GNP T tr ng chi phí công c ng cho giáo d c ti u h c và trung h c trong GNP T tr ng chi phí cho giáo d c i h c t ngân sách giáo d c T tr ng chi phí cho giáo d c ti u h c và trung h c t ngân sách giáo d c N c H ng Kông 2,8 1, In ônêxia 2,3 2, Nam Hàn 3,0 2, Malaysia 7,9 5, Xingapo 5,0 3, Thái Lan 3,2 2, Ngu n: Ngân hàng Th gi i 1993a. Tài tr cho giáo d c Tình tr ng kém hi u qu và không công b ng c a các kho n chi công c ng cho giáo d c th ng g p là k t qu c a vi c t ng c ng tuy n sinh trong khu v c giáo d c công c ng t t c các c p làm t ng t tr ng c a chi phí công c ng cho giáo d c trong GNP nhi u khu v c, c bi t là do n v chi phí cho m i h c sinh trung h c và sau trung h c cao h n h c sinh ti u h c. (Ch có nh ng ngo i l v t tr ng chi cho giáo d c là M La-tinh và Trung C n ông). Nh ng xu h ng này th ng t ng áp l c i v i ngân sách công c ng vào úng nh ng lúc nhi u n c, c bi t là các n c ông Âu và Châu Phi, ang g p khó kh n v v n tài chính nói chung. H n n a, m t s n c, chính nh ng khó kh n v tài chính do chi phí cho giáo d c ã d n n nh ng v n khó kh n trong kinh t v mô. Ví d, Ke-ny-a chi phí cho giáo d c t ng t 30% ngân sách chính ph n m 1980 lên g n 40% vào n m 1990, ch y u là do tuy n sinh vào các tr ng i h c công t ng g p 4 l n. Trong nh ng n m 80, t tr ng chi phí công c ng cho giáo d c trong GNP c duy trì ho c t ng, t tr ng c a nó trong t ng các kho n chi phí c a chính ph trung ng c ng t ng t t c các khu v c trong th gi i th ba, tr các n c M La tinh có n n kinh t ình tr do n n n (Xem hình 3.4). Chi phí bình quân cho m i h c sinh còn c tr ng h n so v i t ng chi phí m c dù các d li u này h t s c h n ch vì không y và không áng tin c y. Chi phí công c ng th c t cho m i h c sinh b c ti u h c gi m không ch 7 trong 9 n c M La tinh là nh ng n i có d li u mà c 13 trong 20 n c Châu Phi. Chi phí th c t cho m i h c sinh b c trung h c c ng gi m 18% Châu Phi. b c sau trung h c, m c tuy n sinh t ng nhanh chóng cùng v i chi phí th ng xuyên gi m ã

79 TÀI TR CÔNG C NG CHO HI U QU VÀ S CÔNG B NG 66 HÌNH 3.6 M C T NG TUY N SINH I H C VÀ CHI PHÍ CÔNG C NG CHO GIÁO D C I H C PHÂN NHÓM THEO THU NH P, Ngu n: Salmi d n n gi m m c chi phí th c t cho m i h c sinh (hình 3.6), riêng Châu Phi gi m c bi t m nh m c 34%. Ng c l i, trong nh ng n m 80, 13 trong s 14 n c OECD có d li u u t ng chi phí th c t cho m i h c sinh c b c ti u h c l n trung h c, m t n a s n c ó t ng m c chi phí cho b c sau trung h c (Tài tr cho giáo d c Châu Phi 1 994; kho d li u UNESCO). Các bi n pháp t ng hi u qu c a chi phí công c ng cho giáo d c có th s d ng các qu u t có hi u qu h n vào giáo d c. Ví d, n t tr ng c a giáo d c i h c trong chi phí công c ng c a trung ng và chính ph cho giáo d c t n m 1976 n n m 1991 gi m t 21% xu ng 19%, tuy nhiên giáo d c ti u h c v n ti p t c thi u tài tr m c 48% so v i m c 33% giáo d c trung h c. Nh ng phân b l i ó có th v n ch a, và v n c n ph i có thêm các ngu n tài tr khác, c bi t là khi t ng chi phí công c ng cho giáo d c ang gi m. Ví d, Burkina Faso t tr ng c a giáo d c ti u h c trong chi phí cho giáo d c t n m 1980 n 1990 t ng t 23% lên 42% nh ng con s tuy t i l i gi m, do chi phí cho giáo d c gi m t 2,9 xu ng còn 2,3% GNP Trong hoàn c nh ó, m t s n c ch n ph ng án i u ch nh t ng chi phí công c ng cho giáo d c và gi m các ho t ng c chính ph tài tr khác nh qu c phòng và các doanh nghi p nhà n c không hi u qu là nh ng c s có th c i u

80 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 67 HÌNH 3.7 M I LIÊN H GI A CÁC T L SINH VIÊN TUY N M I TRONG GIÁO D C I H C VÀ M C T NG C A TÀI TR T NHÂN, CÁC N C CHÂU Á C L A CH N, KHO NG 1985 a. Ph n ánh t l bù p chi phí theo lo i tr ng ánh giá theo t tr ng c a chung trong tuy n sinh chung Ngu n: Tan và Mingat hành t t h n n u chuy n sang khu v c t nhân. Nh ng n c khác cho r ng các chính sách v mô c a h có kh n ng t ng chi phí cho giáo d c b ng cách t ng các ngu n thu c a chính ph. Chi phí quân s nhi u n c ang phát tri n cao h n chi phí cho giáo d c, t n m 1960 n 1991 t ng g p 4 l n tính theo ng ô-la c nh - t c là g p 2 l n m c t ng thu nh p bình quân u ng i - và ch ít h n m t chút t ng chi phí cho c giáo d c và y t (Mc Namara 1992). U-gan- a ã gi m chi phí quân s t 3,8% GNP n m 1989 xu ng còn 1,5% n m 1992, t ng chi phí cho giáo d c t 1,4% lên 1,7% và y t t 0,5% lên 0,8% (Ngân hàng Th gi i 1994m). M t s bang c a n t ng chi phí cho giáo d c t kho ng 2,5% s n ph m qu c n i c a bang vào gi a nh ng n m 70 lên h n 4% n m Gha-na t ng t tr ng c a giáo d c trong chi phí công c ng t 27% n m 1984 lên 36% n m Không ph i t t c các n c u có th phân b l i các ngu n l c, ch ng h n t quân s, sang giáo d c hay t ng các ngu n thu. M t s n c tìm cách b sung ngu n tài tr công c ng cho giáo d c b ng cách l y t các qu t nhân. Tài tr t nhân có th làm t ng tuy n sinh dù ngu n tài tr c s d ng các tr ng công hay t. Châu Á, chi phí cho giáo d c i h c l y t ngu n thu

81 TÀI TR CÔNG C NG CHO HI U QU VÀ S CÔNG B NG 68 B NG 3.6 CHI PHÍ C A CHÍNH PH VÀ CÁC H GIA ÌNH CHO GIÁO D C KÊNIA THEO B C GIÁO D C, Chính ph H gia ình M c chi phí c B c giáo d c tr c ti p tr c ti p hoàn l i a T ng s Ti u h c 2,63 1,19 0 3,82 Trung h c 0,78 1,26 0 2,04 Tr ng i h c công 0,79 0,06 0,14 0,99 Các kho n khác/không phân b 0,37 1,99 0 2,36 T ng s 4,75 4,50 0,14 9,21 a. C ch cho h c sinh vay ti n. Ngu n: Ngân hàng Th gi i 1994g h c phí c a sinh viên càng l n thì s bù p chung cho c h th ng giáo d c càng cao (Hình 3.7). B n thân s t n t i c a các tr ng ph thông và i h c t nhân thúc y a d ng hoá và t o môi tr ng c nh tranh h u ích cho các tr ng công, c bi t là nh ng b c giáo d c cao. Tuy nhiên, m t s n c c m các tr ng ph thông và i h c t, còn m t s n c khác thì ki m soát các tr ng này quá ch t ch. Vì các tr ng t này th ng ch y u c tài tr t ngu n thu h c phí c a các h gia ình, nên nh ng h n ch trên ây s c n tr ngu n tài tr t nhân cho giáo d c có th thay th cho ngu n tài tr công c ng và cho phép có thêm nhi u h c sinh c tuy n vào các tr ng công. Ví d, I-ran tuy n sinh sau trung h c ã t ng k t khi tr ng T ng h p t nhân Islamic Azad c thành l p n m 1983 và hi n nay có h n hay 40% tuy n sinh i h c. Các h c sinh c a tr ng này tr h c phí, còn h c sinh các tr ng i h c công thì không ph i tr. Thu h c phí c a h c sinh các tr ng công s gây nên nh ng v n khó kh n liên quan n công b ng, hi u qu, ti p c n và thu. N u t t c h c sinh các tr ng công t t c c p u ph i óng m t s h c phí nào ó thì nh ng ng i nghèo s ph i ch u gánh n ng nh t, không khuy n khích c tuy n sinh. Ch h c b ng và m t s h th ng khác c s d ng nh m bù p cho i u này rõ ràng r t khó qu n lý nh ng c p giáo d c th p. b c ph thông trung h c và cao h n có nhi u kh n ng áp d ng ch thu h c phí h n. S chênh l ch gi a t su t l i nhu n cá nhân và xã h i c a giáo d c nói chung s l n h n b c giáo d c i h c so v i giáo d c c b n; ó là do tr c p cho m i h c sinh l n h n so v i thu nh p trong t ng lai (xem b ng 1.1). Có th kh c ph c tình tr ng kém hi u qu này b ng cách thu h c phí c a h c sinh ho c t ngu n thu nh p hi n nay c a gia ình ho c t ngu n thu nh p trong t ng lai nh c ch

82 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 69 vay ti n hay thông qua h th ng thu. Tuy nhiên, ph n l n tài tr cho giáo d c t các h gia ình t p trung nhi u vào các b c th p h n là các b c cao. Ví d, Kê-nia các h gia ình tr kho ng 31% chi phí giáo d c ti u h c và 62% chi phí c a giáo d c trung h c nh ng ch kho ng 20% chi phí c a giáo d c i h c (b ng 3.6).

83 CH NG 4 Nâng cao ch t l ng Ch t l ng c a giáo d c c xác nh b i môi tr ng h c t p và k t qu h c c a h c sinh. M t lo t các chính sách và u vào, c i u ch nh cho phù h p v i i u ki n c th, có th mang l i n n giáo d c nhà tr ng có hi u qu. M c dù ngu n l c ch c h n là có tác ng t i ch t l ng, các công trình nghiên c u và kinh nghi m th c ti n v giáo d c cho th y các chính sách và vi c u t công c ng c ng có th tác ng t i ch t l ng c a giáo d c. Tác ng c a nh ng phát hi n này th ng không c ng d ng vì mô hình ph bi n c a vi c chi tiêu và qu n lý giáo d c c ng nh quy n l i g n v i các mô hình ó. Có th c i thi n k t qu giáo d c b ng b n bi n pháp quan tr ng: (a) xác nh tiêu chu n ho t ng; (b) nh ng u vào h tr cho vi c nâng cao k t qu ; (c) áp d ng chi n l c linh ho t cho vi c cung c p và s d ng các u vào; và (d) theo dõi k t qu ho t ng. Ch ng này s th o lu n v ba bi n pháp u c p nhà tr ng, nh t là b c giáo d c ti u h c. Theo dõi k t qu ho t ng, m t bi n pháp b sung quan tr ng cho ba bi n pháp này, s c th o lu n ch ng 6. Vi c c i thi n ch t l ng c p h c cao h n th ng c x lý b ng c ch tài tr (xem ch ng 10). Xác nh tiêu chu n Các chính ph có th nâng cao ch t l ng c a vi c d y và h c b ng cách xác nh rõ ràng các m c tiêu h c và các tiêu chu n ho t ng cao cho các môn ch y u. Tiêu chu n hoá ã mang l i k t qu tích c c trong h th ng tr ng h c các n c công nghi p nh Ô-xt-rây-lia, Pháp, c, và Nh t b n (xem Tuijnman và Postlethwaite 1994). Tiêu chu n hoá ho t ng có ý ngh a quan tr ng i v i t t c các c p giáo d c nh ng th ng b lãng quên c p ti u h c. nhi u n c, tiêu chu n t i các c p hai và c p ba c th hi n trong các k thi. Nhi u n c ang ti n t i xây d ng các tiêu chu n t i tr ng ti u h c. Ví d, n ã xây d ng tiêu chu n t i thi u i v i vi c h c các môn cho t ng l p c p ti u h c. V i môn toán, h c sinh l p 1 ph i m c t 1 n 20 mà 70

84 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 71 không ph i dùng các d ng c hay hình nh tr giúp; h c sinh l p 4 ph i nh n bi t c và vi t c các ch s t 1000 n (NCERT 1994). Các tiêu chu n h c t p và gi ng d y có hi u qu ph n ánh s nh t trí gi a các cán b gi ng d y chuyên nghi p, các ph huynh, và h c sinh và th ng liên quan t i quá trình chính tr. Ph huynh là nh ng ng i hi u rõ nh t h mong mu n nhà tr ng d y cho con cái h nh ng ki n th c và k n ng gì, trong khi các nhà giáo d c chuyên nghi p có th cung c p k n ng v các m c tiêu phát tri n thích h p và a ra các chi n l c h u hi u t các m c tiêu ó. c p hai và c p ba, nhu c u c a h c sinh v k n ng c n c xem xét t i. h u h t các n c có h th ng tiêu chu n ho t ng h u hi u, s nh t trí là m t ph n c a quá trình xây d ng tiêu chu n. Ch ng trình c i cách giáo d c Gioóc- a-ni, c kh i u b ng m t h i ngh v phát tri n giáo d c ti n hành n m 1987, bao g m c m t ph ng pháp ti p c n có s tham gia c a nhi u ng i vào quá trình xây d ng tiêu chu n. Vi c xây d ng tiêu chu n có th là m t quá trình lâu dài nh ng n c có dân s không ng nh t và có các n n v n hoá khu v c và v n hoá dân t c khác bi t. Vi c phân nh c n th n các môn h c chính và coi ó là tr ng tâm c a vi c xây d ng tiêu chu n ho t ng có th góp ph n gi i quy t các khác bi t gi a các nhóm. M t i m c ng quan tr ng là tránh tình tr ng các tiêu chu n t i thi u tr thành các tiêu chu n t i a giáo viên ph n u (xem Madaus và Greaney 1985) - nh ã tr ng h p Phi-lip-pin. H tr cho các u vào có hi u qu M t khi các m c tiêu h c t p ã c xác nh, k thu t" h c s phát huy vai trò c a mình. Vi c h c t p òi h i ph i có 5 lo i u vào: Kh n ng và ng c h c t p c a h c sinh. Môn h c. Giáo viên n m v ng và có kh n ng d y môn ó. Th i gian h c t p. Các giáo c và h c c c n thi t. Nhi u tài li u cho th y r ng nh ng can thi p nh m t ng c ng c h i h c t p do b t k m t trong các u vào nào s t ng kh i l ng và t c h c t p c a h c sinh, nh t là c p ti u h c và c p hai và trong tr ng h p các u vào ban u th p (xem Lockheed, Verspoor, và các tác gi khác 1991). Các tài li u này c ng c p s a d ng trong các nét c tr ng c a t ng lo i u vào và cách th c cung c p các u vào ó, b t u t gia ình.

85 NÂNG CAO CH T L NG 72 Kh n ng và ng c h c t p c a h c sinh Kh n ng và ng c h c t p c a h c sinh c xác nh b i ch t l ng môi tr ng gia ình và nhà tr ng, tình tr ng s c kho và dinh d ng c a h c sinh, và kinh nghi m h c t p tr c ây c a cha m, k c m c quan tâm c a cha m. Ngu n n ng l c và ng c h c t p chính c a h c sinh là gia ình, thông qua di truy n v gien và vi c cung c p dinh d ng, ch m sóc s c kho, và vi c ng viên. i v i h c sinh mà gia ình không th cung c p các u vào c n thi t, thì có th b sung b ng các ch ng trình tr th và các ch ng trình y t và dinh d ng h c ng. L i ích lâu dài c a vi c can thi p vào các n m m u giáo r t to l n Các công trình nghiên c u so sánh tác ng c a nhà tr ng và nh h ng c a gia ình k t lu n r ng h n 60% s khác bi t trong k t qu h c t p c a h c sinh có th là do s khác bi t v c tính c a cá nhân và c a gia ình (xem Lombard 1994; Bryant và Ramey 1987; Scaeffer 1987; Schweinhart và Koshel 1986). CÁC CH NG TRÌNH TR TH. Các ch ng trình t p trung vào s phát tri n th l c, trí l c và tình c m c a tr em t ng kh n ng c ti p nh n vào tr ng c a các em sau này, c i thi n k t qu h c t p c a các em trong nhà tr ng, và mang l i nhi u l i ích cho t ng ng i và cho xã h i. B ng ch ng c a Bra-zil, n, Pê Ru, Th Nh K và Hoa K cho th y r ng nh ng can thi p khi tr còn nh có th thúc y các em i h c và gi m t l b h c và t l l u ban (xem Beng 1987; Chaturvedi và các tác gi khác 1987; Myers và các tác gi khác 1985; Kagicibasi, Sunar và Bekman 1987, Bamett 1992). Nh ng n m u c a tu i th r t quan tr ng i v i vi c hình thành trí tu, tính cách và hành vi xã h i c a a tr, và các ch ng trình l ng ghép có nh h ng v y t, dinh d ng và t ng c ng. Nh n th c có th giúp các tr trong hoàn c nh khó kh n có kh i u t t nhà tr ng. Các ch ng trình tr th c n theo dõi tình tr ng s c kho c a a tr, h tr v s c kho và dinh d ng khi c n thi t, và cung c p giáo trình h c, t ch c các ho t ng và các ph ng ti n phù h p v i l a tu i khuy n khích s phát tri n nh n th c c a a tr. Các ch ng trình ph i c thi t k thích h p t ng a tr c chú ý t i h ng ngày. Nên t ng c ng s tham gia c a ph huynh và c ng ng (xem Young 1994). Các d án do Ngân hàng Th gi i h tr ang b t u bao g m c các ch ng trình nh v y. Ví d Cô-lôm-bia, m t d án giúp ph n s a ch a nhà c a c a h có th dùng làm n i trông tr c ng ng. M t d án Bô-li-via giúp cho vi c m r ng các nhà tr dùng c s nhà dân cho các khu v c nghèo thành ph và ven ô, và m t d án Mê-hi-cô h tr cho m t ch ng trình giáo d c các b c ph huynh mà i t ng là ng i nghèo b n x nông thôn thu c các bang có thu nh p theo u ng i th p nh t. n h n 12 tri u tr em t 6 tháng tu i n 6 n m tu i ã c nh n các d ch v y t, dinh d ng và giáo d c tr th. CÁC CH NG TRÌNH DINH D NG VÀ Y T. Tình tr ng ói n t m th i, n n suy dinh d ng tri n miên, thi u các vi ch t, các b nh ký sinh trùng và

86 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 73 gi m th l c và thính giác làm gi m kh n ng h c t p c a tr nhà tr ng (xem Levinger 1992; Polhtt 1990). Gi ây ng i ta nh n th y r ng, h u h t tr em có l ch s suy dinh d ng và s c kho kém v n có th h c t p t t nhà tr ng n u nh có các bi n pháp bù p cho nh ng khuy t t t ó c a các em. (X lý nh ng khuy t t t tr m tr ng v s c kho làm thay i n não hay th ch t không th ch a c không ph i là n gi n). i v i nhi u tr em b tác ng b i tình tr ng dinh d ng và s c kho kém, có các bi n pháp can thi p hi u qu, an toàn và t ng i ít t n kém. Trong tr ng h p chi phí cao h n, thì các bi n pháp can thi p có th nh m vào nh ng ng i nghèo khó kh n h n. Tr em b suy dinh d ng th ng xuyên và s c kho kém thì h c kém h n và i h c không u d n n tình tr ng l u ban và b h c. Vi c c p b sung t i tr ng vitamin A, ch t s t, i t và vi c c p ng lo t các lo i thu c t y giun qua nhà tr ng có l là cách hi u qu nh t chu n b cho tr em i h c b ng vi c c i thi n dinh d ng và nâng cao s c kho cho tr. Nh ng bi n pháp này không t n kém và không òi h i ph i ào t o v y khoa, m c dù ph i có c s h t ng phân ph i và h u c n. i v i m t tr em m i n m, chi phí t y giun ch a t i 1,5 ô la, b sung vitamin A d i 0,5 ô la; các viên s t ch ng thi u s t kho ng 2,00 n 4,00 ô la; và i t d i 0,5 ô la (xem Bundy và các tác gi khác 1990, Ngân hàng Th gi i 1994c). Vi c l ng ghép các ch ng trình có th gi m chi phí thêm n a, và các ch ng trình giáo d c c thi t k thay i các thói quen v dinh d ng và y t nh t nh hay t ng c ng ki n th c c a h c sinh có th h tr thêm và duy trì các bi n pháp can thi p ng n h n này. Tr em kém v th l c và thính giác có th c phát hi n v i chi phí không áng k b ng cách s d ng các b ng o th giác và cách th thính giác. Sau ó có th cung c p kính eo m t và máy nghe i c, hay ít nh t thì giáo viên c ng có th x p cho các em này ng i phía trên hay có các bi n pháp giúp khác. Tình tr ng ói n t m th i s tác ng n kh n ng chú ý c a các em và vì v y tác h i t i vi c h c c a các em. Nhi u chính ph ã h tr cho các ch ng trình cung c p th c n v i quy mô l n và t n kém t i nhà tr ng. Các ch ng trình này có th tr nên hi u qu h n b ng cách h ng cho ng i nghèo, b ng cách cung c p b a n sáng hay n quà tr c khi n tr ng h n là các b a n n ng vào cu i ngày, và b ng cách ch n l a các lo i th c n hàm l ng cao hay gi u các vi ch t dinh d ng c b n. Ngày càng nhi u d án do Ngân hàng h tr c xây d ng c i thi n ch t l ng giáo d c ti u h c thông qua các bi n pháp can thi p v dinh d ng và y t t i nhà tr ng. M t d án Bra-zil ã h tr vi c nâng cao ch t l ng c a ch ng trình b a n t i nhà tr ng, sàng l c h c sinh theo tình tr ng s c kho và dinh d ng, a vi c h ng d n v y t và dinh d ng vào ch ng trình gi ng d y, và ti n hành các ch ng trình th nghi m c p vitamin A và ch t s t nhà tr ng. M t d án Ghi-nê ang phát tri n m t ch ng trình qu c gia v t y giun và b sung i t các nhà tr ng. M t d án khác C ng hoà ô-mi-níc ang h tr cho vi c th c hi n m t ch ng trình cung c p b a n ph t i nhà tr ng các vùng thành th nghèo, h

87 NÂNG CAO CH T L NG 74 tr cho vi c o chi u cao cho h c sinh l p m t trên c n c, m t cu c kh o sát v tình tr ng thi u vi ch t, và các ch ng trình th nghi m v h tr vitamin A và viên s t t i nhà tr ng. GIÁO TRÌNH. Giáo trình xác nh ra các môn h c và h ng d n chung v t n su t và th i gian gi ng bài. Trong m t s tr ng h p, có giáo án ch nh rõ ph i d y nh ng gì và ánh giá nh ng gì. Giáo trình và giáo án c n c liên k t ch t ch th c hi n các tiêu chu n và các bi n pháp v k t qu. Th ng thì giáo trình bao g m ít môn h c h n các c p th p và nhi u môn h n các c p h c cao. c p ti u h c, trên ph m vi qu c t, có s gi ng nhau trong vi c t ng i nh n m nh vào kho ng 8 môn h c chính; các môn c, vi t và toán chi m kho ng 50% tr ng tâm c a giáo trình (xem Benavot và Kamens 1989). i v i t ng môn h c, ph m vi n i dung, trình t và vi c giãn cách các tài có th khác nhau nhi u gi a các n c. c p hai, các n c khác nhau v s môn h c, v s cân i gi a các môn chung và các môn chuyên, v vi c ch nh các môn b t bu c và các môn t ch n và v trình t các môn. Ph m vi c a s khác bi t gi a các h th ng giáo d c t ng i thành công cho th y rõ ràng không có m t giáo trình duy nh t nào thích h p cho t t c hay h u h t các n c có thu nh p th p và thu nh p trung bình. S khác bi t ch ng gi a các n c hay trong t ng n c là h qu c a s khác bi t v m c tiêu k t qu, v lý thuy t gi ng d y và v i u ki n c a a ph ng. Nh ng khác bi t này có th tác ng n vi c l a ch n môn gi ng d y, vi c l a ch n th i i m gi ng d y và th i h n gi ng d y. Ví d, các tr ng Brun- i dành ít gi cho gi ng d y trên l p và chú tr ng nhi u h n n ngôn ng và môn toán h n các tr ng Key-nia, n i mà n m h c dài h n và giáo trình g m nhi u môn h n và chú tr ng vào các môn khoa h c (xem Eisemon và Schewille 1991; Eisemon, Schewille và Prouty 1989). Nh t B n, môn toán h c h u h n k c th ng kê, c d y l p 6 và môn ti n s h c và s h c c d y l p 7-9; M các môn này c d y l p 11 và 12. M t s khác bi t khác v giáo trình là không có ch nh: s khác bi t gi a giáo trình chính th c và giáo trình c th c s gi ng d y tr ng. S khác bi t này có hai lý do chính: nhi u n c, các h th ng giáo d c, tr ng và l p không có kh n ng cung c p nh ng i u ki n c b n cho vi c h c t p: nh giáo viên có th d y các môn c n thi t, th i gian h c t p, và các giáo c và h c c c n thi t. Th hai, các i u ki n khuy n khích (hay không khuy n khích) có th tác ng n s gi d y và h c c a giáo viên và h c sinh nhà tr ng và s chú ý t i các môn h c. Chi phí v c h i m t i c a h c sinh và giáo viên là y u t không khuy n khích quan tr ng nh t i v i vi c duy trì các tiêu chu n chính th c v th i gian gi ng d y. T l h c sinh b h c Gha-na t m c cao nh t khi các chi phí tr c ti p và gián ti p do vi c h c sinh n tr ng gây ra cho các gia ình là l n nh t - chi phí tr c ti p là l n nh t trong th i gian ói kém và chi phí gián ti p là l n nh t vào các mùa nông. Gia-mai-ca, tình tr ng không n

88 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 75 l p c a h c sinh cao nh t vào các phiên ch. Tình tr ng giáo viên b d y có th x y ra khi giáo viên làm nhi u vi c hay ph i i ng xa n l p. Vi c thi tuy n ã khuy n khích vi c b qua m t s môn t o i u ki n thu n l i cho các môn ph i ki m tra. Ví d, Gia-mai-ca, h c sinh l p 5, l p 6 ã dành l ng th i gian không thích h p h c các b ng t v ng và gi i các bài toán chu n b cho k thi tuy n chung vào c p hai, mà không ch u h c các môn tr ng c p m t không ph i thi. Vi c phát tri n vai trò v gi i c a tr ch u tác ng c a nhi u khía c nh c a môi tr ng nhà tr ng nh giáo trình và tài li u gi ng d y. Trong khi h u h t các n c có giáo trình qu c gia nh m làm cho nam n h c sinh ti p c n v i cùng các môn h c, thì nhi u tr ng ã a ra các ch ng trình h c có phân bi t v gi i. nhi u n c, thông th ng các môn toán, khoa h c và c khí có nhi u h c sinh nam h n, trong khi các môn gia chánh l i nhi u h c sinh n h n. N sinh có th t k t qu th p trong các môn thi n ng v s li u, do ó làm gi m hy v ng c a các em trong con ng h c hành (xem Martin và Levy 1994). Giáo trình thiên v các k n ng c tr ít ti n cho ph n nh may vá, an lát, và ngh th ký c ng có th nh h ng m nh t i c h i làm vi c trong t ng lai c a các em gái b ng cách h n ch kh n ng ti p c n v i nh ng vi c l ng cao h n (xem Herz và các tác gi khác 1991). nhi u n c, sách giáo khoa và các tài li u gi ng d y khác có tính thiên v v gi i rõ r t, m t ph n là nh ng ng i th ng, y u hèn và ch thích h p v i các vai trò truy n th ng mà thôi. Ng c l i, nam gi i c phác ho là nh ng ng i thông minh, và có kh n ng làm vi c trong nhi u l nh v c lý thú và béo b (xem khung 4.1). Nh ng thông i p này có th c ng c thêm nh ng hình m u tiêu c c, không khích l n sinh t xem mình là nh ng h c sinh t t, và c ng thông minh hay c ng có kh n ng theo u i b t k ngh nghi p nào ngoài s ngành ngh truy n th ng kia (Herz và các tác gi khác 1991). Nhi u giáo trình ti u h c có quá nhi u môn h c, do ó làm gi m b t th i gian cho vi c d y các k n ng c b n v ngôn ng và s h c, h n n a, nhi u giáo trình yêu c u ph i d y nhi u ngôn ng (ti ng m, ngôn ng dùng gi ng d y c a qu c gia hay khu v c, ngôn ng ph thông, vân vân). N u vi c gi ng d y trong m y n m u dùng ti ng m c a a tr thì vi c h c s hi u qu h n và ti t ki m c th i gian. Ph ng pháp này cho phép h c sinh làm ch c ngôn ng th nh t và phát tri n c nh n th c c n thi t h c ngôn ng th hai (xem Dutcher 1994). Khi a tr làm ch v ng ch c c ngôn ng th nh t thì ngôn ng qu c gia, ngôn ng vùng hay ngôn ng ph thông có th c h c trong nh ng n m cu i c a ti u h c chu n b cho c p hai. Tuy nhiên, vi c xây d ng sách giáo khoa b ng ti ng m có th làm t ng chi phí giáo d c.

89 NÂNG CAO CH T L NG 76 KHUNG 4.1: S THIÊN V V GI I TRONG SÁCH GIÁO KHOA T gi a nh ng n m 70, áp l c c a ph huynh i v i các nhà xu t b n ã gi m b t s thiên v v gi i trong sách giáo khoa các n c công nghi p, nh ng các n c ang phát tri n không thay i bao nhiêu (xem Stromquist 1994). M t công trình nghiên c u D m-bia cho th y trong khi các sách giáo khoa th ng xuyên xem các ho t ng c a nam gi i là áng khâm ph c, thì ph n, n u c c p n, c m t trong các vai trò gia ình và phác ho là ngu xu n, ng c ngh ch và th ng (xem Hyde 1989). M t tài li u phân tích v sách giáo khoa c a chính ph và sách giáo khoa th ng m i C t-xta-ri-ca n m 1985 cho th y 75% hình nh là nam gi i và 25% là n gi i. Nam gi i th ng xu t hi n là nh ng nhân v t l ch s, theo u i các ho t ng trí óc hay làm vi c trong nông nghi p, trong khi ph n th ng xu t hi n trong các công vi c n i tr và ch m sóc con cái. Trong m t câu chuy n, m t ng i ph n nghèo làm ngh bán rong trên ng ph ã ánh r i thúng hàng c a mình khi ang m i suy t v các k ho ch t ng lai. Nh ng l i v n kèm theo hình nh ó vi t: L ra ng i ph n này nên làm gì thay vì t ng t ng ra các kh n ng v t ng lai?- hàm ý v h qu tiêu c c c a s t ng t ng c a ph n? T ó, C t-xtari-ca ã xu t b n m t lo t sách m i nh m gi m b t tình tr ng thiên v v gi i (xem Gozalez-suarez 1987; Loockheed, Verspoor và các tác gi khác 1991). S sai l ch nh v y trong cách phác ho nam gi i và ph n trong sách giáo khoa có các vùng và các n n v n hoá, ví d Côlôm-bia, Ai C p, n, Ku-oét, Li-b ng, Qua-ta, A-r p Xê-út, Tuy-ni-di và Y-ê-men (xem Lockheed, Verspoor và các tác gi khác 1991, Stromquist 1994). V n ngôn ng - kh n ng nói, c, hay vi t m t hay nhi u ngôn ng - là m t m t quan tr ng c a v n nhân l c. Vi c xây d ng v n ngôn ng b t u r t s m, v i vi c phát tri n kh n ng nói ti ng m. Vi c phát tri n v n ngôn ng trong ti ng m ti p t c di n ra nhà tr ng và ngoài xã h i. Tuy nhiên, ti ng m c a h u h t các nhóm thi u s không ph i là ti ng ph thông c a c n c. Không nói c ti ng ph thông có th h n ch c h i h c hành, kh n ng di chuy n vi c làm và thu nh p và gi m kh n ng thoát kh i ói nghèo c a con ng i. Vì v y, có ng c khuy n khích trong th tr ng lao ng i v i vi c h c ti ng m (xem Chiswick 1991; Chiswick và Miller 1995). Trong khi giáo trình ti u h c t ng i ng nh t các n c, giáo trình c p hai l i khác nhau v th i gian (t hai t i sáu n m), trong vi c s d ng các ch ng trình t i ch, trong vi c phân lo i gi a các ngành h c (khoa h c, s ph m, d y ngh v.v) và trong s các khoá gi ng d y (t 10 n 200). Vi c gi ng d y khoa h c và d y ngh ã gây ra nh ng v n c bi t ph c t p vì t m quan tr ng và chi phí c a các môn ó mà ng i ta nh n th c c. Giáo d c khoa h c quan tr ng i v i vi c phát tri n kinh t và ngày càng c l ng ghép vào giáo trình gi ng d y. Vi c giáo d c v khoa h c c p cao h n òi h i ph i có phòng thí nghi m và thi t b t ti n, và vi c ào t o giáo viên trong l nh v c này r t t n kém. Nhi u n c coi toàn b vi c giáo d c khoa h c c p hai và c p ba là giáo d c khoa h c c p cao và h n ch vi c ti p c n v i giáo d c khoa h c. Ví d Phi-lip-pin, môn khoa h c ch c gi ng d y

90 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 77 tr ng c bi t. Tuy nhiên, nh các n c thu c t ch c OECD nh n th y r ng vi c gi ng d y trên c s phòng thí nghi m không quan tr ng i v i vi c giáo d c khoa h c b c ti u h c và c p hai. M t khi vi c s d ng phòng thí nghi m b gi m i hay b hoàn toàn thì chi phí c a giáo d c khoa h c không còn cao h n nhi u so v i các môn khác, nh kinh nghi m c a an M ch ã ch rõ. i u này có ngh a là vi c gi ng d y m t môn c b n không òi h i ph i b h n ch vì lý do chi phí. H c sinh c p th p v n c n làm vi c v i các h c c n gi n và ph i xem xét các hình v b i vì các em c n c h tr nhi u h n v m t khái ni m so v i h c sinh l n h n. Kh n ng k thu t và h c ngh s c truy n bá m t cách t t nh t n i th c hành, sau khi ã c h c lý thuy t c b n. Khu v c t nhân nên tham gia tr c ti p vào vi c cung c p, tài tr và qu n lý vi c ào t o ngh. c p hai, vi c ào t o ngh và giáo d c ph thông g n bó v i nhau, và các môn khoa h c, k thu t, toán và ti ng Anh c b sung vào giáo trình d y ngh và ch ng trình gi ng d y c p hai ngày càng c a thêm vào các môn k thu t c b n. S liên k t này v n ch a c ánh giá v khía c nh k t qu c a th tr ng lao ng. Tuy nhiên, i u này phù h p v i xu h ng thay i nhanh chóng c a th tr ng lao ng v i s quan tâm ngày càng nhi u h n t i kh n ng ào t o c a lao ng. Vi c này c ng nh t quán v i nh ng so sánh tr c ây mà nh ng so sánh ó ch ng t r ng t l l i nhu n v xã h i c a vi c ào t o ngh r t chuyên sâu c p hai th p h n so v i giáo d c ph thông c p hai, ch y u vì chi phí c a nó cao h n nhi u (xem Psacharopoulos 1989). Các chính sách c i cách giáo trình th ng t p trung vào vi c thay i các giáo trình có ch nh tr c: các lo i ch ng trình gi ng d y, trình c a các ch ng trình ó và th i gian gi ng d y c a các ch ng trình. Ví d, Ma-la-uy a ch ng trình s c kho vào r t s m t l p 2, và cu c c i cách giáo trình và c c u c a Kê-nia gi a nh ng n m 80 a ra m t s môn h c m i, a s môn ph i thi vào cu i c p ti u h c lên 13. Tuy nhiên, c i cách ch ng trình gi ng d y ch t p trung vào s a i các khoá h c và th i khoá bi u mà không chú ý thích áng n i u ch nh ch t l ng, chính sách, tài li u h ng d n, th c t gi ng d y và nh ng khuy n khích do ki m tra sát h ch t o nên thì nhi u kh n ng s không mang l i hi u qu cao. Nhi u n c ã thông qua chính sách c i cách gi ng d y hai nhánh. Th nh t, xác l p các tiêu chu n gi ng d y và ánh giá k t qu th c hi n thông qua các k ki m tra hay ánh giá qu c gia. Hai là, khuy n khích a nh ng thay i v tài li u, ph ng pháp gi ng d y, phân b th i gian cho phù h p v i t ng a ph ng vào ch ng trình gi ng d y chung. Ví d, Ke-ni-a có ch ng trình gi ng d y qu c gia, nh ng các tr ng t quy t nh ngôn ng gi ng d y 4 c p ti u h c u tiên. B Giáo d c n phát tri n m t ch ng trình gi ng d y d a trên kh n ng, xung quanh thuy t m c gi ng d y t i thi u, nh ng các bang và vùng a ph ng ch u trách nhi m i u ch nh tài li u gi ng d y và ào t o giáo viên cho phù h p v i i u ki n a ph ng.

91 NÂNG CAO CH T L NG 78 Nh ng u vào nào là c n thi t? Các ph ng án chính sách và th c ti n r ng rãi c l a ch n cho phù h p ch ng trình gi ng d y c a a ph ng có th làm cho giáo d c có hi u qu. các n c có thu nh p trung bình và th p, c i m c a tr ng và l p h c ch quy t nh 40% s chênh l ch trong thành tích h c t p; ph n còn l i, nh ã c ghi nh n trên, ph thu c vào c i m ngu n g c c a cá nhân và gia ình, th ng không tu thu c vào nh ng can thi p c a tr ng. Nh ng nghiên c u t ng quan h c t p g n ây các n c có thu nh p trung bình và th p cho th y nh ng y u t có hi u qu lâu dài nh t là ki n th c c a giáo viên i v i môn h c, th i gian gi ng d y, sách giáo khoa và tài li u h ng d n (Fuller và Clark 1994; Lockheed, Verspoor và nh ng ng i khác 1991; Habison và Hanushek 1992; Velez, Schiefelbein và Valenzuela 1993). Nh ng u vào lo i này ph i c u tiên c p kinh phí cao nh t. Tuy nhiên, s k t h p chính xác các u và t m quan tr ng t ng i c a chúng i v i m t tr ng nh t nh khác nhau r t xa tu thu c vào các i u ki n c a a ph ng. Ví d, m t nghiên c u g n ây v thành tích c a môn c 25 n c (Postlethwaite và Ross 1 992) cho th y trong s 56 u vào c kh o sát, ch có 11 giúp cho vi c h c ít nh t 3 trong s 4 n c ang phát tri n c nghiên c u (Hung-ga-ri, In- ô-nêxi-a, Tri-ni-dat và To-ba-go, và Vê-nê-zu-ê-la). nhi u n c, các h th ng giáo d c ã có th c ti n u t vào nh ng u vào giúp t ng kh n ng ti p c n (ví d, tuy n thêm giáo viên nh m m c ích gi m s l ng h c sinh trong m i l p) thay cho các u vào mang l i hi u qu b n i trong vi c t ng c ng h c t p (Hanushek). Tuy nhiên, do các l p h c thu nh l i và l ng c a giáo viên t ng h n d a trên c s kinh nghi m và các tiêu chu n chính th c, nh ng u vào này ít c nh c n trong các tài li u nghiên c u và vì v y nhi u kh n ng không c u tiên (Hình 4.1). Ngoài ra, nh ng u vào t n kém, ch ng h n nh phòng thí nghi m, không có hi u qu. KI N TH C VÀ K N NG C A GIÁO VIÊN. Ki n th c môn h c c a giáo viên c ng nh k t qu c a ch ng trình ào t o tr c nghi p có nh h ng m nh m và th ng xuyên n k t qu h c t p c a h c sinh. Nh ng giáo viên n m v ng ki n th c môn h c, có kh n ng ngôn ng ngh nghi p vi t và nói s ào t o c nh ng h c sinh t c k t qu h c t p cao h n (Loopkheed, Verspoor và nh ng ng i khác 1991; Habison và Hanushek 1992 v Bra-zin, Ross và Postlethwaite 1989 v In- ô-nê-xi-a, Warwick và Reimers 1992 v Pakis-tan; Bashir 1994 v n ). c Bra-zin và Pa-kis-tan, ki n th c c a giáo viên v môn d y và trình giáo d c chính th c nh h ng n k t qu h c t p c a h c sinh nhi u h n ào t o tr c khi ra công tác. b c ti u h c, nghiên c u cho r ng nhi u n c m c ki n th c thích h p chung là ch a. Ví d, n không n m t n a s giáo viên l p 4 có th tr l i úng 80% s câu h i ki m tra ki n th c toán l p 4 (Bashir 1994). Có th c n i u ch nh ch ng trình giáo d c tr c nghi p nh m nh n m nh ki n th c tr ng tâm c a môn h c. Liên

92 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 79 HÌNH 4.1 CÁC Y U T QUY T NH VI C H C T P CÓ HI U QU C P TI U H C Ghi chú: Các nghiên c u c ti n hành 25 n c Ngu n: Fuller và Clark quan n ki n th c c a giáo viên i v i môn h c là ki n th c s ph m c a h. M c dù không có th c ti n gi ng d y c th nào có hi u qu m i n i, nh ng giáo viên có k n ng gi ng d y t ra có hi u qu h n nh ng giáo viên có k n ng h n ch h n. Chi n l c hi u qu nh t m b o giáo viên có ki n th c c n thi t v môn d y là tuy n nh ng giáo viên c ào t o thích h p và có ki n th c ã c ánh giá. ánh giá k t qu h c c a giáo d c i h c - k c ào t o giáo viên - là r t quan tr ng vì nó nh h ng c n giáo d c ti u h c và trung h c. Trong th c t, ki n th c môn d y c a giáo viên th ng xuyên c ki m tra b c trung h c và sau trung h c, còn ti u h c thì không. Có r t ít ngo i l nh Mê-hi-cô, khi ki n th c c a giáo viên liên quan n vi c tr phí t t c các c p giáo d c. Harbison và Hanushek (l992) d a trên nghiên c u c a h v Bra-zin và các n c khác, cho r ng c n ki m tra giáo viên v i qui mô qu c gia. T i thi u, vi c tuy n ch n giáo viên ti u h c và trung h c ph i c ti n hành t ng t vi c tuy n ch n giáo viên i h c t c là h u nh hoàn toàn d a vào ki n th c môn h c nh Pháp và Nh t là nh ng n i vi c tuy n ch n c ti n hành k l ng. Ch ng trình ào t o c thi t k t t, liên t c c khi ã ra công tác là chi n l c th hai nh m t ng c ng ki n th c môn d y và kinh nghi m s ph m

93 NÂNG CAO CH T L NG 80 liên quan c a giáo viên. Các y u t ã c th a nh n có hi u qu trong ào t o t i ch c bao g m ti p c n v i các h c thuy t và k thu t m i, gi i thi u ng d ng c a chúng và giáo viên a vào th c ti n, ph n h i t giáo viên và d y kèm ngoài gi (Joyce và Shower 1985, 1987, 1988; Joyce Hersh và Mckibbin 1983; Joyce 1991). Nh các y u t này cho th y, ào t o t i ch c s có hi u qu nh t n u giáo viên g n tr c ti p v i th c t trên l p h c (Walberg 1991; Nitsaisook và Anderson 1989) và do nh ng giáo viên ng u h ng d n (Raudenbush, Bhumirat và Kamali 1989). Hi u qu c a ào t o t i ch c i v i thành tích c a h c sinh ã c th hi n trong ch ng trình Escuela Nueva Cô-lôm-bi-a (Colbert, Chiappe và Arboleda 1993), trong giáo d c xã h i Philip-pin (Lookheed, Fonacier và Bianchi 989) và d y toán Bôt-xa-na (Fuller, Hua và Snyder 1994). Các ch ng trình giáo d c t i ch c (và tr c ho t ng ngh nghi p) t xa c bi t có hi u qu h n v m t chi phí so v i nh ng ch ng trình ào t o t i ch. Ví d, Sri-lan-ca các ch ng trình ào t o t xa kéo dài n 4 n m ti t ki m chi phí h n ch ng trình ào t o t i ch hai n m tr ng i h c hay s ph m nh ng 5 l n (Nielsen và Tatto 1991). Bôt-xa-na, ào t o t i ch c là bi n pháp hi u qu h n nâng cao thành tích so v i các bi n pháp gi m s l ng h c sinh m i l p hay cung c p b sung các tài li u tham kh o (Fuller, Hua và Snyder 1994). TH I GIAN. T ng s th i gian h c th c t liên quan m t thi t v i thành tích t c. u t nhi u th i gian h n cho ch ng trình h c s t ng c ng vi c h c và gi m b t chênh l ch trong k t qu h c (Stevenson và Baker 1991; Mcknight 1971). M c th i gian trung bình qu c t c a m t n m h c là 880 gi d y/n m b c ti u h c. Tuy nhiên, n m h c chính th c c a b c ti u h c các n c có thu nh p trung bình và th p ng n h n các n c công nghi p phát tri n. Ngoài ra, s gi h c tr ng c a h c sinh các n c có thu nh p trung bình và th p, th p h n nhi u so v i các n c OECD, ây là h u qu c a vi c ngh d y b t th ng, s v ng m t c a giáo viên và h c sinh, gi h c b t quãng vì nhi u lý do khác nhau (Lockheed, Verspoor và nh ng ng i khác 1991). Chi n l c th nh t t ng th i gian d y là kéo dài n m h c chính th c, n u n m h c chính th c gi m áng k d i m c thông th ng. Tuy nhiên, không có m b o nào v vi c các tr ng s th c hi n úng n m h c chính th c, c bi t n u nh không t o i u ki n phù h p v i hoàn c nh c a a ph ng có th nh h ng n s tham gia c a giáo viên và h c sinh. nhi u n c, các tr ng và khu v c c l p ch ng trình d y theo ngày, tu n, hay n m cho phù h p v i nhu c u thay i do th i ti t, mùa màng nông nghi p, ngày l tôn giáo và công vi c c a tr em gia ình. Chi n l c này t ra có hi u qu c i v i các ch ng trình giáo d c c b n không chính th c l n các ch ng trình chính th c c Ngân hàng Th gi i h tr B ng-la-desh, Cô-lôm-bi-a, C t-xta-ri-ca và ê-qua- o. Chi n l c th hai t ng th i gian h c b ng cách cho bài t p v nhà - m t bi n pháp r t hi u qu các n c OECD.

94 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 81 GIÁO C VÀ CÔNG NGH. Các tài li u gi ng d y bao g m toàn b giáo c, t viên ph n cho n máy vi tính. Sau b ng en và ph n, sách giáo khoa là thông d ng nh t và là tài li u gi ng d y quan tr ng nh t h u h t các n c. S l ng giáo c c a t t c các b c giáo d c các n c có thu nh p trung bình và th p khá h n ch, c bi t là b c ti u h c. m t s n c, sách giáo khoa, các tài li u in n khác, b ng cat-xet, phim, ài, vô tuy n truy n hình và máy vi tính do th vi n cung c p (Lockheed, Middleton và Nettleton 1991). Cung c p tài li u c tham kh o óng vai trò c bi t quan tr ng nâng cao thành tích môn c vì c t nguy n và s d ng th vi n k t h p v i giáo viên gi ng d y có quan h m t thi t n k t qu môn c (Lundberg và Linnakyla 1992, Postlethwaìte và Ross 1992). Xem t m quan tr ng c a th vi n hình 4.1. H u nh m i nghiên c u v sách giáo khoa các n c có thu nh p trung bình và th p u cho th y sách giáo khoa có tác ng tích c c n thành tích c a h c sinh (Heyneman, Farrel và Sepulveda Stuardo 1978, Fuller và Clark 1994). Ngoài ra, d y qua ài cho th y có tác ng tích c c và ti t ki m chi phí i v i thành tích các môn toán, xã h i và ti ng Anh b c ti u h c Bô-li-vi-a, Hông- u-rat, Lê-xô-thô và Pa-pua New Ghi-nê (Tilson 1991). Các công ngh m i óng vai trò t ng c ng hi u qu giáo d c thông qua các ph n m m giúp t ng c ng hi u qu h c t p c a h c sinh và thông qua nh ng bi n pháp m i cung c p h ng d n và ngu n giáo d c n t ng l p dân chúng ch a c ph c v y. Máy vi tính giúp t ng thành tích và quan i m c a h c sinh t t c các b c giáo d c (Thompson, Simonson và Hargrave 1992), và nh ng th nghi m qui mô nh gi ng d y trên c s máy vi tính ã c th c hi n m t s n c thu nh p trung bình và th p, trong ó có Chi-lê, Mê-hi-cô và Phi-lip-pin. các n c công nghi p phát tri n, công ngh ang c k t h p i m i các b c ti u h c và trung h c nh m t ng hi u qu gi ng d y. Các h th ng ph o ki n th c, CD-ROM, a thông tin và nh ng ng d ng khác ã nâng cao thành tích h c t p c a h c sinh t t c các môn (Sivinkachala và Bialo 1994), t ch ng trình ban u cho tr n các l p chu n b vào i h c. K thu t truy n thanh và m ng cho phép giáo viên chuyên môn (nh giáo viên ti ng Nh t hay ti ng Nga) và các ngu n giáo d c (nh các th vi n n i m ng) v t qua c nh ng gi i h n truy n th ng c a l p h c và tr ng. Giáo viên có th liên l c v i h c sinh qua vô tuy n n i m ng, truy n hình n i m ng, máy vi tính n i m ng, b ng tin máy tính, h th ng truy n ti ng nói và d li u, và th i n t. H th ng truy n d n bao g m v tinh, máy vi sóng, cáp quang, h th ng cáp truy n hình và máy vi tính n i v i m ng a ph ng và qu c t. b c giáo d c sau trung h c, công ngh có th thay th giáo viên, ít nh t là ph n nào. Ví d, các khoá thông tin và i h c m có th giúp gi m chi phí. Công ngh v tính và máy vi tính cho phép các khoá h c ch t l ng cao có th c truy n d n tr c ti p n n i làm vi c, ph i h p v i nh ng công ty mong

95 NÂNG CAO CH T L NG 82 mu n nâng cao trình nhân viên c a mình. H c sinh có th ti t ki m c ph n l n th i gian n tr ng và quay v và không b m t thu nh p vì ph i b gián o n công vi c ang làm h c l y b ng cao h n. Ví d, Hoa K, Tr ng T ng h p Công ngh Qu c gia h ng n m cung c p 1000 khoá h c ào t o th c s thông qua v tinh n h c sinh ào t o th ng xuyên và ti p t c. Tr ng t ng h p này bao g m 43 tr ng i h c chính th c và h n 200 công ty (Tr ng T ng h p Công ngh Qu c gia 1994). Mô hình này c nhân b n cung c p giáo d c t xa cho các n c công nghi p phát tri n l n các n c ang phát tri n. K c các n c công nghi p phát tri n, nhi u ch ng trình s d ng công ngh giáo d c v n ang giai o n thí i m và ph thu c vào ngu n tài tr. Chi phí ban u th ng cao, và chi phí cho vi c t ng thêm nh ng ng i s d ng b sung th ng th p, nh ng t t c các chi phí liên quan ch t ch n các c tính c a công ngh cá nhân, n ch t l ng và s hi n di n c a c s h t ng vi n thông a ph ng. Nh là nguyên t c, các ch ng trình này ph thu c vào m ng vi n thông áng tin c y, ch t l ng cao th ng hi m th y các n c ang phát tri n. K c nh ng n i các ch ng trình này kh thi v m t k thu t, các n c có thu nh p trung bình và th p có th thi u kinh nghi m s ph m và s h tr k thu t c n thi t th c hi n thành công. Nhu c u s d ng các ngu n hi m b sung cho các tài li u gi ng d y và c i ti n các ch ng trình giáo d c hi n hành, k t h p v i thi u s h tr t ch c và thông tin v nh ng công ngh thích h p, c n thi t và ti t ki m chi phí, ã làm h n ch vi c s d ng r ng rãi công ngh giáo d c tiên ti n nhi u n c có thu nh p trung bình và th p. Th t b i trong vi c s d ng y công ngh này d n n r i ro làm t ng h n n a s chênh l ch gi a nh ng n c này v i các n c công nghi p phát tri n. Ngân hàng Th gi i h tr các n c thi t k, in n và phân ph i sách giáo khoa " nhà". Các d án c a Ngân hàng Th gi i hi n nay th ng bao g m tài tr cho sách giáo khoa chi m 6% trong toàn b chi phí cho giáo d c trong nh ng n m tài chính , so v i 3% th p k tr c. H tr sách giáo khoa hi n c chia thành các ch c n ng phát tri n, s n xu t, phân ph i và s d ng sách. Phát tri n sách giáo khoa c n g n ch t v i phát tri n ch ng trình gi ng d y. S n xu t và phân ph i t t nh t nên giao cho khu v c t nhân, nh ng chính ph c n h tr v i các chính sách mua và bi n pháp m b o ch t l ng. S d ng hi u qu sách giáo khoa còn bao g m c ào t o giáo viên s d ng sách m i và h ng d n cho giáo viên. M t s chính ph còn cung c p tài li u h ng d n nh b n treo t ng, trò ch i, m u gi i ph u, và các tài li u khoa h c. Ví d Mêhi-cô, nh ng tài li u ó c cung c p theo hai d án h tr giáo d c ti u h c n i ti p nhau c a Ngân hàng Th gi i, nh ng tài li u c chu n b theo d án th hai c c i ti n trên c s kinh nghi m c a d án th nh t.

96 KINH NGHI M VÀ NH NG NHI M V TR C M T 83 Linh ho t trong cung c p các u vào t ra các tiêu chu n và h tr nh ng u vào có hi u qu là r t quan tr ng nâng cao thành tích h c t p. Th m chí i u quan tr ng h n n a là cho a ph ng c t quy t nh cách th c k t h p và qu n lý các u vào c a các tr ng ph thông và c s giáo d c khác. Chính ph có th h tr cho s linh ho t ó b ng bi n pháp cung c p các u vào và khuy n khích nh ng i u ki n ã c ch ng minh có th thúc y s h c t p c a h c sinh. V nguyên t c, các chính ph áp d ng hai chi n l c cung c p u vào cho các tr ng ph thông và c s giáo d c u vào không có tính ch t gây c n tr. Chi n l c th hai là cung c p chuy n giao ngân sách cho các tr ng và c s khác mua nh ng gì c n thi t v i i u ki n c tr ng c a a ph ng. Không m t t p h p u vào nào c coi là "hi u qu nh t" hay ti t ki m chi phí nh t cho t t c các tr ng hay cho m i i u ki n hi n hoàn c nh c th. Cán b nhân viên nhà tr ng bi t rõ nh t các i u ki n c th c a nhà tr ng và s là nh ng ng i l a ch n t t nh t m t t p h p u vào thích h p nh t. K c khi cán b nhân viên c a tr ng không c quy n s d ng ngân sách, hi u bi t c a h v nh ng i u ki n c th c a tr ng c ng có th c s d ng hình thành m t t p h p u vào phù h p v i i u ki n a ph ng. Ja-mai-ca, Ngân hàng Th gi i ang h tr m t ch ng trình c i cách giáo d c trung h c toàn di n bao g m i u ch nh ch ng trình gi ng d y cho l p 7 n l p 9, ào t o giáo viên v các m c ích c a ch ng trình gi ng d y, cung c p giáo c và công ngh th c hi n ch ng trình gi ng d y và ánh giá k t qu h c t p c a h c sinh nh ng môn c b n trong ch ng trình. Tr c khi nh n tr n gói các tài li u gi ng d y môn c b n trong ch ng trình, giáo viên c a tr ng xem xét toàn b nh ng tài li u ã có s n tr ng, và ch nh ng tài li u còn thi u m i c cung c p. K t qu là ti t ki m c chi phí r t l n so v i ph ng án cung c p cho t t c các tr ng m i tài li u. m t s n c, các tr ng c quy n l a ch n ch ng trình gi ng d y và sách giáo khoa nh ng không c quá v t ngân sách và i ng giáo viên. h u h t các n c có thu nh p cao, giáo viên và tr ng h c l a ch n sách t m t danh sách ã c thông qua. Th c ti n này d n c áp d ng kh p m i n i, rõ r t nh t là t i các n c quá Châu Âu và Trung Á. Ch m t s ít tr ng h p, cán b nhân viên c p tr ng c có toàn quy n trong nh ng v n qu n lý nhà tr ng quan tr ng nh t nh : ngân sách, ch ng trình gi ng d y và i ng giáo viên. Tuy nhiên, th m chí tr ng h p th c t này c ng không nh t thi t khi n cho k t qu h c t p c a h c sinh cao h n. ánh giá ban u v qu n lý c p tr ng Hoa K và Ca-na-da không ch ra tác d ng nào - dù tích c c hay tiêu c c - c a c i cách này i v i thành tích h c t p (Summers và Johnson 1994; GAO 1994). M t ph ng án h a h n h n cho n nay m i c th nghi m các n c công nghi p phát tri n là s lãnh o c p nhà tr ng có th m b o m t môi tr ng h c t p hi u qu (Khung 4.2). Ph ng án d th c

97 NÂNG CAO CH T L NG 84 KHUNG 4.2 CON NG Y H A H N: S LÃNH O C A NHÀ TR NG Nh ng c i m c a tr ng c coi là quan tr ng i v i thành tích gi ng d y t p trung ban lãnh o c a tr ng. Nh ng tr ng gi ng d y có hi u qu các n c công nghi p phát tri n có ban lãnh o kh n ng m b o các ngu n l c, duy trì tri n v ng c a tr ng, k c có nh ng d ki n t t p cho h c sinh, t o c môi tr ng có tr t t, cung c p c nh ng h ng d n s ph m và h tr cho giáo viên. S h tr này có th không òi h i ban lãnh o ph i có toàn quy n i v i ngân sách, ch ng trình gi ng d y và nhân s. Lãnh o c p tr ng c n h tr các i u ki n c a l p h c nh ã c bi t nh m nuôi d ng vi c h c t p. Nh ng h c sinh c giáo viên t nhi u k v ng, khuy n khích và h a th ng vì thành tích h c t p, s h c c nhi u h n. Khi các ph ng pháp gi ng d y áp ng c phong cách c x và h c t p c a h c sinh và khi l p h c có k lu t khi n s gi h c cao thì thành tích c a h c sinh th ng là cao h n. Các chính ph có th h tr ban lãnh o tr ng và các i u ki n c a l p h c nh m khuy n khích h c t p b ng cách m b o sao cho các y u t này c chú ý khi l a ch n, ào t o giáo viên, ban lãnh o và các nhà qu n lý c a tr ng, và ây là nh ng m c ích tr ng tâm trong vi c giám sát, ki m tra và h tr các ho t ng c a tr ng (Brookover và Lezzote 1979; Brubaker và Partine 1986; Carter và Klotz 1990; Chubb và Moe 1990; Dalin 1992; Frederick 1987, Gibbs 1989; Hallinger 1989; Joyce, Hersh và McKibbin 1983; Levine 1990; Levine và Lezolte 1990; Lezotte và nh ng ng i khác 1980, Lezotte và Bancroft 1985; Purkey và Smith 1983, Scheeren và Creemers 1989; Smith và Andrew 1989, Steller 1988; Wynne 1980). hi n h n n a là ch ra nh ng nguyên t c t t nh t cho nh ng tr ng c n nh t, ch ng h n nh ng tr ng nhi u l p nông thôn và các khu nghèo thành ph. Nhi u h th ng giáo d c các n c có thu nh p trung bình và th p r t c ng r n, th ng ho t ng theo nguyên t c t p trung, ví d trong vi c trung ng l a ch n và mua sách giáo khoa c ng nh ch o gi ng d y l p h c. M c dù v y, nhi u tr ng v n có quy n t tr trên th c t, ít nh t là ph ng pháp d y n u không ph i là l a ch n i ng giáo viên gi ng d y. Tuy nhiên, m i quan h gi a qu n lý và giám sát th ng y u và giáo viên th ng ho t ng bi t l p, c bi t là nh ng tr ng nh. H u qu c a s bi t l p này là không th c hi n c ch ng trình gi ng d y, th i gian d y b gi m, và giáo c gi ng d y không c s d ng. Có ba y u t c n thi t kh c ph c nh ng thi u sót nói trên: có s nh t trí v i a ph ng v nh ng k t qu mong mu n, chuyên nghi p hoá giáo viên và quy n t tr c a tr ng. Ba y u t này k t h p v i nhau duy trì trách nhi m c a tr ng và giáo viên v i cha m h c sinh và c ng ng v k t qu h c t p theo nh ng ch s ho t ng c a khu v c và qu c gia nh các k thi và ánh giá h c t p.

98 PH N II Sáu c i cách then ch t Có th áp ng nh ng thách th c v giáo d c c mô t ch ng 2 n u ti n hành các c i cách và nh ng thay i chính sách trong v n cung c p tài chính và qu n lý giáo d c ã th o lu n ch ng 3,4. Sáu c i cách, ti n hành ng th i, s còn ph i i m t ch ng ng dài ti n t i vi c cho phép các n c có thu nh p th p và trung bình có th áp ng nh ng thách th c c a các v n ti p c n, bình ng, ch t l ng và nh p c a c i cách mà h ang ph i ng u hi n nay. Nh ng c i cách ó là m t u tiên cao h n i v i n n giáo d c; quan tâm n k t qu ; t p trung u t công c ng có hi u qu vào b c giáo d c c s, g n li n v i vi c s d ng nhi u h n ngu n tài tr t các gia ình cho giáo d c i h c; quan tâm n v n bình ng; lôi cu n các gia ình tham gia vào h th ng giáo d c; và các th ch t qu n s cho phép ph i h p uy n chuy n các u vào gi ng d y. Do nh ng thách th c c a n n giáo d c c m i n c c p m c khác nhau, sáu c i cách s không có cùng s u tiên nh nhau kh p m i n i. Và trong khi nhi u v n th o lu n nh t thi t kéo theo vi c nh ra u tiên cho các ti u ngành, m t i u không bao gi c phép quên r ng h th ng giáo d c th c s là m t h th ng và nh ng thay i và u t m t ti u ngành s có tác ng i v i các ti u ngành khác và v i c h th ng nói chung. Sáu c i cách then ch t c c p trong b n t ng trình này s giúp c i thi n n n giáo d c các n c nghèo h n gi m t l mù ch trong t ng lai. Tuy nhiên, hi n t i chúng s không góp ph n áng k vào vi c gi i quy t v n mù ch c a ng i l n, trong m t th gi i có t i h n 900 tri u ng i mù ch. Các ch ng trình giáo d c cho ng i l n là c n thi t, song các ch ng trình nh v y hi n ho t ng không m y hi u qu. M t công trình nghiên c u cho th y t l hi u qu ch có 13% i v i các chi n d ch d y ch cho ng i l n c ti n hành trong th i gian 13 n m qua (theo Abadzi 1994), và ít có công trình nghiên c u v các l i ích và chi phí c a các ch ng trình d y ch. Tuy nhiên, m t vài bi n pháp m i v v n d y ch cho ng i l n xem ra có nhi u h a h n, ph n l n b i vì chúng c p n v n ng c h c t p - m t nhân t then ch t trong t t c các ch ng trình thành công. Các c g ng d y ch cho ng i l n có c h i thành công t t h n n u các c g ng ó: 85

99 SÁU C I CÁCH THEN CH T 86 Có m c tiêu ban u khác h n là n thu n d y ch, ch ng h n nh c sách kinh nh kinh Koran, thu th p các thông tin v s c kho, y t ho c giúp giáo d c tr em; Phân bi t gi a thanh, thi u niên và nh ng ng i l n tu i h n, b i l ng i l n h c theo cách và ph ng pháp khác xa v i thanh, thi u niên. Bao g m c nam l n n (nh ng chi n d ch kém thành công nh t là nh ng chi n d ch ch t p trung vào nam gi i). S d ng n n s ph m có s tham gia tích c c, nh y c m v i môi tr ng a ph ng. Trong ch ng trình REFLECT c phát tri n v i s giúp c a t ch c phi chính ph Action Aid Bangladesh, El Salvador và Uganda, các c ng ng nghèo c khuy n khích v b n, làm l ch, khuôn c i và các s d a trên hoàn c nh c a a ph ng và c giúp phân tích và h th ng hoá ki n th c c a h. B ng ch cái và vi c d y ch khi ó tr thành ph ng th c t m h n trình bày s hi u bi t v a ph ng và vi c d y ch c liên k t ch t ch h n nhi u v i các khía c nh phát tri n khác khu v c a ph ng. Các h ng m i này s c xem xét l i m t cách chi ti t trong b n báo cáo s p t i c a Ngân hàng Th gi i c thúc y b i nh ng thách th c v i quan i m cho r ng các ch ng trình d y ch qui mô l n nói chung không thành công. B n báo cáo c ng s phân tích các chi phí và l i ích c a nh ng ch ng trình d y ch và nhân t quan tr ng trong vi c tri n khai th ng l i các ch ng trình ang c m r ng t nh ng th c nghi m nh n qui mô t m c qu c gia. V n này không c bàn thêm trong b n báo cáo này v n ch t p trung vào n n giáo d c chính th ng.

100 CH NG 5 u tiên cao h n cho công tác giáo d c Các chính ph và nhân dân h u h t các n c c n ph i quan tâm nhi u h n n công tác giáo d c. Giáo d c th ng thu c ph m vi qu n lý c a B Giáo d c - ôi khi c ng là c a B i h c - và các b ph n khác c a chính ph d ng nh khoán tr ng v n giáo d c cho B này. Ph ng pháp này là thi n c n vì 3 lý do: S thay i liên t c trong các n n kinh t và th tr ng lao ng gi ây là chuy n bình th ng, vì k t qu c a c i cách kinh t th ng xuyên và thay i công ngh òi h i ph i có s quan tâm liên t c, b n v ng và c i m i i v i u t vào c v n nhân l c l n v n c s v t ch t. T su t l i nhu n c a u t vào giáo d c là cao n u so sánh v i các u t khác. Có hành ng ph i h p quan tr ng gi a u t vào giáo d c và các khía c nh khác c a vi c hình thành v n nhân l c, c bi t là v n dinh d ng, s c kho và kh n ng sinh. Trong nh ng n m 1980 và u nh ng n m 1990, nhi u n c b t u thay i l i c c u các n n kinh t c a h b nh h ng b i s m t cân i c a n n kinh t v mô, n n c ngoài tr m tr ng và n n kinh t th gi i c nh tranh ngày càng m nh h n. Các ch ng trình c i cách kinh t hi n ã em l i nh ng k t qu tích c c, kh quan 2 khu v c, mà ó c i cách là c n thi t nh t; s t ng tr ng kinh t ang ti p t c Châu Phi và Châu M La tinh. Các n c Châu phi ã có nhi u ti n b nhi u l nh v c then ch t c a c i cách kinh t v mô. Song nh ng n l c ó ph i c duy trì và m r ng, c bi t bao g m c v n cân i tài chính. Th ng m i qu c t và công tác huy ng v n, công ngh ngày càng gia t ng làm cho ph n l n các n n kinh t tr nên m c a và ã t o ra m t môi tr ng mang tính c nh tranh h n nh m thu hút u t toàn c u Trung Qu c và n là 2 ví d l n nh t c a các n c v i các n n kinh t m c a và c nh tranh (B n ghi chép c a ông Á ã c th o lu n ch ng 1). S phát tri n trong các n n kinh t chuy n ti p c a Châu Âu, Châu Á th m chí còn mang nhi u k ch tính h n khi các i u ch nh hàng lo t h ng t i nh ng c u trúc c a n n kính t th tr ng xu t hi n. Hi n nay c i cách kinh t ang tr thành m t quá trình th ng xuyên, i u 87

101 U TIÊN CAO H N CHO CÔNG TÁC GIÁO D C 88 B NG 5.1 T SU T L I NHU N CÁC NGÀNH KHÁC NHAU H ng m c u t vào giáo d c Ti u h c 20 Trung h c 14 i h c 11 Các d án c a Ngân hàng Th gi i Nông nghi p Công nghi p C s h t ng T t c các d án Ngu n: Psacharopoulos 1994n, Kho d li u c a V ánh giá Ho t ng Ngân hàng Th gi i quan tr ng i v i các chính ph là t p trung vào nh ng nhân t - ngoài các chính sách kinh t v mô thích h p - c coi là c n thi t duy trì t ng tr ng và gi m nghèo. Thu hút u t vào s n xu t và d ch v ngày càng t ng i v i các n c có c s h t ng c n thi t và l c l ng lao ng linh ho t. T t c các chính ph ph i giành s quan tâm i m i cho u t vào c s h t ng và u t vào con ng i, n u nh các chính ph ó mu n kích thích u t c a khu v c t nhân và k ó là s t ng tr ng. M t c s h t ng thích h p và u t c b n vào con ng i s khác bi t gi a n c này v i n c khác tu theo m c phát tri n c a kinh t và giáo d c. u t vào con ng i c bi t c p bách do có s t t h u gi a u t vào giáo d c và vi c công nhân m i gia nh p vào l c l ng lao ng. Do ó, s ch m tr trong công cu c c i cách h th ng giáo d c s mang l i nguy c làm gi m s t ng tr ng kinh t trong t ng lai. u t vào t t c các b c c a n n giáo d c mang l i t su t l i nhu n cao - trên chi phí vãng lai c a v n - m c này th ng vào kho ng 8-10% và có th so sánh c (ho c, i v i các b c giáo d c th p h n, cao h n là) t su t l i nhu n cho u t vào nông nghi p, công nghi p và c s h t ng (xem b ng 5.1). H n n a, t su t l i nhu n xã h i này i v i n n giáo d c là nh ng c tính th p do không tính n các l i ích khác nh s c kho c c i thi n, m c sinh gi m c ng nh các n n kinh t bên ngoài nh các hi u ng ng ng, l nh h i c công ngh và phát tri n. u t vào v n con ng i và v n c s v t ch t là b sung; không có u t vào giáo d c, u t vào v n c s v t ch t s ch t c lãi su t th p h n và ng c l i. S am hi u nhi u h n các m i quan h gi a giáo d c, dinh d ng, s c kho và sinh m b o s quan tâm l n h n cho giáo d c. Các b c cha m,

102 SÁU C I CÁCH THEN CH T 89 c bi t là các bà m c giáo d c nhi u h n s ch m sóc nuôi d ng con mình t t h n, s có các a tr kho m nh h n, s ít sinh n h n và quan tâm nhi u h n con h c giáo d c: Giáo d c - giáo d c phái n nói riêng - là chìa khoá gi m nghèo và ph i c xem nh là m t ph n c a chi n l c y t c a t n c, c ng nh các ch ng trình tiêm ch ng và quy n c n ch a b nh các c s y t. Do v y giáo d c còn quan tr ng h n i v i s phát tri n kinh t và gi m nghèo, h n c vai trò c a giáo d c tr c ây ho c ã c hi u nh v y. Giáo d c x ng áng c các chính ph nói chung u tiên cao h n -không ch t B Giáo d c mà ph i t các B Tài chính, B K ho ch. S c n thi t t p trung u tiên nh v y ã c th c hi n t lâu các n c ông Á và càng ngày càng c nh n th c các khu v c khác, c bi t là Châu M La-tinh và n. i u quan tr ng là giáo d c c ng c quan tâm h n các n i khác, c bi t Châu Phi, Nam Á, Trung c n ông và các n c xã h i ch ngh a tr c ây Châu Âu, Châu Á. Ph n ông trong s các n c ó g n ây ã quan tâm m t cách thích áng t i các v n c i cách kinh t ng n h n. Vi c t l i tr ng tâm dài h n cho s phát tri n và gi m nghèo hàm ý m t u tiên cao h n cho giáo d c v i các chính sách và các u tiên c th bên trong n n giáo d c khác nhau tu thu c hoàn c nh t ng n c. ng th i ng nên kêu ca quá nhi u v giáo d c. S óng góp c a giáo d c vào vi c gi m nghèo ph thu c r t nhi u vào các chính sách kinh t v mô b sung và u t vào các tài s n v t ch t.

103 CH NG 6 V n k t qu M t nh h ng nh m t k t qu có ngh a là các u tiên trong giáo d c c xác nh thông qua phân tích kinh t, nh ra các tiêu chu n và cách th c o k t qu t các tiêu chu n. Cách ti p c n theo khu v c là chìa khoá cho vi c nh ra các tiêu chu n. Trong lúc các chính ph xác nh u tiên do nhi u lý do, vi c phân tích kinh t - c bi t là phân tích t su t l i nhu n - là m t công c chu n oán nh ó b t u quá trình nh ra các u tiên và xem xét các ph ng th c l a ch n khác t c các m c tiêu bên trong cách ti p c n khu v c. Lý do xác nh các u tiên khác nhau gi a n c này v i n c khác và th m chí gi a chính ph này v i chính ph khác và l i kêu g i c a b n báo cáo này dành nhi u quan tâm h n i v i tác ng c a các k t qu giáo d c không cho r ng các lý do khác này là không thích h p. Mà, b n báo cáo l p lu n r ng s quan tâm không úng m c s d n n h u qu, ho c c nh rõ trong th tr ng lao ng ho c trong các i u ki n h c t p. S d ng k t qu xác l p và i u hành các u tiên công c ng Ph n l n các chính ph nh rõ m t cách c tr ng là giáo d c nên c dành cho t t c m i ng i m c ó nh th nào, thông qua lu t pháp i v i tu i b t u n tr ng, các lu t v i h c b t bu c, các qui nh v tu i lao ng t i thi u, các qui nh c a Hi n pháp và các công c qu c t ã c qu c gia phê chu n. Các n c không t c m c tiêu c a mình (b ng 6.1) là do không c p kinh phí y t các m c tiêu ó. Th m chí c nh ng n i mà ngu n kinh phí ã có s n, tuy nhiên, ch nh n m nh n thu n vào s n m h c tr ng là không úng ch. Thích h p h n có l là ph i nh n m nh vào tri th c và các k n ng. Vi c i h c tr ng ch là ph ng ti n ch không ph i là m c ích c u cánh; vi c ó góp ph n vào vi c ti p thu các k n ng, ki n th c và nh n th c. H c sinh h c c cái gì, ó m i là i u quan tr ng. Giáo d c c s là m i u tiên hàng u t t c các n c, b i vì nó cung c p các k n ng c b n và ki n th c c n thi t i v i tr t t dân s và s tham d hoàn toàn vào xã h i c ng nh t t c các hình th c lao ng. Ng c l i các k n ng, ki n th c l nh h i c các b c trên trung h c và i h c c áp d ng rõ ràng h n th tr ng lao ng và vi c phân tích kinh t có th giúp 90

104 V N K T QU 91 B NG 6.1 GIÁO D C B T BU C, T L TUY N SINH VÀ H N TU I TUY N SINH T I THI U, CÁC N C CH N L C, 1990 T l tuy n sinh ti u h c 1990 chung H n tu i tuy n Giáo d c b t bu c (%) sinh t i thi u N c (theo s n m) T ng Nam N (1992) Bangladesh Côte d'ivoire El Salvador Guatemala Guinea-Bissau Malawi Morocco Senegal Ngu n: ILO 1992, UNESCO 1993b. h ng d n u t vào l nh v c công c ng các b c giáo d c này. S phân tích kinh t c áp d ng cho giáo d c t p trung vào vi c ánh giá các l i ích và chi phí, i v i các cá nhân và i v i xã h i nh là 1 t ng th. Các chi phí c a s tham gia có tính ch t l a ch n t c m c ích giáo d c ã nh c so sánh và m i quan h gi a các chi phí và các l i ích c tính toán - th ng b ng cách tính t su t l i nhu n, l y l i ích nâng cao n ng su t lao ng c tính theo các m c l ng chênh l ch (xem b ng 1.1). C t su t l i nhu n xã h i và chênh l ch gi a t su t l i nhu n xã h i và t su t l i nhu n t nhân có th giúp trong vi c nh ra các u tiên trong khu v c công c ng. Các u tiên cho u t công c ng c xác nh b i d ng phân tích kinh t này là nh ng u tiên trong ó t su t l i nhu n xã h i là cao nh t và m c tr c p hoá công c ng là th p nh t. S t ng ph n gi a t su t l i nhu n xã h i và t nhân i v i u t cho giáo d c s d ng các m c chênh l ch v l ng nh m t bi n pháp mang tính l i ích, làm n i b t m c c a tr c p hóa công c ng cho giáo d c (xem l ig 1.1). M t ch s c a tr c p hoá công c ng (T l ph n tr m theo ó t su t l i nhu n t nhân v t t su t l i nhu n xã h i) có th c tính toán. ph n l n các n c, b c giáo d c cao h c là b c giáo d c c tr c p nhi u nh t. Ví d Paraguay, t su t l i nhu n t nhân và xã h i i v i b c giáo d c ti u h c là 23,7% và 20,3% trong khi ó t su t l i nhu n t nhân và xã h i i v i b c giáo d c i h c là 13,7% và 10,7%. Ch s c a tr c p hoá công c ng trong tr ng h p này là 27% i v i b c i h c và ch là 17% i v i b c ti u h c (theo Psacharopoulos, Velez và Patrinos 1994). T su t l i nhu n su t này ph i c tính toán trong nh ng i u ki n c

105 SÁU C I CÁCH THEN CH T 92 th c a m i n c, ch không th qui nh chung chung c. Nh ng nghiên c u mang tính ph ng pháp lu n và các v n th c ti n liên quan n ánh giá l i ích bên ngoài có ngh a là c n th n tr ng khi th c thi l i c nh báo và s d ng l i phán xét úng n khi áp d ng phân tích chi phí - l i ích. Ví d, t su t l i nhu n thông th ng d a trên chênh l ch c a thu nh p trung bình hi n t i - mà chênh l ch này c bi t là n nh trong 1 th i gian dài - Tuy nhiên n i thích h p, m c chênh l ch v thu nh p ngo i biên có th c dùng cho các công nhân các khu v c ra vào t do. c tính các t su t l i nhu n su t c ng ch m trong ph n ánh nh ng phát tri n m i trên th tr ng lao ng nh s m t cân i ang gia t ng gi a yêu c u c a các ch doanh nghi p và u ra c a h th ng giáo d c. Ngoài nh ng khó kh n này, vi c tính toán t su t l i nhu n t nhân cho giáo d c là t ng i d hi u, không ph c t p. Vi c tính toán t su t l i nhu n xã h i khó h n nhi u. Ch a có s nh t trí v cách th c xác nh s l ng và ánh giá nh h ng bên ngoài xã h i c a giáo d c. Cho nên 1 cách làm ph bi n là n gi n hoá vi c tính toán lãi xã h i b ng cách i u ch nh lãi t nhân xu ng cho phép i v i các chi tiêu th c c a khu v c công c ng cho giáo d c và b qua các l i ích bù p ti m n ng bên ngoài. L i n a, vi c phán xét ph i c s d ng; khuôn kh chi phí - l ì ích c a vi c phân tích kinh t cung c p 1 ph ng ti n chu n oán then ch t và nó ch cho các nhà l p chính sách m t s ph ng h ng nh t nh ch không ph i là m t công c ch th chính xác nh ra các u tiên. M t khi ã nh c các u tiên, các dàn x p tài chính, c n chú ý sâu sát n chi phí c a u t giáo d c và c g ng gi m chi phí tính theo n v b ng cách nâng cao hi u su t. Vi c phân tích sinh l i, so sánh v i các ph ng pháp ch n l c có th có, t c cùng m t k t qu là c n thi t. Công ngh sinh l i nh t là công ngh mang l i k t qu mong mu n v i chi phí nh nh t ho c thu c l i l n nh t trong thành tích giáo d c v i m t chi phí nh t nh. Ví d, phân tích sinh l i ch ra r ng phòng thí nghi m là không c n thi t l nh h i c n ng l c khoa h c c b n. Phân tích này c ng c n c s d ng ánh giá chi phí d y h c sinh m t tr ng h p nh t, hay nhi u tr ng. B c giáo d c c b n cung c p ki n th c, k n ng và nh n th c c n thi t th c hi n ch c n ng m t cách có hi u qu trong xã h i. Các n ng l c c b n trong các l nh v c chung nh k n ng b ng l i nói, giao ti p, tính toán và gi i quy t v n có th c áp d ng trong m t lo t các v trí làm vi c r t a d ng và có th cho phép m i ng i l nh h i c các k n ng c a ngh nghi p c th và ki n th c v trí làm vi c (theo Becker 1964). B c c s này yêu c u c tr ng kho ng 8 n m h c tr ng. Các k n ng c b n càng ngày càng quan tr ng trong t t c các xã h i. M trong kho ng t 1978 n 1986 m c l ng liên quan t i kh n ng n m v ng và s d ng thành th o môn toán h c s c p c t ng t 0,46 USD Iên 1,15

106 V N K T QU 93 USD/Gi i v i nam gi i và t 1,15 USD lên 1,42 USD/Gi i v i n gi i, cho nh ng ng i có cùng s n m h c tr ng (theo Murnane, Willet và Levy 1993). Nh ng ng i dân ông Phi v i các k n ng c b n t t có nhi u kh n ng i vào th tr ng lao ng hi n i và có l ng cao h n so v i nh ng ng i ít bi t ch và ít bi t tính h n v i cùng s n m h c tr ng. Nh ng ng i t t nghi p ph thông trung h c t i m cao x p trong s 1/3 t ng s ng i ng u k thi t t nghi p thu nh p c nhi u h n t i 50% so v i nh ng ng i ng 1/3 t ng s ng i ng cu i k thi t t nghi p Kenya, và Tanzania con s này là h n 30% (theo Boissière, Knight và Sabot 1985). T su t l i nhu n cao c tính cho b c giáo d c c s ph n l n các n c ang phát tri n cho th y rõ u t t ng s l ng h c sinh ghi tên theo h c và c i thi n t l theo h c b c giáo d c c s nói chung nên coi là nh ng u t giáo d c c u tiên cao nh t nh ng n c v n ch a t c ph c p giáo d c c s. Trong nhi u tr ng h p, m c tài tr b c giáo d c c s m r ng s òi h i u t nh m t ng c ng kh n ng c a tr ng s, ào t o các giáo viên có trình và cung c p giáo c thích h p. Song trong các tr ng h p khác n ng l c ch a c y không là h n ch trói bu c, thì nhu c u giáo d c c n ph i c gia t ng thông qua nh ng ho t ng nh m nâng cao ch t l ng giáo d c, c i thi n môi tr ng h c ng ho c thanh toán các chi phí tr c ti p và gián ti p c a vi c i h c. V n này c bi t n i b t nh ng vùng nghèo khi tr em óng góp cho gia ình nhi u h n là tiêu t n c a gia ình (theo Lindert 1976). S can thi p giáo d c khác có th c ng x ng áng h ng u tiên. u t c i thi n ch t l ng hay hi u su t giáo d c th ng có t su t l i nhu n cao. Trong m t s tr ng h p t su t l i nhu n này còn cao h n khi u t m r ng m c ph c p giáo d c. L i ích c a u t nâng cao hi u su t trong giáo d c - ví d thông qua duy trì t l h c sinh i h c ho c s d ng v i c ng l n h n i ng giáo viên và các c s v t ch t - có th c di n t m t cách c tr ng xét theo các chi phí n v thu h p cho t ng h c sinh ho c h c sinh t t nghi p. M c dù l i ích c a ch t l ng giáo d c nâng cao - ví d th hi n qua thu nh p có tri n v ng sau này - là khó o m, tuy nhiên c ng nên cân nh c y u t này rõ ràng khi xem xét u tiên t ng i c a các u t nh v y. Ngoài các u t này, m t s c i ti n trong ch t l ng và hi u qu giáo d c s th ng là có th thông qua các thay i chính sách không òi h i các u t c th. Vi c b trí, s p x p có hi u qu h n s giáo viên hi n có có th làm gi m nhu c u tuy n m giáo viên m i m t s h th ng giáo d c. Quy t nh u tiên chi phí công c ng cho giáo d c ngoài b c giáo d c c s ph i c a vào cách ti p c n khu v c r ng. C n phân bi t rõ các n c ã t c ho c h u nh ã t c 1 n n giáo d c c s ph c p toàn di n và các n c ch a t c. Các n c ã t m c ph c p giáo d c c s toàn di n có th xem xét b c giáo d c trung h c và i h c nh là nh ng u tiên cho vi c chi dùng công c ng m i. u tiên v chi phí công c ng gi a các b c giáo d c sau b c ph c p b t bu c có th c quy t nh nh s d ng th n tr ng phân tích kinh t, t p trung

107 SÁU C I CÁCH THEN CH T 94 vào k t qu c a th tr ng lao ng và các l i ích xã h i khác. Ví d, phân tích kinh t ã ch ra r ng t su t l i nhu n trung bình i v i b c giáo d c ph thông trung h c nói chung cao h n nhi u so v i t su t l i nhu n xã h i i v i b c giáo d c ph thông d y ngh chuyên sâu (theo Psacharopoulos 1987, 1994). K t qu này là nh t quán v i s thay i nhanh, di n ra liên ti p trong công ngh và th tr ng lao ng và th tr ng này yêu c u ph i có công nhân d ào t o, linh ho t, d thích ng, có kh n ng l nh h i k n ng m i khi công ngh thay i. Cách th c a dùng nh t t c m c ích này là nh n m nh k n ng h c và nh n th c h n là k n ng liên quan n ngh nghi p c th là nh ng k n ng c gi ng d y t t nh t các c s ngh nghi p c th. Ví d Indonesia - m t n c ang công nghi p hoá nhanh - t su t l i nhu n i v i b c ph thông trung h c nói chung và b c ph thông trung h c d y ngh ã gi m trong kho ng th i gian , nh ng tuy v y, t su t l i nhu n cho b c ph thông trung h c nói chung v n còn cao h n (gi m t 32% xu ng còn 11%) so v i t su t l i nhu n này i v i b c ph thông trung h c d y ngh (gi m t 18% xu ng 9%). T su t l i nhu n th p i v i b c ph thông trung h c d y ngh báo hi u u t b sung trong i u ki n hi n nay s không có hi u qu. Tuy nhiên gi m các a i m h c t p không nh t thi t là bi n pháp chính sách úng n. i v i giáo d c d y ngh, t su t l i nhu n th p có th c qui cho các chi phí cao h n là do thi u nhu c u i v i lao ng có tay ngh. Cho nên, m t ph ng án có th s là gi m chi phí nâng t su t l i nhu n lên. C i cách có th s bao g m c vi c rút ng n th i gian khoá h c và gi m n v chi phí ho t ng. N u các t su t l i nhu n này không t ng lên áng k thì nh ng s p x p d phòng ào t o công nhân lành ngh bên ngoài h th ng tr ng chính th ng có th coi là thích h p (theo Mingat và Tin 1985). Công c b sung ánh giá u tiên u t bao g m các nghiên c u truy nguyên và các thông l h ng n m (theo Mingat và Tan 1985, Sapsford và Tzannatos 1993). Các công c ó có th c s d ng thu th p s li u liên quan n nh ng ch ng trình h c tr ng và theo dõi các chi u h ng c a th tr ng lao ng tác ng n h c sinh ra tr ng. D ng thông tin này nên c thu th p h ng n m, vì nó cung c p m t kênh thông tin ph n h i r t b ích v hi u qu c a các chính sách m i có th a các i u ch nh vào h th ng. Vi c làm th ng l h ng n m này có th c i ti n kh n ng áp ng các quy t nh u t i v i nh ng i u ki n m i c a th tr ng lao ng. Nó làm t ng tính hi u qu bên ngoài c a u t giáo d c trong các chi n l c r ng l n c g i ý b i phân tích t su t l i nhu n. L i th c a phân tích là ch các gi nh ph i c a ra ngay t u. Trong thí d trên, gi thi t r ng có nhu c u i v i b c ph thông trung h c d y ngh. Nh ng các phân tích th c nghi m có th s d ng ki m tra gi nh này. M t ph ng pháp tr c ti p là thông qua vi c kh o sát các ch doanh nghi p nh Indonesia ch ng h n. ó, các k t qu ã ch ra s không nh t quán gi a c m

108 V N K T QU 95 nh n c a công chúng và c a t nhân v v n phát tri n các k n ng. Các công ty t nhân không xem vi c thi u k n ng là m t v n và ph n l n các công ty u có ch ng trình ào t o c a riêng h (theo Dhanani 1993). c tính t su t l i nhu n u t trong giáo d c r t không t ng x ng khi th tr ng lao ng không có tính c nh tranh ho c không t n t i nh trong tr ng h p các n n kinh t XHCN tr c ây ông Âu. Nh ng thay i kinh t m nh m các n c này theo d ki n s d n n vi c ánh giá cao n ng l c kinh doanh, khi công nhân l n u tiên i m t v i th tr ng lao ng c nh tranh, ó thành công c n bù x ng áng. Nh m t tác gi c gi i th ng Nobel tên là T.W.Schultz ã tranh lu n, n ng l c kinh doanh b sung cho giáo d c và kinh nghi m làm vi c. Cho nên t su t l i nhu n t ng i i v i giáo d c s t ng lên trong các n n kinh t th tr ng m i xu t hi n khi so sánh v i t l này tr c khi có s chuy n ti p, khi y nghi p v kinh doanh không c n n. Phân tích th c nghi m thay i trong c c u ti n l ng Slovenia trong nh ng n m cho th y lãi su t i v i v n nhân l c ( c tính-trong tr ng h p này-theo s n m h c tr ng) ã t ng t ng t trong các quá trình chuy n ti p (theo Ozarem và Vodopivec 1994). Trong các so sánh c a nhóm ng i c h c hành y và ít c h c hành nh t, nh ng ng i v i 4 n m h c tr ng i h c ki m c nhi u nh t v thu nh p t ng i, ti p ó là nh ng ng i có 2 n m h c i h c và nh ng ng i v i trình trung c p h c ngh ki m c ít nh t. Nh ng thay i c b n trong n n kinh t -chuy n ti p sang n n kinh t th tr ng, vi c s p x p l i c c u, t do hoá th ng m i, và các liên minh kinh t m i nh tho thu n t do m u d ch B c M (vi t t t ti ng Anh là NAFTA) - s em l i nh ng thu nh p l n h n cho nh ng ng i c h c hành nhi u h n và c giáo d c ph thông nhi u h n. Giáo d c d y ngh các n c có thu nh p cao và m t s n c có thu nh p trên trung bình do v y mà tr nên ít chuyên môn hoá h n. Hi n nay hình th c giáo d c này bao g m c m t b ph n c u thành giáo d c ph thông r t r ng rãi. ng th i, b c giáo d c ph thông trung h c c ng bao g m c ph n d y công ngh, c thi t k t o i u ki n d i vào th gi i c a công vi c. Càng ngày càng ph bi n các ch ng trình t tr ng h c- n-vi c làm, các ch ng trình này k t h p giáo d c ph thông tr ng v i 1 hay 2 ngày trong 1 tu n làm vi c theo ngh và nh v y làm cho h c sinh quen d n v i nh n th c c n ph i có khi làm vi c. S ng quy c a b c giáo d c ph thông và d y ngh và vi c g n nhà tr ng v i công vi c các n c thu c t ch c OECD v n c n ánh giá b ng vi c s d ng phân tích kinh t và d ng nh có th t c lãi su t cao h n giáo d c h c ngh h p. Nhi u n c có thu nh p th p và trung bình v i b c giáo d c ti u h c ph c p và b c giáo d c d i trung h c hi n nay có các ch ng trình d y ngh

109 SÁU C I CÁCH THEN CH T 96 chuyên sâu b c trên trung h c. Trong n n kinh t m nh l nh ngày tr c c a các n c Trung Âu và ông Âu i b ph n các tr ng b c trên trung h c g m toàn các tr ng d y ngh chuyên môn sâu và k thu t. Ví d Ba Lan, ch có 20% h c sinh trung h c là h c h ph thông trung h c, m c dù v y n n kinh t th tr ng m i xu t hi n òi h i công nhân có ki n th c ph thông (theo Ngân hàng Th gi i). b n thân các th tr ng lao ng ch m i xu t hi n ông Âu và Trung Á và m i quan h gi a th tr ng lao ng và h th ng giáo d c v n còn ph i phát tri n. Các qu c gia không th gi m nhanh chóng qui mô các ch ng trình d y ngh l n nh v y, nh ng nên làm cho các ch ng trình ó tr nên ph thông h n, bao quát h n và g n v i s phát tri n nh n th c và k n ng chung h n là nh ng k n ng c th c n thi t cho công vi c. B ng ch ng d a trên k t qu c a th tr ng lao ng ch ra r ng, cùng v i th i gian, gi m t tr ng c a giáo d c d y ngh trong giáo d c trung h c là i u nên làm. Có nh ng n c mà ó t su t l i nhu n c a m t vài lo i hình giáo d c d y ngh chuyên sâu ôi khi cao h n t su t l i nhu n c a giáo d c trung h c ph thông. i u phát hi n này ph n ánh hi n t ng thi u m t s k n ng nh t nh trên th tr ng lao ng. Ví d Chi Lê, t su t l i nhu n c a ào t o nông nghi p, k n ng công nghi p và nghi p v th ng m i u cao h n t su t l i nhu n c a giáo d c trung h c ph thông. Vì v y, chính quy n trung ng tr c p cho các thành ph i u hành nh ng trung tâm d y ngh v i kho n tr c p thay i tu theo nhu c u c a th tr ng lao ng. Trong n m 1993 các tr ng nông nghi p nh n 200% tr c p cho các tr ng ph thông trung h c, các tr ng công nghi p nh n 150% và các tr ng th ng m i nh n 125% (theo Cox và Edward 1994). Các n c ch a t m c g n ph c p b c ph thông c s ang i m t v i nh ng quy t nh n gi n h n trong vi c xác nh các u tiên. Xét t m quan tr ng c a vi c tài tr toàn b cho b c giáo d c c s, phân tích kinh t có th giúp h ng d n l a ch n u t nhà n c cho các b c giáo d c cao h n l a ch n nh ng b c giáo d c rõ ràng s có nh h ng l n h n n n ng su t lao ng và mang l i các l i ích xã h i khác. h u h t các n c, u tiên cho u t m i rõ ràng s là giáo d c c s, song ngành khoa h c b c tiên trung h c và ngành khoa h c và k thu t b c i h c có th là ngo i l. N u t su t l i nhu n xã h i c a các khoá này ho c c a các khoá d y ngh chuyên sâu cao h n t su t l i nhu n xã h i c a giáo d c ti u h c và th p h n trung h c, trong tr ng h p ó s c n t ng u t công c ng. Cho n nay, có ít phân tích kinh t a vào m c c th này, nh ng các chính ph có th s d ng nh ng phân tích nh v y trong hoàn c nh c th c a m i n c ch o các quy t nh u t (theo McMahon và Jung 1989).

110 V N K T QU 97 nh ra các tiêu chu n và theo dõi vi c th c hi n M t khi khu v c công c ng ra quy t nh liên quan n vi c phân b các ngu n v n công c ng, m t b c quan tr ng là ph i xác nh rõ nh ng k n ng và n ng l c c n t c t ng b c giáo d c c tài tr b ng ngu n v n công c ng và theo dõi vi c ti p thu. Có nhi u kh n ng có th s d ng r ng rãi h n các c ch nh ra tiêu chu n và theo dõi k t qu h c t p (xem ch ng 4) và t t nh t là s d ng nhi u h n các nh ngh a ã c qu c t th a nh n. Ví d, t ch c OECD ang ngh theo dõi liên t c c 3 lo i ch s ánh giá k t qu tiêu chu n cho các n c thành viên: k t qu c a h c sinh, k t qu c a c h th ng và k t qu c a th tr ng lao ng. Các k t qu c a h c sinh bao g m c vi c th c hi n các môn c, toán, khoa h c và phân bi t gi i tính trong môn c. K t qu c a c h th ng g m t t nghi p ph thông trung h c, t t nghi p i h c, b ng c p v khoa h c và k thu t và i ng nhân viên khoa h c k thu t. K t qu c a th tr ng lao ng g m có v n th t nghi p, giáo d c và các kho n ti n l ng, thu nh p (theo Tuijnman và Postlethwaite 1994). Sau khi xác nh các tiêu chu n th c hi n, c n theo dõi vi c th c hi n và g n nó v i các hình th c khuy n khích. Có th s d ng m t lo t ch s ho t ng c tính n, nh ng không ch gi i h n các bài ki m tra sát h ch (test) và các k thi chung. Có xu h ng h c gì thì ki m tra cái ó và các k thi c bi t có ti m n ng áng k nâng cao ch t l ng h c t p c a h c sinh (theo Kellaghan và Gleaney 1992). Nh ng v n nghiêm tr ng có th n y sinh n u: (a) Các k ki m tra c g n v i công tác gi ng d y theo cách th c: ch ng trình h c b thu h p l i, (b) tr ng tâm c t vào k thu t ki m tra và ki n th c h c v t, nh v t, (c) Các k ki m tra tr c ây b t u áp t không ch c n d y gì mà c cách th c ph i d y nh th nào. Các k ki m tra chung nâng cao ch t l ng không th gi ng nh các k ki m tra tuy n ch n b i vì các k ki m tra tuy n ch n không tính n nhu c u c a i a s h c sinh không ti p t c h c lên b c ti p theo. Các bi n pháp th c hi n có c v n áp d ng chính sách và ph ng pháp s ph m. Các bi n pháp này có th c s d ng theo dõi ti n b ti n t i các m c tiêu giáo d c qu c gia, ánh giá hi u qu, n ng l c c a các ch ng trình và chính sách c th, duy trì trách nhi m c a tr ng i v i vi c h c t p c a h c sinh, tuy n ch n và ch ng nh n cho h c sinh, cung c p kênh thông tin ph n h i cho giáo viên v các nhu c u h c c a t ng cá nhân h c sinh (theo Larach và Lockheed 1992). Các bi n pháp ó c ng có th c g n v i hình th c khuy n khích nh m giúp h th ng t c thành tích cao h n. Xét v m t qu c t, ây có nhi u kinh nghi m s d ng các ch s ho t ng i v i trách nhi m c a cá nhân h n trách nhi m c a tr ng. Các k ki m tra tuy n ch n và c p ch ng ch, th ng nh ng không ph i luôn luôn, g n v i

111 SÁU C I CÁCH THEN CH T 98 ch ng trình gi ng d y, x y ra trên kh p th gi i (theo Eckstein và Noah 1993). Nh m t thông l s ph m, giáo viên s d ng các cu c ki m tra sát h ch (test) và các k thi v n áp theo dõi vi c h c t p c a h c sinh. Vi c s d ng các bi n pháp nh m duy trì trách nhi m c a tr ng h c v n còn t n t i g n ây. Kinh nghi m cho n nay ch ra r ng vi c làm nh v y là có tri n v ng, nh ng tri n v ng ó ch có gi i h n. Duy trì trách nhi m hoàn toàn c a các tr ng h c v vi c h c t p c a h c sinh có th khó do:(a) Không ph i lúc nào c ng xác nh c s khác bi t th ng kê hi n có gi a các tr ng, (b) so sánh các tr ng có th không úng do s khác nhau trong l ng h c sinh ti p nh n vào, do qui ch kinh t xã h i hay các i u ki n ho t ng v v t ch t và xã h i c a các tr ng, (c) s x p h ng các tr ng có th khác nhau ph thu c vào bi n pháp ánh giá k t qu c th c s d ng, và (d) nh là h u qu c a vi c công b k t qu, các tr ng c xem là d y t t có th s thu hút h c sinh có n ng khi u cao gây ph ng h i cho các tr ng c xem là d y t i, nh ng th c t có th là ã làm t t v i s l ng h c sinh nh n vào và i u ki n ho t ng c a h (theo Greaney và Kellaghan l995). G n ây, các bi n pháp th c hi n ã c s d ng t c ngu n kinh phí và g n v i nh ng khuy n khích c i ti n. Chi lê, k t qu c a h th ng ánh giá qu c gia trong 4 môn h c ã c k t h p v i các ch s xã h i khác nh m giúp B Giáo d c trong vi c xác nh m c tiêu t ng c ng ng h cho các tr ng nghèo nh t (theo Himmel 1995). M i tr ng có kh n ng c nh n s tr giúp có th c xem xét l i tu theo m c h c trung bình c a h c sinh theo barem SLMCE (k ki m tra ánh giá qu c gia), c p c a tr ng xét v m t kinh t xã h i, v trí nông thôn-thành th và s b c c s c a ra; s i m c a k ki m tra chi m 50% s i m c a tr ng. Trên c s s i m này, các tr ng s c x p h ng theo m c r i ro "cao", "trung bình" và, th p"; 46% ngu n kinh phí hi n có c i thi n tr ng s s nh m vào các tr ng có m c r i ro cao; 46% khác dành cho các tr ng có m c r i ro trung bình. Trong các lo i m c r i ro, các tr ng s ganh ua nhau có ngu n tài tr b ng cách xu t các ho t ng c i thi n tr ng s c n c h tr. Trong n m 1995, s i m m c tr ng theo barem SLMCE s cung c p b ng ch ng liên quan n hi u qu c a b n bi n pháp can thi p vào giáo d c khác nhau c ki m tra trên c s thí i m tr c khi gi i thi u r ng rãi; s can thi p không giúp t ng c ng h c t p s không th c ch n tri n khai qui mô l n. c bi t quan tr ng là vi c tính n tình tr ng kinh t xã h i. T ng t New Zealand, các tr ng c tài tr 1 ph n theo t l ngh ch v i tình tr ng kinh t xã h i c a gia ình các h c sinh c a tr ng. Nh ng c ch nh v y m b o c các sáng ki n t thành tích cao h n và vi c cung c p ngu n kinh phí cho các tr ng c n h n. nhi u n c, h th ng ánh giá h c t p qu c gia cho phép B Giáo d c theo dõi s ti n b c a chính h, ánh giá nh h ng ti m n ng chi phí - l i ích c a các ph ng trình th c nghi m và nâng cao ch t l ng công tác ho ch nh

112 V N K T QU 99 giáo d c c a h. Thông tin t nh ng ánh giá qui mô qu c gia có th cho bi t quá trình d y và h c, khi thông tin này c ph bi n r ng rãi. Ngân hàng Th gi i và các nhà tài tr khác ang h tr nhi u n c c ng c các c quan ch u trách nhi m v k thi qu c gia chung và các h th ng ánh giá (theo Larach và Lockheed 1992).Vi c c ng c n ng l c này s cho phép các nhà tài tr theo dõi hi u qu s giúp c a h vào m c ích phát tri n quan tr ng - thành qu h c t p c a tr em. Vi c ho t ng theo ki u m ng l i gi a các qu c gia ang gi i thi u các ánh giá h c t p c ng là nhân t ngày càng quan tr ng trong công tác c i ti n vi c tri n khai ó. Ngân hàng Th gi i ang khuy n khích vi c s d ng các ch s ho t ng và hi u qu trong các d án giáo d c mà ngân hàng ang giúp tài chính. c bi t quan tr ng ây là th tr ng lao ng, k t qu h c và m i quan h c a k t qu v i các u vào.

113 CH NG 7 u t công c ng t p trung vào giáo d c c b n Các Chính Ph u t vào giáo d c vì nhi u lý do, ch ng này nhìn nh n u t công c ng vào giáo d c t quan i m kinh t ch t ch c a vi c s d ng t i a tính hi u qu và công b ng. Trên th c t, có m t s m c ích khác c ng luôn c tính n trong các quy t nh v u t công c ng, nh ng s quan tâm h n t i tính hi u qu và công b ng trong phân b u t công c ng vào giáo d c s góp ph n áp ng nh ng thách th c mà h th ng giáo d c hi n nay ang ph i ng u. S quan tâm nh v y s d n n vi c u t công c ng m i t p trung vào giáo d c c b n a s các n c. ( i u nh n m nh này ch c ch n là ít áp d ng h n i v i nh ng n c ã t c t l ph c p g n h t giáo d c c b n). t c tính hi u qu, các ngu n l c công c ng ph i c t p trung theo ph ng th c chi phí - hi u qu vào nh ng l nh v c có l i nhu n u t cao nh t. t c s công b ng, Chính ph c n m b o không m t h c sinh t cách nào b t ch i quy n i h c do không có kh n ng tr h c phí. ng th i, vì kho ng cách gi a l i nhu n cá nhân và l i nhu n xã h i c a giáo d c i h c l n h n so v i giáo d c c b n, c n t n d ng m i kh n ng chi tr cho giáo d c i h c b ng cách chia s chi phí v i h c sinh và cha m h. Chính ph c ng có th can thi p vào v n này. B ng vi c ch p nh n m t s r i ro, các chính ph có th i u ch nh nh ng sai sót trên th tr ng v n ã ng n tr các c quan tài chính trong vi c cho giáo d c i h c vay v n. K t h p các nguyên t c này s cho k t qu là m t chính sách g m h c phí và chi phí có hi u qu trong khu v c công c ng. Các nhân t c a chính sách c gói này, s ph i c i u ch nh cho phù h p v i hoàn c nh c th, th ng s là: Mi n h c phí i v i giáo d c c b n công c ng, g n li n v i c p h c b ng ch n l c cho nh ng gia ình không kh n ng cho con i h c và chia s chi phí v i c ng ng. Thu h c phí có l a ch n i v i giáo d c trên trung h c, c ng l i g n v i m t s h c b ng ch n l c. Thu h c phí t t c các tr ng i h c công g n li n v i các kho n cho vay, thu và các ph ng án khác nh ng h c sinh không th tr ti n h c phí 100

114 U T CÔNG C NG T P TRUNG VÀO GIÁO D C C B N 101 b ng thu nh p c a h ho c cha m h có th tr góp cho t i khi h c sinh có thu nh p riêng. Theo Ch thu h c phí này c n i kèm v i m t c ch c p h c b ng ch n l c nh m giúp nh ng ng i nghèo không ng n ng i vay n tr b ng thu nh p trong t ng lai mà h ch a dám ch c ch n. M c tiêu giáo d c ti u h c có ch t l ng cho t t c tr em c coi là u tiên trong chi phí công c ng cho giáo d c t t c các n c. Nâng cao ti p c n giáo d c trung h c ph thông ch t l ng ( u tiên là c p d i trung h c, sau ó là t t c các c p trung h c) theo th i gian. Chi tiêu có hi u qu h ph thông và h i h c trong khu v c công c ng. Tri u Tiên là m t ví d v m t n c tuân th h u h t các chính sách trên. H c phí (bao g m ti n thu c H i Cha m h c sinh và Giáo viên) ch chi m 2% các chi phí th ng xuyên b c ti u h c nh ng l i chi m 41% b c trung h c, 73% b c cao h c và 77% b c sau trung h c. Nói chung, chi phí riêng c a giáo d c chi m kho ng 50% chi phí th ng xuyên c a toàn b h th ng giáo d c (ADam và Gottlieb 1993). Chi tiêu công c ng t p trung nhi u vào giáo d c c b n, 44% cho giáo d c ti u h c, 34% cho giáo d c trung h c và cao h c, và 7% cho giáo d c i h c. Chính sách v giá cho giáo d c công c ng Giáo d c c b n Th ng thì toàn b giáo d c c b n c cung c p mi n phí, vì nó c n thi t cho vi c ti p thu ki n th c, k n ng và nh n th c mà xã h i c n n. nh ngh a v giáo d c c b n t ng n c khác nhau nh ng t u chung l i thì nó bao g m ít nh t là giáo d c ti u h c và ôi khi c giáo d c d i trung h c (m c dù không ph i luôn luôn nh v y, ch ng h n nh tr ng h p Tri u Tiên). T m quan tr ng c a giáo d c ti u h c c kh ng nh, nh t là khi tính n nhân t bên ngoài. t c k t qu t i a cho xã h i nói chung, i u u tiên công c ng cao nh t là vi c h c sinh ti p thu c nh ng kh n ng c b n. t c m c tiêu này c n t ng c u và m b o quy n c i h c cho tr em thông qua giáo d c c b n mi n phí. Indonesia, Kenya và Tanzania ã t ng áng k s tr em ghi tên theo h c sau khi bãi b ch h c phí giáo d c ti u h c. (Colletta và Sutton 1989; Lockheed, Verspoor và nh ng ng i khác 1991). Côte d'ivoire ã sai l m thông báo vi c thu h c phí trong khi nhu c u v giáo d c ti u h c ã gi m xu ng. H c phí không chính th c và các kho n ti n khác có th c n tr vi c ghi tên theo h c, nh Ghana n m 1992 khi u vào c a n m u tiên gi m xu ng còn 4%. T t nhiên, không nên c m oán các tr ng công trong vi c huy ng các ngu n óng góp, b ng ti n m t ho c b ng hi n v t, c a c ng ng a ph ng trong khi ngu n tài chính c a nhà n c h n h p và nh ng ngu n óng góp thêm nh v y nh m t c ý ngh a duy nh t là giáo d c có ch t l ng.

115 SÁU C I CÁCH THEN CH T 102 Th m chí khi giáo d c c b n c mi n phí, s có nh ng h gia ình không th cho tr i h c ho c cho chúng tr ng vì nh ng kho n chi phí tr c ti p và gián ti p nh mua sách v ho c do thi u l c l ng s n xu t nhà. H c b ng ch n l c có th giúp nh ng h gia ình nghèo bù l i thu nh p m t i khi tr em i h c. M t c ch nh v y cho các em gái ang áp d ng t i 13 xã Guatemala. Thái Lan còn cung c p xe p cho nh ng h c sinh nông thôn i h c các tr ng xa nhà (Lockheed, Verspoor và nh ng ng i khác 1991). R t nhi u d án c a Ngân hàng Th gi i ã tài tr cung c p sách v và ng ph c mi n phí cho các gia ình nghèo, và m t s d án ã bao g m nh ng th nghi m v i chi phí tr c ti p b c giáo d c trung h c. Chia s chi phí v i c ng ng th ng là ngo i t duy nh t i v i giáo d c c b n mi n phí. Th m chí nh ng c ng ng r t nghèo c ng luôn s n sàng óng góp chi phí cho giáo d c, nh t là b c ti u h c. Ví d Nepal, ph n l n các tr ng ti u h c và nhi u tr ng trung h c c c ng ng a ph ng xây d ng và b o qu n. C ch c p h c b ng thích h p có th làm t ng s tham gia c a a ph ng i v i tr ng, t o ra khái ni m v s s h u, và khuy n khích óng góp cá nhân nhi u h n cho giáo d c. Nh ng k ho ch nh v y ang tr nên ph bi n Châu Phi và Châu M La tinh. Brazil, Ghana, n và Tanzania ang th nghi m c ch c p h c b ng qua thi ua xây d ng tr ng, v i s h tr c a Ngân hàng Th gi i. Brazil, tài tr công c ng c cung c p v i i u ki n c ng ng a ph ng t c các m c tiêu ã tho thu n v óng góp lao ng và v t ch t xây d ng tr ng. R t nhi u n c, trong ó có Bolivia, Cameroon, Ethiopia, Honduras, Senegal, Uganda và Zambia ã l p các qu u t xã h i. Nh ng ch ng trình này lôi kéo s tham gia c a c ng ng, t o u t, công n vi c làm và cung c p các d ch v c b n. Ngân hàng Th gi i d ki n h tr cho các qu nh v y 22 n c. Ghana chính ph óng góp t i 2/3 toàn b chi phí cho d án, và các c ng ng cung c p lao ng và v t ch t a ph ng. Bi n pháp này ã gi m th i gian xây d ng tr ng m i xu ng kho ng 3 tháng (Ngân hàng Th gi i 1991a). Thông qua s dàn x p ba bên, qu ph c h i xã h i do Ngân hàng Th gi i h tr Ethiopia tài tr v t li u xây d ng và trang thi t b cho tr ng h c, c ng ng óng góp s c lao ng và B Giáo d c cung c p giáo viên. T t c nh ng óng góp này c a vào các h p ng chính th c. Giáo d c trên trung h c Do h c sinh t t nghi p trên trung h c s có thu nh p cao h n nh ng h c sinh ra tr ng s m h n nên vi c thu ti n h c phí có ch n l a i v i tr ng trung h c công c ng có th làm t ng s l ng tuy n sinh. Vi c chia s chi phí v i c ng ng có th c khuy n khích b c trung h c c ng nh ti u h c. H c phí có th thu th ng xuyên không nh h ng t i tuy n sinh nói chung, nh ng vi c ghi tên theo h c i v i nh ng ng i nghèo và i v i các em gái

116 U T CÔNG C NG T P TRUNG VÀO GIÁO D C C B N 103 ch c s gi m n u không áp d ng nh ng bi n pháp bù l i ti n h c phí. Có nhi u b ng ch ng v nhu c u c a các h gia ình i v i giáo d c là t ng i c ng nh c v giá c, t c là không th c th i v i s t ng lên trong các chi phí cá nhân (Jimenez 1987; Ngân hàng Th gi i 1986), tr nh ng ng i quá nghèo. Th c v y, tính c ng nh c c a nhu c u có th là tiêu chu n có l i cho vi c quy t nh tính ti n h c phí. Các d ki n i u tra các h gia ình Peru cho thay t ng h c phí v a ph i s không nh h ng t i nhu c u giáo d c trung h c nói chung, m c dù có làm gi m s l ng tuy n sinh thu c nh ng nhóm ng i có thu nh p th p nh t (Gertler và Glewwe 1989). Các gia ình nghèo h n g p khó kh n trong vi c áp ng chi phí tr c ti p ho c gián ti p cho con cái i h c. bù l i khó kh n này, h c phí tr ng trung h c có th g n v i h c b ng và chi phí ã nh nh m m b o tính công b ng trong vi c tuy n sinh. Ví d, n u h c b ng t ng ng v i h c phí và các chi phí tr c ti p liên quan n tr ng h c c cung c p cho 20% h gia ình nghèo nh t Indonesia, thì t l b d các tr ng d i trung h c s gi m i m t n a (Ngân hàng Th gi i 1993c). Ngân hàng Th gi i ã h tr các k ho ch c p h c b ng nh m vào các em gái Bangladesh và Pakistan và các gia ình nghèo Colombia. Vi c thu ti n h c phí m t c p có th nh h ng t i vi c ghi tên theo h c c a các thành viên khác trong gia ình c p khác. M t gia ình nghèo ph i tr ti n h c phí cho m t h c sinh trên trung h c có th không kh n ng cho a con khác ghi tên theo h c giáo d c ti u h c b i vì công vi c c a a tr nh tu i h n c n t o ra thu nh p và l y ó tr ti n h c phí (Chemichovosky 1985). S bùng nhùng này rõ ràng cho th y t i sao vi c thu ti n h c phí ph i c i kèm b i các chi phí c trù tính cho phép h c sinh con nhà nghèo có th ghi tên theo h c. Thu h c phí mà không có các bi n pháp bù l i s có tác ng tiêu c c n vi c ghi tên theo h c c a các h c sinh con nhà nghèo. Giáo d c i h c Nói chung, h c phí c i u ch nh các tr ng công dành cho giáo d c i h c. Vi c lo i b hình th c tr c p cho nh ng chi phí không ph i là gi ng d y nh ch và n u ng cho sinh viên c ng c ch p thu n, tr nh ng n i h th ng thu thu nh p r t ti n b ho c bao g m thu thu theo b c h c (Colcough 1990); bi n pháp này ho c bi n pháp kia có th cho phép trang tr i các chi phí c a giáo d c cao h c t các ngu n thu nh p trong i. Tuy nhiên ph n l n các n c ang phát tri n không có lo i thu thu nh p có hi u qu ho c ti n b, và lo i thu thu theo b c h c ho c m t h th ng các lo i h c phí ho c kho n cho vay s là cách th c t h n hoàn l i các chi phí. Có r t ít n c ã th áp d ng lo i thu thu theo b c h c. i v i h c sinh trên trung h c, nhu c u i v i giáo d c i h c t ng i không thích nghi v giá c. Thái Lan, vi c t ng 10% h c phí s cho k t qu là s l ng tuy n sinh ch gi m 2% (Chutikul 1986). M t chính sách t i u

117 SÁU C I CÁCH THEN CH T 104 B NG 7.1 T TR NG H C PHÍ GIÁO D C I H C CÔNG TRONG N V CHI PHÍ HO T NG, CÁC N C CH N L C N c và n m d li u % N c và n m d li u % Algiêria, Bôlivia, Achentina, Honduras, Bangladesh, gi a nh ng n m Srilanca, gi a nh ng n m Benin, Ai C p, Brazil, Pakistan, Ghana, n, gi a nh ng n m Guine, Thái Lan, gi a nh ng n m Madagasca, Malayxia, gi a nh ng n m Malawi, Trung Qu c, Mêhicô, Nh t B n, Mar c, Côlômbia, Niger, Nepal, gi a nh ng n m Nigeria, Kênia, Papua New Guinea, gi a nh ng n m Barbados, Peru, Philippin, gi a nh ng n m Senegal, Hoa K, Sudan, Costa Ric, Uganda, Israel, V ng qu c Anh, Tây Ban Nha, Vênêzuêla, Nam Hàn, gi a nh ng n m Pháp, Vi t Nam, Guatemala, In ônêxia, Hungary, Jamaica, Chi-lê, Ghi chú: Không tính chi phí n i c a sinh viên Ngu n: Ziderman và Albrech s là các tr ng công ào t o i h c trang tr i toàn b chi phí, và sinh viên tr h c phí b ng thu nh p c a cha m ho c thu nh p c a b n thân h trong t ng lai, thông qua k ho ch cho vay ho c thu thu theo b c h c. Tuy nhiên chính sách nh v y r t xa v i i v i t t c các n c vì m c thu h c phí r t th p và kinh nghi m v các c ch cho vay t ng i áng bu n. S kh i u t t p theo úng h ng s là thu h c phí trang tr i 100% chi phí th ng xuyên c a các d ch v phúc l i cho sinh viên nh n u ng và nhà

118 U T CÔNG C NG T P TRUNG VÀO GIÁO D C C B N 105 B NG 7.2 T TR NG CHI PHÍ CHO PHÚC L I C A SINH VIÊN TRONG NGÂN SÁCH GIÁO D C TRUNG H C VÀ I H C, TI U SAHARA CHÂU PHI VÀ CHÂU Á, KHO NG N M 1985 N c Trung h c Sau trung h c Các n c Sahelian 18,1 56,5 Burkina Faso 35,0 79,0 Chad 0,0 32,9 Mali 19,0 66,8 Mauritani 18,6 56,9 Niger 22,7 59,5 Senegal 13,2 43,9 Ti u Sahara Châu Phi không Sahelia Các n c nói ti ng Pháp 24,9 57,0 Các n c nói ti ng Anh 7,5 23,2 Châu Á 5,1 7,2 Ngu n: Jarousse và Mingat 1993, 30% cho chi phí gi ng d y. Có nhi u n c trong ó có Chile, Jamaica và Tri u Tiên ang i úng theo m c tiêu này (b ng 7.I). Các n c khác thì m c tiêu này còn xa v i. Senegal, kho n chi phúc l i cho sinh viên i h c chi m g n m t n a chi phí công c ng cho giáo d c cao h c gi a nh ng n m các n c Sahel thu c Tây Phi, các d ch v phúc l i chi m 57% chi phí công c ng cho giáo d c cao h c, so sánh v i 7% Châu Á (b ng 7.2). Ng c l i Malaysia ã ký h p ng cung c p d ch v n u ng v i các nhà cung c p t nhân t hoàn l i chi phí và hi n Malaysia ang bàn v vi c t nhân hoá d ch v nhà cho sinh viên. K ho ch cho sinh viên vay ti n là s b sung thi t y u cho vi c hoàn l i chi phí và thu ti n h c phí. R t nhi u sinh viên không th cáng n i chi phí giáo d c i h c b ng thu nh p th c t c a gia ình h, và các k ho ch cho vay cho phép h tr b ng thu nh p trong t ng lai. Kho ng 50 n c công nghi p và ang phát tri n có nh ng ch ng trình này. H n m t n a là Châu M La-tinh, các n c ang phát tri n khác có ch ng trình cho vay trong ó có Trung Qu c, Ghana, Ai C p, n, Jordan, Kenya, Tri u Tiên, Malawi, Malaysia, Morocco, Pakistan, Philippines và Srilanka. h u h t các n c, kho n cho vay c tr l i theo m t th i bi u xác nh; m t vài n c trong ó có Australia, Ghana và Thu i n, kho n cho vay c tr l i theo t l thu nh p m i n m c a ng i ã t t nghi p. Cho n nay kinh nghi m cho th y k t qu t ng i th t v ng. T l lãi su t c tr c p nhi u, t l v n cao và chi phí hành chính cao ã d n n t l b i hoàn r t th p

119 SÁU C I CÁCH THEN CH T 106 (Alberch và Zidemlan 1991). S thi u h t t ng t 30% Thu i n lên 103% Kenya, n i mà t l lãi su t c tr c p nhi u, chi phí hành chính cao, và r t ít nh ng ng i ã t t nghi p b i hoàn kho n cho vay. Ph n nhi u lý do c a vi c i u hành kém c i này là vì c ch cho vay do các B trong chính ph qu n lý ch không ph i do các c quan tài chính nh ngân hàng. C ch cho vay có th c duy trì v m t tài chính nh kinh nghi m c a Quebec (Canada) và Colombia. Các c ch này òi h i khu v c công c ng ph i ch u m t s r i ro, vì các ngân hàng và các c quan tài chính nói chung không s n lòng ch p nh n thu nh p s có trong t ng lai c a sinh viên nh là kho n th ch p. S can thi p c a khu v c nhà n c là phù h p bù l i s thua thi t c a th tr ng v n. Ngân hàng th gi i ang giúp cho cu c c i cách k ho ch cho vay Jamaica, Kenya, Malawi, Philippies, Tunisia và Venezuela. Các c ch cho vay òi h i m t t p th c quan ho t ng có hi u qu v i nh ng sáng ki n nh m gi m t i thi u s tr n tránh và v n. T l lãi su t th c ph i d ng gi i h n. Các k ho ch v các kho n thu nh p và thanh toán h ng n m theo b c h c r t c n khuy n khích vi c hoàn tr cùng v i thu nh p trong t ng lai c a sinh viên là kho n s t ng d n theo th i gian. Ch riêng c ch cho vay không sinh viên có m c thu nh p th p ghi tên vào i h c. M c dù thu nh p trong t ng lai c a h s cao nh ng c ng d hi u khi sinh viên xu t thân t gia ình nghèo th c s ng n ng i ph i vay n i tr b ng kho n thu nh p trong t ng lai mà h ch a dám ch c ch n. H n th n a, trong khi theo h c i h c, h b qua thu nh p có th là quan tr ng i v i thu nh p c a gia ình h. Nh ng h c b ng có m c ích và ch ng trình v a h c v a làm r t c n kh c ph c v n này. c bi t là ch ng trình v a h c v a làm có th cung c p tài chính, n u không ph i tr ti n h c phí, thì cho các chi phí trong cu c s ng c a sinh viên có thu nh p th p. ph n l n các n c, sinh viên xu t thân t gia ình t ng i gi u có và có tri n v ng thu nh p cao và vì v y toàn b s tr giúp v tài chính nên c cung c p thông qua kho n cho vay h n là h c b ng. Có hai ph ng án c a c ch cho vay là thu theo b c h c và ph c v qu c gia. Thu thu theo b c h c là kho n ph thêm trong vi c tr thu thu nh p c a nh ng ng i t t nghi p i h c. Th t khó ánh giá ti m n ng c a các c ch thu thu theo ki u nh v y vì ch a có n c nào thông qua k ho ch này. Trong các ch ng trình ph c v qu c gia, sinh viên nh n l ng th p h n m c th tr ng. Nepal và Nigeria ã có nh ng ch ng trình thành công trong ó sinh viên t t nghi p ti p t c i ph c v xã h i vùng nông thôn. Nhi u n c khác trong ó có M, ang xem xét gi i thi u nh ng ch ng trình nh v y. Các ch ng trình ph c v qu c gia có th t o ra nguy c bi n thành nh ng ch ng trình m b o có công n vi c làm trong nhà n c i v i nh ng sinh viên t t nghi p i h c.

120 U T CÔNG C NG T P TRUNG VÀO GIÁO D C C B N 107 Nh ng u tiên trong chi tiêu công c ng B NG 7.3 KHO N TI T KI M TRONG GNP NH GI M T L SINH ÔNG Á C CHI CHO GIÁO D C Chi phí cho giáo d c ti u và trung h c %GNP ti t ki m c nh s tu i n tr ng t l t ng dân gi m th p h n N c (%GNP) Kênia Mêhicô Pakistan H ng Kông ,0 1,2 1,0 1, ,7 1,5 1,7 1,2 Nh t ,2 4,0 3,8 3, ,8 4,8 2,8 3,9 Nam Hàn ,9 0,6 0,4 0, ,8 2,8 1,4 2,0 Malaysia ,4 1,3 0,4 0, ,0 1,6 0,4 0,8 Xingapo ,1 1,1 0,8 2, ,2 2,0 1,3 1,3 Thái Lan ,8 0,6 0,0 0, ,6 1,3 0,3 0,8 Ngu n: Ngân hàng Th gi i 1993a, b ng 5.2. t t c các n c giáo d c c b n c u tiên trong chính sách công c ng và vì v y c ng c u tiên trong các chi tiêu công c ng. M c ích th ng xuyên là làm cho t t c tr em u c theo h c và h c h t giáo d c ti u h c và cu i cùng là giáo d c d i trung h c và h c t p có hi u qu tr ng h c chúng có th ti p thu c nh ng k n ng c b n. M c ích này th ng nh t v i m c ích c thông qua t i H i ngh th gi i v giáo d c cho m i ng i do Ngân hàng Th gi i h tr n m M c ích này v a y v a công b ng, thu l i cao nh t và làm t ng các c h i v giáo d c và thu nh p cho m i ng i (Ngân hàng Th gi i 1990a). t c t l tuy n sinh cao và duy trì ho t

121 SÁU C I CÁCH THEN CH T 108 ng, chi phí c p giáo d c ti u h c c ng có th c n b sung b ng nh ng chi phí dành cho phát tri n tu i th các gia ình nghèo. T l ghi tên theo h c giáo d c ti u h c t ng thì càng ph i dành nhi u ngu n kinh phí công c ng h n cho giáo d c trung h c. Thay i v dân s h c, m t ph n c h tr b ng giáo d c ti u h c cho các em gái s giúp cho quá trình này. Ví d Tri u Tiên ã t ng s l ng tuy n sinh giáo d c trung h c công c ng và t ng kho n chi phí cho m i h c sinh c b c ti u h c và trung h c mà không t ng ph n gánh ch u c a thu nh p qu c dân dành cho các chi tiêu công c ng cho giáo d c. Vào cu i nh ng n m 1980, t l sinh th p i ã cho phép các n c ông Á s d ng t l r t th p trong t ng s n ph m qu c gia chi cho giáo d c ti u h c và trung h c, so sánh v i các n c có t l sinh cao (b ng 7.3). Nh ng n c g n t ph c p giáo d c ti u h c và trung h c l i ph i i phó v i nh ng thách th c khác nhau trong vi c quy t nh các u tiên trong chi tiêu công c ng cho giáo d c. Giáo d c cao h c s chi m ph n u tiên t ng i l n h n trong chi tiêu công c ng, nh th c t các n c OECD. Tuy nhiên, i u c ng quan tr ng là s quan tâm t i giáo d c i h c không c làm ch ch h ng chi tiêu t các b c c b n, n i mà ch t l ng còn t ng i th p nh ng n c có thu nh p th p ho c trung bình và n i mà s thay i c c u kinh t e do s duy trì tài tr y. Nh Nga ch ng h n, i u quan tr ng là m b o cho giáo d c b t bu c v n c tài tr y khi trách nhi m tài chính thay i t c p liên bang xu ng c p chính quy n các n c c ng hoà. i u quan tr ng n a là m b o các ch ng trình ch y u cho giai o n tr c khi t i tr ng, tr c ây do các c quan nhà n c tài tr, ph i c tài tr, ít nh t là cho tr em nghèo, khi các c quan nhà n c thoái thác trách nhi m này. S duy trì M t v n c bi t quan tr ng trong tài tr công c ng cho giáo d c là duy trì tài chính. t c i u này, c n có các chính sách t ng c ng chi tiêu công c ng khi c n thi t và b sung gi a tài tr cá nhân v i tài tr công c ng (ch ng 3). m b o s duy trì luôn là i u áng làm nh m d li u tác ng tài chính i c a các bi n pháp chi tiêu nhi u n m trong t ng lai và có nh ng k ho ch tài chính úng n.

122 CH NG 8 Quan tâm n s công b ng t c công b ng - m t m c tiêu quan tr ng i v i nhi u chính ph - th ng òi h i ph i t p trung chú ý h n n a so v i t tr c n nay. i u này c bi t c n thi t i v i c p giáo d c u tiên, c bi t là khi h th ng giáo d c bao g m c các tr ng t và ngu n tài tr t nhân. Chính ph có hai i u quan tâm c b n liên quan n công b ng. M t là b o m cho m i ng i u c h ng giáo d c c s nh m giúp h có nh ng n ng l c c b n c n thi t ho t ng m t cách có hi u qu trong xã h i. Hai là b o m cho nh ng h c sinh có n ng l c, dù nhà nghèo hay là n gi i, là dân t c thi u s, nh ng vùng xa xôi h o lánh hay có nh ng nhu c u giáo d c c bi t v n c nh n vào các tr ng i h c. Không tình tr ng h c sinh có n ng l c nh ng không c ghi tên nh p h c ch vì không có ti n. C n có nh ng bi n pháp công b ng và h p l ánh giá kh n ng ti m tàng c a h c sinh nh m xác nh nh ng ng i tiêu chu n theo h c các b c trên b c giáo d c b t bu c. Càng quan tâm n s công b ng s càng nâng cao c hi u qu. Có ch ng c rõ ràng vi c nâng cao giáo d c cho ng i nghèo, ph n và ng i b n x s thúc y t ng tr ng kinh t và gi m b t tình tr ng nghèo kh. u t giáo d c cho các em gái thu c các t ng l p nghèo s t ng c ng quá trình gi m b t s nghèo kh l u truy n t th h này sang th h khác: nh ng ph n có h c th ng mu n cho con mình i h c. Nh ng lý do xác ng v vi c t ng c ng giáo d c cho các em gái (Summers 1994) c ng c v n d ng i v i ng i b n x. Ví d, Guatemala ã u t vào giáo d c nâng t l i h c c p hai t 7 lên 50% vào n m 1960, t l t ng tr ng tính theo u ng i c a n c này trong th i k t ng kho ng 1,3% m i n m (Gould an Ruffin 1993; Barro 1991). t c s công b ng c p h c u tiên v a là v n nâng cao nhu c u giáo d c v a áp ng nhu c u ó thông qua tài tr và các bi n pháp c bi t. i v i nh ng ng i không có ti n i h c thì tài tr là v n quan tr ng m i c p h c - v a do h và b m h không có ti n thanh toán các chi phí liên quan, v a do gia ình h không th gi m b t ph n lao ng c a b n thân h. Nh ng bi n pháp c bi t s t p trung vào các c p h c th p h n và bao g m vi c tuy n thêm giáo viên n có khuôn m u cho các em gái, làm cho giáo d c c bi t 109

123 SÁU C I CÁCH THEN CH T 110 tr nên ph bi n, áp d ng giáo d c b ng hai th ti ng nh ng n c có nhi u ngôn ng khác nhau, th c hi n các ch ng trình ch m sóc s c kho và dinh d ng. Nhìn chung, nh ng bi n pháp này nh m m c ích bi n vi c i h c tr thành ph bi n (không ch là i h c tr ng ph thông) c p m t là c p m ng cho s c ng b ng m i c p trong h th ng giáo d c. Các bi n pháp tài chính Ph n l n các n c có ch giáo d c ti u h c công c ng mi n phí; giáo d c ph thông c s c ng th ng c mi n phí. Tuy nhiên, ngay c khi không ph i óng ti n h c thì i v i nh ng gia ình nghèo, các chi phí tr c ti p và gián ti p v n còn quá n ng, khó b o m c vi c nh p tr ng và h c t p. Các chi phí tr c ti p có th bao g m chi phí i l i, sách v, bút m c, ng ph c và nh ng v t d ng t ng t. N u tr em nghèo không có nh ng dùng này, chúng không th nh p tr ng ho c không h c c. Trong nh ng n m 1980, Kenya chính ph ã bu c cha m ph i có trách nhi m mua sách. n n m 1990 các vùng nghèo kh, khô c n và bán khô c n, th ng m i l p h c ch có m t quy n sách. Chính sách này c duy trì vào n m 1992 nh ng vùng nghèo, v i s h tr c a Ngân hàng Th gi i. Các b c cha m Morocco không mu n cho con gái n tr ng mà không có y ph c thích h p khi n chi phí tr c ti p khi cho con gái ì h c t ng h n so v i con trai. C ng c n có s h tr tài chính i v i ng i nghèo khi các chi phí tr c ti p khi i h c còn cao so v i s óng góp c a a tr ó vào kinh t gia ình. i v i cha m. vi c cho con gái i h c th ng khó h n con trai còn vì con gái làm c nhi u vi c nhà h n con trai. Burkina Faso các em gái t 7 tu i tr lên m i ngày làm vi c nhà t i 3,5 gi trong khi các em trai ch làm c 1,5 gi (Chowdhury 1993). Vi c s d ng lao ng tr em là nguyên nhân làm gi m nhu c u i h c. Lý do c a tình tr ng này c ng l i vì các gia ình nghèo c n có thu nh p. Tr em làm vi c vì r t nhi u lý do, mà quan tr ng nh t là vì nghèo và s c ép ph i thoát kh i c nh nghèo. các n c ang phát tri n, tr em b tr công r m t, nh ng các em v n có óng góp l n vào thu nh p gia ình. Ví d tr em Paraguay óng góp g n 1/4 t ng thu nh p gia ình (Patrinos và Psacharopulos 1995). vùng nông thôn trên o Java, lndonesia, m t em trai 13 tu i i n hình trong m t gia ình nghèo làm ngh nông ki m c kho ng 11 ô-la M m t tháng, trung bình góp c kho ng 40% cho thu nh p gia ình. Kho n thu nh p này cao g p ôi chi phí tr c ti p trung bình c a m t h c sinh con nhà nghèo b c giáo d c ph thông c s. Nh ng con s này còn th p so v i th c t vì ch a tính n giá tr s óng góp c a tr em vào công vi c s n xu t c a gia ình. Có m t lý do gi i thích t i sao các b c cha m ít có nhu c u cho con gái i h c là các chi phí liên quan tr c ti p và trong t ng tr ng h p c th nhi u n c nh Bangladesh, Egypt, Guatemela, Mai, Morroco, Peru, Tunisia và Yemen. M t s d án ã c t b t các chi phí này b ng cách b ho c gi m l phí,

124 QUAN TÂM N S CÔNG B NG 111 phát v mi n phí, c p h c b ng ho c tr c p cho các em gái, b trí gi h c linh ho t và l p các trung tâm gi tr. Nh ng gi i pháp nh trên cùng v i vi c gi m b t chi phí c a cha m ã nâng cao c ch t l ng tr ng h c, gi m t l b h c, c i thi n hi u qu cho h th ng tr ng h c và nâng cao áng k k t qu h c t p c a các em gái. Bangladesh và Guatemala có ch ng trình h c b ng dành cho các em gái, trong ó h c phí c mi n, cha m c tr c p bù vào các chi phí tr c ti p khác nh sách v và th i gian mà con gái h không làm c vi c nhà. Các d án do Ngân hàng h tr ã tr c p cho các em gái h c c p hai Bangladesh (Khung 8.1), h c b ng cho các em gái nông thôn Morroco và Mozambique, khuy n khích các em gái Gambia nghiên c u khoa h c. C n ti p t c nghiên c u tác ng i v i ch t l ng h c t p và tính v ng ch c v m t tài chính c a các mô hình này. Các mô hình h c b ng có m c tiêu có th c áp d ng t ng nhu c u giáo d c trong t t c các nhóm dân c có i s ng khó kh n, không ch riêng i v i ph n. M t s n c có m c thu nh p trung bình ang thí i m các mô hình c p h c b ng có m c tiêu i v i nh ng h c sinh không có kh n ng tr h c phí. Các mô hình này thanh toán ti n h c phí nh ng không tr c p cho gia ình bù vào th i gian con cái h n tr ng. Các h p ng có m c tiêu áp d ng Colombia và trong c ng ng M Puerto Rico k t h p ti n tr c p có m c tiêu v i s l a ch n tr ng h c c a h c sinh. H c phí các tr ng b c cao h n ph i k t h p v i các ch ng trình vay n và h c b ng c a h c sinh b o m cho m i ng i mu n vay ti n i h c u có th vay c và b o m có s h tr c n thi t v tài chinh cho nh ng h c sinh nghèo có n ng l c có th c i h c. Ví d, nh ng n m 1980 khi tr ng i h c Philippines nâng h c phí, h c ng c p thêm m t qu c bi t h tr cho nh ng sinh viên là con em các gia ình có thu nh p th p. Các bi n pháp c bi t C n có các bi n pháp c bi t t ng s l ng n sinh, ng i nghèo, các dân t c thi u s và các nhóm dân c c bi t c i h c. Các b c cha m nghèo không ph i lúc nào c ng th y c giá tr c a vi c cho con i h c và nhi u b c cha m không th y c giá tr c a vi c cho con gái i h c. Do v y, u t vào vi c h c hành c a cha m có th là m t c ch quan tr ng t ng s l ng tr em i h c. Các cu c v n ng nâng cao nh n th c và i u tra xã h i có th giúp kh c ph c tình tr ng thi u hi u bi t; ví d ch ng trình nâng cao nh n th c c ng ng v giáo d c i v i ph n Bangladesh (xem Khung 8.1), Pacto Pela Infancia Brazil áp d ng cho tr em nghèo, ch ng trình gi i thi u v i nh ng ng i cha v vi c h c hành c a con gái Guatemala. Nh ng thay i v n i h c, th i gian bi u, i ng giáo viên, n i dung hay chi phí giáo d c tr c ti p có th làm cho giáo d c phù h p h n v i các i u ki n xã h i và v t ch t (Colletta và Perkins 1995). Nh ng bi n pháp nh v y bao g m c vi c tuy n thêm n giáo viên và giáo viên xu t thân t a ph ng.

125 SÁU C I CÁCH THEN CH T 112 KHUNG 8.1 GI M CHI PHÍ C A CÁC GIA ÌNH TRONG VI C GIÁO D C D án giúp các tr ng n sinh c p hai do Ngân hàng Th gi i h tr cho Bangladesh ã cung c p h c b ng cho các em gái. C c u t l h c b ng ph n ánh s gia t ng chi phí giáo d c t c p th p n c p cao và có s khuy n khích c bi t gi m t l b h c các l p cao. H c sinh ph i gi c m t m c i m trung bình nh t nh m i ti p t c c c p h c b ng. D án c ng h tr cho m t s bi n pháp khác nh m khuy n khích ph n n tr ng h c, g m vi c t ng t l giáo viên n và th c hi n m t ch ng trình nâng cao nh n th c c ng ng t ng c ng s h tr công c ng i v i vi c h c t p c a các em gái. H c sinh n Các b c cha m nhi u n c u mu n con gái mình c h c các cô giáo, nên tình tr ng thi u giáo viên n có th làm h n ch s l ng h c sinh. T i bang Kerala, n i có t l ph n có h c và i h c cao nh t n, trên 60% giáo viên là ph n, trong khi ó hai bang Bihar và Uttar Pradesh, n i có t l n h c sinh th p nh t, ch có ch a n 20% giáo viên là ph n. Không có tr ng h c n i thu n ti n i l i c ng làm gi m s em gái i h c vì các b c cha m lo ng i cho s an toàn c a con gái. Marocco, m t con ng r i á làm t ng c 40% c h i cho m t em gái n tr ng và gi m c 5% kh n ng b h c c a em gái ó. Th ng thì các em gái không n tr ng vì không có nhà v sinh riêng và các phòng chung. m t s n n v n hoá, các em gái có n tr ng hay không còn tu thu c vào vi c có tr ng dành riêng cho con gái hay không. Chính sách c b n t ng s l ng n h c sinh là t ng thêm ch h c cho các em. Có th làm c vi c này b ng cách dành riêng ch và m r ng vi c nh p h c cho các em. N u có quá ít ch h c thì các ch s n có th ng dành cho h c sinh nam. Malawi ng i ta dành 1/3 s ch trong các tr ng c p hai cho h c sinh n. M t d án xây d ng các tr ng c p hai do Ngân hàng h tr ã thu hút c nhi u h c sinh n h n d ki n. Tanzania và Zambia c ng có nh ng chính sách t ng t. Bangladesh, Chad, n, Pakistan, Senegal và Yemen ã có nh ng c g ng c bi t m r ng các phòng h c ho c xây thêm các tr ng h c m i cho h c sinh n. Bangladesh và n nh ng c g ng này c th c hi n c i v i các tr ng cao ng và bách khoa k thu t dành cho ph n giáo d c sau trung h c c ng nh ti u h c và trung h c. Th c t cho th y nhi u n n v n hóa n u i h c các tr ng dành riêng cho n sinh thì s l ng em gái n tr ng và tham gia ho t ng t ng lên nhi u h n là khi i h c chung các tr ng dành cho c hai gi i (Lee và Lockheed 1990). Tuy nhiên, c n ph i chú ý là trong các tr ng h p nh v y ch ng trình gi ng d y không có gì khác nhau. M t s d án Bangladesh và Pakistan ang xây d ng các công trình v sinh riêng bi t và t ng rào bao quanh các tr ng dành cho n sinh. Xây d ng tr ng h c n i i l i thu n ti n i v i tr em có th làm các b c cha m b t lo l ng v s an toàn cá nhân cho các em gái, gi m b t các chi phí tr c ti p v i l i, t u xe. Morroco ang xây d ng các tr ng nh các a ph ng cho c p

126 QUAN TÂM N S CÔNG B NG 113 h c trung bình. T ng s l ng giáo viên n, xây d ng thêm các trung tâm trông gi tr em và i u ch nh gi h c tr ng cho thích h p v i th i gian bi u c a các em gái c ng là các bi n pháp t ng s l ng các em gái n tr ng. S li u so sánh gi a các n c cho th y m i liên h r t tích c c gi a s l ng nam h c sinh và n h c sinh ngang nhau v i t l giáo viên n (Psacharopoulos và Tzannatos 1992). B c u các d án c a Ngân hàng Th gi i nh m kh c ph c tình tr ng thi u giáo viên n, nh t là các vùng nông khôn, bao g m vi c tuy n nhi u giáo viên n h n, b h n ch v tu i, tuy n và s p x p giáo viên a ph ng, xây d ng các c quan ào t o giáo viên các vùng nông thôn. Kinh nghi m Bangladesh, Pakistan và Nepal cho th y vi c tìm n giáo viên gi i không ph i là khó kh n n u có ào t o và giáo viên c s p x p i làm g n nhà. gi m b t tình tr ng thi u giáo viên n các vùng nông thôn có th k t h p tuy n d ng và khuy n khích giáo viên n a ph ng v i vi c tích c c ào t o t i ch c. Các d án do Ngân hàng tài tr th c hi n B ngladesh, Trung Qu c, n, Nepal, Pakistan và Yemen ang ki m nghi m các ph ng pháp nh v y nh m t ng thêm t l giáo viên n. Các trung tâm trông gi tr em tr ng h c hay g n tr ng h c c ng nh vi c s p x p th i khoá bi u linh ho t có th t o thêm th i gian r i cho các em gái n tr ng. Khi tr em c g i vào n i trông gi thì các em gái s c gi i phóng kh i vi c trông em ban ngày, và n u th c hi n vi c này cùng v i ch ng trình dinh d ng s giúp nâng cao s c kho và kh n ng h c hành c a các em nh. Colombia là n c mà 1/5 các gia ình nghèo nh t là các gia ình c a nh ng bà m cô n, 44% tr em nghèo l a bu i t 7 n 11 không n tr ng. Ch ng trình c ng ng trông tr ban ngày ã gi i phóng cho r t nhi u em gái và ph n h có th i h c ho c i làm. Vi c i u ch nh gi h c các em gái d dàng k t h p i h c v i làm vi c nhà c ng ã c th c hi n t t nhi u n c, nh t là Nepal (Ngân hàng Th gi i 1994b). Các c dân c bi t Bi n pháp chính sách c b n nh m gi m tác ng c a s xu ng c p v th ch t và h c t p các n c ang phát tri n là c i thi n tình tr ng dinh d ng và y t cho tr em. Nh ng ch ng trình c bi t nh m c i thi n tình tr ng dinh d ng và y t c a tr em ang i h c có th t ng c s l ng h c sinh và s công b ng trong các tr ng h c. Ví d, có th có các ch ng trình ph c v n u ng tr ng h c tác ng n s l ng các em gái i h c nh Ghana. Nh ng ch ng trình khác nh ch a các b nh ký sinh, t ng c ng và b sung các ch t vi l ng - c hai u t ng i r và d th c hi n - có th c i t o áng k kh n ng tr em nghèo t n d ng d c các c h i giáo d c. Nh ng tr em ang h c khi g p nh ng khó kh n không l n th ng không òi h i nh ng ph ng ti n ho c ch ng trình t n kém. Ví d, n d án Giáo d c Liên k t dành

127 SÁU C I CÁCH THEN CH T 114 cho tr em tàn t t ã a c trên tr em có nhu c u giáo d c c bi t tham gia h c t p v i chi phí cho m t em t ng t nh giáo d c bình th ng (Ngân hàng Th gi i 1994j). Có kho ng 140 tri u tr em b khuy t t t, trong ó kho ng 15% có th nhìn c, i l i c, nghe c b ng m t thi t b giá 25 n 40$ (Mittler l992). Có th gi m b t chi phí cho m t em ph i h c theo ch giáo d c c bi t b ng cách áp d ng các gi i pháp d a trên c s c ng ng, các bi n pháp này c ng t o ra nh ng c h i t t h n i v i tr em. Nhi u n c có ch ng trình ph c h i ch c n ng d a trên c s c ng ng, trong ó có n, Indonesia, Jamaica, Kenya, Malaysia, Nepal, Philippines và Zimbabue. C ng có th san s chi phí v i các t ch c phi chính ph nh Indonesia là n c mà h th ng giáo d c công c ng cung c p 45% ngu n v n cho giáo d c c bi t, còn các c quan t nhân t nguy n óng góp 55% còn l i (Ngân hàng Th gi i l994j). S a d ng v ngôn ng các n c có nhi u ngôn ng, vi c c hi u th ng c d y nhi u h n cho h c sinh các tr ng song ng. T i các tr ng này h c sinh h c c b ng ti ng m tr c r i m i chuy n sang luy n k n ng c b ng ngôn ng th hai. Trên 50% ng i Guatemala khi n tr ng v n ch a bi t ti ng Tây Ban Nha. N m 1979, v i s giúp c a USAID và Ngân hàng Th gi i, Guatemala ã xây d ng m t ch ng trình qu c gia v giáo d c song ng nh m nâng cao ch t l ng giáo d c cho nh ng ng i b n x. Ch ng trình giáo d c qu c gia c i u ch nh và d ch sang 4 th ti ng Mayan cho giáo d c tr c ti u h c n h t l p 4. Ch ng trình ã nâng cao s hi u bi t c a h c sinh, gi m c t l h c sinh b tr t, l u ban và b h c th p h n so v i nhóm h c sinh Mayan ch h c b ng ti ng Tây Ban Nha. H c sinh h c theo ch ng trình song ng t i m cao h n trong t t c các môn, k c ti ng Tây Ban Nha, t t l lên l p cao h n 9% (Ngân hàng Th gi i 1994d). Giáo d c song ng c ng là m t s h tr i v i cha m h c sinh và nâng cao c nhu c u i h c (Richards and Richards 1990). Nh ng tr ng t hi u qu trong các c ng ng nhi u ngôn ng có th là nh ng tr ng c phép s d ng linh ho t ngôn ng d y h c (Eisemon 1989; Eisemon, Ratzlaff và Patel 1992). Chính quy n trung ng c n xây d ng các chính sách v ngôn ng, ít nh t là cho giáo d c ti u h c. b c giáo d c này c n t p trung vào k t qu h c ti ng và quy nh nh ng m c tiêu chung v s d ng ti ng m và các ngôn ng khác cho riêng t ng b c giáo d c và t ng môn h c. Vi c th c hi n quy nh này ph i là trách nhi m c a a ph ng, tr c h t là các tr ng. Ch t qu n s làm cho vi c th c hi n a ph ng d dàng h n vì các tr ng h c và c ng ng a ph ng hi u rõ hoàn c nh c a h h n ai h t.

128 QUAN TÂM N S CÔNG B NG 115 Các nhóm có hoàn c nh khó kh n khác C n chú ý c bi t b o m công b ng trong vi c h c hành cho các nhóm c dân khác có hoàn c nh khó kh n nh nh ng ng i s ng du c, nh ng ng i s ng các vùng xa xôi h o lánh, tr lang thang, ng i t n n. Ph i có các bi n pháp khác nhau cho các n c khác nhau, các ph ng pháp không chính th c nhi u khi thích h p h n vi c h c t p chính quy. i u c bi t áng ng i là s l ng tr em t n n Châu Phi ngày càng t ng; nhi u em không có chính ph nào ch u trách nhi m v vi c h c hành, tr ng l p.

129 CH NG 9 S tham gia c a các gia ình S có m t c a các gia ình trong các t ch c mà ng i nhà h tham gia có th làm cho các c quan giáo d c có trách nhi m nhi u h n v công vi c c a mình. Các b c cha m ch c s hài lòng h n khi tham gia vào ho t ng c a tr ng, và quan tr ng h n là làm cho ho t ng c a tr ng có hi u qu h n. Ph n l n các gia ình ã óng góp tr c ti p ho c gián ti p vào các chi phí giáo d c, song h còn có th tham gia qu n lý và giám sát tr ng h c cùng v i c ng ng c dân c a h và h có th c ch n tr ng. Qu n lý tr ng h c Trên kh p th gi i, các b c cha m và các c ng ng ang tham gia ngày càng nhi u h n vào vi c qu n lý tr ng h c c a con em mình, c ng nh c a sinh viên các b c giáo d c cao h n. Sri Lanca là m t ví d (Khung 9.1). Các H i ng qu n tr New Zealand c b u trong s cha m h c sinh qu n lý tr ng h c. Mauritius các hi p h i cha m h c sinh và th y cô giáo ã ho t KHUNG 9.1 CÁC U BAN PHÁT TRI N TR NG H C SRI LANKA Lu t pháp ban hành n m 1993 Srilanka ã thành l p các u ban phát tri n tr ng h c (SDB) nh m m c ích t ng c ng s tham gia c a c ng ng vào vi c qu n lý tr ng h c (Commonwealth Secretariat 1994). M i SDB g m có các i di n c a tr ng, cha m h c sinh, nh ng h c sinh c, nh ng ng i có thi n chí và do hi u tr ng nhà tr ng làm ch t ch SDB ho t ng thông qua 10 ti u ban, quy t nh và th c hi n các ch ng trình phát tri n tr ng h c. 10 ti u ban ó là: Phát tri n giáo d c (c i ti n ch ng trình h c t p và ph ng th c d y h c). Các ho t ng ph i h p v i ch ng trình ( y m nh ho t ng ngoài ch ng trình). Giáo d c o c (t ng c ng các ho t ng v n hoá, tôn giáo và o c). t ng) C s v t ch t (phát tri n c s h Th vi n và thi t b giáo d c (c i thi n i u ki n h c t p). Sách v, n tr a và ng ph c (quy t nh v nh ng yêu c u c a tr ng) Phúc l i và quan h c ng ng (t ng c ng các ho t ng phúc l i) Thông tin liên l c (giao ti p v i ph ng ti n thông tin và v i c ng ng). Tài chính (s d ng và chi tiêu các qu c a tr ng). Phát tri n t cách h c sinh (phát tri n t cách h c sinh và c a nhà tr ng). 116

130 S THAM GIA C A CÁC GIA ÌNH 117 ng r t thành công và hi n nay ngân sách c a chính ph ang c s d ng ti p t c khuy n khích m i quan h h p tác này. Nhi u n c ã nh n th y các c ng ng tham gia vào vi c qu n lý tr ng h c th ng s n lòng giúp tài chính h n cho nhà tr ng. Jamaica ã xây d ng m t ch ng trình khuy n khích xu h ng này; Bangladesh có Cu c V n ng Xã h i thu hút c ng ng tham gia công tác giáo d c, ti n hành ng th i v i vi c ph c h i các u ban qu n lý tr ng h c trong c n c. El Salvador b t u thu hút c ng ng vào vi c qu n lý tr ng h c nông thôn v i s tham gia áng k c a i ng giáo viên. M c dù ki n th c tr c ây c a h c sinh còn non kém, nh ng k t qu t c hi n nay ã có th so sánh v i k t qu các tr ng h c truy n th ng. Tuy nhiên, vi c thu hút m i ng i vào vi c qu n lý tr ng h c không ph i là vi c d dàng. New Zealand th c hi n vi c này sau khi ã i u ch nh cu c c i cách có s t p hu n c n thi t cho các H i ng qu n tr c a cha m h c sinh m i c b u. Jamaica ang t p hu n các b c cha m tham gia qu n lý tr ng h c. Botswana g p r t nhi u khó kh n trong vi c v n ng nh ng ng i có n ng l c thích h p tham gia các ban qu n lý b c giáo d c ph thông c s, c bi t là nông thôn. T p hu n có th có tác ng t t c i v i nh ng c ng ng có h c v n nh New Zealand và nh ng c ng ng b mù ch t ng i nh m t s vùng c a Uganda. Ch ng trình Hành ng Tr giúp ang t p hu n cho c ng ng hai huy n v ho t ng c a các hi p h i cha m - th y cô giáo và các u ban qu n lý tr ng h c. L a ch n tr ng h c T lâu m t s n c có truy n th ng cha m ch n tr ng cho con em. Hà Lan có t p quán này trong su t c th k 20. Các n c nghèo Châu Phi nh Uganda cha m luôn luôn c hoàn toàn t do l a ch n. Nh ng cu c th nghi m ngày càng nhi u v s l a ch n c a cha m là m t s xác nh n n a v các cu c c i cách giáo d c hi n nay, nh t là Australia, Chile, Anh, Hà Lan, New Zealand, Thu i n và Hoa K. Xu th này v a ph n ánh tri n v ng giáo d c theo nh h ng th tr ng nhi u h n, trong ó khách hàng (cha m và h c sinh) l a ch n ng i cung ng (các tr ng ph thông và i h c) v a ph n ánh s l a ch n c a ngày càng nhi u các b c cha m và h c sinh, nh ng ng i không ti p t c ch p nh n s x p t h vào m t tr ng công c th nào n a mà mu n c t mình quy t nh vi c l a ch n (OECD 1994b). Các y u t sau ây có ý ngh a quan tr ng i v i quan ni m úng v s l a ch n này. H c sinh ph i có t hai tr ng tr lên ho c ph i có nhi u ch ng trình h c trong m t tr ng l a ch n. Các tr ng h c nên có m t s c tr ng n i tr i. Các tr ng ph thông và i h c c n có quy n t ch áng k trong ph ng th c d y h c.

131 SÁU C I CÁCH THEN CH T 118 Có th có s a d ng v tr ng h c ho c v các ch ng trình d i hình th c nh n m nh các i m khác nhau trong ch ng trình, cách th c gi ng d y, t ch c các khoá h c m c cao h n và v hình th c s h u (tr ng công ho c tr ng t ). S a d ng v ch ng trình và các lo i tr ng làm cho cha m và h c sinh có th có nhi u l a ch n. S l a ch n này ph i khuy n khích m t n n giáo d c có ch t l ng t ng x ng v i chi phí. Bi n pháp này thích h p nh t v i giáo d c trung h c tr lên. các c p này, vi c ch n tr ng có th áp ng nhu c u ang t ng mà ch a c tho mãn v s l ng tuy n sinh. Ví d, c p h c cao h n, vi c ch n các lo i tr ng khác nhau s hàm ý phát tri n các tr ng ch a ph i i h c, khuy n khích các tr ng t và tr ng công. T i các n c có thu nh p cao các tr ng h c b c cao th ng a d ng h n r t nhi u so v i các n c có thu nh p th p và trung bình. Trong s các n c ang phát tri n thì Châu Á s a d ng có nh h ng nh t và phong phú nh t. Ví d, ông Á s l ng ghi tên vào các tr ng i h c trong th i gian t 1980 n 1988 t ng trung bình h ng n m 6%, còn vào các tr ng không ph i i h c t ng 10%. L i th c b n c a các tr ng không ph i i h c là chi phí cho ch ng trình h c th p h n (do các khoá h c ng n h n), t l b h c th p h n, chi phí h ng n m cho t ng sinh viên c ng th p h n. Bulgaria chi phí trung bình các tr ng i h c cao h n các higher institutes 15% và cao h n các technical institutes 95%. Các tr ng không ph i i h c còn t o c h i cho vi c ào t o áp ng m t cách linh ho t nhu c u c a th tr ng lao ng h n là tho mãn các y u t d tr. Các d án do Ngân hàng Th gi i h tr ng h s a d ng trong giáo d c. Ví d, Tunisia m t d án ang giúp xây d ng m ng l i các vi n công ngh v i ch ng trình ào t o hai n m. Ti p t c tách riêng hai vi c h c t p và nghiên c u s làm cho s khác nhau gi a các tr ng i h c công t ng lên và gi m c chi phí. Nhi u công trình nghiên c u khoa h c òi h i ph i có các thi t b khoa h c t ti n, và ch c ch n s có l i khi t p trung n l c vào m t s ít c quan. Do ó, c n xem xét l i quan ni m th nh hành hi n nay là tr ng i h c công nào c ng ph i làm công tác nghiên c u. S l a ch n hi u qu c ng có ngh a là có c hai lo i tr ng công và tr ng t. Ph n l n các n c cho phép tr ng t ho t ng, song m t s n c, trong ó có Algieria, Latvia, Syria, và cho n g n ây c Pakistan không cho phép tr ng t ho t ng. Các n c khác i u ti t quá áng v n thành l p và ho t ng c a các tr ng h c và i h c t. Ví d, Nigieria ph i m t t i h n m t n m m i v t qua c th t c quan liêu n ng n cho phép thành l p tr ng t. Ng i ch s h u ph i tho mãn nhi u yêu c u b ngoài có v là h p lý (ví d, ch ng minh là tr ng s không ki m lãi và có các ngu n l c thích h p ho t ng trong m t th i gian xác nh, giao kèo cam k t, v.v...), nh ng m c ích th c là gây khó d cho vi c thành l p các tr ng t. Mô hình m u là m t khuôn kh i u ti t rõ ràng. Trong các tr ng i

132 S THAM GIA C A CÁC GIA ÌNH 119 h c, c u trúc ó - ví d Colombia, Kenya và Rumania - m t c s pháp lý thích h p và m t h th ng các quy nh cho c hai lo i tr ng i h c công và t. m t s n c, ví d Chile, h c sinh có th ghi tên vào c p m t và c p hai t i các tr ng công hay tr ng t theo s l a ch n c a cha m ; nhà n c c p qu. M t y u t n a nh m b o m cho các gia ình quy t nh m t cách có k t qu là các c s giáo d c ph i c t ch trong ph ng pháp gi ng d y. Quy n t do này liên quan n y u t th hai vì s t ch cho phép k t h p nh ng nhu c u khác nhau v u vào và do v y t o ra các c s giáo d c có nh ng c tính riêng bi t. Các tr ng t có quy n t ch ; các tr ng công c ng có th t ch nh ng th ng thì không c t ch. Th c ra, nh ng khác bi t v qu n lý các tr ng h c có l là lý do gi i thích t i sao các tr ng c p hai t nhân c nghiên c u 5 n c ang phát tri n v i cùng m t chi phí nh nhau l i d y c nhi u h n so v i các tr ng công (B ng 9.1), k c sau khi ki m tra bi t c hoàn c nh xã h i - kinh t c a h c sinh. Tuy v y, b n thân các tr ng t không nh t thi t có hi u qu h n tr ng công. bang Tamil Nadu c a n, các tr ng c chính ph giúp ho t ng có hi u qu và kinh t h n trong vi c nâng cao thành tích c a h c sinh v toán và t p c, còn các tr ng t hoàn toàn không c giúp th ng kém hi u qu và kinh t h n các tr ng công. Th c t qu n lý các tr ng do chính ph giúp - nh t là s qu n lý h ng d n c a hi u tr ng, ch t l ng sách v, t p hu n cho giáo viên v s d ng sách v cung c p tài li u h ng d n - lý gi i rõ k t qu ho t ng t t h n c a các tr ng này (Bashir 1994). Qu n lý tr ng h c, không k là tr ng t hay tr ng công, là cái có th tác ng n k t qu và do ó làm cho các gia ình có s l a ch n úng. R i ro M c dù nhi u n c có t p quán ch n tr ng t r t lâu, nh ng có r t ít công trình nghiên c u m t cách h th ng v tác ng c a hi n t ng này. Cho n nay ch a có b ng ch ng v s c nh tranh gi a các tr ng và gi a các lo i ch ng trình ti m n trong quan ni m ch n tr ng làm cho ho t ng c a tr ng t t lên hay x u i. Tuy nhiên, "s c nh tranh n ng ng giành h c sinh ã t ng c ng m t cách i n hình nh ng c i m g n li n v i tính hi u qu c a tr ng h c nh lãnh o v ng và nh y c m v i công vi c" (OECD 1994b). K t lu n này ch ra h ng ti p t c thí i m m t cách th n tr ng, t p trung s tham gia nhi u h n c a gia ình vào vi c ch n tr ng. (Không có tham v ng t ng t i v i vi c các gia ình tham gia ngày càng nhi u vào vi c qu n lý tr ng). Hi n t ng gia ình tham gia nhi u h n vào vi c ch n tr ng gây ra m t s r i ro. Nó gây ph c t p cho vi c tri n khai các chính sách có tính h th ng r ng rãi v giáo d c và vi c th c hi n các m c tiêu qu c gia l n h n. S phân hoá xã h i c ng có th t ng lên n u h th ng giáo d c b phân c c thành các

133 SÁU C I CÁCH THEN CH T 120 B NG 9.1 CHI PHÍ TRUNG BÌNH T NG I VÀ HI U QU C A TR NG CÔNG VÀ TR NG T U NH NG N M 1980 Tên n c T l chi phí tr ng t /tr ng công T l hi u qu t ng i/chi phí T l chi phí t ng i/hi u qu Colombia 0,69 1,64 0,61 Dominicana 0,65 2,02 0,50 Philippines 0,83 1,20 0,83 Tanzania 0,69 1,68 0,59 Thái Lan 0,39 6,74 0,17 Ngu n: Lockheed và Jimenez 1994 tr ng có uy tín dành cho các em có kh n ng h c t p xu t thân t các gia ình mà cha m u có h c và các tr ng ít gây n t ng v tin c y dành cho con em nh ng gia ình nghèo và không có h c. S công b ng s ít h n n u các tr ng nh n h c sinh trên c s kh n ng thanh toán c a gia ình h ch không c n c vào s phân lo i h c v n khi nh p h c. Có th gi m b t nh ng r i ro này t ng i d dàng thông qua các chính sách c p qu công c ng nh Hà Lan, thông qua vi c gi i h n h c phí các tr ng có qu công c ng. Tài tr công c ng dành cho các tr ng công ho c giúp các tr ng t có th ch h n ch cho các tr ng th c hi n nh ng chính sách t ng th nh t nh, nh tôn tr ng ch ng trình qu c gia, không phân bi t i x khi nh n h c sinh, áp ng các yêu c u v y t và an toàn. Tài tr công c ng dành cho giáo d c tr em xu t thân t các gia ình nghèo h n có th áp d ng c p h c cao h n ch không ph i dành cho tr em xu t thân t các t ng l p xã h i kinh t khá h n nh ang th c hi n New Zealand. Tài tr công c ng ho c vi c chu n b ph ng ti n giao thông n tr ng có th i u ch nh sao cho tr em i h c các tr ng khác c ng không khó kh n h n i h c các tr ng g n nhà M t r i ro khác là các b c cha m có th không thông tin ánh giá úng v ch t l ng giáo d c. Nhi u công trình nghiên c u cho th y các b c cha m quy t nh ch n tr ng không d a trên vi c so sánh nh ng thông tin chính xác v ch t l ng h c t p (OECD 1994b). Có l không bao gi kh c ph c c r i ro này, nh ng có th gi m b t c thông qua vi c cung c p nh ng thông tin công khai và c l p v ch t l ng c a các tr ng. Nh ng ng i qu n lý tr ng h c có nh ng d li u v ho t ng và tài chính c a h th ng giáo d c mà h c sinh và các b c cha m th ng không có. Do có s m t cân x ng v thông tin nh v y nên chính ph c n cung c p thông tin v h th ng giáo d c. Chính ph Anh cung c p nh ng báo cáo v thanh tra và k t qu ki m tra theo m t hình th c b ích i v i các b c cha m. H th ng tr ng h c Boston Hoa K khi th y không có s liên h gi a n i và n i t các tr ng công ã l p các trung tâm thông tin giúp các b c cha m quy t nh l a ch n tr ng h c cho con em

134 S THAM GIA C A CÁC GIA ÌNH 121 mình. Vi c ch n tr ng c ng c gi i thi u Thu i n nên các tr ng ã chu n b nh ng thông tin v ch ng trình và tài chính. Có th chính ph các n c có thu nh p th p và trung bình không kh n ng làm theo nh ng kinh nghi m này, nh ng h có th ph bi n thông tin v các cu c thi qu c gia, v h th ng ánh giá qu c gia là nh ng thông tin ang c gi i thi u ngày càng nhi u. Ví d, B Giáo d c Kenya xu t b n m t b ng x p lo i ho t ng c a các tr ng c p hai v thi qu c gia.

135 CH NG 10 Các c quan t qu n Ch t l ng giáo d c có th t ng lên khi các tr ng h c có kh n ng s d ng i ng giáo viên tuy n vào tu theo i u ki n c a tr ng, c a c ng ng a ph ng và khi h ch u trách nhi m i v i các b c cha m và v i c ng ng. Hi n t ng các gia ình tham gia nhi u h n vào vi c nâng cao trách nhi m c a tr ng h c ã c c p ch ng 9. N u s d ng i ng giáo viên tuy n vào m t cách hi u qu thì các c quan giáo d c ph i c t ch. Ph ng th c này thích h p trong m i b i c nh, k c các vùng nông thôn xa xôi h o lánh. Các c quan hoàn toàn t ch có quy n phân b ngu n l c (không nh t thi t ph i t ng c ng) và h có th t o l p m t môi tr ng giáo d c thích nghi v i i u ki n c a a ph ng c bên trong và bên ngoài tr ng h c. C n ghi nh n m t i u quan tr ng là s t ch c a tr ng h c không ph i là phi t p trung hoá tài chính hay hành chính a ph ng, m c dù ba l nh v c này th ng l n l n. Tài tr giáo d c a ph ng có ngh a là các ngu n l c a ph ng có th t o ra s công b ng gi a ng i giàu và ng i nghèo a ph ng. Phi t p trung hoá ch n gi n là vi c giao trách nhi m v giáo d c cho m t c quan hay m t c p qu n lý không ph i là chính ph trung ng. Có th khuy n khích s t qu n c a c quan giáo d c b ng c các bi n pháp hành chính l n các ph ng ti n tài chính. Các bi n pháp hành chính có c s linh ho t c n thi t, các ban qu n lý tr ng h c (hi u tr ng và các c quan qu n lý) ph i có quy n phân b ngu n l c. Quy n này bao g m quy n s p x p nhân s và quy t nh nh ng v n nh th i gian h c trong ngày, dài c a n m h c, ngôn ng gi ng d y cho phù h p v i i u ki n a ph ng. Quy n này s nâng cao c hi u qu h c t p. Giáo viên ph i có quy n quy t nh ho t ng trong l p h c - trong khuôn kh do ch ng trình qu c gia gi i h n, c khuy n khích b ng các cu c thi, b ng ánh giá k t qu h c t p theo các chu n m c, b ng các nhân viên thanh tra tr ng h c. i ng cán b nhân viên c a tr ng ph i có trách nhi m i v i c ng ng a ph ng. N u các tr ng h c v n ch có trách nhi m i v i b máy quan liêu trung 122

136 CÁC C QUAN T QU N 123 B NG 10.1 C P QUY T NH TRONG H TH NG GIÁO D C C P M T M T S N C ANG PHÁT TRI N (%) Lo i quy t nh và c quan quy t nh Hàn Qu c Philippines Nigieria Quy t nh các kho n chi l n C quan trung ng ho c khu v c H i ng tr ng Hi u tr ng Giáo viên Ch n hi u tr ng C quan trung ng ho c khu v c H i ng tr ng Hi u tr ng Giáo viên Ch n giáo viên C quan trung ng ho c khu v c H i ng tr ng Hi u tr ng Giáo viên Quy t nh ph m vi hay khoá h c C quan trung ng ho c khu v c H i ng tr ng Hi u tr ng Giáo viên Ch n bài h c C quan trung ng ho c khu v c H i ng tr ng Hi u tr ng Giáo viên Ghi chú: T l ph n tr m d a trên ý ki n c a các giáo viên và nh ng ng i qu n lý tr ng h c tr l i câu h i v quy n ra quy t nh. B n lo i c quan ra quy t nh nói trên ch a ph i là t t c, do ó t ng t l ph n tr m có th ch a c 100. Ngu n: Lockheed, Verspoor và các tác gi khác 1991, b ng 5-1. ng thì các tr ng h c ó v n còn c t ch c theo m t c c u h n ch quy n t ch c a tr ng (Hannaway 1991). Khuôn kh này không khuy n khích tr ng h c áp ng nh ng m i quan tâm c a các b c cha m và c ng ng v ho t ng và chi phí c a tr ng, nó h n ch kh n ng c a tr ng. Tr c khi thay i ho t ng tr ng ph i th y rõ ph m vi c phép c a h. i u này

137 SÁU C I CÁCH THEN CH T 124 B NG 10.2 T L QUY T NH TR NG TRONG T NG S QUY T NH C A CÁC TR NG CÔNG CÁC N C OECD, TÍNH THEO C P H C, 1991 (%) C p h c C p I C p II b c th p C p II b c cao Áo B an M ch Ph n Lan Pháp c Air len New Zealand Na Uy B ào Nha Tây Ban Nha Thu i n Thu S a M a. H u h t các quy t nh v giáo d c Thu S c a ra c p th p nh t c a chính ph, các bang Ngu n: OECD 1993 úng v i các n c thu c t t c các m c thu nh p. Tuy nhiên, tr ng h c các n c có thu nh p th p và trung bình ít c t ch h n nhi u so v i các n c có thu nh p cao (các b ng 10.1 và 10.2). Chính quy n a ph ng th ng quy t nh mà không có d li u u vào thích h p trong khi hi u tr ng và các giáo viên ít có quy n quy t nh (Lockheed, Verspoor và các tác gi khác; OECD 1993). Tài tr a ph ng và phi t p trung hoá có th góp ph n nâng cao quy n t ch và trách nhi m, nh ng nh kinh nghi m g n ây Nicaragua, n, Chi Lê và Nga cho th y, i u ó không th t hình thành. Trong ph m vi phi t p trung hoá, B Giáo d c Nicaragua chuy n qu cho các a ph ng h thuê, sa th i và tr l ng cho giáo viên. Tuy nhiên, l i ích to l n c a vi c này ã b vô hi u hoá b ng o lu t quy nh thang l ng toàn qu c i v i giáo viên và do thi u qu l ng chuy n t b v. V i m t s x p t nh v y thì không tr ng nào và a ph ng nào có th có t ch. H s t c t ch nh m t cu c c i cách h a h n h n: Nicaragua ang chuy n các tr ng công c p hai cho các hi p h i t nhân. n nay, 20 trong s 350 tr ng c p hai n c này ã c chuy n cho hi p h i t nhân. Các i u kho n s a i n m 1992 c a hi n pháp n ã chuy n các quy n và c trách nhi m v giáo d c cho các c quan c b u c a ph ng (các c quan Panchayati Raj c ph c h i) c p làng, xã và huy n trong ph m

138 CÁC C QUAN T QU N 125 vi các bang. ph n ng l i, giáo vi n bang Andhra Pradesh ã nêu yêu sách và ã thành công trong vi c òi là ng i làm công c a bang nh m h n ch các panchayat thi hành quy n c a h i v i giáo viên. Sau khi a ra ch tài chính a ph ng, chi phí công c ng cho giáo d c ã gi m. Trong th i k Chi Lê gi m 17% n m, trong th i k Mexico gi m 9%/n m. Tài chính a ph ng Nga c ng gi m c chi phí khi chính ph liên bang chuy n trách nhi m cho c p d i. Các ví d trên cho th y v n quan tr ng trong c i ti n giáo d c là khi t ng c ng s qu n lý và tài chính c a a ph ng ng i ta không c gi m ngu n l c dành cho các tr ng h c. C n có các bi n pháp b o m ngu n l c thích h p cho t ng tr ng khi s tài tr c a a ph ng c thông qua. M c ích c a vi c t ng c ng t ch cho các tr ng là cho phép có s k t h p linh ho t u vào và do ó c i thi n ch t l ng - ch không ph i ti t ki m ngu n l c. Vì lý do này, quy n t ch c a c quan giáo d c không c n kéo theo ngu n l c c a a ph ng tham gia mà ch c n a ph ng ki m soát s phân b ngu n l c. Quy n t ch và trách nhi m nh m t o ra s linh ho t c ng òi h i các tr ng ph i c t qu n lý b ng nh ng ph ng pháp thu n l i cho h c t p. Ví d, áp d ng linh ho t vi c d y theo nhi u b c, theo s l a ch n c a t ng tr ng ã em l i thành công cho Escuelas Nuevas Colombia, là n i ã áp d ng các ph ng pháp linh ho t trong h th ng giáo d c chính th c. T ng t nh v y, s linh ho t trong ch ng trình c a u ban vì s ti n b c a nông thôn Bangladesh (Khung 10.1) ã mang l i hi u qu trên quy mô r ng rãi ngoài h th ng giáo d c chính th c. Có m t v n quan tr ng i v i vi c t ng c ng s tham gia c a giáo viên vào các quy t nh c a tr ng. Ch có t p trung vào úng giáo trình thì s tham gia c a giáo viên m i c i thi n c ch t l ng h c t p (Smylie 1994). C n có tác ng t bên ngoài và có ph ng h ng cho s t p trung ó (David và Peterson 1984; Shavelson 1981). N u thi u ph ng h ng, nhi t tình c a giáo viên d b l ch sang nh ng l nh v c khác mà trong tr ng h p t t nh t c ng ch là nh ng l nh v c có hên quan v i giáo trình (Hannaway 1993). Tác ng t t nh t t bên ngoài t p trung giáo viên vào vi c truy n t ki n th c là m t ch ng trình gi ng d y c a qu c gia ho c khu v c. Các c m tr ng h c, ôi khi g i là nucleos ho c school leaming cells t o i u ki n trao i ngh nghi p gi a các giáo viên và s hình thành quy t nh v ki n th c gi ng d y. Th c ra trao i v ngh nghi p có th còn quan tr ng h n c quy n quy t nh i v i h c hành và ki m tra công vi c c a giáo viên (Hannaway 1993). Các h i ngh ho c h i th o nh k có th t o c h i cho giáo viên thu c các c m tr ng khác nhau trao i v i các ng nghi p c a mình v công vi c h ang làm. Costa Ria ã s d ng thành công các c m tr ng vào vi c xây d ng ch ng trình gi ng d y b ng ti ng a ph ng, còn n và Sri Lanka s d ng các giáo viên cùng d nh ng gi d y thao di n (Bray 1987).

139 SÁU C I CÁCH THEN CH T 126 Các bi n pháp tài chính Có th s d ng tài tr công c ng khuy n khích tính t qu n và tinh th n trách nhi m. Khuôn m u chu n c a tài tr công c ng cho giáo d c là trung ng t ng ngu n thu qua thu và phân b chi tiêu thông qua thanh toán tr c ti p cho các u vào nh ti n l ng giáo viên và sách giáo khoa. Tuy nhiên, tr ng càng có kh n ng t ki m tra vi c phân b ngu n l c thì ho t ng càng có hi u qu h n. Và, s tham gia c a các h gia ình càng t ng thì càng khuy n khích tr ng h c nâng cao ch t l ng. Các c ch tài tr công c ng nh m t c các m c tiêu này g m s d ng thu c a chính quy n a ph ng h n là c a chính quy n trung ng; cùng chia s chi phí v i a ph ng; s d ng tr c p block; thu phí giáo d c cao h n; khuy n khích a d ng hoá ngu n thu; s d ng kho n tr c p "không ràng bu c" tính theo u ng i, thu ch ng ch, n c a h c sinh; tài tr trên c s u ra và ch t l ng. Có nhi u lo i c ch dành cho các tr ng h p c bi t và các c p giáo d c. Thu a ph ng Tài tr giáo d c thông qua các lo i thu a ph ng có th nâng cao trách nhi m c a tr ng và các c quan i v i các b c ph huynh và v i h c sinh. Thu a ph ng th ng c dùng tài tr cho h th ng tr ng h c; ví d, KHUNG 10.1 THU HÚT CÁC T CH C PHI CHÍNH PH VÀO CÔNG TÁC GIÁO D C: CÁC BRAC a d ng hoá vi c cung c p giáo d c, chính ph Bangladesh ã th a nh n s óng góp c a các t ch c phi chính ph (NGO) có th m r ng và nâng cao ch t l ng giáo d c cho tr em n c này. Các NGO c ng gi m t vai trò có tính ch t qu c gia trong các ch ng trình y t và dân s c a Bangladesh. U ban vì s ti n b c a nông thôn Bangladesh (BRAC) là t ch c phi chính ph l n nh t Bangladesh c nhi u ng i bi t n do th c hi n nhi u ch ng trình phát tri n nông thôn, tín d ng và y t. N m 1985, áp ng nhu c u c a nh ng ng i tham gia các ch ng trình phát tri n nông thôn, BRAC ã khai tr ng ch ng trình giáo d c ti u h c không chính th c (NFPE) dành cho l a tu i t 8 n làng. Các em gái c quan tâm c bi t. n cu i n m 1991 ã l p c tr ng ph c v cho l a tu i 11 n 16 và nhóm tu i NFPE. Ngoài kho n óng góp c a c ng ng xây d ng tr ng s, khi tham gia ch ng tình này h c sinh c mi n phí. N m 1992 có trên tr ng ho t ng, hi n ang tri n khai các k ho ch m r ng ch ng trình NFPE n 1995 có tr ng trong toàn qu c BRAC ã có th cân b ng ch ng trình m r ng v i các m c tiêu v ch t l ng. V m t qu c t, BRAC là m t mô hình có nhi u ti m n ng c a khu v c phi chính ph trong vi c m r ng giáo d c. Nó c ng minh ho cho kh n ng k t h p m c tiêu, ki u m u tr ng h c, s linh ho t và th c hi n ch ng trình có th t ng áng k t l các em gái n tr ng. Trong khi h th ng giáo d c qu c gia kh p n i có th m quy n chính th c cung c p m t n n giáo d c có ch t l ng cho nhân dân thì các t ch c phi chính ph nh BRAC v n n ng ng h n nhi u so v i các c quan hành chính quan liêu c a chính ph, ôi khí có th t m c tiêu m t cách hi u qu h n. H n n a, ch ng trình m r ng BRAC cho th y các NGO không nh t thi t ph i h n ch trong các d án m ng v i quy mô nh, mà có th th c hi n các ch ng trình quy mô l n h n (Ahmed và các tác gi khác 1993).

140 CÁC C QUAN T QU N 127 M thu tài s n do a ph ng thu th ng là ngu n thu c b n i v i các tr ng huy n. Vi c s d ng ngu n thu a ph ng cho giáo d c có hai tr ng i. M t là chính quy n a ph ng có th ít có kh n ng qu n lý h th ng thu h n chính quy n trung ng. Hai là kh n ng huy ng ngu n l c c a các a ph ng khác nhau, d n t i chênh l ch v m c tr c p cho m t h c sinh, v m c ph c p, ch t l ng, th i gian ào t o, và k t qu h c t p. L i th c a c ch a ph ng cùng góp m t ph n chi phí ã c c p. Hi n nay c ch này r t thích h p ông Âu, n i trách nhi m giáo d c ti u h c và trung h c c chuy n t trung ng sang chính quy n bang và a ph ng ng th i v i vi c th c hi n ch tài chính liên bang. Có th áp d ng công th c chia t l doanh thu nh Australia, nh m gi m chênh l ch kh n ng tài chính gi a chính quy n các bang. Tuy nhiên tinh th n trách nhi m c nâng cao ph n l n không ph i do vi c a ph ng cùng tham gia óng góp mà do a ph ng có kh n ng ki m soát ngu n tài tr t trung ng. Tr c p m t l n Australia, bang ch u trách nhi m chính v giáo d c ti u h c, nh ng ngân sách c a chính ph trung ng c phân b cho các bang và qu n trên c s t ng h c sinh, có liên quan tr c ti p v i m c nghèo ói t ng i c a qu n. Niu Dilân, chính ph trung ng tr c ti p tr giúp kinh phí ho t ng cho các tr ng: ngu n này c qu n lý b i u ban u nhi m do a ph ng b u ra. Nh ng c ch nh v y cho phép a ph ng ki m soát các ngu n l c giành cho giáo d c mà không ph i t toàn b gánh n ng huy ng v n lên vai c ng ng hay chính quy n a ph ng. Nó c ng gi m b t chênh l ch v a v kinh t xã h i c a sinh viên. Ch ng h n Niu Zilân, 80% tài tr cho tr ng h c g n v i s l ng h c sinh và 20% g n v i a v kinh t xã h i c a sinh viên. Do ó sinh viên nghèo th ng theo h c nh ng tr ng có tài tr bình quân cho m i sinh viên cao h n. Các lo i phí V n thu l phí khi n ph huynh và h c sinh có trách nhi m v i vi c qu n lý tr ng b c i h c. Có th khuy n khích h c sinh nghèo theo h c b ng h c b ng. Th m chí c c p ti u h c, c ch thu l phí không nh t thi t mâu thu n v i nguyên t c giáo d c không m t ti n n u phí c i u ch nh và c ph huynh ch p nh n, không liên quan n ngu n tài tr c a nhà n c, nh Chilê. a d ng hoá ngu n thu Vi c khuy n khích các c s giáo d c nhà n c a d ng hoá ngu n thu và cho phép h gi nh ng kho n thu y có th t ng c ng kh n ng t ch. Ph m vi áp d ng ch y u là b c i h c. Th c hi n thu hút ngu n v n t sinh viên i h c và t nhân tr thành chu n cho các tr ng ph thông và i h c t th c và

141 SÁU C I CÁCH THEN CH T 128 b t u áp d ng c cho các tr ng công. Ch ng h n tr ng i h c ông n (University of the West lndies) g n ây ã l p qu h c b ng t ti n sinh viên óng. Chilê, ln ônêxia, Thái Lan và Vênêzuêla, t nhân c p h c b ng ho c cho sinh viên gi i vay. Ch thu c ng khuy n khích nh ng kho n tài tr nh v y. n, 100% tài tr c a t nhân và t p oàn cho các tr ng i h c c gi m thu ; Chilê là 50%. Các tr ng ph thông và i h c nhà n c c ng có th t n d ng c s v t ch t c a mình em l i thu nh p. 4-5% thu nh p h ng n m c a các tr ng i h c Uganda và Sênêgal là nh cho thuê c s v t ch t (Ziderman và Albecht l995). Trung Qu c, Mông C, và Vi t Nam khuy n khích các tr ng cho thuê a i m, t ch c khoá h c ng n h n, và cung c p d ch v cho ngành công nghi p. Nh ng kho n thu lo i này chi m t i 5% ngân sách giáo d c c a Mông C, 12% ngân sách giáo d c i h c c a Trung Qu c và 14% ngân sách c a Vi t Nam (Wu l993; Tsang l993; Ziderman và Albrecht 1995). Tr c p không ràng bu c cho h c sinh Các kho n tr c p và cho vay theo u ng i có th t ng c ng kh n ng t ch và c nh tranh, nh ng kinh nghi m th c hi n còn r t h n ch. T t c ti n hành theo cùng m t nguyên t c: nhà n c tr c p và cho sinh viên vay h tr chi phí giáo d c t i b t k tr ng nào, công hay t th c. Nh v y nh ng c ch này h tr khía c nh nhu c u giáo d c, phát tri n th tr ng trong ó ng i cung c p ph i áp ng c nhu c u. Nh ó tr c p nhà n c có th giúp sinh viên nghèo t ng kh n ng chi phí giáo d c và t h a v ngang v i các sinh viên tr chi phí h c i h c b ng ti n riêng cho nh ng ng i cung c p d ch v giáo d c. Giáo d c ti u h c và trung h c Chilê c nhà n c tài tr thông qua các kho n tr c p theo u ng i; cha m có th g i con t i b t k tr ng công hay t nào, và tr ng nh n c tài tr c a chính ph tu theo s l ng h c sinh. K t khi h th ng c tri n khai u th p k 80, s các tr ng t th c và l ng h c sinh theo h c tr ng t t ng áng k. Hà Lan, cha m có quy n ch n cho con h c b c ti u h c và trung h c b t k tr ng nào, nhà n c hay tôn giáo t th c mà không ph i tr h c phí và các tr ng c tài tr d a trên s l ng h c sinh. Giáo d c m u giáo Niu Zilân c nhà n c tài tr trên c s m t kho n c nh cho m i h c sinh và m i c s hay cá nhân c tín nhi m u có th nh n tài tr này. M, bang Minnesota cho phép h c sinh n m cu i các tr ng trung h c nhà n c theo h c các c s ào t o sau ph thông (v i thu tr cho các c s này) và cho phép h c trái tuy n ngoài khu v c mình s ng. ã th nghi m m t vài h th ng bao c p chi phí trong các d án Ngân Hàng th gi i tài tr nh Côlômbia và Pakistan (giành cho n sinh), nh ng vi c ánh giá v n còn giai o n u.

142 CÁC C QUAN T QU N 129 Hungary, In ônêxia, Mông C, Nìgêria và Vi t Nam các c s ào t o b c i h c c c p kinh phí tu theo s l ng sinh viên, v i m c tr c p cho m i khoá h c khác nhau. Tr phi có h n ch ch tiêu s sinh viên theo h c hay s c bao c p, nh ng c ch ki u này, v lý thuy t s tiêu t n kho n chi ngân sách không gi i h n. Chúng c ng không có khuy n khích c n thi t nh m nâng cao hi u qu. M c dù s l ng khá nh, ch áp ng c 6% l ng sinh viên, h th ng cho sinh viên vay Côlômbia có tác d ng i v i sinh viên nghèo, và kho n vay là không ràng bu c. Sinh viên có th dùng tr chi phí giáo d c t i tr ng công hay t, trong ho c ngoài n c. Tài tr trên c s k t qu u ra và ch t l ng C ch tài tr d a tiên k t qu u ra c p cho các tr ng theo s l ng h c sinh t t nghi p ch không ph i s l ng ang theo h c. i u này gi m lãng phí và t ng hi u qu chung. Các h th ng nh v y t ng i hi m và ch áp d ng cho b c i h c Australia, an M ch, Ph n Lan, Israel và Hà Lan. Ch a có n c ang phát tri n nào áp d ng c ch này tr Braxin ang chuy n theo h ng này. Hà Lan, các tr ng i h c c nh n kho n tr c p tính cho th i gian 4,5 n m i v i m i sinh viên t t nghi p, không ph thu c vào th i gian h c c a t ng ng i. Sau khi áp d ng h th ng này, t l t t nghi p t ng t 48% n m 1980 lên 80% n m Ch m i có Chilê th nghi m c ch tài tr trên c s ch t l ng. Các tr ng i h c c chính ph tài tr cho nh ng sinh viên n m trong s ng i t i m cao nh t c a k thi tài n ng b c i h c. M c tiêu c a c ch này là thúc y c nh tranh gi a các tr ng nh m nâng cao ch t l ng và do ó thu hút c nh ng sinh viên gi i nh t, m c dù các tr ng có nhi u sinh viên thu c t ng l p a v kinh t xã h i cao theo h c có th chi m l i th. Hungary, Ngân hàng Th gi i ang h tr c i cách giáo d c i h c thông qua qu sáng ki n", trên c s thi ua gi a các tr ng trong vi c óng góp ý ki n nâng cao ch t l ng, hi u qu và tính thi t th c c a ch ng trình h c. Theo cách này, ngân hàng th gi i ã tài tr cho công tác nghiên c u trong các d án Braxin, Trung Qu c, Ai C p và Tri u Tiên. R i ro Trong giáo d c i h c, l i ích c a c ch t ch r t rõ ràng. i v i b c ph thông, c n l u ý m t s i m. Trong s các n c th nghi m nh ng c ch t ng c ng quy n t ch c a tr ng h c g n ây có Chilê, Niu Zilân, và V ng qu c Anh. c ba n c, có r t ít d n ch ng cho th y m c nh h ng i v i ch t l ng chung khi tr ng, do k t qu c a c ch t ch, ho t ng linh ho t h n. S n y sinh nh ng r i ro c a c ch t ch c p tr ng, c bi t n u xét n s chênh l ch v c h i giáo d c, m c tuân th các tiêu chu n và ch ng

143 SÁU C I CÁCH THEN CH T 130 trình h c qu c gia. Có th gi m b t r i ro này b ng cách phân tách rõ ràng vi c qu n lý và ki m soát ngu n l c c phân b c a nhà tr ng kh i d a hoàn toàn vào tài tr c a a ph ng và m b o duy trì m t s ch c n ng ngoài ph m vi tr ng, c p qu c gia hay khu v c. Nh ng nhi m v c bi t quan tr ng thu c ph m trù này g m thi t l p các tiêu chu n; phát tri n ch ng trình h c và c ch ánh giá k t qu h c t p; và s d ng các bi n pháp ph m vi qu c gia gi m b t chênh l ch ngu n l c trong khu v c n u các tr ng c a ph ng tài tr. c ba n c i tiên phong nói trên, ch ng trình h c và tr c p kinh phí giáo d c không c buông l ng các tr ng, hay th m chí a ph ng t lo.

144 PH N III Th c hi n c i cách h u h t các n c, các c quy n m c nhiên gây tr ng i cho quá trình c i cách tài chính và qu n lý giáo d c. i v i các chính ph và Ngân hàng Th gi i, chính sách ti p c n theo khu v c, xu t phát t hoàn c nh c th t ng n c, óng vai trò c b n. V phía các n c, chính sách khu v c h ng t i vi c t ng t i a hi u qu phân b và s d ng ngu n l c nh m nâng cao ch t l ng c ng nh s l ng giáo d c. V phía ngân hàng th gi i, bên c nh vi c nâng cao ch t l ng và s l ng mà các kho n vay h tr tr c ti p, chính sách khu v c còn chú tr ng n môi tr ng chính sách và xây d ng các c s giáo d c tài tr c a Ngân hàng còn có th giúp phát tri n toàn b khu v c. t t c các n c, cho vay Ngân hàng s liên quan t i môi tr ng chính sách và quá trình xây d ng, c ng c các c s giáo d c. Vi c phân b kho n vay cho các phân ngành s tuân theo nh ng u tiên phân b ngu n l c c a t ng n c. Do v y, giáo d c ti u h c và trung h c c s s ti p t c c u tiên hàng u trong cho vay giáo d c c a Ngân hàng i v i nh ng n c hi n ch a hoàn thành m c tiêu ph c p, công b ng và ch t l ng các c p h c này. Trong m t vài tr ng h p, c n i u ch nh t c t ng s l ng h c sinh nh m m b o i ôi v i t ng ch t l ng gi ng d y. các n c ch a hoàn thành xoá mù ch, tài tr giáo d c i h c c a Ngân hàng v n ti p t c h n ch m c tiêu th c hi n tài tr giáo d c i h c công b ng và hi u qu h n có thêm ngu n l c giành cho ti u h c và trung h c. Khi h th ng giáo d c c s t ng c ng c v qui mô và hi u qu, có th t p trung nhi u h n cho b c trung h c và i h c. Cho vay giáo d c i h c c a Ngân hàng s h tr các n c th c hi n c i cách chính sách, cho phép các phân ngành ho t ng hi u qu h n v i chi phí nhà n c ít h n. Ti p t c u tiên cho các n c chu n b áp d ng khung chính sách giáo d c i h c, chú tr ng c c u khác nhau gi a các tr ng và tính a d ng c a các ngu n l c, c bi t là tài tr t nhân. Các n n kinh t quá Trung và ông Âu c x p vào m t nhóm c bi t. T l h c ti u h c và trung h c cao, nh ng c n i u ch nh toàn b h th ng giáo d c nh m áp ng nhu c u n n kinh t th tr ng. c bi t là ph i c g ng 131

145 TH C HI N C I CÁCH 132 duy trì m c tài tr cho c p giáo d c b t bu c (ti u h c và trung h c) và tránh chuyên môn hoá quá sâu các c s giáo d c i h c và k thu t d y ngh. Trên nhi u khía c nh, c i cách giáo d c i h c là xu t phát i m c b n t t i c i cách khu v c r ng h n, liên quan n các n n kinh t này.

146 CH NG 11 B i c nh chính tr và xã h i c a quá trình chuy n i C i cách giáo d c, cho dù có em l i l i ích v chuyên môn, không th ng v ng n u không thích ng v m t chính tr và xã h i và b c ti n hành h p lý. Giáo d c mang n ng tính chính tr vì nh h ng t i i b ph n dân chúng, liên quan n t t c các c p chính quy n, g n nh luôn là kho n chi ngân sách riêng l l n nh t, và là kho n bao c p nhà n c thiên v giành cho t ng l p trên. Các h th ng chi tiêu và qu n lý giáo d c r ng l n th ng b o v quy n l i giáo viên, sinh viên i h c, t ng l p trên trong xã h i, và chính ph trung ng, trong khi gi i ph huynh, c ng ng và ng i nghèo l i b coi nh. T c c i cách do v y ph i tính n các t ng l p c quy n ó, và yêu c u c n có ngu n l c duy trì c i cách. (ph l c ch ng này s bàn v các u tiên c i cách trong tr ng h p riêng i v i các n n kinh t quá ). các n c ang phát tri n, giáo viên th ng chi m t l l n nh t trong gi i viên ch c nhà n c. Thông th ng do chính ph trung ng ch u trách nhi m tài tr và qu n lý giáo d c, nên nghi p oàn giáo viên óng vai trò quan tr ng trên tr ng chính tr qu c gia. Ch ng h n M La Tinh, ông Âu và m t s n c Châu Á, giáo viên ã l p ng chính tr riêng c a mình hay liên minh v i các óng i di n cho khuynh h ng công oàn. N u chính ph không tho thu n c v i các nghi p oàn m nh trung ng v i u ki n làm vi c c a giáo viên, ph n ng t p th có th nh h ng x u t i h th ng giáo d c và ôi khi d n t i kh ng ho ng chính tr nh ã t ng x y ra Bôlivia, Pê ru, và các n c khác nh ng n m g n ây. Quan h gi a sinh viên i h c và chính ph c ng d tr thành i kháng. Xung t n y sinh do tính ch t t p trung c a c c u tài tr và qu n lý tr ng i h c, và do sinh viên, v n a ph n xu t thân t t ng l p trên trong n n kinh t xã h i, là các c tri chính tr l n ti ng và hay tranh lu n. Th ng ch chính quy n c p trung ng m i gi i quy t c nh ng b t mãn c a sinh viên. Ví d Rumani n m 1993, các sinh viên i h c bao vây B Giáo d c và ngh vi n ph n i tình tr ng ký túc xá quá ch t ch i. Châu Phi, ng i ng u nhà n c th ng là hi u tr ng danh d c a các tr ng i h c, i u ó gi m b t 131

147 TH C HI N C I CÁCH 132 KHUNG 11.1 T NG QUAN GI A PH M VI PH C P VÀ CH T L NG: BÀI H C KINH NGHI M C A KÊNIA VÀ THÁI LAN S l ng h c sinh t ng có nh h ng t i ch t l ng gi ng d y hay không? Có th ch ng minh cho k t lu n trên qua trình h c v n y u c a sinh viên các n c thu nh p th p và trung bình, m c lãng phí và l u ban cao s l ng giáo viên ch a qua ào t o chính qui t ng, tình tr ng h c hai ca, và thi u u t trang b u vào c b n nh sách giáo khoa. nhi u n c, s l ng h c sinh t ng quá nhanh so v i các ngu n l c c n thi t m r ng ph m vi ph c p trong khi v n gi c ch t l ng giáo d c. Tình tr ng này r t úng v i tr ng h p các n c Châu Phi c n Sahara, n i t l i h c x a nay v n th p và k t khi giành c l p, ã u tiên m r ng ph m vi ph c p. Trong s này, m t vài n c có t l theo h c ti u h c t ng t 5-10% m i n m; ví d Kênia, s l ng h c sinh ti u h c t ng m nh sau khi bãi b d n ch thu h c phí và l phí khác t n m Trong n m th i gian h c ti u h c c kéo dài thêm, và s l ng h c sinh ch sau m t n m ã t ng kho ng M i bi n pháp t ng c ng s l ng h c sinh và trình h c v n u có i m b t l i i v i vi c gi ng d y và cung c p tài chính cho tr ng h c. Các nhóm chuyên trách do B thành l p v i nhi m v nghiên c u i m y u c a ch ng trình h c c s 8 n m, ã a ra l i c nh báo v tình tr ng thi u ngu n v n, giáo viên c ào t o chính quy và c s v t ch t và yêu c u i m i ch ng trình h c và sách giáo khoa. Tuy nhiên, chính ph ã v i vã th c hi n c i cách m c dù r t ít tr ng ngoài a ph n các thành ph l n Kênia có th lo ngu n nhân l c, tài l c nh m b o m th c hi n ch ng trình m i. R t cu c ph i thuê h n giáo viên ch a qua ào t o chính qui các tr ng có th kéo dài ch ng trình h c thêm m t n m, m t b c th t lùi sau ti n b t c n m 1963 là cung c p giáo viên trình cho các tr ng ti u h c (Eisemon 1988). Có th t ng ph m vi ph c p và trình h c v n, chú tr ng n ch t l ng, n u các k ho ch phát tri n l u ý t i v n th c hi n. Thái Lan, m t cu c c i cách t ng t ra n m 1988, áng l ã kéo dài th i gian h c b t bu c lên 9 n m và h p nh t hai c p ti u h c và trung h c c s. Sau khi xem xét c n th n h n các y u t c n thi t m b o thành công c a cu c c i cách, Chính ph quy t nh th c hi n d n t ng b c ch ng trình h c 9 n m. Trong giai o n thí i m, ã xây d ng 718 tr ng t i các t nh có khó kh n v kinh t. N m 90, th nghi m m r ng t i 122 tr ng 73 t nh và d ki n n m 1996, s l ng các tr ng s t ng t i v i h c sinh. Các tr ng hi n ang th nghi m ch ng trình h c và sách giáo khoa m i theo mô hình qu n lý m i, trong ó c ng ng tham gia xây d ng ch ng trình h c (Holsinger 1994). nguy c ch ng i chính tr khi sinh viên b t mãn. Kênia và Uganda, sinh viên ã vài l n khi u n i v i b tr ng và ng i ng u nhà n c v ch t l ng th c n t i nhà n t ph c v và v n thu h c phí. Nh ng ph n ng nh v y th ng d n t i kh ng ho ng chính tr và vi c óng c a các tr ng i h c. Thay i mô hình qu n lý t p trung tr ng i h c có th gi m nh tính ch t i kháng trong quan h gi a sinh viên và chính ph. Trong khi t ng l p giáo viên và sinh viên i h c có nh h ng chính tr l n nh c ch qu n lý giáo d c t p trung, thì gi i cha m h c sinh và các c ng ng l i y u th. K t cu i th i k thu c a, h u h t các n c ang phát tri n, chính ph trung ng ch u trách nhi m v h th ng giáo d c, ít nh t là b c

148 B I C NH CHÍNH TR VÀ XÃ H I C A QUÁ TRÌNH CHUY N I 133 KHUNG 11.2 VI C H P TÁC HÙN V N MAURLTLUS Mauritius là qu c gia a dân t c, a ngôn ng v i h th ng giáo d c h u nh không thay i l n k t th i k thu c a. N m 1990, B Giáo d c b t u tham kh o ý ki n v vi c c i cách h th ng. M t u ban ch o, m t nhóm làm vi c, và các ti u ban phân ngành c thành l p thu th p ý ki n và t ch c các bu i ti p thu ý ki n qu n chúng. Ti n hành nghiên c u v m t chuyên môn, và phát hành tài li u chi n l c m i ng i cùng th o lu n. Chính ph c g ng n m b t quan i m c a gi i giáo viên v nh ng v n gây nhi u tranh cãi, nh vai trò c a giáo viên trong vi c phát tri n ch ng trình d y và ánh giá th ng xuyên, v n ào t o t i ch c và ánh giá hi u qu ho t ng. M t cu c h i th o qu c gia v k ho ch c i cách c t ch c trên truy n hình nh m m b o s tham gia góp ý c a toàn dân. K ho ch c i cách ra c chính ph th c hi n v i s tr giúp c a Ngân hàng Th gi i và các nhà tài tr khác. M c tiêu nh m t ng trình h c v n, gi m lãng phí và chênh l ch v ch t l ng ào t o b ng cách kéo dài th i gian giáo d c b t bu c lên chín n m, c i ti n ch ng trình h c và c ch ánh giá k t qu, và t ng c ng qu n lý c p tr ng. Nó s nh h ng t i quy n h n và trách nhi m c a giáo viên và tr ng t, c ng nh các b ph n có nhi u quy n l i trong b máy giáo d c quan liêu, nh h i ng ch m thi, các tr ng s ph m, và nhi u v chuyên môn thu c B Giáo d c. ã x y ra cu c chi n n i b c ng th ng và s ph n i m nh m c a m t s nhóm không tho hi p ánh giá g n ây v ti n trình c i cách th a nh n. Nh ng dù sao b c c i cách quan tr ng là chuy n công vi c ho ch nh chính sách giáo d c t l nh v c c a riêng các nhà s ph m chuyên môn (và Chính ph ) sang m t di n àn r ng m h n, v i s tham gia c a các ph huynh, các gi i có c quy n, nh ng ng i v n ng hành lang, các nghi p oàn, và các c ng ng trên quy mô l n. V n còn quá s m có th ánh giá nh h ng c a b n thân cu c c i cách, hi n ã b t u phát huy hi u l c (Bhwon và Chinapah 1993). ti u h c. H m nh n vai trò này v i ý nh t t p nh t: kh c ph c tình tr ng b t công c a n n giáo d c thu c a, v n mang tính a ph ng c c b, t nhân và t nguy n; m r ng ph m vi ph c p; và nêu cao "tinh th n dân t c" thông qua ch ng trình ào t o th ng nh t do chính ph ki m soát. Vi c coi tr ng m c tiêu này làm gi m vai trò trách nhi m c a ph huynh và c ng ng. nh ng n i t tr c n nay a ph ng v n ch u trách nhi m qu n lý thì h th ng giáo d c ó th ng ch u nh h ng c a c ng ng và cha m h c sinh. Ch ng h n bang Kerala n, h u h t các tr ng u có h i ph huynh h c sinh ho t ng, qua ó ph huynh tham gia qu n lý tr ng h c, t ch c b a n tr a t i tr ng, tìm ki m ngu n tài tr, và phát tri n c s v t ch t. Khuynh h ng thiên v t ng l p trên trong chi tiêu giáo d c nhà n c, c bi t là b c i h c gây khó kh n cho công cu c c i cách. T ng l p giàu ng nhiên không mu n t b c quy n c a mình, nh ã th y nhi u n c khi chính ph b t u thu hay t ng h c phí t i các tr ng i h c nhà n c và các c s ào t o b c cao khác. Mu n c i cách thành công h th ng tài chính và qu n lý giáo d c, c n t ng c ng các c h i giáo d c, tham kh o r ng rãi ý ki n c a nh ng ng i hùn v n hay có kh n ng hùn v n, cao vai trò c ng ng và h i ph huynh, và thi t k

149 TH C HI N C I CÁCH 134 ti n trình c i t m t cách k l ng, bao g m c ph n tài tr nhà n c. T t nh t nên th c hi n c i cách tài chính và qu n lý giáo d c khi các c h i giáo d c c t ng c ng (khung 11.1). ôi khi c i cách t nó t o ra c h i này, n u lo i b ng n c m i v i khu v c t nhân. Ch ng h n t ng ph n óng góp c a t nhân trong giáo d c i h c nhà n c r t thích h p v m t chính tr vì nó liên quan rõ ràng n vi c m r ng các c h i giáo d c i h c. Chi Lê và Hungary, c i cách giáo d c i h c ã thành công vì t ng s sinh viên t ng lên. Chi Lê, ã th c hi n thu h c phí, và s l ng ng i theo h c t ng nh m r ng và a d ng hoá h th ng giáo d c i h c và cho phép sinh viên l a ch n. Kho n vay Ngân hàng Th gi i c a Hungary h tr c i cách toàn di n h th ng giáo d c i h c, trong ó các tr ng nhà n c b t u thu h c phí và c h i s c t ng c ng. C i cách khuy n khích m tr ng t, tr c ti p tài tr cho sinh viên các tr ng công và t thông qua qu h c b ng sinh viên c a nhà n c và các kho n vay. các n c hoàn c nh r t khác nhau nh Bôlivia, C ng hoà ôminica, Ghana, Ghinê, n, Giooc ani, Mauritius, Môz mbic, Rumani, và Thái Lan, c i cách giáo d c ã kh i u t t p vì phía hùn v n tham gia xây d ng và ti n hành c i cách. Bôlivia và C ng hoà ôminica, UNDP tài tr ph n t v n nh m m c tiêu t c s nh t trí qu c gia v c i cách giáo d c. Trong c hai tr ng h p, tài li u chính sách c i cách và các ch ng trình u t nhà n c kèm theo c nghi p oàn giáo viên, i di n ph huynh h c sinh và các ng chính tr ch ch t ng h và ã thuy t ph c c các nhà tài tr, k c Ngân hàng th gi i. Bôlivia, ch ng trình c i cách do chính ph tr c ây ra v n gi nguyên k t khi phe i l p lên n m chính quy n sau cu c b u c Ghana, quá trình tham kh o ý ki n th c hi n trên ph m vi toàn qu c t ng i ng u t n c n t ng c ng ng, thông qua các cu c h p "nhân dân". Mauritius ang th c hi n k ho ch giáo d c t ng th quy mô l n, sau khi tham kh o ý ki n toàn dân (khung 11.2). Các ti n trình ph m vi h p h n c ng mang l i hi u qu Giooc ani và Thái Lan, n i u ban c i cách bao g m c i di n c a nghi p oàn giáo viên, b tr ng B Giáo d c, hi u tr ng các tr ng, m c dù s tham gia c a h i ph huynh và sinh viên có h n ch h n (Haddad 1994). m t vài n c, trong ó có Ghana, Tri u Tiên, Singapore và Zimbabuê, Chính ph ã h p tác hi u qu v i nghi p oàn giáo viên hoàn thành c i cách. C i cách c ng thành công n u vai trò tham gia c a c ng ng, cha m h c sinh và b n thân h c sinh c nâng cao. Ki m soát c a c ng ng và ph huynh, kèm theo các bi n pháp m b o chia s công b ng ngu n tài tr, có th gi m b t th l c c a các t ng l p c quy n, nh nghi p oàn giáo viên và t ng l p trên. T ng c ng vai trò c a ph huynh và c ng ng b ng cách ph i t p trung, trao quy n t ch cho tr ng và trách nhi m i v i tr ng cho nhân dân a ph ng. Vai trò này c ng c nâng cao do trách nhi m và kh n ng l a ch n c t ng c ng trong c ch th tr ng, ít nh t là vùng ô th. Ngoài ra

150 B I C NH CHÍNH TR VÀ XÃ H I C A QUÁ TRÌNH CHUY N I 135 có th áp d ng chính sách yêu c u tham gia xây d ng và th c hi n c i cách c vùng nông thôn và ô th.(colleta và Perkins 1995). M t i u c n l u ý là c i cách ph i phân nh rõ vai trò và trách nhi m c a nh ng ng i th c hi n h th ng giáo d c. c bi t là tính ch t b tr c a c i cách chính sách và tài tr nhà n c. Các bi n pháp n a v i - c i cách quá nhanh mà không quan tâm n c c u tài chính - s không có tác d ng nh ã th y trong quá trình phi t p trung Ghana và i u ch nh tr ng t Tri u Tiên. Vào th i k thu c a, Ghana có chính quy n a ph ng v ng m nh v i h th ng thu c l p, nh ó có c n n giáo d c ti u h c hi u qu cao. Sau nh ng n m qu n lý t p trung trong th i k c l p, c i cách g n ây l i giao tr trách nhi m tài tr giáo d c c s cho chính quy n a ph ng nh ng không cho phép h t ch ngu n thu (H p tác phát tri n nông thôn 1993). Tri u lên nh ng n m 1970, Chính ph c g ng tác ng n t l h c sinh theo h c tr ng t thông qua c ch ánh giá ch t l ng tr ng. Chính ph còn tìm cách h n ch t ng s h c sinh h c tr ng t và chuy n tr ng tâm ào t o sang các ngành khoa h c t nhiên và k thu t. Do nhà n c không tài tr cho tr ng t, Chính ph không có công c h u hi u th c hi n chính sách này, và vi c i u ch nh cu i cùng b bãi b. Ph l c. Các u tiên c i cách giáo d c Trung và ông Âu Trung và ông âu, các chi n l c c i cách giáo d c ph i l ng tr c s xu t hi n c a n n kinh t th tr ng c nh tranh và các h th ng chính tr a nguyên, h p pháp và n nh. Nh ng i u ki n này khó t n t i nhi u n c trong khu v c. Ch ng h n, các doanh nghi p nhà n c l n ti p t c thu hút ph n l n nhân công, và c c u chính ph luôn thay i ã h n ch c i cách kinh t và giáo d c. C n c i cách v c b n h th ng qu n lý, tài chính và c c u giáo d c - k c ch ng trình h c m i và ph ng pháp gi ng d y sáng t o - nh m khôi ph c n n kinh t chính tr c a t n c. C i cách giáo d c toàn di n s thúc y quá trình ph c h i, t o n n t ng cho phát tri n lâu dài, và giúp phát tri n các t ch c chính tr và xã h i dân ch. Nh ng cá nhân thi u hi u bi t v th tr ng và quy n công dân s không th nh n th c c l i ích c a n n kinh t m c a và h th ng chính tr a thành ph n. Thu nh p qu c gia s cao h n nhi u n u giáo d c c c i t ngay t bây gi, không ch m ch. C i cách giáo d c b t bu c c n c u tiên hàng u. Thách th c là r t l n. Chi bình quân/h c sinh cho giáo d c b t bu c th c t ã gi m m nh h u h t các n c trong khu v c, trong khi s l ng h c sinh m c n nh ho c t ng. Ch ng h n, Nga chi bình quân/h c sinh cho giáo d c b t bu c n m 1992 gi m 29% so v i 1991, m c dù s l ng h c sinh có t ng chút ít. u t c s v t ch t gi m 23% trong giai o n này và s sách giáo khoa c c p gi m

151 TH C HI N C I CÁCH %. L ng giáo viên gi m xu ng còn 2/3 m c l ng trung bình trong công nghi p, d n t i cu c ình công l n c a giáo viên kéo dài su t n m Nga và nhi u n c khác trong khu v c, c i cách c n b o v giáo d c b t bu c kh i tình tr ng m t n nh tài chính và m b o công b ng ít nh t là i v i nh ng kho n tài tr ngoài l ng khi chính quy n a ph ng nh n trách nhi m cao h n v cung c p tài chính. thúc y ti n trình dân ch hoá, chính quy n a ph ng và các tr ng c n t ch h n i v i ngân sách c a mình - tr l ng giáo viên và các kho n chi khác, phân b gi a chi th ng xuyên và chi u t xây d ng c b n và mua sách giáo khoa và d ng c h c t p khác. hoàn thành m c tiêu này, c n ki m tra l i ch c n ng c a các c quan giáo d c h u quan c p trung ng và a ph ng. i v i c p trung ng, h th ng thanh toán chuy n kho n c thi t l p có tính n kh n ng t o ngu n l c c a chính quy n a ph ng và khuy n khích nh ng n l c tài chính và sáng t o c a a ph ng. C n phát tri n c ch qu n lý giáo d c b t bu c hi u qu c p qu c gia, cho phép th c hi n theo nh ng cách khác nhau c p a ph ng. Các ch c n ng quan tr ng c a chính ph trung ng g m: ra m c tiêu ch ng trình gi ng d y các môn c b n, quy nh tiêu chu n t i thi u i v i thi t b gi ng d y, phân ph i sách giáo khoa, d ng c h c t p, s a i khung chính sách nh m t o i u ki n cho giáo d c t nhân phát tri n, giám sát tình hình h c t p c a h c sinh, và b o m quy n l i c a các nhóm dân t c thi u s. c i ti n ch ng trình ào t o quá sâu v chuyên môn c a các tr ng i h c, k thu t và d y ngh c n có nh ng bi n pháp m nh b o h n. Ngay t u giai o n chuy n i, m t t l r t l n h c sinh trung h c và i h c n m trong ch ng trình cung c p l c l ng lao ng chuyên môn cho các doanh nghi p nhà n c và d ch v t nhân mà th tr ng lao ng m i hình thành ch a áp ng c. Ba Lan n m , 76% h c sinh trung h c theo h c các khoá d y ngh. Rumani n m , kho ng hai ph n ba sinh viên i h c tham d các khoá k thu t chuyên môn h p. Các tr ng k thu t d y ngh thu hút h n 80% s l ng h c sinh trung h c v i 354 ch ng trình chuyên môn. N m 1991, 50% h c sinh trung h c k thu t và 25% h c sinh trung h c d y ngh c ào t o v c khí và ch t o hàng kim lo i, m c dù l ng ch làm tr ng c a ngh này ch chi m 5% t ng s. S l ng h c sinh h c k thu t, d y ngh chuyên môn gi m m nh trong giai o n chuy n i, và l ng ng i theo h c các ngành thay i theo nhu c u c a h c sinh. Ch ng h n, t l sinh viên h c ngành k thu t trong các tr ng i h c Rumani gi m t 65% n m h c xu ng còn 38% n m H th ng giáo d c i h c c a Rumani phát tri n nhanh nh ng n m g n ây. a s sinh viên hi n nay theo h c các khoá ngo i ng, lu t, kinh t, qu n lý và các ngành khoa h c xã h i khác. Nh ng nh ng n i c i cách c c u giáo d c trung h c và i h c không t c ti n b áng k, nh n c Nga, thì t ng s h c

152 B I C NH CHÍNH TR VÀ XÃ H I C A QUÁ TRÌNH CHUY N I 137 sinh th ng gi m. Chính ph các n c ông và Trung Âu c n u tiên phát tri n s l ng h c sinh trung h c c s ; t ng l ng ki n th c mà h c sinh ti p thu, c bi t là b ng ngo i ng ; a vào các môn h c m i c n thi t trong n n kinh t th tr ng c nh tranh nh tin h c. Quan tr ng h n c, c i cách c n m r ng ph m vi l a ch n c a h c sinh b ng cách thay i n i dung ch ng trình i c ng và các ch ng trình k thu t d y ngh sao cho linh ho t h n, h th ng có th áp ng nhanh h n v i nh ng bi n i c a th tr ng lao ng. b c i h c, chính sách c a nhà n c c n khuy n khích t nhân óng góp và t ng c ng tài tr cho giáo d c i h c nh m thúc y c nh tranh, tính sáng t o và kh n ng áp ng nhu c u th tr ng lao ng. T do chính tr mà các tr ng i h c có c sau s s p c a h th ng xã h i ch ngh a c n i kèm v i quy n t ch cao h n trong vi c s d ng kinh phí nhà n c và các ngu n l c b tr khác. ng th i, Chính ph c n thi t l p c ch phân b ngân sách m, công khai, có khuy n khích nâng cao hi u qu và i m i ch ng trình h c v n. C ng c n a ra các c c u chính sách m i có th ki m soát ch t l ng c a các tr ng công và t và ch o phát tri n toàn b h th ng giáo d c i h c (Eisemon và nh ng ng i khác 1995; Heyneman 1994; Laporte và Schweitzer 1994; Sadlak 1993; Spagat 1994; Ngân hàng Th gi i 1992, 1994k, 1941).

153

154 CH NG 12 Ngân Hàng Th Gi i và Giáo d c Hi n nay Ngân Hàng Th Gi i (NHTG) là nhà tài tr n c ngoài l n nh t cho giáo d c các n c ang phát tri n, chi m kho ng 1/4 t ng tr giúp n c ngoài (b ng 12.I). K t d án giáo d c u tiên n m 1963, Ngân Hàng liên t c m r ng tài tr cho các d án giáo d c, c v tr t ng i và tuy t i, - m t ph n c a m c tiêu xoá ói gi m nghèo. T ng cho vay giáo d c trong 30 n m qua, tính n n m tài chính 1994, lên t i 19,2 t ô la v i h n 500 d án t i h n 100 n c. Hi n nay, cam k t cho vay h ng n m kho ng 2 t ô la. Quá trình phát tri n k t n m 1980 ã có sáu bi n chuy n l n trong vòng 15 n m k t l n phát hành tài li u chính sách giáo d c g n ây nh t c a NHTG n m T ng cho vay giáo d c t ng g p ba l n, và t tr ng trong cho vay t ng c ng c a Ngân hàng t ng g p ôi. Giáo d c ti u h c và trung h c ngày càng c coi tr ng và trong n m tài chính 1993, 1994 chi m m t n a cho vay giáo d c. Các kho n vay, tr c ây t p trung cho Châu Phi, ông Á và Trung ông, nay t ng áng k t t c các khu v c. B NG 12.1 TÀI TR N C NGOÀI CHO GIÁO D C M c S l ng (tri u USD) T ng s Song ph ng a ph ng Ngân hàng Th gi i T tr ng c a NHTG (%) Trong tài tr t ng c ng Trong tài tr a ph ng Ngu n: UNESCO 1993b. 131

155 TH C HI N C I CÁCH 132 BI U 12.1 CHO VAY GIÁO D C C A NHTG, N M TÀI CHÍNH Ngu n: Báo cáo hàng n m c a Ngân hàng Th gi i, theo t ng n m V n giáo d c thi u n c chú tr ng rõ r t. Ngân hàng hi n gi m tài tr cho xây d ng và t ng c ng cho giáo d c. Tr ng tâm chuy n d n t các d án thu c ngành h p sang các d án thu c ph m vi r ng. Kh i l ng cho vay Cho vay giáo d c t ng áng k t n m 1980, c s l ng tuy t i và t tr ng trong cho vay t ng c ng c a NHTG (hình 12.1). u th p k 80, cam k t cho vay giáo d c trung bình 0,6 t ô la 1 n m và chi m 4% t ng cho vay c a Ngân hàng. Hi n nay s l ng ã t ng g p ba l n, t i 2,0 t ô la 1 n m (có dao ng theo n m), và t tr ng t ng g p ôi lên 8%. ó là ch a k chi phí ào t o d án trong các l nh v c khác c a Ngân hàng. Ngân hàng ã cam k t ch c ch n s ti p t c tài tr cho giáo d c. Ti n tri n c bi t áng quan tâm trong n m tài chính 1994 là kho n vay giáo d c u tiên c a T h p tài chính qu c t (IFC) cho tr ng trung h c t th c Rainbow Academy Ugan a.

156 NGÂN HÀNG TH GI I VÀ GIÁO D C 133 Các u tiên trong Giáo d c BI U 12.2 CHO VAY GIÁO D C C A NHTG THEO TI U NGÀNH, N M TÀI CHÍNH Ngu n: Ngân hàng Th gi i. Cho vay giáo d c ti u h c t ng m nh k t n m 1980, và c bi t nhanh t cu i th p k 80 (hình 12.2), cho th y vi c ý th c c t m quan tr ng c a c p giáo d c này i v i phát tri n kinh t và xoá ói gi m nghèo, nh h ng c a chính sách giáo d c ph c p 1990, và cam k t th c hi n m c tiêu h i ngh Giáo d c giành cho t t c 1990 c a Ngân hàng. Ngân hàng là m t trong s nh ng ng i tài tr cho h i ngh và ti p t c góp ph n vào các ho t ng sau ó. Trong n m tài chính , cho vay giáo d c ti u h c chi m m t ph n ba t ng cho vay giáo d c c a Ngân hàng, t ng h n g p hai l n v t tr ng so v i th p k tr c, và chú tr ng c t i m c ph c p l n ch t l ng. Các d án cho vay t ng lai cho th y chi u h ng này ti p t c duy trì, ng th i t tr ng giáo d c trung h c c ng s t ng. Chú tr ng vào giáo d c ti u h c và trung h c khi n t l giành cho giáo d c i h c gi m i chút. Thêm vào ó, Ngân hàng t n m 1990 b t u u t vào giai o n phát tri n ban u c a

157 TH C HI N C I CÁCH 134 KHUNG 12.1 C I CÁCH GIÁO D C PH C P CÁC BANG NGHÈO MI N NAM MEHICÔ Trong vài th p k v a qua, ngành giáo d c qu c gia Mêhicô ã t c nhi u ti n b và t n c hi n ang áp d ng các chính sách c i cách táo b o nh m nâng cao hi u qu ào t o. Tuy nhiên, các bang nghèo phía Nam, do thi u ngu n l c và kh n ng qu n lý hành chính ng d ng các thành t u c a t n c, b t t h u xa d i m c trung bình. Hi n nay Chính ph Mêhicô ang y m nh ch ng trình c i t mi n Nam. V i kho n vay NHTG 412 tri u ô la - m t trong nh ng kho n vay l n nh t c a Ngân hàng trong l nh v c xã h i t tr c n nay - và h n 200 tri u t có, Mêhicô ang ti n hành d án giáo d c ti u h c y tham v ng 10 trong s các bang nghèo nh t thu c mi n Nam. Do d án này n m trong ch ng trình tr giúp khó kh n xã h i c a chính ph, nó còn giúp tr em Mêhicô, c bi t là t ng l p nghèo ch u nhi u thi t thòi, có c các c h i kinh t m t cách công b ng h n. D án giáo d c ti u h c th hai này g m ba ph n chính. Trong ph n th nh t - phát tri n nhân l c, s t ch c các khoá b i d ng và ào t o t i ch c nh m nâng cao n ng l c c a giáo viên ti u h c, hi u tr ng, và giám th, chú tr ng vai trò c a hi u tr ng và giám th trong vi c h tr cho giáo viên d y trên l p. Ph n th hai - tài li u giáo d c, s cung c p tài li u d y, h c cho giáo viên và h c sinh; xây d ng và khuy n khích s d ng t sách giáo khoa và sách tham kho các l p; c i t o và xây m i các c s ào t o thay th các tr ng không tiêu chu n ng th i áp ng nhu c u s l ng h c sinh ngày càng t ng; so n th o (có tham kh o ý ki n i di n c a các c ng ng nghèo) và cung c p sách giáo khoa, tài li u song ng cho các tr ng có h c sinh nghèo. Ph n th ba - c ng c t ch c, t ng c ng kh n ng qu n lý giáo d c c c p Trung ng và c p Bang thông qua ào t o qu n lý ho ch nh và phân tích chính sách, thi t l p các h th ng thông tin, giám sát và ánh giá d án, ti n hành kh o sát giáo d c, chu n b cho k ho ch u t t ng lai i v i b c m u giáo và trung h c, góp ph n thúc y d án và các ho t ng truy n bá. Nó ng giúp hoàn thi n h th ng giám th, t ng c ng h th ng phân ph i tài li u, sách giáo khoa. Cu i cùng, d án có nh ng khuy n khích giành cho giáo viên d y vùng xa xôi h o lánh, nhi u khó kh n; Vi c lên l p s do c ng ng a ph ng và h i ng nhà tr ng tr c ti p giám sát (NHTG 1994). tr, k c giáo d c tr th i k u tiên. Tuy nhiên các d án thu c l nh v c này ch a th ánh giá c do còn quá m i m. M c dù m c chú tr ng i v i các ngành giáo d c có thay i áng k, cho vay t ng c ng t ng d n n m c vay c a t t c các ngành u t ng v tr tuy t i tr giáo d c h ng nghi p là gi m c v tr t ng i l n tuy t i. Các d án giáo d c ti u h c chú tr ng t i m c ph c p, tính công b ng, hi u qu n i t i và ch t l ng. M r ng ph m vi ph c p thông qua d án giành cho các vùng nghèo, nh Trung Qu c và Mêhicô (khung 12.1), các thi u n và nhóm dân t c thi u s, nh B ngladesh, n, Mêhicô và Pakistan. Hi u qu n i t i là m c tiêu c a các d án h tr t ng t l h c sinh/giáo viên (Barbados), tr ng nhi u c p (Côlômbia), h c hai ca (Trinidad và Tobago), ph i t p trung (Braxin), và óng góp c a c ng ng (Ganh). Ch t l ng c c i thi n nh phát tri n các h th ng ánh giá k t qu h c t p qu c gia, hi n chi m 27% các d án ti u h c, so v i ch 3% c a 20 n m tr c ây, và nh ngày càng chú tr ng n u t u vào thi t y u (ngoài c s tr ng l p), nh sách giáo khoa, thi t b thí nghi m và ào t o giáo viên.

158 NGÂN HÀNG TH GI I VÀ GIÁO D C 135 Cho vay giáo d c trung h c gi m trong th i k , ch chi m 10% t ng vay giáo d c. Nó b t u t ng k t n m 1990, dù khiêm t n, lên 12% và hi n nay 30% d án giáo d c có liên quan n giáo d c trung h c (Demsky 1994). Cho vay giáo d c trung h c tuy còn th p so v i th p k 60 và 70, khi nó chi m h n 50% t ng cho vay giáo d c c a Ngân hàng, nh ng hi n ang t ng r t nhanh. Các kho n vay vài n m g n ây cho th y s chú tr ng tài tr m t vài khía c nh c a giáo d c trung h c, c bi t là bình ng i v i ng i nghèo và thi u n, ch t l ng, và hi u qu bên ngoài. Ví d, m t d án giáo d c trung h c Côlômbia, có c ch ng trình bao c p cho h c sinh nghèo vào h c các tr ng t. D án u tiên giúp giáo d c thi u n s ng t l p s ti n hành B ngdalesh cho b c trung h c. H tr giáo d c sau b c trung h c c a Ngân hàng r t a d ng. Cho vay giáo d c d y ngh sau trung h c ã gi m, phù h p v i chính sách c a Ngân hàng là lo i hình ào t o này t t nh t nên cho ch s d ng lao ng th c hi n trong quá trình thuê nhân công (NHTG 1991c). Cho vay ào t o giáo viên khá n nh, cho n n m tài chính chi m kho ng 9% t ng vay giáo d c, sau ó gi m xu ng 7% và chuy n h ng t ào t o m i sang ào t o t i ch c. Ch ng h n trong n m tài chính , 49% các d án c a Ngân hàng có ph n ào t o m i và 35% có ph n ào t o t i ch c. Trong n m tài chính , các con s t ng ng là 39 và 65%. Các d án ào t o giáo viên, tr c ây ch gi i h n trong vi c xây d ng các c s ào t o giáo viên, hi n còn h tr phát tri n các ch ng trình ào t o, b i d ng giáo viên, biên so n tài li u gi ng d y. Cho vay giáo d c i h c t m c t i a 36% t ng vay vào gi a th p k 80; sau ó gi m xu ng kho ng 26%. Các d án giáo d c i h c, ban u ch y u nh m vào các tr ng ào t o chuyên gia và chuyên viên k thu t cho n n kinh t (nh các tr ng i h c nông nghi p), nay t ng c ng tài tr cho các tr ng, các vi n ào t o và nghiên c u khoa h c c p cao. M t vài d án g n ây giúp c ng c m i liên h gi a s nghi p phát tri n công nghi p, gi ng d y và nghiên c u khoa h c công ngh (Tri u Tiên và Trung Qu c), m r ng c ch óng h c phí t i các tr ng i h c nhà n c, cho sinh viên vay ti n và các h th ng h c b ng (Kênia, Phillippin, Tuynizi và Vênêzuêla), và vi c h n ch vào h c t i các tr ng i h c nhà n c (Cô te i Voa và Ma r c). Các d án giáo d c sau ph thông thu c m i l nh v c tri n khai r t nhi u Châu Phi và ông Á và ít nh t M La-tinh. T ng lai, giáo d c sau b c ph thông d ki n s chi m m t ph n quan tr ng trong cho vay giáo d c i v i các n n kinh t quá Châu Âu và Trung Á c a Ngân hàng. C c u khu v c Cho vay c a Ngân hàng u th p k 80 ch y u t p trung vào Châu Phi, ông Á và Trung ông. T l t ng i c a các khu v c này gi m khi các kho n vay m r ng cho giáo d c ti u h c Nam Á và M La tinh (hình 12.3).

159 TH C HI N C I CÁCH 136 HÌNH 12.3 CHO VAY GIÁO D C C A NHTG THEO VÙNG, N M TÀI CHÍNH Ngu n: Ngân hàng Th gi i. Tuy nhiên giá tr tuy t i t t c các vùng u t ng. Cho vay khu v c Châu Âu và Trung Á v n còn khá ít. Nh ng n m u khi Ngân hàng tham gia vào các n n kinh t quá thu c khu v c này, các d án ngu n nhân l c có khuynh h ng t p trung vào vi c khôi ph c các m ng l i an toàn xã h i, th tr ng lao ng và h th ng y t. Giáo d c thi u n Giáo d c thi u n ngày càng c chú ý trong các d án c a Ngân hàng. D i 15% các d án trong nh ng n m 80 có liên quan n v n giáo d c thi u n, nh ng k t n m 1990, t l này ã t ng lên 22% và d ki n còn táng n a. Phân b khu v c trong l nh v c giáo d c thi u n cho th y m c phân bi t gi i tính khác nhau gi a các vùng. Cho vay t p trung vào Trung ông (44% t ng các d án giáo d c giành cho ph n ), Nam Á (39%) và Châu Phi (l6%). ông Á, Châu Âu, Trung Á và M La tinh s chênh l ch gi a hai gi i trong l nh v c giáo d c ít h n nên ít các kho n vay giành riêng cho thi u n thu c các khu v c này. S d ng tài tr c a Ngân hàng Trong giai o n cho vay giáo d c ban u c a Ngân hàng và c th p k 70, h n m t n a ti n vay Ngân hàng c dùng cho các công vi c hành chính dân s - xây d ng tr ng l p và c s hành chính. K t gi a th p k 80, t l