Informationen zur Handschrift

Ähnliche Dokumente
Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Den Haag, Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum, 10 D 2 Berlin, Staatsbibliothek - Preußischer Kulturbesitz, Phill. 1762

Informationen zur Handschrift

676 Handschriftenanalysen

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Berlin, Staatsbibliothek - Preußischer Kulturbesitz, Phill. 1737, roll. 1-37,44-51

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Vorlesung: Die Zeit der Karolinger ( ): Urkundenwesen und Schriftgeschichte vom 8. bis zum Beginn des 10. Jahrhunderts 7 Herrscherurkunden II

Informationen zur Handschrift


Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

Informationen zur Handschrift

vermutlich aus der Zeit von RvF / vermutlich nicht RvF Nummer des Schubers, laufende Nummern der Trägerkartons

WOLFGANG KAISER. Die Epitome Iuliani. Beiträge zum römischen Recht im frühen Mittelalter und zum byzantinischen Rechtsunterricht

GND-Übergangsregeln für Schriftdenkmäler

Informationen zur Handschrift

Bestand Urkunden. Serie Kopien. (Version: )

Inhalt. 2. >Herrschaft<: Ein problematischer Schlüsselbegriff der Mediävistik 30

Abhandlungen zur rechtswissenschaftlichen Grundlagenforschung Münchener Universitätsschriften. Juristische Fakultät. Band 98

tuduv Die illustrierten mittelhochdeutschen Weltelironikhandschritten Jörn-Uwe Günther

Handschriften und Fragmente aus dem Stift Nonnberg

Das sahidische Alte und Neue Testament

DAS LIESBORNER EVANGELIAR

Berlin, Staatsbibliothek - Preußischer Kulturbesitz, Phill B7 Den Haag, Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum, 10 D 2

Informationen zur Handschrift

GERHARD SCHMIDT. Malerei der Gotik. Fixpunkte und Ausblicke. Herausgegeben von Martin ROLAND. Band 1 Malerei der Gotik in Mitteleuropa

Oxford, Bodleian Library MS. Laud. misc. 417

Informationen zur Handschrift

Handschriftensiglen nach Mordek 1995

Inhalt I. Die Gesellschaft zur Zeit Karls des Großen II. Herkunft und Ansehen der Karolinger

Bad Frankenhausen (Kyffhäuser), Thüringen

1. Person 2. Person. ich. wir unser von uns uns uns durch uns. is, ea, id: 6.3 d)

Korrekturen und Ergänzungen zur 118. Auktion Juni 2017

mm / Ms. theol. lat. Fol. 358

Die Biene im deutschen Recht von den Anfängen bis zur Gegenwart

Raiffeisen Stiftung START PROJEKTE FÖRDERPROGRAMM STIFTUNG BILDUNG FÖRDERN. ZUKUNFT GESTALTEN.

Bibliotheca Zelteriana

Allgemeine Rechtsgrundsätze

Gertrud von Le Fort ( )

Benedictus Levita und die Capitula episcoporum

DAS SYRISCH-RÖMISCHE RECHTSBUCH

Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. Akademiebibliothek. Ausgewählte Literaturnachweise aus dem Bestand der Akademiebibliothek

Ersterwähnung des Ortes: Harlinghausen (zu Preussisch-Oldendorf, Kreis Minden-Lübbecke)

Der Briefwechsel mit den Jesuiten in China

Die Wappenhandschrift MS 2211 der Universitätsbibliothek Graz

Leibniz-Archiv (Arbeitsstelle Hannover der Göttinger Akademie der Wissenschaften)

Das Erscheinungsbild der Kunst- und Kulturstiftung Opelvillen Rüsselsheim

Cicero, de re publica (1,1)

Prof. Dr. Thomas Rüfner, Römisches Privatrecht 12

'Barcelona, Archivo de la Corona de Aragon, Ripoll 40

Ersterwähnung des Ortes: Hollwede (Kreis Minden-Lübbecke)

Informationen zur Handschrift

Hebräische Berichte er die Judenverfolgungen während des Ersten Kreuzzugs

Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. Akademiebibliothek. Ausgewählte Literaturnachweise aus dem Bestand der Akademiebibliothek

60 min WEBER INDUSTRIES. FAB /xx xxxxsxx MERTWILLER MOD.: LOT.:

Schenkungen unter Ehegatten in der deutschen Privatrechtsgeschichte des Mittelalters

St. Anselmi Fragen an Maria

Unterrichtsmaterialien in digitaler und in gedruckter Form. Auszug aus: Lernwerkstatt: Karl der Große. Das komplette Material finden Sie hier:

Zahl ist der nachfolgende Eintrag in der gleichen Zeile, es sei denn, die

Was hat Ansegis gesammelt? Über die zeitgenössische Wahrnehmung der Kapitularien in der Karolingerzeit

Inhaltsübersicht V VI XV XVIII. Vorwort... AusdemVorwortzurerstenAuflage... Abkürzungsverzeichnis... Literatur-undQuellenhinweise...

Zeittafel Römisch-Deutsche Kaiser und Könige 768 bis 1918

Vorlesung Römische Rechtsgeschichte. Kodifikationen

( ) Inaugural-Dissertation zur Erlangung der Doktorwürde der Philosophischen Fakultät der Rheinischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Bonn

Die Viskosekunstseidefabrik

Abbildung 3 (Stadt, K6) Die heilige Stadt Jersualem, aus: Egli, Ernst: Geschichte des Städtebaues. Zweiter Band. Das Mittelalter, Erlenbach-Zürich 196

Das Wiederaufleben des Kaisertums im 10. und 11. Jahrhundert

( ) PD Dr. Martin Clauss

Alltag im Mittel alter. Essen und Trinken II

Geschichte des Ablasses im Mittelalter

Unterrichtsmaterialien in digitaler und in gedruckter Form. Auszug aus: Lernwerkstatt: Das Leben in einer mittelalterlichen Stadt

Eine sprachwissenschaftliche Datenbank zum Tocharischen

Transkript:

- Eine Handschriftendatenbank zum weltlichen Recht im Frankenreich Informationen zur Handschrift aus: Ein Projekt der Universität zu Köln unter der Leitung von Prof. Karl Ubl Mit freundlicher Genehmigung der MGH www.leges.uni-koeln.de

226 Handschriftenanalysen Der Rest von fol. 11T und die folgenden zwei unnumerierten Blätter sind leer. Auf den Schlußblättern 118-123 Nachträge des 12./13. Jh. Katalog: Catalogue of the Manuscripts in the Cottonian Library deposited in the British Museum (London 1802) S. 511. Literatur: M. B a t e s o n, Rules for monks and secular canons after the revival under King Edgar, in: English Historical Review 9 (1894) S. 692, 695; S e m m l e r, Überlieferung der monastischen Gesetzgebung, S. 343; CCM 1, S. 183, 204 ff., 506,512 f. N. R. K e r, A Catalogue of Manuscripts containing Anglo-Saxon (Oxford 1957) S. 262 f. Nr. 200. London, British Library, Egerton 2832 + London, British Library, Egerton 269 + Paris, Bibliothèque Nationale, Lat. 4633 L 10. Jh., Anfang; Nordostfrankreich. Pergament, insgesamt noch 183 foll., karolingische Minuskel, 25 Zeilen. Provenienz: Corbie (?). Pierre und François Pithou waren noch im Besitz des Gesamtkorpus. Später in drei Teile zerlegt und getrennt verkauft. Der Klarheit wegen empfiehlt es sich, das heute Erhaltene einzeln vorzustellen: London Egerton 2832: dickes, durch Wasserschaden stark gewelltes Pergament, 47 foll. (gezählt 3-5 3, davor 3 Papierblätter, das dritte nicht numeriert; zwei der fehlenden drei Blätter der ersten Lage sind - nach Krusch von der Hand Pierre Pithous - durch die neuen Pergamentblätter 6-7 und 10-11 ersetzt; foll. 3 6-3 9 gehören nach fol. 43), ca. 235 x 165 mm (175-180 x 115 mm). Die Lagen sind nur anhand der Kustoden rekonstruierbar, da die Doppelblätter bei der R e stauration in Einzelblätter zerlegt wurden: (IV -3 )11 + 4 IV43 + (IV -6 )45 + IV53. Kustoden: q. II (19v)>Q III (27v), Q. IIII (35'), Q. V (39^, Q VI (45v), Q. VII (53v). Rubriken (Capitalis rustica) in Rot, zuweilen braun nachgezogen, selten ganz in Braun; Initialen in brauner Texttinte. Auch Textergänzungen auf dem alten Pergament von der Hand Pithous (4V, 8r, 9v,4 4 v,4 5 r u. ö.). Bewegte Geschichte: 16.-17. Jh. im Besitz von Pierre und François Pithou; deren Neffe Pierre Pithou, Sohn von Antoine Pithou, gab den Codex an François

London Egerton 2832 + 269 + Paris Lat. 4633 227 Desmarés, De curia patronus (Vermerk fol. 2r); Präsident Le Pelletier (W appen auf dem Innendeckel); Caroline Fernande Louise de Bourbon, Herzogin von Berry (W appen der Bibliothèque de Rosny auf dem Innendeckel; verkauft 1837); Lord Ashbumham (Ms. Barrois 214; verkauft 1901 bei Sotheby s [Barrois sale, lot 332]). London Egerton 269: Pergament, 15 foll. (gezählt 3-1 7 ), ca. 240-245 x 175 mm (175-1 8 0 x 115 mm). Lagen: (IV -2 )8 + IV16 + l 17. Kustode: Q. VIII (lö '). Rubriken (Capitalis rustica) in Rot, selten in brauner Texttinte. Provenienz: 1822 im Besitz des Rats am Celler Oberappellationsgericht Ernst Peter Johann Spangenberg ( t 1833). Paris Lat. 4633: Pergament, 121 foll. (gezählt 1-120, 96 bis), ca. 210 x 170 mm (ca. 1 7 5-1 8 0 x 115 mm), 25-2 8 Zeilen. Lagen: 4 IV32 + l 33 + I35 + 4 IV67 + III73 + 6 IV120. Kustoden: Q. I (43v) bis Q. VII (89^, Q.X (\\1 V), Q. X I (tto 7). Rubriken (Capitalis rustica) in Rot, ab fol. 36 auch in brauner Texttinte. Mit fol. 36 von Cod. Paris Lat. 4633 (nach den Kustoden beginnt hier eine erste Lage) setzt der zweite Teil der Hs. ein. Provenienz: Claude Du Puy ( t 1594). Alte Signatur: Regius 5190. D er Um fang dieses auch für die Textüberlieferung wichtigen spätkarolingischen Rechtsbuches wird erst aus der Rekonstruktion der heute versprengten Teile sichtbar, die immerhin noch 183 Blätter ausmachen. Demnach folgen auf das fränkische Recht der Salier und Ribuarier, dem sich die seltene Lex Saxonum anschließt, der knappe Kapitularienteil mit Erlassen Karls des Großen (in gleicher Abfolge schon in Cod. M ontpellier H 136) und Ludwigs des Frommen (bis a. 818/819) sowie weitere Leges (Alamannorum, Baiuvariorum, Burgundionum) und römisches Recht. Vielleicht sind nach der fragmentarischen Divisio regnorum am Schluß noch Kapitularien verlorengegangen. Daß der (erhaltene) Kapitularienblock von Leges eingerahmt wird, ist keine Besonderheit. Ungewöhnlicher schon scheint die Position der Lex Romana Visigothorum gegen Ende zwischen zwei Leges und der danach vorgenommene erneute Rückgriff auf Kapitularienrecht. D ies dürfte die Annahme Kruschs bestätigen, das in zwei Teilen geschaffene Werk (Teil II ab Cod. Paris Lat. 4633, fol. 36, inmitten der Lex Baiuvariorum) sei nicht ursprünglich so geplant gewesen.

228 Handschriftenanalysen London Egerton 2832: 3r Lex Salica, Ende des Langen Prologs ab uel ferro (ed. K. A. E c k h a r d t, Lex Salica. 100 Titel-Text, S. 90). 3r- 2 7 r Lex Salica (Karolina emendata), Titelverzeichnis und Text mit mehreren nachträglich eingefügten, neuzeitlichen Blättern (MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 5-2 3 4 ; Sigle K 52; zur Hs. S. XXII). 27r- 3 5 v, 40r- 4 3 v, 36r- 3 9 v, 44r v: Lex Ribuaria (Klasse B), Titelverzeichnis und Text bis Titel 91,1 deprehensus fuerit (MGH LL nat. Germ. 3, 2, S. 5 2-133; Sigle B 17; zur Hs. S. 38). London Egerton 269: 3r Fortsetzung der Lex Ribuaria ab Titel 91, 1 de uita componat (MGH LL nat. Germ. 3, 2, S. 133 f.; Sigle B 17; zur Hs. S. 38). 3r- 8 v Lex Saxonum (MGH LL 5, S. 4 7-8 3 ; zur Hs. [= Codex Spangenbergianus] S. 1-3 ); sonst handschriftlich nur noch in Cod. Münster VII. 5201 erhalten. 8V CAP. I - I I - Capitulare legibus additum (a. 803), Inskription, cc. 1 und 2, Anfang: INCIPIT CAP. L E GE SALICA TENENDA SUNT DE HOMICIDIIS CLERICORUM. Si quis subdiaconum occiderit CCC sol. culpabilis iudicetur - homicidium uel quolibet (M GH Capit. 1, Nr. 39, S. I l l Z. 45 - S. 112 Z. 1, S. 113 Z. 4-8 ). London Egerton 2832: 45r- 4 6 v III- X I - Fortsetzung des Kapitulars, c. 2 ohne den Anfang bis c. 11: crimen foris commitens - possunt iudicari (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 113 Z. 8 - S. 114 Z. 27); der in Cod. Egerton 2832 fehlende Anfang des Kapitulars ist von neuzeitlicher Hand (Pithou?) nachgetragen. 46v- 4 7 v CAP. I - XXVIIII - Capitulare missorum (a. 803): CAPITULA DE CAUSIS AM O N EN DIS. DE ECCLE SIIS EMENDANDIS. Vbi in unum locum plures - PLACITUM NOSTRUM HABERE UOLUMUS (M GH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 17 - S. 116 Z. 30).

London Egerton 2832 + 269 + Paris Lat. 4633 229 47v- 4 8 v Lex Salica, Recapitulatio solidorum (ed. K. A. E c k h a r d t, Pactus legis Salicae I I 2, S. 5 29-532). 48v Capitularia missorum specialia (a. 802), Schwurformel: Sacramentale qualiter repromitto ego - sic adtendo et conseruo (MGH Capit. 1, Nr. 34, S. 101 Z. 3 2-3 7 ). 48v- 5 0 v CAP. I-X X III - Capitulare H aristallense (a. 779) in der Forma communis: X I anno feliciter regi domno nostro Karoli gloriosissimo regis in mense martio facta capitulare - consenserunt decretum. De metropolitanis ut sufraganis canones - emendauerit moriatur (M GH Capit. 1, Nr. 20, S. 47 Z. 16 - S. 51 Z. 26). 50v- 5 2 r Cap. I - V - Capitula legi addita (a. 816), Inskription (ohne Invocatio), cc. 1-5 : INCIPIT CAPITULA HLU- DUUUICI IMPERATORIS. Si quis cum altero de qualibet - legibus pertinet exsoluat. EXPLICIT (M GH Capit. 1, Nr. 134, S. 268 Z. 3 - S. 269 Z. 9). 52r- 5 3 v CAP. I - V I - Capitula legibus addenda (a.818/819), Capitulatio (vollständig) und cc. 1-6, Anfang: DE H O NORE ECCLESIARUM. Si quis autem ex leui causa - uiuant quia ipse (M GH Capit. 1, Nr. 139, S. 281 Z. 3 - S. 282 Z. 10). London Egerton 269: 9r- 1 2 r V II-X X I - Fortsetzung des Kapitulars, cc. 6 (ohne den Anfang) bis 21: uiuit testes idoneos uel si - in cui p o testate fuerit. Ista superscripta capitula in lege sunt addenda (MGH Capit. 1, Nr. 139, S. 282 Z. 10 - S. 285 Z. 22 mit Anm. t). 12r 13v I- V I I I - Capitula per se scribenda (a. 818/819), cc. 1-7, wie in einigen anderen Hss. mit vorangestelltem Zusatzkapitel (Auszug aus c. 6 des Capitulare ecclesiasticum a. 818/819): DE SERUIS A D SACROS ORDINES NON MITTENDIS. Vt nullus episcoporum seruos - eum recipiat. II DE FORCAPIIS. Si mancipia dominos suos fugerint - quicquid nos placuerit (MGH Capit. 1, Nr. 140, S. 286 Z. 6-1 1 [vgl. S. 276 Z. 3 1-35], S. 287 Z. 8 - S. 288 Z. 15).

230 Handschriftenanalysen 13v- 1 4 r I X - X - Capitula incerta wohl Ludwigs des Frommen, cc. 1-3 : D E EO QUI SPONSAM ALIENAM RAPUERIT. Si quis sponsam alienam ipsa - comite fieri potest (M GH Capit. 1, Nr. 156, S. 315 Anm. a, S. 315 Z. 2 1-3 3 ; cc. 2-3 unter.ysubsumiert). 14r- 1 6 v Lex Alamannorum (Klasse B), Titelverzeichnis und Text bis Titel 2, 1 ad ecle. persoluat (M GH LL nat. Germ. 5,1, S. 5 4-6 7 ; Sigle B 1; zur Hs. S. 14). Paris Lat. 4633: l r- 1 8 r Fortsetzung der Lex Alamannorum (Klasse B), Text ab Titel 2, 2 Si autem illa carta bis Schluß (M GH LL nat. Germ. 5,1, S. 67-156; Sigle B 1; zur Hs. S. 14). 18r- 3 5 r Lex Baiuvariorum (Klasse A), bis XII, 7 (MGH LL nat. Germ. 5, 2, S. 198-402; Sigle P 6 [= A 1 in der Edition Merkels]; zur Hs. S. 186). 35v Leer A uf neuer Lage beginnt mit anderer Hand der zweite Teil der Hs.: 36r- 4 4 v Fortsetzung der Lex Baiuvariorum ab XII, 8 nach einer Hs. der Klasse E (MGH LL nat. Germ. 5, 2, S.402-473; Sigle P 6 [= A l in der Edition Merkels]; zur Hs. S. 186). 44v- 9 9 v Lex Romana Visigothorum (ed. H ä n e l, S. 2-452; zur Hs. S. LXXVI). 99v-1 2 0 v Lex Burgundionum (Klasse B) bis Titel 75, 3 placuit obseruare (MGH LL nat. Germ. 2,1, S. 30-100; Sigle B 4; zur Hs. S. 16). London Egerton 269: 17r_v Schluß der Lex Burgundionum ab Titel 85, 2 proximus parens juerit bis einschließlich Titel 88 (M GH LL nat. Germ. 2, 1, S. 107-109; Sigle B 4; zur Hs. S. 16) und Lex Romana Burgundionum, Titel 17 (M GH LL nat. Germ. 2, 1, S. 140 f.; Sigle B 4). Vor fol. 17 fehlen Blätter mit dem Text der Titel 75, 3 Schluß bis 85, 2 Anfang.

London Harley 5431 231 \ T Divisio regnorum (a. 806), Einleitung: INCIPIT D I- UISIONES REGNORUM. IN NOMINE PATRIS E T FILII E T SPIRITUS SANCTL Carolus serenissimus augustus a deo coronatus - ut suo quisque (danach Blattverlust) (MGH Capit. 1, Nr. 45, S. 126 Z. 32 - S. 127 Z. 10). Kataloge: Catalogue of Additions to the Manuscripts in the British Museum in the Years M DCCCC-M DCCCCV (London 1907) S. 386 f.; F. M a d d e n, Index to the Additional Manuscripts, with those of the Egerton Collection, preserved in the British Museum, and acquired in the years 1783-1835 (London 1849); Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Regiae 3,3 (Paris 1744) S. 617. L iteratun E. S p a n g e n b e r g, B e y t r ä g e z u d e n T e u t s c h e n R e c h t e n d e s M i t t e l a l t e r s ( H a l l e 1822; N a c h d r u c k A m s t e r d a m 1970) S. 185-191; M G H LL 1, S. XXIII; P a r d e s s u s, L o i S a l i q u e, S. XXXIX f.; P e r t z, Ü b e r e i n i g e H a n d s c h r i f t e n d e r d e u t s c h e n R e c h t s - u n d G e s e t z b ü c h e r, S. 87-96; M G H LL 3, S. 5, 184, 514-516; K F r e i h e r r v o n R i c h t h o f e n, Z u r L e x S a x o n u m ( B e r l i n 1868) S. 18 ff.; M G H LL 5, S. 200 f., 202; M G H C a p i t. 2, S. XII, XVII; K r u s c h, L e x B a j u v a r i o r u m, S. 4 0-4 4 ; B u c h n e r, T e x t k r i t i s c h e U n t e r s u c h u n g e n, S. 89 f.; K. A. E c k h a r d t, P a c t u s l e g i s S a l i c a e 1 1, S. 33; G. T h e u e r k a u f, L e x, s p e c u l u m, c o m p e n d i u m iu r i s. R e c h t s a u f z e i c h n u n g u n d R e c h t s b e w u ß t s e i n i n N o r d d e u t s c h l a n d v o m 8. b i s z u m 16. J a h r h u n d e r t ( F o r s c h u n g e n z u r d e u t s c h e n R e c h t s g e s c h i c h t e 6, K ö l n - G r a z 1968) S. 49, 67 f. ( m i t w e i t e r e r L i t e r a t u r ) ; M o r d e k, W e l t l i c h e s R e c h t, S. 81; K o t t j e, L e x A l a m a n n o r u m, S. 373; M c K t t t e r i c k, w r i t t e n w o r d, S. 46,52 T a b. A. T h e C a r o l i n g i a n s a n d t h e London, British Libraiy, Harley 5431, foll. 4-1 2 6 Ls Um 1000; wohl Kloster S t. Augustin, Canterbury (anders H. Turner nach S e m m l e r, CCM 1, S. 506: Frankreich). Pergament, unser Teil: 123 foll. (4-126), ungewöhnliches Format: 230 x 85 mm (ca. 152 x 50 mm), 20 Zeilen. Insgesamt 271 foll. (im zweiten Teil eine spätmittelalterliche Hs. mit W erken Bernhards von Clairvaux u. a.). Alte Signatur in Canterbury: D. XIIII G. I. D ie Verbindung des Capitulare monasticum III mit dem Memoriale qualiter und Ansegis 2,3 3 im Anschluß an die Benediktregel kennzeichnet auch die englischen Hss. des endenden 10. bzw. 11. Jahrhunderts Cambridge 57, London Cott. Tiberius A. III und Cott. Titus A. IV.