Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë. Programi mësimor ARSIMI PROFESIONAL. Programi 2008 Lavërtari-Perimtari Niveli I dhe II

Transkript

1 Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë Programi mësimor ARSIMI PROFESIONAL Programi 2008 Lavërtari-Perimtari Niveli I dhe II Kosovë,

2 UDHEZIMI ADMINISTRATIV ZBATIMI I PLANIT DHE PROGRAMIT PËR ARSIMIN PROFESIONAL FUSHA: BUJQËSI, PËR NIVELIN E PARË (KL.X,XI) NUMËR: 19/2008 Datë: Në bazë të Kapitullit VI, neneve 93 (4) dhe 97 (2) të Kushtetutës së Republikës së Kosovës, nenit 6.1 paragrafi (d) të Ligjit mbi Arsimin Fillor dhe të Mesëm në Kosovë, nenit 6, 8, 11 të Ligjit mbi Arsimin dhe Aftësimin Profesional si dhe nenit 25 paragrafi 7 të Rregullores së Punës të Qeverisë së Kosovës nr. 1/2007, Ministria e Arsimit, e Shkencës dhe e Teknologjisë nxjerr këtë Udhëzim administrativ (më tutje UA): Neni 1 Qëllimi Qëllimi i këtij udhëzimi është zbatimi i planit dhe programit mësimor për shkollat profesionale, nivelin e parë (kl.x,xi). Neni 2 Planprogrami Plani dhe programi i ri për nivelin e parë fusha Bujqësi, profilet: pylltari, mbrojtja e bimëve, përpunimi i drurit, teknologji ushqimore, hortikulturë, veterinari, blegtori, pemëtari me vreshtari, lavërtari me perimkulturë, i është bashkangjitur këtij Udhëzimi administrativ. Neni 3 Zbatueshmëria Me zbatimin e planit dhe programit të klasës së dhjetë, zëvendësohen planet dhe programet e deritashme të kl. X, XI. Neni 4 Hyrja në fuqi Ky udhëzim administrativ hyn në fuqi me fillimin e vitit shkollor 2008/

3 PËRMBAJTJA I. Parathënie II. III. Korniza e programit mësimor profesional për profilin Lavërtati-Perimtari, Niveli I dhe II. Programet e lëndëve profesionale dhe përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale për Nivelin I a) Programet e lëndëve profesionale, kl Biologji 2. Kimi 3. Bazat mbi tokën dhe të ushqyerit e bimëve 4. Bazat e teknikës bujqësore b) Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, kl Praktikumi i kimisë 2. Profili pedologjik dhe hulumtimi i tokës në terren 3. Marrja e mostrave në terren 4. Ruajtja e plehrave mineral dhe të stallës 5. Përdorimi i plehrave 6. Perdorimi i traktorit 7. Mirëmbajtje dhe konservim i traktorit a) Programet e lëndëve profesionale, kl Botanikë 2. Mekanizimi i prodhimtarise Lavertare-Perimore 3. Mbrojtja e bimëve 5. Bimet foragjere me livadhe dhe kullosa 6. Perimtari b).përshkruesit e moduleve te praktikave profesionale, kl Mekanizimi ne prodhimtarine lavertare-perimore 2. Pergatitja e tokes per mbjellje 3. Fara dhe mbjellja e saj 4. Kujdesi gjate rritjes se bimeve 5. Masat agroteknike dhe melioruese ne livadhe dhe kullosa 6. Vjelja grumbullimi dhe silazhimi i bimeve foragjere IV. Programet e lëndëve profesionale dhe përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale për Nivelin II. a) Programet e lëndëve profesionale, kl Perimtari 2. Prodhimi i farës 3. Lavërtari e përgjithshme me agroekologji 4. Teknologjia e përpunimit të prodhimeve lavërtare-perimore 4. Lavërtaria speciale 3

4 5. Organizimi i prodhimtarisë lavërtare-perimore b) Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, kl Përgatitja e skemave të qarkullimit bimor shumë vjeçar fushor 2. Prodhimi i drithëra dhe i bimëve industriale 3. Prodhimi i perime në fusha e sera 4. Velja, transportimi dhe ruajtja e prodhimeve lavëtrare-perimore 5. Kontrolli dhe rpanimi i lëndës së parë në depo 4

5 I. PARATHENIE Shoqëritë bashkëkohore arsimin e konsiderojnë ndër pasuritë më të rëndësishme të njerëzimit dhe përpiqen të gjurmojnë potencialin e tij të plotë, në mënyrë që t u ndihmojnë njerëzve të ballafaqohen me sfidat e botës së sotme. Pas një krize të gjatë, shoqëria kosovare sot ballafaqohet me një sfidë të re për t iu bashkangjitur rrjedhave aktuale të zhvillimit ndërkombëtar. Në sferën e arsimit, reforma e planprogramit është një reagim ndaj zhvillimeve të reja në shoqërinë kosovare. Procesi i reformës së planprogramit synon rritjen e cilësisë së arsimit dhe barazisë në gëzimin e dobive që ofron ai për të gjithë nxënësit dhe inkuadrimin e sistemit të arsimit në rrjedhat aktuale që kanë të bëjnë me reformat e arsimit në sistemet tjera të përparuara. Nevojat e përhershme për ristrukturimin e shkollimit dhe për ripërkufizimin e qëllimeve dhe objektivave të tij, lidhen me ndryshimet që shfaqen në shoqëri, ekonomi, politikë, shkencë e teknologji. Që nga fillimi i veprimtarisë në Kosovë, Ministria e Arsimit e Shkencës dhe e Teknologjisë (MASHT) reformën e vet e ka mbështetur në dy shtylla: (a) përfshirja e ekspertëve, specialistëve dhe konsulentëve vendorë për zhvillimin e strukturave të reja, dhe (b) angazhimin e agjencive ndërkombëtare e vendore, të cilat ndihmojnë Ministrinë në sajimin dhe zbatimin e programeve të reja në sistemin e ri të arsimit në Kosovë. Në planprogramet për arsimin profesional të Kosovës gjerësia dhe thellësia e formimit të nxënësve shikohen si një proces integral që përmbledhë dimensionin e përgjithshëm të njeriut, dimensionin shoqëror të qytetarit dhe dimensionin profesional të punëtorit, të pajisur me dije, shprehi dhe vlera të shumëfishta. Nxënësit do të ndjekin lëndë të përgjithshme dhe profesionale. Në këtë mënyrë, MASHT synon të zhvillojë një kulturë të përgjithshme unike për të gjithë nxënësit që përfundojnë shkollat teknike e profesionale. Programet e reja të lëndëve të përgjithshme, së bashku me ato të lëndëve e të praktikave të ndryshme profesionale, do të sigurojnë një formim bashkëkohor, sa i përket kulturës së përgjithshme dhe profesioneve të ndryshme, duke synuar të përgatisin brezin e ri si qytetarë të ardhshëm të një shoqërie kosovare të lirë e demokratike, të aftë për t u ballafaquar me sfidat e zhvillimit kulturor e ekonomik dhe me kërkesat e tregut të punës në shkallë vendi, rajoni e më gjerë. Ministria e Arsimit, e Shkencës dhe Teknologjisë i fton të gjithë mësimdhënësit dhe drejtuesit e shkollave profesionale, specialistët, prindërit, nxënësit dhe të gjithë të interesuarit për zhvillimin e sistemit të Arsimit të Mesëm Profesional të Kosovës të japin ndihmesën e tyre për ngritjen e nivelit të këtyre shkollave në nivel të shkollave përkatëse evropiane e më gjerë, sa u përket parametrave e standardeve. Shfrytëzojmë rastin ti falënderojmë të gjithë ata që me përkushtim të madh punuan në këtë dokument dhe donatorët që kanë ndihmuar dhe përkrahur procesin e zhvillimit të planprogramit deri në këtë fazë. 5

6 Korniza e programit mësimor profesional ARSIMI PROFESIONAL Programi 2008 Lavërtari-Perimtari Niveli I dhe II 6

7 Korniza e programit mësimor profesional Lëmi: Profili: Niveli: Bujqësi Lavërtari-Perimtari I dhe II Njoftime të përgjithshme për shkollimin 1. Struktura e shkollimit Arsimimi në profilin mësimor Lavërtari-Perimtari për nivelet I dhe II trajtohet në kuadrin e shkollimit të mesëm të lartë në Kosovë. Niveli i parë i arsimimit profesional, me kohëzgjatje dy vite mësimore pas përfundimit të arsimit të detyruar (kl. 10 dhe 11), i përgatit nxënësit për kompetencat fillestare (hyrëse) të punësimit në profesionin e lavërtari-perimtari. Jep një certifikatë të përgatitjes profesionale të nivelit të punonjësit të gjysmëkualifikuar (ndihmës) dhe mundëson kalimin në nivelin e dytë të arsimimit profesional. Niveli i dytë i arsimimit profesional, me kohëzgjatje një vit mësimor (kl. 12) pas përfundimit me sukses të nivelit të parë, i përgatit nxënësit për të fituar një kualifikim profesional që u mundëson atyre integrimin në tregun e punës për lavërtari-perimtari si dhe vazhdimin e arsimimit në nivele më të larta. Jep një certifikatë të përgatitjes profesionale të nivelit të punonjësit të kualifikuar dhe mundëson kalimin në nivelin e tretë të arsimimit profesional (maturë) që lejon kalimin edhe në studimet universitare. Ky dokument përmban dokumentet kurrikulare të profilit mësimor Lavërtari-Perimtari për nivelet I dhe II, të strukturuara në lëndë mësimore (teorike) dhe module mësimore (praktike), në tri grupe kryesore: (i) grupi i lëndëve të përgjithshme, që synojnë formimin shkencor/humanitar të nxënësve për të lehtësuar integrimin e tyre në shoqëri, si dhe vazhdimin e shkollimit të (ii) mëtejshëm. grupi i lëndëve teorike-profesionale, që synojnë konsolidimin te nxënësit, të koncepteve shkencore, si dhe bëjnë njohjen e tyre me proceset teknike-teknologjike që lidhen me profesionin e lavërtari-perimtarisë. (iii) grupi i moduleve të praktikës profesionale, që synojnë përgatitjen e nxënësve me kompetencat praktike të nevojshme për t u integruar me sukses në tregun e punës në sektorin e lavërtari-perimtarisë. 1. Qëllimet e përgjithshme të shkollimit Qëllimi kryesor i shkollimit (dynivelësh) për Lavërtari-Perimtari është zhvillimi i personalitetit të nxënësve për t u inkuadruar në një shoqëri demokratike si qytetarë aktivë e kompetentë, si dhe për t u angazhuar me sukses në tregun e punës gjithnjë në ndryshim. Sfida të rëndësishme për arritjen e këtij qëllimi janë dhe zhvillimi te nxënësit i ndjenjës së vetëbesimit, kultivimi i vullnetit të lirë në marrjen e vendimeve, nxitja e ndjenjës së sipërmarrjes dhe e gatishmërisë për të nxënë gjatë gjithë jetës. Për të mundësuar zhvillimin individual të nxënësve nga pikëpamja emocionale, intelektuale dhe profesionale, është e nevojshme që shkolla profesionale t u krijojë atyre: Mundësi të përshtatshme për të nxënë, pavarësisht nga gjinia, raca, etniteti dhe aftësitë fizike e mendore; 7

8 Lehtësi për të kuptuar mjedisin shoqëror dhe ekonomik, lokal, kombëtar dhe rajonal, si dhe për të qenë të vetëdijshëm për rolin që mund të luajnë në shoqëri; Mbështetje për të zhvilluar ndjenjën e sipërmarrjes dhe të disiplinës, kureshtjen intelektuale dhe vlerat morale; Kushte për t u zhvilluar psikologjikisht dhe fizikisht, për të përballuar vështirësitë që do të ndeshin gjatë veprimtarive të ardhshme jetësore dhe profesionale; Mundësi për të zhvilluar kompetencat profesionale, të bazuara në njohuritë, shprehitë dhe qëndrimet/vlerat, të mjaftueshme për të lehtësuar punësimin dhe përparimin drejt arsimit dhe aftësimit profesional të mëtejshëm; Mbështetje për të çmuar me realizëm vlerat dhe potencialin e tyre, për tu orientuar drejt në drejtimet e karrierës profesionale të ardhëshme dhe për të marrë përgjegjësi në procesin e zhvillimit të tyre të vazhdueshëm personal dhe profesional; Mbështetje për të zhvilluar format e bashkëpunimit dhe të besimit të ndërsjellë nëpërmjet përvojës së punës praktike; Mundësi për t u njohur me zhvillimet perspektive të profesionit të tyre, të para këto në kontekstet e integrimit rajonal dhe europian; Kushte për t u njohur me teknologjitë dhe proceset teknologjike aktuale e të perspektivës, në sektorin e lavërtari-perimtarisë; Kushte për të njohur dhe për të zbatuar rregullat e mbrojtjes në punë e të ruajtjes së mjedisit, në përputhje me standardet ndërkombëtare. 2.Grupi të cilit i drejtohet shkollimi Shkollimin për Lavërtari-Perimtari, niveli I dhe II, mund ta ndjekin të gjithë të rinjtë dhe të rejat të cilët kanë përfunduar me sukses arsimin e detyruar nëntëvjeçar, janë në moshë deri 24 vjeç dhe zotërojnë aftësi shëndetësore (fizike e mendore) të mjaftueshme për të kryer këto nivele shkollimi. Në raste të veçanta, kur kërkesat e nxënësve për të ndjekur këtë shkollim janë më të larta se sa mundësitë reale të shkollave profesionale të veçanta, Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT) përgatit udhëzime me kritere të posaçme pranimi në këto shkolla. 2. Mundësitë e shkollimit të mëtejshëm Përfundimi me sukses i shkollimit për profilin mësimor Lavërtari-Perimtari në nivelin I, u lejon nxënësve vazhdimin e shkollimit në nivelin II të këtij profili. Përfundimi me sukses i shkollimit për profilin mësimor Lavërtari-Perimtari, niveli II, u lejon nxënësve vazhdimin e shkollimit në shkallën III (të punonjësit me shkathtësi të larta) në të njëjtin profil mësimor, për të fituar diplomën e maturës, me të drejtë kalimi në shkollimin e lartë universitar. 3. Mundësitë e punësimit Shkollimi për Lavërtari-Perimtari, niveli I dhe II, u referohet punëve në ndërmarrjet që merren me ofrimin e punimeve në drejtimin e prodhimit bimor me gjithë shumësinë e llojeve, kultivarëve dhe hibrideve ekzistuese që kultivohen në sipërfaqe të mëdha apo të vogla si në ara, kopshte dhe serra, që janë aktivitete strategjike për prodhim të ushqimit dhe që janë aktuale dhe shihen me përparësi për të ardhmen në tregun e Kosovës. Nisur nga kjo nxënësi për Lavërtari-Perimtari i nivelit I dhe II mund të punësohet në ndërmarrje prodhuese bujqësore, por edhe nё ferma të vogla dhe serra. Njëkohësisht ai mund të vetë punësohet nё sektorin e prodhimit bimor. Me kualifikime të mëtejshme dhe pas një përvoje pune tё 8

9 konsiderueshme, ai mund tё krijojë një biznes tё vetin nё kёtё sektor dhe tё punёsojё edhe tё tjerë. II. Kompetencat e fituara nga nxënësit në përfundim të shkollimit Kompetencat e përgjithshme Ndjekja e shkollimit në profilin mësimor Lavërtari-Perimtari, niveli I, do të zhvillojë te nxënësit një tërësi kompetencash të përgjithshme, të cilat do t i shërbejnë atij për përvetësimin me efektivitet të programit mësimor, zhvillimin në nivelin e kërkuar të kompetencave profesionale dhe integrimin e mëtejshëm në shoqëri dhe në tregun e punës gjithnjë në ndryshim. Këto kompetenca të përgjithshme do të zhvillohen në një nivel më të lartë gjatë kryerjes së shkollimit për Lavërtari-Perimtari, niveli II. Kështu, nxënësi do të jetë i aftë: Të komunikojë në mënyrë korrekte, me shkrim dhe me gojë, për të shprehur mendimet e ndjenjat e tij dhe për të argumentuar opinionet për çështje të ndryshme. Të përdorë burime dhe teknika të ndryshme (përfshirë dhe ato të kompjuterizuara) të mbledhjes dhe të shfrytëzimit të informacioneve të nevojshme për zhvillimin e tij personal dhe profesional. Të angazhohet fizikisht, mendërisht dhe emocionalisht në zgjidhjen e situatave të ndryshme problemore që do të ndeshë në kontekstin profesional, personal dhe shoqëror. Të manifestojë qasje të një kritike konstruktive ndaj zhvillimeve profesionale, personale dhe shoqërore. Të nxitë potencialin e tij të brendshëm për kërkim të vazhdueshëm në drejtim të zgjidhjeve të reja, më efektive dhe më efiçiente. Të respektojë rregullat dhe parimet e një bashkëjetese demokratike në kontekstin e integrimeve lokale, rajonale dhe globale. Të manifestojë guxim dhe iniciativë në marrjen e përgjegjësisë për të ardhmen e tij. Të tregojë vetëkontroll në ushtrimin e veprimtarive të tij në kontekstin e pavarësisë në vendimmarrje. Të organizojë drejt procesin e të nxënit të tij dhe të shfaqë gatishmërinë e vullnetin për një të nxënë që zgjat gjithë jetën. Të respektojë parimet e punës në grup dhe të bashkëpunojë aktivisht në arritjen e objektivave të pranuara. Të bëjë vlerësime dhe vetëvlerësime nisur nga kritere të drejta, si bazë për të përmirësuar dhe çuar më tej arritjet. Të hulumtojë vetveten dhe rrugët e mundëshme të karrierës profesionale për të bërë zgjedhje të përshtatëshme të veprimtarive profesionale të ardhëshme. Kompetencat profesionale Me përfundimin e suksesshëm të shkollimit dyvjeçar në profilin Lavërtari-Perimtari, niveli I, nxënësi do të jetë i aftë të ushtrojë kompetencat profesionale si më poshtë: Përgatit vendin e punës. Përzgjedh veglat, pajisjet dhe materialet e duhura për punë. Përdor dhe mirëmban veglat dhe pajisjet e punës. Respekton standardet e profesionit. Zbaton rregullat e mbrojtjes në punë e të ruajtjes së mjedisit. 9

10 - Përdor dhe mirëmban veglat dhe pajisjet e punës - mekanizimin bujqësor. - Përzgjedh veglat, pajisjet dhe materialet e duhura për punë në ara dhe serra. - Përzgjedh veglat tërheqëse të traktorit - Drejton traktorin. - Lëvron tokën, kryen punime plotësuese, - Identifikon tipat e ndryshme të tokës - Mbjell, ushqen bimët lavërtare-perimore; - Identifikon dhe lufton barërat e këqija në sipërfaqet e punuara. - Kultivon livadhet dhe kullosat natyrore dhe ato të mbjella - Kontrollon prodhimin, kositjen, terjen e sanës dhe jonxhës nga livadhet - Zbaton rregullat e sigurisë teknike dhe të mbrojtjes së mjedisit - Përgatit vendin dhe mjetet e punës për kryerjen e punimeve të ndryshme në njësinë prodhuese. - Përzgjedh dhe ruan plehrat e stallës dhe ato kimike - Respekton standardet e profesionit. - Përdor në mënyrë të pavarur literaturën me qëllim ngritjen profesionale. Me përfundimin e suksesshëm të shkollimit të mëtejshëm njëvjeçar në profilin mësimor Lavërtari-Perimtari, niveli II, nxënësi do të rrisë në një shkallë më të lartë nivelin e kompetencave profesionale të fituara në nivelin I, si dhe do të aftësohet të ushtrojë kompetenca të tjera profesionale si më poshtë: - Përcakton afatet e mbjelljes, kultivimit dhe korrjes për kulturat lavërtare -perimore - Përgatit skema dhe plane shumë vjeçare të qarkullimit bimorë fushor, - Prodhojë drithëra, bimët industriale, mihëse, perime në fusha e mjedise të mbrojtura. - Bëjë vjeljen, transportimin dhe ruajtjen prodhimeve lavërtare-perimore - Kryen llogari të thjeshta ekonomike rreth prodhimit të bimorë. - Kontrollojë dhe pranojë lëndën e parë në depo - Kryej ujitje dhe kullim, - Zbatojë rregullat e sigurisë teknike dhe të mjbrojtjes se mjedisit - Organizojë punën dhe të mbaj ekonominë e fermës, mirëmbaj mjedisin e fermës. 10

11 III. Plani mësimor për profilin Lavërtari-perimtari, Nivelet I dhe II Orët javore/vjetore dhe kreditet Nr Lëndët dhe modulet mësimore Niveli I Niveli II Klasa 10 Klasa 11 Klasa 12 A. Lëndët e përgjithshme 16 (560) 15 (525) 15 (525) (Gjithësej) 1 Gjuhë shqipe dhe letërsi 3 (105) 3 (105) 3 (105) 2 Gjuhë angleze 2 (70) 2 (70) 2 (70)) 3 Matematikë 2 (70) 2 (70) 2 (70) 4 Teknologji e informacionit dhe komunikimit 2 (70) 2 (70) 2 (70) 5 Ekonomia dhe ndërmarrësia 1 (35) 1 (35) 1 (35) 6 Edukatë fizike 2 (70) 2 (70) 2 (70) 7 Edukatë qytetare 1 (35) Fizikë 1 (35) Histori 1 (35) 1 (35) - 10 Gjeografi 1 (35) 1 (35) - 11 Gjuhë gjermane - 1 (35) - 12 Sociologji (35) 13 Menaxhim i projekteve (35) 14 Gjuhë frënge (35) B. Lëndët profesionale 9 (315) 11 (385) 8 (280) (Gjithësej) 1 Biologji 2 (70) Kimi e përgjithshme dhe inorganike 2 (70) Bazat mbi tokën dhe të ushqyerit e bimëve 3 (105) Bazat e teknikës bujqësore 2 (70) Botanikë - 2 (70) - 6 Mekanizimi i prodhimtarisë lavërtare-perimore - 2 (70) - 8 Mbrojtja e bimëve - 2 (70) - 9 Bimët foragjere me livadhe e kullosa - 2 (70) - 11 Perimtari - 3 (105) 1 (35) 12 Prodhimi i farës (35) 13 Lavërtari e përgjithshme me agroekologji (35) 13 Teknologjia e përpunimit të prodhimeve - - lavërtare-perimore 2 (70) 14 Lavërtaria speciale 1 (35) 15 Organizimi i prodhimtarisë lavërtare-perimore 2 (70) C. Modulet e praktikës profesionale 6 (210) 6 (210) 9 (315) (Gjithësej) 1 Praktikumi i kimisë 5K (30) Profili pedologjik dhe hulumtimi i tokës në 5K (30) terren 3 Marrja e mostrave në terren 5K (30) Ruajtja e plehrave mineral dhe të stallës 5K (30) Përdorimi i plehrave 5K (30) Perdorimi i traktorit 5K (30)

12 7 Mirëmbajtje dhe konservim i traktorit 5K (30) Mekanizimi ne prodhimtarine lavertareperimore - 5 K (30) - 9 Pergatitja e tokes per mbjellje - 5 K (30) - 10 Fara dhe mbjellja e saj - 5 K (30) - 11 Kujdesi gjate rritjes se bimeve 5 K (30) - 12 Masat agroteknike ne livadhe dhe kullosa 5 K (30) - 13 Vjelja, grumbullimi dhe silazhimi i bimeve foragjere - 10 K (60) - 14 Përgatitja e skemave të qarkullimit bimor ,5K (63) shumë vjeçar fushor 15 Prodhimi i drithëra dhe i bimëve industriale ,5K (63) 16 Prodhimi i perime në fusha e sera ,5K (63) 17 Velja, transportimi dhe ruajtja e prodhimeve ,5K (63) lavëtrare-perimore 18 Kontrolli dhe rpanimi i lëndës së parë në depo 10,5K (63) I. Gjithësej A+B+C 31 (1085) 32 (1120) 32 (1120) IV. Udhëzime për zbatimin e Kornizës së programit mësimor profesional: Programet e hollësishme të lëndëve të përgjithshme parashtrohen në një dokument të veçantë të MASHT. Javët mësimore sipas klasave: Klasa javë; Klasa javë (niveli I); Klasa javë (niveli II). Java mësimore (5 ditë mësimore) përmban orë mësimore. Një orë mësimore ka 45 minuta. Si njësi e ngarkesës mësimore për praktikat mësimore profesionale do të përdoret krediti (K), i cili do të jetë i barasvlershëm me 6 orë mësimore (1 ditë praktikë mësimore). Rekomandohet që praktikat profesionale të realizohen ditore (6 orë në ditë), si më poshtë: Klasa 10: Praktikë 1 ditë në javë dhe Teori 4 ditë në javë Klasa 11: Praktikë 1 ditë në javë dhe Teori 4 ditë në javë Klasa 12: Praktikë 1,5 ditë në javë dhe Teori 3,5 ditë në javë Rekomandohet që modulet praktike për çdo vit mësimor, të realizohen në përputhje me radhën e paraqitur në planin mësimor. Shkollat profesionale, në varësi nga kushtet dhe situatat e veçanta në të cilat ndodhen, mund të bëjnë ndryshime të radhës së trajtimit të moduleve mësimore praktike, gjithnjë duke synuar të mos e dëmtojnë procesin e përvetësimit të tyre. Mbështetur në programet e detajuara të lëndëve profesionale, mësimdhënësit e lëndëve teorike profesionale bëjnë planifikimin e njësive mësimore përkatëse. Mbështetur në përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, mësimdhënësit e praktikave profesionale përgatisin plane më të detajuara, ku parashtrohen veprimtaritë praktike konkrete. Njëkohësisht, ata përgatisin instrumentet e vlerësimit për çdo rezultat mësimor të paraqitur në përshkruesit e moduleve. Vlerësimi përfundimtar i nxënësve, në mbarim të secilit prej të dy niveleve të përgatitjes në profilin Lavërtari-Perimtari, do të organizohet në formë provimesh: 12

13 Në Nivelin I: Provimi i integruar i përgatitjes praktike që organizohet nga shkolla profesionale. Në Nivelin II: (a) Provimi i integruar për lëndët e teorisë profesionale, që organizohet nga shkolla profesionale, dhe (b) Provimi i integruar për praktikën profesionale që organizohet nga shkolla profesionale. Rezultatet e provimeve do të pasqyrohen në certifikatat përkatëse të përfundimit të shkollimeve profesionale në të dy nivelet e përgatitjes. Modalitetet e procedurave të provimeve përfundimtare, kriteret e vlerësimit të nxënësve me nota dhe të përmbajtjes së certifikatave, përcaktohen me udhëzime të veçanta të MASHT. V. Udhëzime të përgjithshme didaktike Mësuesit e lëndëve teorike profesionale dhe të praktikave profesionale duhet të përzgjedhin dhe përdorin forma dhe metoda mësimdhënieje të tilla që të nxisin sa më shumë të nxënit aktiv të nxënësve dhe të çojnë në krijimin tek ata, të kompetencave sociale e profesionale, të plota dhe të qëndrueshme. E rëndësishme është që planifikimi i mësimdhënies të bazohet në një proces analize fillestare, i cili të marrë parasysh faktorë të tillë të rëndësishëm si, niveli i hyrjes së nxënësve, përmbajtja e hollësishme e lëndëve të teorisë profesionale dhe e moduleve të praktikave profesionale, shkalla e integrimit të tyre, objektivat konkretë që do të arrihen, mundësitë reale që ka shkolla për realizimin e veprimtarive mësimore etj. Për këtë planifikim duhet një bashkëpunim i ngushtë i të gjithë personelit drejtues dhe mësimdhënës të shkollës. Elementi kyç për arritjen e suksesit në një proces të nxëni, është motivimi i nxënësve. Njohja e vazhdueshme e nxënësve me shkallën e përmbushjes së objektivave nga ana e tyre, përbën një mekanizëm të fuqishëm motivimi, i cili duhet të shihet me përparësi nga mësimdhnësit e lëndëve teorike dhe moduleve praktike. Një element tjetër që ndihmon suksesin është integrimi i teorisë me praktikën e profesionit. Parimi i të nxënit duke bërë duhet të gjejë vendin e duhur në procesin e të mësuarit në shkollën profesionale që përgatit nxënësit në profesionin Lavërtari-Perimtari. Mësimdhënësit duhet të përdorin metoda të tilla të të mësuarit që zhvillojnë jo vetëm njohuritë teorike, shkathtësitë dhe shprehitë praktike të nxënësve, por edhe qëndrimet e tyre ndaj jetës, punës dhe shoqërisë në përgjithësi. Puna në grup dhe Puna me projekte janë dy nga format bazë të organizimit të mësimit (teorik apo praktik) për të zhvilluar kompetencat kyçe, të nevojshme për zgjidhjen e problemeve që kanë të bëjnë me veprimtarinë profesionale, në veçanti, dhe veprimtarinë sociale të qytetarit të ardhshëm, në përgjithësi. Një parim tjetër që duhet respektuar nga mësuesit dhe instruktorët është fakti që të nxënët nuk ndodh vetëm në mjediset e shkollës, por edhe jashtë tyre. Dhënia e detyrave dhe puna kërkimore e pavarur e nxënësve ka një ndikim të dukshëm në formimin e tyre si profesionistë të ardhshëm. Format dhe metodat e të mësuarit janë të shumta e të shumëllojshme dhe mësimdhënësit, në konsultim të ngushtë me njëri-tjetrin, duhet të përzgjedhin ato që janë më të përshtatshme për kontekstin e tyre konkret. Të tilla janë: ligjërata tradicionale, demonstrimi, zgjidhja e problemit teorik, ushtrimi praktik, projektet praktike, veprimtaritë në grupe të vogla etj. Rekomandohet që në përmbajtjet teorike të përdoren kryesisht ligjërata, zgjidhja e problemit teorik dhe demonstrimi, kurse në zbatimin e moduleve praktike të përdoren kryesisht demonstrimi nga mësimdhënësi, praktika e mbikqyrur dhe praktika e pavarur e nxënësve. Projektet praktike, sidomos ato që integrojnë kompetenca të lidhura me shumë aspekte të profesionit, janë një metodë që rekomandohet sidomos në fazat përmbyllëse të shkollimit. Në kushtet e mungesës së mjediseve reale të punës, duhet të synohet krijimi i mjediseve të simuluara të punës. 13

14 Për sa i përket vlerësimit të nxënësve, rekomandohet të përdoren metoda dhe instrumente vlerësimi që të nxisin përparimin e nxënësve, shmangin subjektivizmin në vlerësim dhe pasqyrojnë arritjet reale të tyre. Me rëndësi është vlerësimi i vazhdueshëm dhe ai përfundimtar, ku format dhe instrumentet e vlerësimit përzgjidhen apo hartohen nga vetë mësimdhënësit. Duhet të synohet vlerësimi i arritjeve i bazuar në kriteret, ku arritjet e nxënësit krahasohen me standardet e paracaktuara dhe të shmanget sa më shumë të jetë e mundur vlerësimi i bazuar në renditjen, ku nxënësit krahasohen me njëri-tjetrin. Format dhe instrumentet e vlerësimit që rekomandohen janë: pyetjet me gojë, pyetjet me shkrim, detyrat me shkrim,vëzhgimi i veprimtarisë së nxënësve, listat e kontrollit, projekte për vlerësim etj. Në veprimtaritë praktike, listat e kontrollit duhet të jenë instrumenti vlerësues që duhet të mbizotërojë. Mësimdhënësi përzgjedh ato që janë më të përshtatshme, duke marrë parasysh kushtet konkrete. Edhe gjatë provimeve përfundimtare në teori profesionale dhe praktikë profesionale, në përputhje me udhëzimet përkatëse të MASHT, duhet të mbizotërojë vlerësimi i kompetencave të punës së nxënësve, që testohen në situata pune reale ose të simuluara. Në përgjithësi, si për mësimdhënien, ashtu edhe për vlerësimin duhet të synohen forma e metoda që e vendosin nxënësin në qendër të veprimtarive mësimore dhe e shndërrojnë rolin e mësimdhënësit nga ligjërues (lektor) i thjeshtë, në një moderator, mbikëqyrës dhe vlerësues i veprimtarisë së nxënësve. 14

15 Programet e lëndëve profesionale dhe përshkruesit e moduleve profesionale Lavërtari-Perimtari Niveli I dhe II 15

16 Klasa 10 Programet e lëndëve profesionale Programi i lëndës Biologji Lëmia: Bujqësi Profili: Lavërtari perimtari, Pemëtari-Vreshtari Niveli: I Klasa: 10 I. Qëllimet e lëndës Në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 10-të nxënësi duhet të: - tregojë rëndësinë e biologjisë, lidhshmërinë e saj me shkencat tjera - shpjegojë ndërtimin, format e mikroorganizmave te viruset dhe bakteret, - dallojë ndërtimet, rolin e qelizës bimore dhe shtazore - shpjegojë procesin e fotosintezës, - dallojë rrolin e fermenteve dhe enzimeve - dallojë proceset jetësore të qenieve të gjalla, anabolizmin, katabolizmin - shpjegojë proceset e ndarjes se qelizës dhe shumimit te qeniet e gjalla - dallojë mënyrat e shumimit seksual dhe jo seksual të qenjet e gjalla. - shpjegojë fenomenet e trashëgimisë së veçorive te njërzit - sistemojë gjallesat sipas sistemeve të ndërtimit dhe zhvillimit të tyre - zhvillojë qëndrim përgjegjës ndaj natyrës dhe mjedisit dhe të zgjojë interes te ai dhe të tjerët për mbrojtjen e mjedisit jetësor - përshkruaj sistemin nervor te njeriu, instinktet dhe lëvizjet te bimët dhe kafshët. II. III. Fondi i orëve të lëndës: 35 javë x 2 orë në javë = 70 orë Programi i hollësishëm i lëndës Kapitulli 1. Njohuri të përgjithshme për biologjinë 2 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: - shpjegojë rëndësinë e biologjisë, lidhshmërinë e saj me shkencat tjera - përshkruajë metodat e kërkimit shkencor në citologji. b) Temat e kapitullit - Rëndësia e biologjisë - Metodat e hulumtimit në citologji Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë temën - demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve - kryejë ushtrime në klasë dhe laborator. 16

17 - tabela - laboratori - Teknologjia e nevojshme mësimore:(tv, Kompjuteri, Mikroskopi, Interneti, grafoskopi, LCD-videobimi etj). - Materiali i nevojshëm (Atllasi Botanikes dhe Zoologjisë, preparate të thata etj). Kapitulli 2:Viruset dhe prokariotat 4 orë a). Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: - dallojë ndërtimin, format e mikroorganizmave, të viruset dhe baktereve - shpjegojë rolin e tyre në bujqësi. b) Temat e kapitullit - Viruset, ndërtimi dhe shumimi, sëmundjet të njeriu, shtazët dhe bimët - Bakteret ndërtimi dhe shumimi, rroli i tyre në bujqësi dhe industri ushqimore - Mjetet për luftë kundër baktereve, dezinfektimi, sterilizimi dhe pasterizimi Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë temën - paraqes skica të ndryshme - demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve - kryejë ushtrime në klasë dhe laborator. - tabela - Teknologjia e nevojshme mësimore (Mikroskopi, sterilizuesit, mjetet kimike dezinfektuese, Kompjuteri, Interneti, grafoskopi, LCD-videobimi etj). - Materiali i nevojshëm (material bimor dhe animal preparate të thata etj). Kapitulli 3:Biologjia e qelizës 2 orë a). Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: - të dallojë ndërtimin qelizës bimore dhe shtazore. - përshkruajë proceset jetësore të qenieve të gjalla, anabolizmin, katabolizmin dhe fotosintezën. - shpjegojë fazat e ndarjes së qelizës - përshkruajë ndarjen qelizore te bimët dhe efektet e mos ndarjes së saj. b) Temat e kapitullit Ndërtimi i qelizës, funksioni i organeleve qelizore - Qeliza, forma, madhësia, bërthama dhe kromozomet - Bartja e materieve nëpër membranë, difuzioni, osmoza dhe transpiracioni aktiv - Përbërja kimike e qelizës, - Komponimet inorganike:uji, kripërat minerale - Komponimet organike: karbohidratet, proteinat, lipidet dhe acidet nukleike - Ndarja e qelizës: amitoza, mitoza dhe mejoza - Pasojat e çrregullimit qelizor të ndarjes-tumoret 17

18 Rekomandohet që mësuësi të : - shpjegojë temën - demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve - kryejë ushtrime në klasë dhe laborator. - tabela - laboratori - Teknologjia e nevojshme mësimore (TV, Mikroskopi, Kompjuteri, LCD- videobimi etj). - Materiali i nevojshëm (Atllasi Botanikës dhe Zoologjisë, bimë, mikroorganizma, inde anomale, preparate të thata etj ). Kapitulli 4: Metabolizmi 6 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: - përshkruajë proceset jetësore të qenieve të gjalla, anabolizmin dhe katabolizmin. - përshkruajë procesin e fotosintezës, rrolin e fermenteve dhe enzimeve. b) Temat e kapitullit - Metabolizmi, veti kryesore e qenieve të gjalla - Katabolizmi dhe anabolizmi - Enzimat (fermentet) - Tipat e të ushqyerit - Fotosinteza, rroli dhe produktet e saj për botën e gjallë - Kemosinteza Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë temën - demonstrojë perzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve - kryejë ushtrime në klasë dhe laborator - tabelat - skica - Laboratori - Teknologjia e nevojshme mesimore (TV, Mkroskopi, Kompjuteri, Interneti, grafoskopi, LCD-videobimi etj). - Materiali i nevojshëm ( bimët, tretje fiziologjike, materie ushqyese minerare, ene vegjetaive). Kapitulli 5: Proceset e katabolizmit burimi i energjisë për gjallesa 5 or ë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: - përshkruajë proceset jetësore të qenieve të gjalla, anabolizmin, katabolizmin - shpjegojë proceset e fermentimit aerob dhe anaerob. - dallojë fermentimin alkoolik dhe të qumështit. 18

19 b) Temat e kapitullit - Proceset katabolike si burim i energjisë së qenieve të gjalla - Katabolizmi i karbohidrateve, yndyrave dhe protenieve - Proceset oksidoreduktuese - Frymarrja qelizore dhe fermentimi - Glukoza dhe cikli i Krbesit - Fermentimi alkoolik dhe qumështor Rekomandohet që mësuesi të: shpjegojë temën demonstrojë perzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve kryejë ushtrime në klasë - tabela - laboratori - Teknologjia e nevojshme mesimore (TV, Kompjuteri, Interneti, grafoskopi, LCDvideobimi, skica etj). - Materiali i nevojshem (Atllasi Botanikes, fermentuesi, enzimet dhe tretjet e ndryshme fiziologjike etj). Kapitulli 6: Gjenetika e njeriut 10 orë a) Qellimet e kapitullit Në perfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: - përshkruajë metodat e kërkimit shkencor në citologji, - zbatojë në praktikë metodën e fiksimit ngjyrosjes dhe mikroskopimit - shpjegojë fenomenet e trashëgimisë së veçorive te njërzit b) Temat e kapitullit - Kromozomet e njeriut - Deterimini i seksit të njeriu - Ndryshimet në kromozomet seksuale dhe materialin gjenetik - Sëmundjet trashëguese - Pasojat e kryqëzimit në farefisni të afërt Rekomandohet qe mësuesi të: - shpjegojë temën - demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve - kryejë ushtrime në klasë. - Tabela - Laboratori - Teknologjia e nevojshme mësimore (Mikroskopi, skica, fotografi TV, Kompjuteri, Interneti, grafoskopi, LCD-videobimi etj). - Materiali i nevojshëm (preparate të thata, gjak, qeliza somatike etj). 19

20 Kapitulli 7:Fenomet jetësore që burojn nga proceset metabolike 8 orë Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - përshkruajë proceset jetësore të qenieve të gjalla, shqisat e nuhaturit dhe shijes, perceptimin refleksionet. - përshkruajë gjallesat sipas sistemeve të ndërtimit dhe zhvillimit të tyre - përshkruajë dhe dallojë instinktet e lindura dhe të fituara. b) Temat e kapitullit - Ngacmueshmëria dhe sjelljet e organizmave - Tropizmat, taksiet dhe nastiet - Rregullimi nervor - Funksionimi i sistemit nervor - Reflekset e lindura dhe të fituara - Instinktet emocionet dhe sjelljet - Hormonet dhe rregullimi hormonal Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë temën - demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve - kryejë ushtrime në klasë dhe laborator. d) Kushtet per realizimin e kapitullit - Tabela - Laboratori - Teknologjia e nevojshme mësimore (TV, Kompjuteri, Interneti, grafoskopi, LCDvideobimi etj). - Materiali i nevojshëm (Atllasi Botanikes Zoologjisë, bimë, kafshë eksperimentale etj). Kapitulli 8: Shumëzimi dhe zhvillimi i qenieve të gjalla 14 orë b) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: - shpjegojë mënyrat bazë të shumimit te qeniet e gjalla. - dallojë mënyrat e shumimit të organizmave bimorë dhe shtazorë. - dallojë mënyrat e shumimit seksual dhe jo seksual të organizmave - përcaktojë zhvillimet individuale të organizmave të ndryshëm. b) Temat e kapitullit - - Shumëzimi dhe zhvillimi i bimëve (joseksual dhe seksual) - Zhvillimi i bimëve dhe indeve të tyre - Organet e bimëve (vegjetative dhe gjenerative) - Klasifikimi (sistematika e bimëve) - Shumëzimi dhe zhvillimi i shtazëve - Shumëzimi seksual i shtazëve - Oogjeneza dhe spermatogjeneza - Fazat e zhvillimit individual - Tipat e qelizave vezë 20

21 - Brazdimi, tipat e tyre - Organogjeneza (organet ektodermës, endodermës dhe mezodermës) - Metamorfoza(zhvillimi jo normal) - Regjenerimi dhe transplantimi - Mplakja dhe vdekja Rekomandohet që mësuesi të : - shpjegojë temën - dallojë mënyrat e shumimit të llojeve dhe organizmave të ndryshëm. - demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve - kryejë ushtrime në klasë, laborator - Tabela - Laboratori - Teknologjia e nevojshme mësimore (TV, Kompjuteri, Interneti, grafoskopi, LCDvideobimi, Mikroskopi etj). - Materiali i nevojshëm (Atllasi Botanikes dhe Zoologjisë, preparate të thata, bimë dhe kafshë të ndryshme etj). Kapitulli 9: Klasifikimi i shtazëve 2 orë Në përfundim te këtij kapitulli nxënësi duhet të: - grupojë gjallesat sipas sistemeve të ndërtimit dhe zhvillimit të tyre - dallojë llojet brenda grupit dhe në mes grupeve. b) Temat e kapitullit - Protozoat - Metazoat Rekomandohet që mësuesi të : - shpjegojë temën. - demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve - kryejë ushtrime në klasë - Tabela - Laboratori - Teknologjia e nevojshme mësimore (Mikroskopi, TV, Kompjuteri, Interneti, grafoskopi, LCD-videobimi etj). - Materiali i nevojshëm (Atllasi i Zoologjisë, preparate të thata etj). 21

22 Kapitulli 10: Ekologjia dhe mbrojtja e mjedisit jetësor 6 orë a). Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: - zhvillojë qëndrim përgjegjës ndaj natyrës dhe mjedisit dhe të zgjojë interes te ai dhe të tjerët për mbrojtjen e mjedisit jetësor - b) Temat e kapitullit - Mbrojtja dhe përparimi i mjedisit jetësor - Ndotja dhe mbrojtja e ujit, ajrit dhe ushqimit - Zhurma dhe mbrojtja nga ajo - Rregullimi i ambientit dhe ndërrimi i hapësirës jetësore - Parqet nacionale dhe rezervatet natyrore Rekomandohet qe mësuesi të : - shpjegojë temën - demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve - kryejë ushtrime në klasë - Laboratori - Teknologjia e nevojshme mësimore (TV, Kompjuteri, Interneti, grafoskopi, LCDvideobimi etj). - Materiali i nevojshëm (Ligji, Herbarium, skema, fotografi, projekte, Insektarium, ujë ajri dherishte etj). 22

23 Programi i lëndës Kimia e përgjithshme dhe inorganike Lëmi: Bujqësi Profili: Lavërtari perimtari, Pemëtari-Vreshtari Niveli: I Klasa: 10 I. Qëllimi i lëndës Në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 10 të nxënësi duhet të: - dalloj ndryshimet fizike nga ato kimike, - zhvilloj njehsimet kimike duke u bazuar në ligjet e kimisë, - klasifikoj substancat në bazë të përbërjes së tyre, - krahasoj radhitjen e elementeve kimike sipas Dobereinerit, Neëlendsit, Lotar Mayerit dhe Moseleyit - dalloj reaksionet e analizës, sintezës, zëvendësimit, neutralizimit dhe precipitimit, - klasifikoj elementet në bazë të numrit oksidues, - barazoj reaksionet e oksido-reduktimit dhe të paraqes skemën elektrokimike të tyre, - dalloj elementet e bllokut s, - krahasoj izotopet e hidrogjenit, - njohëj vetitë fizike dhe kimike të elementeve alkaline, - dalloj vetitë fizike dhe kimike të elementeve alkalino-toksorë, - dalloj elementet e bllokut p, - analizoj vetitë fizike dhe kimike të tyre, konfiguracionin elektronik dhe numrin oksidues, - përshkruaj komponimet më të rëndësishme të elementeve të grupit 17,16,15,14 dhe 13 sistemit periodik dhe rëndësinë e tyre. - përcaktoj elementet e bllokut d në sistemin periodik - arrijë njohuri themelore për bazat e kimisë së përgjithshme dhe inorganike, llojet e komponimeve inorganike, vetitë fizike dhe kimike të metaleve, jometaleve dhe metaloideve, komponimeve të tyre, mënyrën e përftimit në industri dhe laborator dhe përdorimin e tyre. II. Fondi i orëve të lëndës 35 javë x 2 orë/javë 70 orë III.Programi i hollësishëm i lëndës Kapitulli 1: Kimia si shkencë natyrore 3 orë a. Qëllimet e kapitullit në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të - të shpjegojë rëndësinë e kimisë për jetën - shpjegojë lidhjen e kimisë me shkencat tjera natyrore - dalloj ndryshimet fizike nga ato kimike, - të demonstroj njehsimet kimike duke u bazuar në ligjet e kimisë, - shpjegojë shenjat që tregojnë për rrezikshmërinë e substancave kimike 23

24 b. Temat e kapitullit - Kimia si shkencë natyrore dhe eksperimentale - Objekti i studimit të kimisë, - Lidhshmëria e kimisë me shkencat tjera natyrore, c. Udhëzime didaktike për kapitullin rekomandohet që mësuesi të - shpjegoje përmbajtjen duke theksuar ne vazhdimësi rendësin e kimisë si shkencë natyrore, objektivat e studimit të saj dhe lidhjen e saj me shkencat tjera, ç. Kushtet për realizimin e kapitullit - figura, fotografi të themeluesve të shkencës së kimisë dhe të shpikësve më ë njohur nga fusha e kimisë - diapozitiv dhe modele, lidhur me përmbajtjen e kapitullit - projektor, videobim, - sllajde, videokaseta dhe burime nga interneti Kapitulli 2: Ligjet themelore të kimisë 6 orë a. Qëllimet e kapitullit në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të - shpjegojë ligjshmëritë themelore në kimi - shpjegojë hipotezat dhe ligjet stekiometrike në kimi b. Temat e kapitullit - Ligji i ruajtjes së masës - Ligji i qëndrueshmërisë së përbërjes - Ligji i përpjesëtimeve shumëfishe - Hipoteza e daltonit për atomin - Ligji i vëllimeve të bashkueshme - Hipoteza e Avogadros - Ligji i ekuivalentëve c. Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të - shpjegoje përmbajtjen duke theksuar ne vazhdimësi rendësin e ligjeve themelore në kimi - shpjegojë ligjet themelore të kimisë dhe njehsimet elementare në kimi ç. Kushtet për realizimin e kapitullit - figura, fotografi të themeluesve të shkencës së kimisë dhe të shpikësve më të njohur nga fusha e kimisë - diapozitiv dhe modele, lidhur me përmbajtjen e kapitullit - projektor, videobim, - sllajde, videokaseta dhe burime nga interneti 24

25 Kapitulli 3: Substancat kimike 10 orë a. Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të dijë të - shpjegojë simbolet, formulat dhe barazimet kimike - shpjegojë masat absolute dhe relative atomike e molekulare, - të kuptojë nocionin e molit, shprehjen e molit në numër, në masë dhe vëllim b. Temat e kapitullit - Përzieriet dhe substancat e pastra - Metodat për ndarjen e substancës nga përzieriet - Simbolet kimike - Formulat kimike - Barazimet kimike - Masat absolute atomike dhe molekulare - Masat relative atomike dhe molekulare - Moli, - Masa e atomit dhe masa e molekulës - Raportet sasiore dhe vëllimore të masës gjatë reaksioneve - c. Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të - shpjegoje përzierjet dhe ssubstancat e pastra - shpjegojë metodat për ndarjen e substancës nga përzierja - shpjegoj simbolet, formulat dhe barazimet kimike - shpjegojë masat atomike dhe molekulare - shpjegojë nocionin e molit, shprehjen e molit në numër, në masë dhe vëllim. ç. Kushtet për realizimin e kapitullit - figura, fotografi në lidhje me përmbajtjen e kapitullit - diapozitiv dhe modele, lidhur me përmbajtjen e kapitullit - projektor, videobim, - sllajde, videokaseta dhe burime nga interneti Kapitulli 4: Struktura e atomit dhe sistemi periodik i elementeve 5 orë a. Qëllimet e kapitullit në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të dijë të - njohë grimcat bazë të ngarkesës elektrike dhe të masës së tyre - shpjegojë ndërtimin e atomit, numrin e masës dhe lidhjen midis tyre - analizojë shpërndarjen e elektroneve nëpër orbitale të atomeve të elementeve të grupeve kryesore të sistemit periodik të elementeve - krahasoj radhitjen e elementeve kimike sipas Dobereinerit, Neëlendsit, Lotar Mayerit dhe Moseleyit - kuptojë rradhitjen e elementeve në sistemin periodik si pasojë e strukturës së tyre atomike b. Temat e kapitullit - Përbërja e atomit (bërthama dhe mbështjelësi elektronik) - Struktura e atomit 25

26 - Modeli planetar i atomit - Numrat kuantik - Struktura e sistemit periodik dhe vetitë periodike të elementeve kimike c. Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të - shpjegojë përbërjen dhe strukturën e atomit, modelet e ndryshme të atomit, - japë detyrë nxënësve për vizatimin e orbitaleve të atomeve - shpjegojë sistemin periodik dhe vetitë periodike të elementeve kimike - shpjegojë përdorimin e tabelës së sistemit periodik të elementeve për përcaktimin e struktures së atomit. d. Kushtet për realizimin e kapitullit - materiale didaktike për përbërjen dhe strukturën e atomit - - tabela e sistem periodik të elementeve - skema të orbitaleve të atomeve - projektori - sllajde - diapozitiv me fotografi të ndryshme Kapitulli 5: Lidhjet kimike dhe struktura e molekulave 6 orë Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të dijë të - shpjegojë lidhjet kimike në përgjithësi, - tregojë ndryshimet e molekulave polare dhe atyre jopolare - kuptojë momentin dipolar si kriter për përcaktimin e polaritetit të molekulave - përcaktojë forcat ndërmjet molekulave - shpjegojë lidhjen hidrogjenore dhe ndikimin e saj tek uji b. Temat e kapitullit - Llojet e lidhjeve kimike - Afiniteti ndaj elektronit, elektronegativiteti - Lidhja jonike - Lidhja kovalente dhe kordinative - Vetitë e komponimeve kovalente - Lidhja hidrogjenore - Lidhja metalike c. Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë njohuritë e reja duke i mbeshtetur me materiale vizuale - aktivizojë nxënësit nëpërmjet pyetjeve me gojë - duke aplikuar strukturën ERR të orës, në evokim me metodat e reja p.sh. Brainstrorming, kllaster informohet për shkallen e njohurive që disponojnë nxënësit për lidhjet kimike dhe strukturën e molekulave. ç. Kushtet për realizimin e kapitullit - materiale didaktike për lidhjet kimike - projektori 26

27 - sllajde - diapozitiv me fotografi të ndryshme - programe simuluese kompjuterike. Kapitulli 6: Klasifikimi i komponimeve inorganike a. Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të; - shpjegojë klasifikimin e komponimeve inorganike - shpjegojë formimin e oksideve, ndarjen dhe vetitë etyre - shpjegojë teoritë e acideve dhe bazave - shpjegojë formimin e kriprave, ndarjen dhe vetitë etyre 6 orë b. Temat e kapitullit - Acidet, përftimi dhe vetitë. - Bazat, vetitë dhe përftimi. - Oksidet, ndarja, përftimi dhe vetitë. - Kriprat, ndarja, përftimi dhe vetitë. - Hidruret - Hidroksidet amfotere c. Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegoje kategoritë kryesore të komponimeve inorganike, klasifikimin e tyre, vetitë dhe mënyrat e përftimit të tyre d. Kushtet për realizimin e kapitullit - material didaktik në lidhje me komponimeve inorganike - diapozitiv dhe modele, lidhur me përmbajtjen e kapitullit - projektor, videobim, - sllajde, videokaseta dhe burime nga interneti Kapitulli 7: Tretësirat 5 orë a. Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të dijë të - njohë proceset që zhvillohen gjatë tretjes - tregojë dallimin midis tretësirave - analizojë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e tretjes - njehsojë llojet e ndryshme të përqendrimeve të tretësirave b. Temat e kapitullit - Tretësirat ujore - Tretëshmëria e gazeve, lëgjeve dhe substancave të ngurta në ujë - Të shprehurit sasior të përbërjes së tretësirave - Vetitë e tretësirave të holluara - Ligjet e Raulit. 27

28 c. Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë proceset që zhvillohen gjatë tretjes - shpjegojë dallimet gajtë tretjes së gazeve, lëngjeve dhe substancave të ngurta në ujë - shpjegojë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e tretjes - shpjegoj të shprehurit sasior të përbërjes së tretësirave - shpjegoj vetitë e tretësirave të holluara - shpjegojë njehsimet për llojet e ndryshme të përqendrimeve të tretësirave d. Kushtet për realizimin e kapitullit - materiale didaktike vizuale për tretshmërinë e substancave kimike dhe tretësirat - projektori - sllajde - diapozitiv me fotografi të ndryshme - Kapitulli 8: Kinetika kimike dhe ekuilibri kimik 5 orë a. Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të dijë të - përcaktojë shpejtësinë e reaksioneve kimike - shpjegojë ndikimin e faktorëve të ndryshëm në shpejtësinë e reaksioneve kimike - shpjegojë reaksionet katalitike dhe veprimin e katalizatorëve b. Temat e kapitullit - Shpejtësia e reaksioneve kimike - Faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit kimik - Kataliza dhe katalizatorët - Ekuilibrat kimik - Mënjanimi i ekuilibrit kimik-parimi le Shatelie - c. Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të - shpjegojë shpejtësinë e reaksioneve kimike - shpjegojë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit kimik - shpjegojë fenomenin e katalizës dhe katalizatorët - shpjegojë ekuilibrat kimik dhe mënjanimin e ekuilibrit kimik-parimin le Shatelie d. Kushtet për realizimin e kapitullit - materiale didaktike për kinetikën e reaksioneve kimike - projektori - sllajde - diapozitiv me fotografi të ndryshme Kapitulli 9: Reaksionet Kimike 7 orë në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të dijë të: - të dalloj reaksionet e analizës, sintezës, zëvendësimit, neutralizimit dhe precipitimit, - të barazoj reaksionet e oksido-reduktimit dhe të paraqes skemën elektrokimike të tyre, 28

29 - shpjegojë reaksionet e oksidoreduktimit dhe lidhjen midis procesit të oksidimit dhe reduktimit, b. Temat e kapitullit - Llojet e reaksioneve kimike - Reaksionet e analizës dhe sintezës, - Reaksionet e zëvendësimit, - Reaksionet e neutralizimit, - Reaksionet e precipitimit, - Reaksionet e oksido-reduktimit, - Barazimi i reaksioneve të oksido-reduktimit. c. Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësue të - shpjegojë llojet e reaksioneve kimike - shpjegojë reaksionet e analizës dhe sintezës, - shpjegojë reaksionet e zëvendësimit, neutralizimit dhe precipitimit, - shpjegojë reaksionet e oksido-reduktimit dhe lidhjen midis procesit të oksidimit dhe reduktimit - shpjegojë barazimin e reaksioneve të oksido-reduktimitsi d. Kushtet për realizimin e kapitullit - materiale didaktike për reaksionet e ndryshme kimike - projektori - sllajde - diapozitiv me fotografi të ndryshme - skema e proceseve të reaksione kimike - programe simuluese kompjuterike. Kapitulli 10. Elementet kimike dhe komponimet e tyre 17 orë a. Qëllimet e kapitullit Në fund të kapitullit nxënësi duhet të - të dalloj elementet kimike dhe komponimet e tyre - të dalloj elementet e bllokut s, - të krahasoj izotopet e hidrogjenit, - të analizoj vetitë fizike dhe kimike të elementeve alkaline, mënyrën e përftimit të tyre, komponimet më të rëndësishme dhe përdorimin e tyre, - të dalloj vetitë fizike dhe kimike të elementeve alkalino-toksorë mënyrën e përftimit të tyre, komponimet më të rëndësishme dhe përdorimin e tyre, - të dalloj elementet e bllokut p, - të analizoj vetitë fizike dhe kimike të tyre, konfiguracionin elektronik dhe numrin oksidues, - të përcaktoj elementet e bllokut d në sistemin periodik - të krahasoj vetitë fizike dhe kimike të elementeve kalimtare, konfiguracionin elektronik dhe gjendjen oksiduese të tyre, - të përshkruaj komponimet më të rëndësishme të elementeve të grupit 17,16,15,14 dhe 13 të sistemit periodik dhe rëndësinë e tyre. 29

30 b. Temat e kapitullit - Hidrogjeni-përhapja, vetitë, - Metalet alkaline - Natriumi dhe kaliumi - Metalet alkalinotoksorë - Magnezi dhe kalciumi - Elementet halogjene-elementet e grupit 17, - Klori dhe komponimet e tij, - Elementet kalkogjene-elementet e grupit 16 - Oksigjeni dhe komponimet e tij, - Elementet e grupit 15 të sistemit periodik - Azoti dhe komponimet e tij, - Amonjaku, - Plehërat azotik. - Fosfori dhe komponimet e tij, - Plehërat fofsforike. - Elementet e grupit 14 të sistemit periodik - Karboni dhe komponimet inorganike të tij, - Elementet e grupit 13 të sistemit periodik - Elementet kalimtare - Përhapja, vetitë dhe gjendja oksiduese, c. Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë elementet e bllokut s, duke filluar me hidrogjenin - shpjegojë metalet alkaline, vetitë, konfiguracioni elektronik, gjendjen oksiduese dhe komponimet e tyre - shpjegojë metalet alkalino-tokësore, vetitë, konfiguracioni elektronik, gjendjen oksiduese dhe komponimet e tyre - shpjegoje konceptet bazë që lidhen me elementet halogjene, vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre - shpjegoje konceptet bazë që lidhen me elementet kalogjene, vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre - shpjegoje konceptet bazë që lidhen me elementet e grupit 15, vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre - shpjegoje konceptet bazë që lidhen me elementet e grupit 14, vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre - shpjegoje konceptet bazë që lidhen me elementet e grupit 13, vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre - shpjegoje konceptet bazë që lidhen me elementet kalimtare, ç. Kushtet për realizimin e kapitullit - materiale didaktike për elementet kimike dhe komponimet e tyre - projektori - sllajde - diapozitiv me fotografi - skema për procesin e ndryshme në lidhje me elementet kimike dhe komponimet e tyre - mjete për konkretizimin e përftimit dhe vetive të elementeve të ilustruara me diapozitiva, figura, sllajde, modele të ndryshme, skema (të siguruara nga vet mësuesi ose nxënësit). 30

31 Programi i lëndës Bazat mbi tokën dhe të ushqyerit e bimëve Lëmia: Bujqësi Profili: Lavërtari-perimtari, Pemëtari-Vreshtari Niveli: I Klasa: 10 I. Qëllimet e lëndës Në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 10-të nxënësi duhet të: - tregojë qëllimin dhe rëndësinë e tokës në prodhimtarinë bujqësore dhe të ushqyerit racional të bimëve në funksion të prodhimit të ushqimit për njerëz dhe kafshë. - shpjegojë përbërjen kimike dhe formimin e korës së tokës, dhe faktorëve që ndikojnë në formimin e saj. - dallojë sistemin trefazësh të tokës: vetitë fizike, kimike dhe morfologjike të saj. - përshkruajë klasifikimin e tokave. - dallojë llojet e plehrave organike dhe minerare, - dallojë mënyrat e të ushqyerit të bimëve. - shpjegojë makro-mikro elementet dhe rolin fiziologjik të tyre. - ruaj, deponojë plehrat organik dhe minerar. II. Fondi i orëve: 35 javë x 3orë/javë= 105 orë. III. Programi i hollësishëm i lëndës Kapitulli 1: Njohuri të përgjithshme për përbërjen e tokës 10 orë. 1. Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: 2. shpjegojë qëllimin dhe rëndësinë e përbërjes së tokës dhe strukturës së saj. 3. përshkruajë dhe klasifikojë mineraret 4. shpjegojë efektet e veprimit në tokë: të ujit, erës dhe akullnajave. b) Temat e kapitullit: Rëndësia e tokës dhe të ushqyerit e bimëve Përbërja kimike e tokës Mineraret dhe vetit e tyre Vetit fizike, kimike dhe ndarja e minerareve Shkatërrimi i minerareve dhe shkëmbinjve Formimi i substratit gjeologjik Roli i ujit në formimin e masës së shkriftë Veprimi gjeologjikë i erës dhe akullnajave. 31

32 c). Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë temën; - demostrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve; - demonstrojë përzgjedhjen dhe perdorimin e minerareve - kryejë ushtrime në klasë-laborator - tabela - vegla dhe materiale të nevojshme. - laboratori, paisje tjetër laborotike, skema pasqyruese etj - grafoskopi, LCD-videobimi - materiale: (kemikate, dheu, shkëmbit). Kapitulli.2. Formimi i tokës 3 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: shpjegojë tokën si substrat ku zhvillohen bimët shpjegojë rëndësinë e faktorëve pedogjenetik pjesëmarrës në formimin dhe në strukturën e tokës. b) Tema e kapitullit: Njohurit për tokën Faktorët e formimit të tokës Rekomandohet që mësuesi të shpjegojë temën demonstrojë përzgjedhjen, përdorimin e materialeve, skicave, tabelave dhe grafikoneve. kryejë ushtrime në klasë Tabela Laboratori Kompjuteri, grafoskopi, LCD-videobimi etj). Materiali i nevojshëm (kemikatet, dheu, shkëmbit, fosile etj). Mikroskop, skema pasqyruese etj Kapitulli 3. Toka si sistem trefazësh. 10 orë a). Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: shpjegojë tokën, përbërjen mineralogjike dhe mekanike shpjegojë përbërjen e humusit përshkruajë proceset e formimit të humusit. dallojë organizmat dhe materiet organike në tokë. 32

33 b)tema e kapitullit: Përbërja mineralogjike e tokës Përbërja mekanike e tokës Organizmat dhe materiet organike të tokës Humusi i tokës Formimi i humusit Format e humusit në tokë Transformimi i materijeve organike në bashkëdyzime minerale c) Udhëzime didaktike per kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: shpjegojë temën demonstrojë perzgjedhjen dhe perdorimin e veglave dhe materialeve kryejë ushtrime në klase, laborator dhe terren. Tabela Laboratori Kompjuteri, grafoskopi, LCD-videobimi etj). Materiali i nevojshëm (kemikatet, dheu, shkëmbit, humusi, uji etj). Pajisje laboratorike, forma dhe skema pasqyruese etj Kapitulli 4. Vetit e tokave 16 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: dallojë tokat sipas vetive: fizike, mekanike, ujore, ajrore dhe kimike. shpjegojë faktorët e shkatrrimit të strukturës së tokës. dallojë morfologjinë, ngjyrën dhe përberjen e tokës. b) Tema e kapitullit Vetit fizike të tokës Strukura e tokës dhe faktorët që ndikojnë në fomimin e saj Faktorë të shkatërrimit të strukturës Vetit e përgjithshme fizike Vetit fiziko-mekanike Faza e lëngët e tokës Vetit ujore të tokës Vetit ajrore të tokës Vetit termike të tokës Vetit kimike të tokës Tretja tokësore Vetit morfologjike të tokës Përbërja e tokës Ngjyra e tokës 33

34 c) Udhëzime didaktike per kapitullin Rekomandohet që mësuesi të : shpjegojë temën demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve kryejë domonstrime ilustrative për tipat e tokave zhvillojë ushtrime në terren, laborator- klasë. Tabela Laboratori. Grafoskopi, LCD-videobimi etj). Materiali i nevojshëm (kemikatet, dheu, shkëmbit, uji etj). Pajisje laboratorike, skema pasqyruese etj Kapiulli 5. Klasifikimi i tokës 14 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: shpjegojë qëllimin dhe rëndësisnë e tipava të ndryshmëm të tokave përcaktojë llojet e bimëve që mund të kultivohen në tipat e tillë të tokave. dallojë tipat e ndryshme të tokave klasifikikojë tokat sipas karakeristikave dhe veçorive b)tema e kapitullit: Tokat automorfike Smonica Toka malore Toka e kuqe Podzoli Pseudoglej Tokat aluviale Tokat hidromorfike Tokat e zeza moçalike Tokat livadhore Rekomandohet që mësuesi të: demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e materialeve bëj prezantime të monoliteve të tokave në klasë Tabela Laboratori TV, Kompjuteri, grafoskopi, LCD-videobimi etj). Materiali i nevojshëm (kemikatet, mostrat e dheut, monolitet e tipave të tokës, praktikë në terren. Pajisjet laboratorike, skema dalluese dhe pasqyruese etj. 34

35 Kapitulli 6. Përbërja kimike e bimëve 7 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: përcaktojë përbërjen kimike të bimëve përcaktojë format e ujit në bimë. shpjegojë metodat dhe mënyrat e të ushqyerit të bimëve shpjegojë makro-mikro elementet dhe rolin fiziologjik të tyre. b)tema e kapitullit: Uji dhe format e tij në bimë Materiet organike Materiet organike energjetike Materiet organike stimuluese Materiet minerale Rekomandohet qe mësuesi të: kryejë demonstrime për përcaktimin e ujit në bimë kryejë përcaktimin e materieve organike dhe inorganike përzgjedh dhe përdor veglat dhe materialet bimore kryejë ushtrime në klasë, laborator. kryejë vlërësime gjatë vëzhgimit të punëvë të pavarura apo detyrave të shtëpisë. d)kushtet për realizimin e kapitullit Tabela Laboratori TV, Kompjuteri, Interneti, grafoskopi, LCD-videobimi etj). Materiali i nevojshëm (bimë të ndryshme, kemikatet, etj). Pajisje laboratorike, skema pasqyruese etj Kapitulli 7. Të ushqyerit e bimëve 18 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: dallojë të ushqyerit autotrof dhe heterotrof të bimëve shpjegojë rolin dhe funksionin e materieve organike shpjegojë mënyrat e absorbimit të ujit nga ana e bimëve. kryejë të ushqyerit e bimëve përcaktojë reaksionin e tokës. b)tema e kapitullit: Të ushqyerit heteorotrof të bimëve Të ushqyerit autotrof të bimëve Kushtet e formimit të klorofilit Asimililimi i gazit karbonik-fotosinteza Absorbimi i ujit Të ushqyerit mineral i bimëve 35

36 Makroelementet dhe rroli fiziologjik i tyre në bimë Azoti Fosfori Kaliumi Kalciumi, magnezi, sulfuri dhe hekuri Mikro-elementet dhe rroli fiziologjik i tyre në bimë Reaksioni i tokës dhe ndikimi i tij në rritjen e bimëve Rekomandohet që mësuesi të : demonstrojë përzgjedhjen, përdorimin e veglave dhe materialeve demonstrojë dallimet në mes mënyrave të ushqyerit të bimëve. demonstrojë rreth rrolit të ndryshëm të elementeve ushqyes kryejë ushtrime në klasë, laborator dhe terren. Tabela Laboratori TV, Kompjuteri, Interneti, grafoskopi, LCD-videobimi etj). Materiali i nevojshëm (kemikatet, dheu, uji etj). Bimë të ndryshme, plehrat minerale, substrate te ndryshme, enë vegjetative, pajisje tjetër laborotike, skema pasqyruese etj. Kapitulli 8: Plehrat organike 10 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: shpjegojë rendësin, rolin e plehrave organike dhe të gjelbërt ndërtojë forma të ndryshme të plehërishtës, dallojë format e prodhimit të kompostit dhe plehut të gjelbërt. b)tema e kapitullit: Rëndësia e plehrave organike Plehu i stallës dhe përdorimi i tij Ndërtimi i plehërishtës dhe ruajtja e plehrave Komposti Lëngu i plehut Plehërimi i gjelbertë Fekalet Rekomandohet që mësuesi të : demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve kryejë ushtrime në fermë eksperimentale. kryejë ushtrime për format e plehrishtes dhe plehrimit të gjelbërt. Tabela 36

37 Laboratori TV, Kompjuteri, Interneti, LCD-videobimi etj). Materiali i nevojshëm (plehrat e stallës, të gjelbërt, komposti, dheu etj). Pajisje tjetër laboratorike, skema pasqyruese etj Kapitulli 9. Plehrat minerale 17 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: dallojë plehrat e thjeshta, azotike, fosforike, superfosfate, uresë dhe kaliumit. shpjegojë plehrat komplekse, të dyfisht dhe mikroplehrat. përcaktojë mënyrën e përdorimit të plehrave varësisht nga lloji dhe qëllimi. b) Tema e kapitullit: Plehrat e thjeshta Plehrat e azotit dhe prodhimi i tyre Plehrat e nitrateve Plehrat e amonit Plehrat amide-urea Plefrat fosforike dhe prodhimi i tyre Superfosfati i thjeshtë Superfosfatete e përqendruara Plehrat e kaliumit dhe prodhimi i tyre Plehrat e kalciumit Plehrat komplekse Plehrat komplekse te dyfishta Plehrat komplekse te trefishta Mikroplehrat c) Udhëzimi didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e plehrave të thjeshta dhe komplekse përcaktojë llojin e plehut sipas përmbajtjes dhe qëllimit të përdorimit prezantojë mostrat e llojeve të ndryshme të plehrave. prezantojë skema të ndryshme që shprehin efektin e secilit elemet në veçanti. kryejë ushtrime në klasë, laborator, ara, kopshtie, serra. Tabela Laboratori TV, Kompjuteri, Interneti, LCD-videobimi etj). Materiali i nevojshëm (kemikatet, dheu, plehra të ndryshme minerare, uj,serra,kopshte,ara etj). Pajisje tjetër laborotike, skema pasqyruese etj 37

38 Lëmia: Bujqësi Profili: Lavërtari - perimtari Niveli : I Klasa: 10 Programi i lëndës Bazat e teknikës bujqësore I. Qëllimi i lëndes Në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 10-të nxënësi duhet të: - tregojë qëllimin dhe rëndësinë e teknikës bujqësore në funksion të prodhimit bimor për kulturat lavërtare dhe perimore. - dallojë metalet e zeza dhe të ngjyrosura, masat plastike dhe drurin. - dallojë pjesët dhe detajet e makinave, lëndë djegëse, pjesët e motorit OTO dhe DIZEL - shpjegojë sistemin e përcjelljes së lëngjeve dhe gazrave - shpjegojë parimet e punës së motorit me djegie të brendshme - Pershkruajë principin e punës sëe motorëve me dy kohë dhe katër kohë. - shpjegojë ndertimin, funksionimin, përdorimin dhe mirëmbajtjen e traktorit. II. Fondi i orëve të lëndës : 35 javë x 2 orë në javë = 70 orë III. Programi i hollësishem i lëndës Kapitulli 1: Njohuri të përgjithshme për teknologji materialit 14 orë a) Qellimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: shpjegojë qëllimin dhe rëndësinë e teknikës bujqësore dallojë metalet e zeza dhe ato të ngjyrosura, masat plastike dhe drurin. b) Temat e kapitullit Rëndësia e teknikës në prodhimtarinë bujqësore Njohuri të përgjithshme të materialit. Metalet e zeza Metalet e ngjyrosura Detalet e makinave Jometalet Kauçuku dhe goma Masat plastike Druri Përpunimi i metaleve me presion. c) Udhezime didaktike per kapitullin Rekomandohet qe mësuesi të : shpjegojë temën demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve kryejë ushtrime në klasë laborator, ofiçinë. 38

39 tabela vegla dhe materiale të nevojshme. laboratori, paisje tjetër laborotike, skema pasqyruese etj grafoskopi, LCD-videobimi. (TV, Kompjuteri, Interneti, grafoskopi, LCD-videobimi etj). Materiali i nevojshëm (pjesë të metaleve dhe jo metaleve, drurit masë plastike etj). Kapitulli 2: Elemente të makinave 8 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: - shpjegojë elementet lidhëse dhe ato për përcjellje të lëvizjes. - përshkruajë akset, boshtet dhëmbëzoret - demonstrojë transmisionet me anë të rrypave dhe zinxhirëve. b) Temat e kapitullit - Elementet lidhëse - Elementet për përcjelljen e lëvizjës - Akset, boshtet dhe dhëmbëzorët (ingranazhet) - Përcjellja e lëvizjes me anë të rrypave dhe zinxhirëve Rekomandohet që mësuesi të: shpjegojë temën demonstroj perzgjedhjen dhe perdorimin e veglave dhe materialeve demonstron dhe renditë elementet lidhësë, boshtet, akset dhe rrypat kryejë ushtrime në klasë, ofiçinë, punëtori. Tabela Laboratori Teknologjia e nevojshme mësimore (TV, Kompjuteri, Interneti, grafoskopi, LCDvideobimi etj). Materiali i nevojshëm (traktori, elemente lidhëse të traktorit, rrypat, zinxhirët etj). Kapitulli 3: Lëndët djegëse 3 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të - shpjegojë rëndësinë dhe llojet e djegies. - përshkruajë vetit e lëndëve djegëse. b) Temat e kapitullit - Rëndësia dhe llojet e lëndëve djegëse. - Vetit e lëndëve djegëse 39

40 c) Udhezime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: shpjegojë temën demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe lëndëve djegëse kryejë ushtrime në klasë dhe ofiçinë. - Laboratori - Teknologjia e nevojshme mësimore (Kompjuteri, LCD-videobimi etj). - Materiali i nevojshëm ( traktori, skemat e djegies, lëndë djegëse, etj). Kapitulli 4: Lubrifikantët 5 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të : - shpjegoje rndësin dhe llojet e lubrifikantëve. - përshkruajë rolin dhe shfrytëzueshmërin e tyre në mekanizim bujqësor. - dallojë llojet e lubrifikantëve. b) Temat e kapitullit - Rëndësia e lubrifikanteve - Llojet e lubrifikantëve - Përdorimi i tyre në mekanizimin bujqësor Rekomandohet që mësuesi të: shpjegojë temën demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e lubrifikantëve dhe veglave kryejë ushtrime në klasë, demonstrim në ofiçina. Laboratori Teknologjia e nevojshme mësimore (TV, Kompjuteri, Interneti, LCD-videobimi etj). Materiali i nevojshëm (traktori, prerja tërthore e traktorit, pjesët e ndryshme të traktorit, lubrifikantët etj). Kapitulli 5: Elektroteknika 5 ore Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: shpjegojë parimet themelore të elektroteknikës në mekanizim. kryejë ushtrime me akumulatorë dallojë llojet e akumulatorëve dhe mënyrat e shfrytëzimin në mekanizim shpjegojë rrotulluesit elektrik. b) Temat e kapitullit Kuptime themelore nga elektroteknika Akulumatori dhe llojet e tyre Gjeneratori Rrotulluesi elektrikë 40

41 Rekomandohet që mësuesi të: shpjegojë temën demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve kryejë ushtrime në klasë, laborator dhe ofoçinë. Laboratori Teknologjia e nevojshme mësimore (TV, Kompjuteri, Interneti, LCD-videobimi etj). Materiali i nevojshëm (traktori, akumulatorët, gjeneratorët, kabël elektrikë etj). Kapitulli 6: Motorët 18 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: shpjegojë motorët me djegie te brendshme, dallojë pjesët përbërëse te motorët OTO dhe Disel. dallojë parimet e punes së motorëve me dy dhe katër kohë. dallojë sistemet e përcjelljes së ajrit, lëndës djegëse dhe gasrave. dallojë pjesët e pa lëvizëshme dhe të lëvizëshme të motrit. b) Temat e kapitullit Motorët me djegie të brendshme Pjesët përbërëse të motorit Pjesët e palëvizshme dhe të lëvizshme Mekanizmi ndezës i motorit OTO dhe DIZEL motorët Principi i punës së motorëve me dy kohë dhe me katër kohë Stabilimentet e motorit Sistemi i përcjelljes se ajrit dhe gazrave Sistemi i përcjelljes se lëndës djegëse dhe lyerëse Sistemi i ftohjes Sistemi elektrike te OTO dhe DISEL motorët Rekomandohet që mësuesi të: shpjegojë temën kryejë demonstrime praktike dhe ilustrative për punën e motorit kryejë dhe përzgjedhjë për përdorim veglat dhe materialet kryejë ushtrime në klasë dhe laborator apo hangar. - Laboratori - Teknologjia e nevojshme mësimore (TV, Kompjuteri, Interneti, LCD-videobimi etj). - Materiali i nevojshëm (motorët OTO dhe Disle, traktori, prerja tërthore e traktorit, skemat e djegies të lëndëve djegëse, pjesët e ndryshme të traktorit, lubrifikantët bateritëakumulatorët, sistemet e përcjelljes së gazrave dhe lëndës djegëse etj). 41

42 Kapitulli 7 : Traktori 17 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të : - shpjegojë dhe klasifikojë traktorët, - dallojë pjesët e traktorit, ndërruesin e shpejtësisë. - shpjegojë diferencialin përcjellës dhe sistemin e drejtimit. - dallojë instalimet e ndriçimit dhe sinjalizimit - instalojë sisemine sinjalizimit. - ndrrojë pneumatikët dhe pjesët tjera të traktorit. - drejtojë dhe mirëmbajë traktorin. - konrollojë dhe ndrrojë vajin dhe sistemin e frenimit. b) Temat e kapitullit - Klasifikimi i traktoreve sipas kategorive - Pjesët e traktorit - Mekanizmi përcjellës lidhës - Ndërruesi i shpejtësive - Diferenciali përcjellës i përparem dhe i pasëm - Sistemi i drejtimit te traktorit - Rrotatë e përparme dhe të pasme të traktorit - Rrotatë pneumatike - Sistemi i frenimit dhe llojet e tij - Instalimet e ndriçimit dhe sinjalizimit - Sistemi hidraulik i traktorit - Përdorimi dhe mirëmbajtja e traktorit Rekomandohet që mësuësi të: shpjegojë temën demonstrojë përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave dhe materialeve kryejë ushtrime në klasë, laboratorë dhe ofiçina. - Laboratori - Teknologjia e nevojshme mësimore (TV, Kompjuteri, Interneti, grafoskopi, LCDvideobimi etj). - Materiali i nevojshëm (traktorë të kategorive të ndryshme, prerja tërthore e traktorit, diferencialet e ndryshme, ndërruesit e shpejtësisë, pneumatikët, skemat e djegies të lëndëve djegëse, pjesët e ndryshme të traktorit, lubrifikantët bateritë-akumulatorët, ofiçina e veglave dhe pajisjeve bujqësore etj). 42

43 Klasa 10 Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale PËRSHKRUESI I MODULIT TË PRASKTUIKËS PROFESIONALE Praktikum i kimisë Lëmi: Bujqësi Profili: Lavërtari - pemtari Niveli: I Klasa: 10 Numri i modulit 1 Qëllimi i modulit Kohëzgjatja e modulit Rezultatet e të mësuarit (RM) dhe përmbajtja Të përgatisë nxënësit për të zbatuar operacionet themelore dhe teknikat eksperimentale në laboratorin e kimisë, për të interpretuar dhe për të përgatitur ushtrime të thjeshta; për të zhvilluar matjet dhe ushtrimet bazë me mjetet themelore në laborator për të zhvilluar identifikimin e kationeve dhe anioneve sipas grupeve analitike. 5K (30 orë) RM 1 Nxënësi mëson operacionet themelore për përgatitjen e mostrës për analizë dhe për përftimin e substancave të pastra kimike Përmbajtja - Përgatitja e mostrës për analizë - Fundërrimi - Dekantimi - Filtrimi - Distilimi - Sublimimi - Kristalizimi - Avullimi RM 2 RM 3 Nxënësi identifikon grupin e kationeve sipas grupeve analitike nga grupi i pestë deri të grupi I Përmbajtja - Grupi i V-të analitik - Grupi i IV-të analitik - Grupi i III-të analitik - Grupi i II-të analitik - Grupi i I-rë analitik Nxënësi mëson mënyrën e identifikimit të anioneve sipas grupeve analitike nga grupi i parë deri të grupi i tertë analitik, zhvillon në mënyrë të pavarur analizë gjysmë-komplete dhe komplete. 43

44 Përmbajtja - Grupi i I-rë analitik - Grupi i II-të analitik - Grupi i III-të analitik Procedurat e vlerësimit Realizim i pranueshëm i modulit do të konsiderohet arritja e kënaqshme e të gjitha kritereve të realizimit të specifikuara për çdo rezultat të të mësuarit. Me poshtë jepen shkurtimet që do të përdoren: RM Rezultatet e të mësuarit IV Instrumentet e vlerësimit KR Kriteret e realizimit RM 1 IV Kontrolli i punës praktike në laborator KR Nxënësi duhet të: - përgatisë mostrën për analizë - kryej eksperimentin e fundërrimit - kryej eksperimentin e dekantimit - përgatisë dhe të kryej eksperimentin e filtrimit - përgatisë pajisjen për distilim dhe të kryej eksperimentin e distilimit - përgatisë pajisjen për sublimim dhe të kryej eksperimentin e sublimimit. - kryej eksperimentin e kristalizimit - kryej eksperimentin e avullimit. RM 2 IV Kontrolli i punës praktike në laborator dhe i ditarit laboratorik KR - identifikojë kationet e grupit të V-të analitik - identifikojë kationet e grupit të IV-të analitik - identifikojë kationet e grupit të III-të analitik - identifikojë kationet e grupit të II-të analitik - identifikojë kationet e grupit të I-rë analitik - zhvillojë analizë gjysmë-komplete - zhvillojë analizë komplete RM 3 IV Kontrolli i punës praktike në laborator dhe i ditarit laboratorik KR - identifikojë anionet e grupit të I-rë analitik - identifikojë anionet e grupit të II-të analitik - identifikojë anionet e grupit të III-të analitik - zhvillojë analizë gjysmë-komplete - zhvillojë analizë komplete Metodat e rekomanduara të mësuarit - Ky modul duhet të trajtohet në laboratorin e kimisë. Rekomandohet të organizohen vizita njohëse në laboratorët tjera kimike dhe të ngjashme. 44

45 - Mësuesi duhet të përdorë sa më shumë që të jetë e mundur demonstrimet konkrete gjatë punës me mjete laboratorike. - Nxënësit duhet të angazhohen sa më shumë në veprimtari konkrete, në mbështetje të përvetësimit të njohurive që trajton moduli. Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e ndryshme që paraqiten në laborator. - Gjatë vlerësimit të nxënësve duhet të zbatohet sa më shumë kontrolli i punës praktike të aftësive të fituara nga ata. Baza materiale e domosdoshme Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme: - laboratorët për kimi; - kompleti i veglave, i pajisjeve dhe instrumenteve laboratorike; - lëndë të para dhe materiale të tjera që përdoren në laboratorin kimik; - materiale të shkruara (manuale, rregullore, katalogë). 45

46 PËRSHKRUESIT E MODULEVE TË PRAKTIKAVE PROFESIONALE Profili pedologjik dhe hulumtimi i tokës në terren Lëmia: Bujqësi Profili: Lavërtari-perimtari, Pemëtari-Vreshtari Niveli: I Klasa: 10 Numri i modulit 2 Qëllimi i modulit Kohëzgjatja e modulit Rezultatet e të mësuarit (RM) dhe përmbajtja Një modul praktik që i aftëson nxënësit për të realizuar matjet e ndryshme, përzgjedhjen dhe përdorimin e veglave në terren për të mund më hap profilin pedologjik. 5K (30 orë) RM 1 Nxënësi kryen matje të ndryshme, përzgjedhë vegla dhe materiale tё nevojshme. Përmbajtja: - Kryerja e matjeve të ndryshme në ngastrën ku planifikohet hapja e profilit pedologjik. - Përzgjedhja e veglave dhe pajisjeve të punës për hapjen e profilit pedologjik - Përdorimi i drejtë i veglave dhe pajisjeve gjatё hapjes së profilit pedologjik. - Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit. RM 2 Nxënësi përcakton lokacionin për hapje të profilit pedologjik Përmbajtja : - Analiza e skemës së lokacionit të përcaktuar për hapje të profilit - Dimensionet dhe skicimi i profilit pedologjik - Parapërgaditjet në terren për hapjen e profilit pedologjik - Mёnyrat e e hapjes se profilit RM 3 Nxenesi kryen hapjen e profilit pedologjik Përmbajtja: - Nxjerrja e dheut sipas shtresave të thellësisë - Formim i shkallëve gjatë hapjes së profilit pedologjik - Përcaktim i shtresave-horizonteve të tokës në profil. - Përcaktim i vetive fizike dhe fiziko-mekanike të tokës. - Përcaktim i strukturës, formës dhe madhësisë së agregateve. - Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit. Proçedurat e vlëresimit Realizimi i pranueshёm i modulit do tё konsiderohet arritja e kёnaqshme e tё gjitha kritereve tё realizimit tё specifikuara pёr çdo rezultat tё tё mёsuarit. Mё poshtё jepen shkurtimet qё do tё pёrdoren: RM Rezultatet e të mësuarit 46

47 IV KR Instrumentet e vlerësimit Kriteret e realizimit RM 1 IV Vezhgim i demonstrimit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet të: - Kryejё matje të saktё në ngastёrёn e planifikuar për hapje tё profilit pedologjik. - Përzgjedhjё drejtё veglat dhe pajisjet për hapje tё profilit pedologjik - Përdorim drejtë veglat dhe pajisjet gjatё hapjes së profilit pedologjik. - Rrespektojё rregullat e mbrojtjes në punë dhe ruajtjes sё mjedisit. RM 2 IV Vezhgim i demonstrimit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet tё: - Analizojё drejtё skemën e lokacionit të përcaktuar për hapje të profilit - Dimensionojё dhe skicojё drejtё profilin pedologjik - Rrespektjё mёnyrat e hapjes sё profilit RM 3 IV Vezhgim i demonstrimit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet tё: - Bёjё nxjerrjen e dheut sipas shtresave dhe thellësisë - Kryejё formimin e shkallëve në mёnyrё të drejtё gjatë hapjes së profilit pedologjik - Përcaktojё drejtё shtresat-horizontet e tokës në profil. - Përcaktojё vetive fizike dhe fiziko-mekanike të tokës. - Përcaktojё strukturën, formën dhe madhësin e agregateve. Metodat e të mesuarit të rekomanduara - Ky modul duhet të trajtohet në situata teorike dhe praktike me nxënësin.(në klasë, laborator dhe terren). - Mësuesi duhet të përdorë sa më shumë të jetë e mundur demonstrimet konkrete pёr matjet, lokacionin dhe tipat e ndryshme të tokave. - Nxënësit duhet të angazhohen në punë konkrete për matje, përcaktim, hapje, strukturim dhe analizё në gjitha fazat e punës, për të vёrejtur dallimet. - Gjatë vlerësimit të nxënësve, të zbatohet demonstrimi praktik i aftësive të fituara. - Vlersimi preferohet të bëhet pas përfundimit të çdo rezultati dhe të jetë transparent ndaj nxënësve.gjatë vlersimit të nxënsëve duhet të synohet vlërsimi i njohurive dhe shprehive të punës. 47

48 Baza materiale e domosdoshme Për realizimin si duhet të modulit është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme: - Laborator i kompletuar me pajisje laboratorike, kemikate, vegla pune, sonda etj - Teknologji e nevojshme mësimore (TV, Kompjuter, Interneti, CD, Grafoskopi). - Mjete teknike transporti pёr terren 48

49 PËRSHKRUESIT E MODULEVE TË PRAKTIKAVE PROFESIONALE Marrja e mostrave nё terren Lëmia: Bujqësi Profili: Lavërtari perimtari, Pemëtari-Vreshtari Niveli: I Klasa: 10 Numri i modulit 3 Qëllimi i modulit Kohëzgjatja e modulit Rezultatet e të mësuarit (RM) dhe përmbajtja Një modul praktik që aftëson nxënësit me shkathtësi për: formim të mostrës, marrje, regjistrim, paketim, transportim dhe analizё nё terren të mostrave të dheut. 5K (30 orë) RM 1 Nxënësi pёrgatit të gjitha skicat, planet dhe materialet për marrje të mostrave nga profili pedologjik për dërgesё në laborator. Përmbajtja: - Veglat për marrje të mostrave në terren - Teknikat e marrjes së mostrave - Numёri i mostrave - Etiketimi dhe regjistrimi i mostrave të dheut RM 2 RM 3 Nxënësi kryen proceduren e marrjes së mostrës së dheut për analiza Permbajtja : - Zgjedhja e vendit për mostrim - Mostra e dheut për hulumtime fizike - Mostra e dheut për hulumtime kimike - Mostra e dheut për hulumtime mikrobiologjike Nxenesi kryen hapjen e profilit pedologjik, paketimin dhe transportimin e mostarve të dheut në laborator Përmbajtja: - Hapja e profilit pedologjik - Thasët e nevojshëm për numrin e mostrave të dheut - Vendosja e mostrën në thasë plastike apo tekstili - Regjistrimi, etiketimi i mostrave në thasё dhe regjistër - Paketimi dhe ngarkimi i mostrave në mjetin transportues Proçedurat e vlëresimit Realizimi i pranueshёm i modulit do tё konsiderohet arritja e kёnaqshme e tё gjitha kritereve tё realizimit tё specifikuara pёr çdo rezultat tё tё mёsuarit. Mё poshtё jepen shkurtimet qё do tё pёrdoren: RM Rezultatet e të mësuarit IV Instrumentet e vlerësimit KR Kriteret e realizimit 49

50 RM 1 IV Vezhgim i demonstrimit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet të: - Pёrzgjedhё dhe përdor drejtё veglat gjatë marrjes sё mostrave në terren - Zbatojё drejtё teknikat e marrjes së mostrave - Rrespektojё numërin e planifikuar të mostrave RM 2 IV Vezhgim i demonstrimit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet tё: Zgjedhё drejtё vendin për mostrim - Rrespekton procedurat marrjes së mostёs për hulumtime fizike - Rrespekton procedurat marrjes së mostёs për hulumtime kimike - Rrespekton procedurat marrjes së mostёs për hulumtime mikrobiologjike RM 3 IV Vezhgim i demonstrimit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet tё: - Kryejё hapjen e profilit pedologjik sipas skemes dhe dimensioneve. - Pёrcaktojё llojin dhe numrin e thasëve tё nevojshëm për mostrave të dheut. - Rrespekton rregullat e regjistrimit, etiketimi i mostrave në thasё dhe regjistër - Rrespekton standardet e paketimit dhe ngarkimit tё mostrave për transportues Metodat e të mesuarit të rekomanduara Baza materiale e domosdoshme - Ky modul duhet të trajtohet në situata teorike dhe praktike me nxënësin.(klasë, laborator dhe terren). - Mësuesi duhet të përdorë sa më shumë të jetë e mundur demonstrimet konkrete pёr mostrimet dhe metodat e tyre për lokacionin dhe tipat e ndryshme të tokave. - Nxënësit duhet të angazhohen në punë konkrete në planifikimin, realizimin e marrjes së mostrave varësisht nga qëllimi dhe drejtimi i analizës që planifikohet dhe dëshirohet. Gjatë vlerësimit të nxënësve, të zbatohet demonstrimi praktik i aftësive të fituara. Vlersimi preferohet të bëhet pas përfundimit të çdo rezultati dhe të jetë transparent ndaj nxënësve.gjatë vlersimit të nxënsëve duhet të synohet vlërsimi i njohurive dhe shprehive të punës. Për realizimin si duhet të modulit është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme - Mjedis i përshtatshëm për punë. - Laborator i kompletuar me pajisje laboratorike, kemikate, vegla pune, sonda, thasë, marker, regjistëra për mostra të 50

51 dheut, sipërfaqe toke- ara apo kopёshte etj - Teknologji e nevojshme mësimore (TV, Kompjuter, Interneti, CD, Grafoskopi). - Mjete teknike transporti pёr terren 51

52 PËRSHKRUESIT E MODULEVE TË PRAKTIKAVE PROFESIONALE Ruajtja e plehrave minerale dhe tё stallёs Lëmia: Bujqësi Profili: Lavërtari-perimtari, Pemëtari-Vreshtari Niveli: I Klasa: 10 Numri i modulit 4 Qëllimi i modulit Kohëzgjatja e modulit Rezultatet e të mësuarit (RM) dhe përmbajtja Një modul praktik që pajisë nxënësit me aftësi praktike për kryer ruajtje të plehrave, deponim dhe përdorim të tyre në të ushqyerit e bimëve. 5K (30 orë) RM 1 Nxënësi kontrollon depon dhe përzgjedhjё veglat dhe pajisjet për pastrim të depos dhe ndërtimin e figurës për plehra të stallës. Përmbajtja: - Kontrolli i depos: rrrymёa, uji, zjarri, ventilimit dhe pastërtia. - Përzgjedhja e mjeteve të nevojshme për pastrim të depos - Vënja në punë si dhe largimi i pjesëve të panevojshme - Përdorim i mjeteve dhe veglave për pastrim të depos - Përcaktimi i vendit të pёrshtatёshёm për ndërtimin e figurës me pleh shtalle. - Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit. RM 2 RM 3 Nxënësi kryen pastrimin, dezinfektimin dhe riparimet e nevojshme nё depo. Permbajtja: - Largimin e pjesëve të panevojshme nga depoja. - Riparim i pjesëve të dëmtuara të depos - Venja e mjeteve mbrojtëse për dezinfektim - Zgjedh preparatin e caktuar për dezinfektim Nxënësi kryen deponimin e plehrave ne vendin e caktuar Përmbajtja: - Vendosja e paletave sipas sistemit menaxhues nё depo - Vendosja e plehut sias llojit tё tij - Evidentimi i sakёt i numёrit tё thasёve - Ndёrtimi i figurёs sё plёhut tё shtallёs sipas planifikimit. Proçedurat e vlëresimit Realizim i pranueshёm i modulit do tё konsiderohet arritje e kёnaqshme e tё gjitha kritereve tё realizimit tё specifikuara pёr çdo rezultat tё tё mёsuarit. Mё poshtё jepen shkurtimet qё do tё pёrdoren: RM Rezultatet e të mësuarit IV Instrumentet e vlerësimit 52

53 KR Kriteret e realizimit RM 1 IV Vezhgim demonstrimi te nxënësi me listë kontrolli KR Nxënësi duhet të: - Kontrlljё në depo: rrrymёn, ujin, pajisjet e zjarrit, ventilimit dhe pastërtin. - Kryejё pastrimin e depos - Përdorojё mjetet dhe veglat për pastrim të depos - Përcaktojё vendin e pёrshtatёshёm për ndërtimin e figurës për pleh shtalle. - Rrespektojё standardet për mbrojtjae në punë dhe ruajtja e mjedisit. RM 2 IV Vezhgim demonstrimi te nxënësi me listë kontrolli KR Nxënësi duhet tё: KR Nxënësi duhet të : - Largojё pjesët e panevojshme nga depoja. - Riparojё pjesët e dëmtuara në depo - Aplikojё mjetet mbrojtëse për dezinfektim RM 3 IV Vëzhgim demonstrimi të nxënësi me listë kontrolli KR Nxënësi duhet tё: - Vendos paletat sipas sistemit menaxhues tё depos - Klasifikojё dhe vendos plehun sipas llojit - Evidentojё sakёt sasinё dhe numёrin e thasёve - Ndёrtojё plehrishtes sipas figurës. Metodat e të mesuarit të rekomanduara Baza materiale e domosdoshme - Ky modul duhet të trajtohet në situata teorike dhe praktike me nxënësin.(në klasë, laborator, depo dhe terren). - Mësuesi duhet të përdorë sa më shumë të jetë e mundur demonstrimet konkrete pёr sistemet e deponimit dhe menaxhimit të punёve në depo. - Nxënësit duhet të angazhohen në punë konkrete për në çdo hallkё të procesit të punës, kontrollim, riparim, dezinfektim dhe shfrytëzim me qёllim të ruajtjes së plehrave minerale në gjitha fazat e punës. - Gjatë vlerësimit të nxënësve, të zbatohet demonstrimi praktik i aftësive të fituara. - Vlersimi preferohet të bëhet pas përfundimit të çdo rezultati dhe të jetë transparent ndaj nxënësve. - Gjatë vlersimit të nxënsëve duhet të synohet vlërsimi i njohurive dhe shprehive të punës. - Gjatë gjithë kohës që nxënësit kryejne veprime praktike, ata vëzhgohen dhe udhëzohen nga mesuesi. Për realizimin si duhet të modulit është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme: 53

54 Depo, paleta, ngarkues-pirunier, pleh mineral i llojeve të ndryshme, fermё, shtallё, kafshё, paletalim të plehut etj) 54

55 PËRSHKRUESIT E MODULEVE TË PRAKTIKAVE PROFESIONALE Përdorimi i plehrave Lëmia: Bujqësi Profili: Lavërtari-perimtari, Pemëtari-Vreshtari Niveli: I Klasa: 10 Numri i modulit 5 Qëllimi i modulit Kohëzgjatja e modulit Rezultatet e të mësuarit (RM) dhe përmbajtja Modul praktik që pajisë nxënësit me aftësi praktike për përdorim të plehrave mineral dhe të shtallёs në të ushqyerit e bimëve. 5K (30 orë) RM 1 Nxënësi përdor plehrat në të ushqyerit e bimëve para dhe gjatë vegjetacionit të kulturave lavёrtare-perimore. Përmbajtja: - Llojet e plehrave dhe afatet e aplikimit. - Përcaktim i sasisë dhe normës së plehut varësisht nga lloji. - Përcaktimi i afatit për aplikimit të plehrave varësisht nga lloji i plehrave dhe kulturës bimore qё planifikohet pёr të ushqyer. - Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit. RM 2 RM 3 Nxënësi shpërndan plehun me makinë shprëndarëse Përmbajtja : - Llojet e shpërndarëse të plehut mineral dhe organik - Testet dhe kontrolla e shpёrndarёsve para pёrdorimit - Shpërndarja e plehut mineral dhe organik - Regullat e sigurisё teknike dhe ruajtjes së mjedisit gjatë shpërndarjes së plehut. Nxënësi mirëmban, konzervon dhe riparon difektet kryesore të makinave shpёrndarёse dhe pajisjeve. Pёrmbajtja : Mirёmbajtja dhe konservimi i shpёrndarёse të plehut Identifikimi i difekteve dhe riparimi i tyre Rregullat e sigurimit teknik te ruajtjes se mjedisit gjate mirembajtjes se makinave shperndarse te plehut Proçedurat e vlëresimit Realizim i pranueshёm i modulit do tё konsiderohet arritja e kёnaqshme e tё gjitha kritereve tё realizimit tё specifikuara pёr çdo rezultat tё tё mёsuarit. Mё poshtё jepen shkurtimet qё do tё pёrdoren: RM Rezultatet e të mësuarit IV Instrumentet e vlerësimit KR Kriteret e realizimit 55

56 RM 1 IV Vezhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet të : - Pёrcaktojё llojet e plehrave dhe afatet e aplikimit. - Përcaktojё sasisë dhe normën e plehut varësisht nga lloji. - Përcaktojё afatet për aplikimit të plehrave varësisht nga lloji i plehrave, kulturës bimore dhe qёllimit. - Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit.pёrcaktojё llojet e plehrave që aplikohen sipas fazave të zhvillimit të bimёve. RM 2 IV Vezhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet të: - Pёrcaktojё shpërndariset sipas llojit të plehut mineral apo organik - Testojё dhe kontrollojё shpёrndarёsit para pёrdorimit - Shpërndarjё plehra mineral dhe organik - Rrespektojë rregullat e sigurisë dhe ruajtjes së mjedisit gjatë shpërndarjes së plehut me makina shpërndarese RM 3 IV Vezhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet të: Mirmbajё dhe konzervojё makinat dhe pajisjeve shpёrndarese. - Identifikojё difektet dhe riparojё. - Respektojё rregullat e sigurisё teknike dhe ruajtjes se mjedisit gjate mirembajtjes sё shperndёsve tё plehut. Metodat e të mesuarit të rekomanduara - Ky modul duhet të trajtohet në situata teorike dhe praktike me nxënësin.(në klasë, laborator depo dhe fusha). - Mësuesi duhet të përdorë sa më shumë të jetë e mundur demonstrimet konkrete pёr sistemet e përdorimit të plehrave, konservimin e shpёrndarёsve, kontrollin dhe testimin e tyre. - Nxënësit duhet të angazhohen në punë konkrete për në cdo hallkё të procesit të punës, kontrollё, riparim të shpёrndarёsve, shpërndarje të plehrave mineral dhe organik varësisht nga fazat e zhvillimit të bimëve. - Gjatë vlerësimit të nxënësve, të zbatohet demonstrimi praktik i aftësive të fituara. - Vlersimi preferohet të bëhet pas përfundimit të çdo rezultati dhe të jetë transparent ndaj nxënësve. - Gjatë vlersimit të nxënsëve duhet të synohet vlërsimi i njohurive dhe shprehive të punës. - Gjatë gjithë kohës që nxënësit kryejne veprime praktike, ata vëzhgohen dhe udhëzohen nga mesuesi. - Mësuesi i praktikës duhet ta mbikqyrë rrespektimin e rregullave të mbrojtjes në punë, të ruajtjes së mjedisit dhe të 56

57 mirëmbajtjes së veglave dhe pajisjeve të punës. Baza materiale e domosdoshme Për realizimin si duhet të modulit është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme: - Mjedis i përshtatshëm për seanca praktike makineri dhe pajisje të shpërndarёsve të pleharve minerar dhe organik. - Sasi plehra kimike dhe tё shtallёs në përdorim 57

58 PËRSHKRUESIT E MODULEVE TË PRAKTIKAVE PROFESIONALE Perdorimi i traktorit Lëmia: Bujqësi Profili: Lavërtari-perimtari, Pemëtari-Vreshtari Niveli: I Klasa: 10 Numri i modulit Qëllimi i modulit Kohëzgjatja e modulit Rezultatet e të mësuarit (RM) dhe përmbajtja 6 Modul praktik që pajisë nxënësit me aftësi praktike për përdorim të traktorit dhe veglave që i bashkëngjiten. Moduli aftëson nxënësin të manovrojё i sigurt me traktor me rimorkio, të bashkëngjes dhe të i shkëpus pajisjet për traktor, të bejnë shërbime me traktor sipas nevojës, të zgjedh probleme tjera për destinime të ndryshme me traktor. 5K (30 orë) RM 1 Nxënësi drejton dhe manovron i sigurtë traktorin me një diferencial dhe rimorkio dyrrotëshe. Përmbajtja: - Kontrolla për ujë, vaj dhe karburante, para nisjes së traktorit - Kontrollё e sistemit të ndezjes fillestare (lëshimit) - Ndezja e traktorit, lëvizja para-prapa dhe në këthesa - Bashkёngjitje të rimorkios për traktor. - Siguria teknike gjatë lëvizjes, sistemet: ndriçimi natën, sinjalizimi në kthesa, sigurim i traktorit kur ndalohet dhe zbret drejtuesi. - Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit. RM 2 RM 3 Nxënësi lidhë dhe shkëput pajisjet në lidhësin me tri pika të traktorit. Permbajtja : - Manovrim i qetë i traktorit para-prapa dhe në këthesa. - Lëvizja me dorë e pajisjeve të rënda në drejtim të caktuar me tre pika në traktor. - Montim dhe çmontim i pajisjeve në lidhësin - Lavrojё dhe punojё sipёrfaet me traktor - Kryejё punё plotësuese në fermё (plehërim, trajtim, pёrgaditje të sipërfaqeve etj) - Transportojё veglat dhe pajisjet e punës nga hangari-arahangar. - Rradhitja e pajisjeve dhe veglave të punës me sistem të shfrytëzimit. Nxënësi kryen shërbimet e traktorit sipas instruksioneve të prodhuesit Permbajtja : - Kontrolla e karburanteve-furnizimi i traktort 58

59 - Kontrolla e vajit, llojet i tyre, filtrat dhe llojet - Niveli i ujit në radiator, dhe karakteristikat e ujit që furnizohet traktori. - Niveli i elektrolitit në bateri, polet e baterisë dhe lidhja. - Sistemi i qarkullimit rrjedhjesё sё karburanteve në traktor - Trusnia e gomave në gjendje transporti për të kryer punime në tokën bujqësore. Proçedurat e vlëresimit Realizimi i pranueshёm i modulit do tё konsiderohet arritja e kёnaqshme e tё gjitha kritereve tё realizimit tё specifikuara pёr çdo rezultat tё tё mёsuarit. Mё poshtё jepen shkurtimet qё do tё pёrdoren: RM Rezultatet e të mësuarit IV Instrumentet e vlerësimit KR Kriteret e realizimit RM 1 IV Vëzhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet të: - Kontrolljё ujin, vajin dhe karburantet, para nisjes së traktorit - Kontrolljё sistemin e ndezjes fillestare (lëshimit) - Ndezё traktorin, lëvizё para-prapa dhe në këthesa - Bashkёngjet rimorkion për traktor. - Rrespektojё sigurin teknike gjatë lëvizjes, sistemet: ndriçimi natën, sinjalizimi në kthesa, sigurim i traktorit kur ndalohet dhe zbret drejtuesi. - Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit. RM 2 IV Vëzhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet tё : - Manovrojё qetë traktorin para-prapa dhe në këthesa. - Lëvizё me dorë pajisjet e rënda në drejtim të caktuar me tre pika në traktor. - Lavrojё dhe punojё sipёrfaqet me traktor. - Kryejё punё plotësuese në fermё (plehërim, trajtim, pёrgaditje të sipërfaqeve etj) - Transportojё veglat dhe pajisjet e punës nga hangariara-hangar. - Montojё dhe çmontojё pajisjet në lidhësin e traktorit. - Rradhitё pajisjet dhe veglat e punës me sistem të shfrytëzimit. RM 3 IV Vëzhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet tё : - Kontrolljё karburantet-furnizim tё traktort - Kontrolljё vajin, llojet i tyre, filtrat dhe llojet 59

60 - Kontrollojё nivelin e ujit në radiator, dhe karakteristikat e ujit që furnizohet traktori. - Kontrollojё nivelin e elektrolitit në bateri, polet e baterisë dhe lidhjes. - Kontrollonё sistemin e qarkullimit rrjedhjes sё karburanteve në traktor - Trusnia e gomave në gjendje transporti për të kryer punime në tokën bujqësore. Metodat e të mesuarit të rekomanduara Baza materiale e domosdoshme - Ky modul duhet të trajtohet në situata teorike dhe praktike me nxënësin.(në klasë, laborator hangar dhe fusha). - Mësuesi duhet të përdorë sa më shumë të jetë e mundur demonstrimet konkrete pёr sistemet e përdorimit të traktorit - Nxënësit duhet të angazhohen në punë konkrete për në cdo hallkё të procesit të punës, kontrollё, manovrim, ngasje bashkëngjitje të pajisjeve dhe veglave, lavrim dhe transport. - Gjatë vlerësimit të nxënësve, të zbatohet demonstrimi praktik i aftësive të fituara. - Vlersimi preferohet të bëhet pas përfundimit të çdo rezultati dhe të jetë transparent ndaj nxënësve. - Gjatë vlersimit të nxënsëve duhet të synohet vlërsimi i njohurive dhe shprehive të punës. - Gjatë gjithë kohës që nxënësit kryejne veprime praktike, ata vëzhgohen dhe udhëzohen nga mesuesi. Mësuesi i praktikës duhet ta mbikqyrë rrespektimin e rregullave të mbrojtjes në punë, të ruajtjes së mjedisit dhe të mirëmbajtjes së veglave dhe pajisjeve të punës. Për realizimin si duhet të modulit është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme: - Mjedis i përshtatshem për seanca praktike - Traktor me një diferencial, rimorkio dyrroteshe. - Pajisje dhe vegla që vendosen në traktor, për punime themelore dhe plotёsuese dhe të tjera. - Karborantё, grasatim, vaj, graso (yndyre). - Sipёrfaqe tё punushme. 60

61 PËRSHKRUESIT E MODULEVE TË PRAKTIKAVE PROFESIONALE Mirëmbajtja dhe konservimi i traktori Lëmia: Bujqësi Profili: Lavërtari-perimtari, Pemëtari-Vreshtari Niveli: I Klasa: 10 Numri i modulit 7 Qëllimi i modulit Kohëzgjatja e modulit Rezultatet e të mësuarit (RM) dhe përmbajtja Një modul praktik që i pajis nxënësit me aftësi praktike për të mirëmbajur dhe konservuar taktroin, që nxënësit të mësojnë për shfrytëzim, mirëmbajtje, identifikimin dhe zgjidhje të problemeve që parqiten para dhe gjatë përdorimit dhe punës me traktor. 5K (30 orë) RM 1 Nxënësi mirëmbanë dhe bën veprime tjera të nevojshme që priten nga një përdorues traktori. Pёrmbajtja: - Përzgjedhja e veglave të punës - Vendosja e traktorit në kanal lift - Demontim dhe zëvendësim i injektorit - Shtrëngim i kokës së motorit - Kontrolla dhe montim i termostatit - Zёvendёsim i pneumatikve - Kontrollё e sistemit të frenimit dhe hidraulikut - Riparim i pnumatikёve të shpuara - Rregullat e sigurimisё teknike dhe ruajtjes së mjedisit gjatë mirëmbajtjes së traktorit RM 2 RM 3 Nxënësi identifikon dhe eviton parregullёsit dhe defektet që mund të paraqiten gjatë punës dhe përdorimit të traktorit. Permbajtja : - Difektet në punën e motorit: (mosfunksionimi i ftohësit, ulje e nivelit të ujit në ftohës). - Difektet dhe parregullsitë nё transmision dhe sistem të drejtimit - Frenim i pamjaftueshёm, lëvizje boshe e timonit dhe pneumatikёt e harxhuar - Difekte dhe parregullsi elektrike (starteri). - Pasojatё e parregullsive, nëse nuk riparohen me kohё - Ndёrrmarrja e veprimeve kur çfaqen parregullsit - Regjistrimi i parregullsive të identifikuara dhe të evituara. Nxënësi kryen veprime të sigurta gjatë punës në traktor dhe mbron mjedisin për rreth vendit të punës Permbajtja : - Ndrrimi i vajit të motorit dhe kujdesi për mjedis. 61

62 - Mirёmbajtja dhe konzervimi i traktorit jashtë sezonit të punës - Mirёmbajtja dhe kujdesi ndaj traktorit gjatë stinës së dimrit - Deponimi i traktorit dhe kushtet nё depo. - Kontrlolla, ndrrimi i baterisё dhe kujdesi për mjedis - Eliminimi i ambalazhit, pjesët e ndrruara-vjetra dhe kujdesi për mjedis Proçedurat e vlëresimit Realizim i pranueshёm i modulit do tё konsiderohet arritja e kёnaqshme e tё gjitha kritereve tё realizimit tё specifikuara pёr çdo rezultat tё tё mёsuarit. Mё poshtё jepen shkurtimet qё do tё pёrdoren: RM Rezultatet e të mësuarit IV Instrumentet e vlerësimit KR Kriteret e realizimit RM 1 IV Vëzhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet të : - Përzgjedhё veglat e duhura të punës - Vendosё drejtё traktorin në kanal lift - Demontojё dhe zëvendësojё injektorin - Shtrëngojё me kujdes kokën e motorit - Kontrolljё, ndrrojё dhe montojё termostatin - Zёvendёsojё pneumatikёt - Kontrollojё sistemin e frenimit dhe hidraulikun - Riparojё pnumatikёt e shpuarё - Zbatojё rregullat e sigurisё teknike dhe ruajё mjedisin gjatë mirëmbajtjes së traktorit RM 2 IV Vëzhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli KR Nxёnёsi duhet tё: - Evitojё difektet në punën e motorit: (mosfunksionimin e ftohësit, uljes sё nivelit të ujit në ftohës). - Evitojё difektet dhe parregullsitë nё transmision dhe sistem të drejtimit - Eliminojё frenimin e pamjaftueshёm, lëvizjet boshe tё timonit dhe pneumatikёt e harxhuar. - Eliminojё, difektet dhe parregullsit elektrike, ndrrojё (starterin). - Shpjegojё pasojatё e parregullsive, nëse ato nuk riparohen dhe eliminohen me kohё - Ndёrrmarrё veprime adekuate për evitim dhe eliminim të parregullsive tё çfaqura. - Regjistrojё parregullsit e identifikuara dhe të evituara. 62

63 RM 3 IV Vezhgim i demonstrimit tё nxёnёsit me listё kontrolli Metodat e të mesuarit të rekomanduara Baza materiale e domosdoshme KR Nxënësi duhet tё punon i sigurtë dhe mbronë mjedisin për rreth vendit të punës - Ndrrimjё vajin e motorit dhe kujdeset për mjedis. - Mirёmbajё dhe konzervojё traktorin jashtë sezonit të punës - Mirёmbajё dhe kujdest ndaj traktorit gjatë stinës së dimrit - Deponojё traktorin dhe kontrollojё kushtet nё depo. - Kontrlollojё, ndrrojё baterinё dhe kujdet për mjedis - Eliminojё ambalazhin, pjesët e ndrruara-vjetra dhe kujdeset për mjedis - Ky modul duhet të trajtohet në situata teorike dhe praktike me nxënësin.(në klasë, laborator, hangar, servise të mekanizimit bujqësor). - Mësuesi duhet të përdorë sa më shumë të jetë e mundur demonstrimet konkrete pёr sistemet e ruajtjes dhe konservimit të traktorit. - Nxënësit duhet të angazhohen në punë konkrete për në çdo hallkё të procesit të punës, kontrollё, ndrrim i pjesёve, konservim, deponim, eliminim të defekteve, riparim. - Gjatë vlerësimit të nxënësve, të zbatohet demonstrimi praktik i aftësive të fituara. - Vlersimi preferohet të bëhet pas përfundimit të çdo rezultati dhe të jetë transparent ndaj nxënësve. - Gjatë vlersimit të nxënsëve duhet të synohet vlërsimi i njohurive dhe shprehive të punës. - Gjatë gjithë kohës që nxënësit kryejne veprime praktike, ata vëzhgohen dhe udhëzohen nga mesuesi. - Mësuesi i praktikës duhet ta mbikqyrë rrespektimin e rregullave të mbrojtjes në punë, të ruajtjes së mjedisit dhe të mirëmbajtjes së veglave dhe pajisjeve të punës. Për realizimin si duhet të modulit është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme: - Punëtoria e pajisur me instrumente matëse të përdorshme në mekanizim bujqёsorё, servis bujqësor. traktor - Dokumentacion për standardet e mjedisit. - Mjedise pune për kryerjen e veprimeve nga modulit 63

64 Klasa 11 Programet e lëndëve profesionale Programi i lëndës Botanikë Lëmi: Bujqёsi Profili: Lavërtari-Perimtari, Hortikulturë Niveli: I Klasa: 11 I. Qëllimi i lëndës Në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 11, nxënësit duhet të: - përshkruajnë njohuritë bazë për zhvillimin historik të botanikës, - përshkruajnë qelizat dhe indet bimore, - dallojnë ndërtimin e organeve vegjetative e gjenerative, - përshkruajnë shumimin e bimëve, - përshkruajnë dhe vlerësojnë proceset e rritjes dhe zhvillimit të bimëve, si dhe klasifikimin e tyre. II. Fondi i orëve te lendes 35 jave x 2 ore/jave = 70 orë III. Programi i hollësishëm i lëndës Kapitulli 1: Citologjia - ndërtimi qelizor dhe përmbajtja kimike e qelizës 15 orë Nё përfundim tё kapitullit, nxënësit duhet të: - Përshkruajnë botanikën si shkencë veçanërisht të lidhur me hortikulturën; - Shpjegojnë rolin e bimëve në natyrë; - Shpjegojnë mënyrat e studimit të botës bimore; - Përshkruajnë ndarjet e botanikës në degë të veçanta; - Shpjegojnë historinë e studimit të qelizës bimore; - Përshkruajnë formën dhe ndërtimin e qelizës bimore; - Shpjegojnë rolin e organeleve qelizore; - Përshkruajnë mënyrat e ndarjes së qelizës, si dhe zhvillimin individual të qelizave bimore; - Shpjegojnë përbërjen dhe rëndësinë e lëngut qelizor; - Përshkruajnë ndërtimin, përbërjen kimike dhe rëndësinë e paretit qelizor. b) Temat e kapitullit - Hyrje në botanikë. - Zhvillimi historik i botanikës. Ndarja e botanikës. - Qeliza bimore. Historia e studimit të qelizës. 64

65 - Ndërtimi i qelizës bimore. - Citoplazma, ndërtimi, vetitë kimike dhe fizike. - Plastidet, ndërtimi dhe roli i tyre. - Organelet tjera qelizore në citoplazmë, ndërtimi dhe roli i tyre. - Bërthama qelizore, ndërtimi, përbërja kimike dhe roli i bërthamës; - Ndarja e qelizës, amitoza, mejoza, mitoza, rëndësia e mejozës për përmirësimin e specieve të bimëve. Zhvillimi individual i qelizave bimore; - Lëngu qelizor, përbërja kimike dhe rëndësia e biologjike e tij; - Pareti qelizor, përbërja kimike dhe rëndësia e tij. Rekomandohet që arsimtari tё: - zhvillojë biseda dhe diskutime me nxёnёsit; lidhur me njohuritë e tyre për botanikën si shkencë, rolin e bimëve në natyrë dhe rëndësinë e tyre për njeriun, format kryesore të qelizave dhe ndërtimin e tyre, - përdorë mjete të tjera vizuale si: diapozitivë, folie, fotografive etj.; - shpjegojё rolin e organeleve qelizore dhe proceset fiziologjike që ndodhin në qelizë duke ilustruar me vizatime të tyre ose vetëm me emërtimet të vendosura në mёnyrё të çrregullt dhe nxёnёsit t i grupojnë; - Udhёheqё punёn në laborator, duke i dhёnё mundësi çdo nxёnёsi të përgatis preparate dhe të bёjё vrojtime me mikroskop; - Vlerёsojё nxёnёsit me anë të pyetjeve me gojë dhe testit me shkrim. - Diapozitivё, folie, fotografi, modele për qelizën bimore; - Laborator, mikroskop, CD; - Video projektor, preparate për qelizën. Kapitulli 2: Histologjia-Indet bimore 9 orë Nё përfundim tё këtij kapitullit, nxënësit duhet të: - Përshkruajnë karakteristikat e përgjithshme të indeve; - Dallojnë indet bimore; - Shpjegojnë funksionin dhe rolin e indeve në bimë; b) Temat e kapitullit - Karakteristikat e përgjithshme të indeve dhe klasifikimi i tyre. - Meristemet-Indet krijuese - Indet mbrojtëse (mbuluese) - Indet parenkimore (themelore) - Indet mekanike (mbështetëse) - Indet përçuese - Indet pronditëse -sekretore Rekomandohet që arsimtari tё: - Zhvillojë bisedë me nxënësit lidhur me njohuritë e tyre për indet bimore; - Kryejë demonstrime ilistrative duke përdorur fotografi, modele, sllajde apo folie; 65

66 - Organizojë nxënësit të punojnë në grupe për të diferencuar llojet e indeve, në bazë të strukturës dhe funksionit të tyre ( mund të përdoren vizatime ose modele të tyre); - Udhëheqë punën në laborator, duke i dhënë mundësi çdo nxënësi të bëjë dallimin e indeve përmes vizatimeve, modeleve, si dhe përmes vrojtimeve të preparateve në mikroskop; - Vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve me gojë dhe testit me shkrim. - Diapozitivё, folie, fotografi, modele për indet bimore; - Laborator, mikroskop, CD; - Video projektor, preparate për indet. Kapitulli 3: Organet vegjetative dhe funksioni i tyre 16 orë Nё përfundim të këtij kapitullit, nxënësit duhet të: - Përshkruajnë karakteristikat e përgjithshme të organeve vegjetative; - Krahasojnë organet vegjetative, në aspektin morfologjik, anatomik dhe funksional; - Shpjegojnë veçoritë e ndërtimit anatomik të organeve vegjetative. b) Temat e kapitullit - Organet vegjetative, Rrënja, Morfologjia e rrënjës. - Ndërtimi anatomik i rrënjës - Metamorfozat e rrënjës, funksionet specifike - Kërcelli. Morfologjia e kërcellit - Dallimet midis formave të ndryshme biologjike të kërcejve, tipat dhe degëzimet e tyre - Ndërtimi anatomik dhe funksioni i kërcellit - Ndërtimi i parë anatomik i kërcellit në bimët dythelbore dhe gjimnosperme - Ndërtimi i dytë anatomik i kërcellit në bimët dythelbore dhe gjimnosperme - Ndërtimi anatomik i kërcellit në bimët monokotiledone - Metamorfozat e kërcellit, funksionet specifike - Gjethja, Morfologjia e gjethes - Llojet e gjetheve, Vendosje e gjetheve në kërcell - Ndërtimi anatomik i gjethes Rekomandohet që arsimtari tё: - Zhvillojë bisedë me nxënësit lidhur me njohuritë e tyre për indet bimore; - Ilustrojë njohuritë duke përdorur fotografi, modele, sllajde apo folie; - Organizojë nxënësit në terren dhe laborator për vrojtim dhe analizë të organeve vegjetative në aspektin morfologjik dhe anatomik - Vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve me gojë dhe testit me shkrim. - Diapozitivё, folie, fotografi, modele për organet vegjetative; - Laborator, mikroskop, CD; - Videoprojektor, preparate për ndërtimin anatomik të organeve vegjetative. 66

67 Kapitulli 4. Organet riprodhuese dhe funksioni i tyre 15 orë Nё pёrfundim tё kapitullit, nxënësit duhet të: - Përshkruajnë shumimin seksual, joseksual dhe vegjetati natyror e artificial; - Përshkruajnë karakteristikat e përgjithshme të organeve riprodhuese; - Krahasojnë organet riprodhuese; - Shpjegojnë veçoritë e ndërtimit morfologjik dhe anatomik të organeve riprodhuese. - Përshkruajnë pjalmimin dhe mënyrat e pjalmimit; - Përshkruajnë mënyrën e formimit të embrionit dhe farës, kushtet për mbirjen e farës, - ruajtjen e farës; - Përshkruajnë mënyrën e formimit të frytit, tipat e fryteve. b) Temat e kapitullit - Koncepte mbi shumimin e bimëve- mënyrat e shumimit. - Shumimi joseksual me ndarje të thjeshtë - Shumimi vegjetativ-natyror - Shumimi vegjetativ artificial - Shumimi seksual te bimët me lule - Lulja. Lulesat - Pjalmimi. Fekondimi. Fryti dhe fara - Pjalmimi natyror dhe artificial. Pllenimi i dyfishtë tek farëveshurat. Pllenimi i njëfishtë tek farëzhveshurat - Procesi i formimit të embrionit dhe farës, farat një dhe dythelbore - Procesi i formimit të frytit tipat e frytit - Përbërja e farës. Kushtet për mbirjen e farave, uji, temperatura, oksigjeni - Ruajta e farës Rekomandohet që arsimtari të: - Zhvillojë bisedë të lirë me nxënësit lidhur me njohuritë e tyre për organet riprodhuese - Kryejë ilustrime duke përdorur fotografi, modele, sllajde, lule dhe lulesa të gjalla; - Organizojë nxënësit në terren dhe laborator për vrojtim dhe analizë të organeve riprodhuese në aspektin morfologjik dhe anatomik - Vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve me gojë dhe testit me shkrim. - Diapozitivё,fotografi, modele, material të freskët për organet riprodhuese. - Laborator, mikroskop, CD; - Videoprojektor, preparate për ndërtimin anatomik të organeve riprodhuese. Kapitulli 5: Sistematika e bimëve 15 orë Në përfundim të këtij kapitullit, nxënësi duhet të: - Përshkruajnë kategoritë sistematike; - Përshkruajnë formën, ndërtimin, shumimin, përhapjen dhe rolin e bimëve të ulëta në natyrë dhe për njeriun; - Përshkruajnë karakteristikat e përgjithshme, përhapjen dhe rolin e bimëve të larta në - natyrë dhe për njeriun; 67

68 - Përshkruajnë ndërtimin e organeve vegjetative dhe riprodhuese te dythelboret dhe te njëthelboret b) Temat e kapitullit - Biosistematika- kategoritë sistematike - Bimët e ulëta: Bakteret- ndërtimi i baktereve, shumimi, formimi i sporeve, të ushqyerit e baktereve. - Roli i baktereve në natyrë dhe bujqësi. - Algat- ndërtimi, mënyra e të ushqyerit dhe përhapja e algave në natyrë. - Kërpudhat- ndërtimi, mënyra e të ushqyerit, kushtet në të cilat zhvillohen kërpudhat - dhe përhapja e kërpudhave në natyrë. - Likenet- ndërtimi, mënyra e të ushqyerit dhe përhapja e likeneve në natyrë. - Bimët e larta: Myshqet - ndërtimi, mënyra e të ushqyerit dhe përhapja e myshqeve në natyrë. - Fiernat - ndërtimi, mënyra e të ushqyerit dhe përhapja e fiernave në natyrë. - Bimët me farë. Bimët farëzhveshura- karakteristikat e përgjithshme dhe përhapja e tyre në natyrë. - Bimët farëveshura - karakteristikat e përgjithshme dhe përhapja e tyre. - Bimët njëthelbore. - Bimët dythelbore Rekomandohet që arsimtari tё: - Zhvillojё bisedё me nxёnёsit lidhur me njohuritё e tyre pёr sistematikën si shkencë, rëndësinë e saj si degë e botanikës, - Ilustrojë të folurën duke përdorur diapozitivë, fotografi, herbare, daljeve në terren etj.; - Udhёheqё punën në terren për përgatitjen e herbarit, punёn në laborator, duke i dhёnё mundësi çdo nxёnёsi të bёjё vrojtime të organeve të luleve nën binokularmikroskop, për të sistemuar bimët; - Vlerёsojё nxёnёsit me anë të pyetjeve me gojë dhe testit me shkrim. - Diapozitivё,fotografi, material të freskët të bimëve, herbarë ; - Laborator, mikroskop, CD; - Videoprojektor, preparate për vrojtimin e bimëve të ulëta. 68

69 Programi i lëndës Mekanizimi i prodhimtarisë lavertare-perimore Lëmia: Bujqёsi Profili: Lavertari dhe perimtari Niveli: I Klasa: 11 I. Qëllimi i lëndës Nё pёrfundim të lёndёs së zhvilluar në klasёn e 11-tё nxёnёsi duhet të: shpjegojë ndërtimin dhe funksionimin e makinave për punimin themelor dhe plotësues të tokës; shpjegojë ndërtimin dhe funksionimin e shpërndarësve dhe ngarkuesve të plehut; shpjegojë ndërtimin, funksionimin dhe përdorimin e makinave mbjellëse; përshkruajë dhe dallojë makinat për përgatitjen e ushqimit të kafshëve; shpjegojë ndërtimin, funksionimin dhe përdorimin e makinave për mbrojtjen e bimëve; shpjegojë ndërtimin, funksionimin dhe përdorimin e makinave për ujitje; shpjegojë ndërtimin, funksionimin dhe përdorimin e makinave korrëse-shirëse (autokombajnat); shpjegojë ndërtimin, funksionimin dhe përdorimin e makinave për përgatitjen e silazhit; shpjegojë ndërtimin, funksionimin dhe përdorimin e makinave vjelëse dhe grumbulluese të produkteve bujqësore ; tregojë si mirëmbahet teknika bujqësore. II. Fondi i orëve të lëndës: 35 javë x 2orë/javë = 70 orë III. Programi i hollёsishem i lëndёs Kapitulli 1: Makinat për punimin themelor të tokës 6 orë Në përfundim të këtijë kapitulli nxënësi duhet të : -përshkruaj ndërtimin dhe funksionimin e mekanizimit për punim themelor të tokës b) Temat e kapitullit Njohuri të përgjithshme mbi makinat për punimin e tokës Plugjet dhe klasifikimi i tyre Pjesët e plugut Rekomandohet që mësuesi të: ilustrojë ligjëratat me shembuj konkret demonstrojë përzgjedhjen e makinave për punimin themelor -konkretizoj mësimin përshkruajë detajisht këto makina 69

70 -TV, kompjuteri, grafoskopi, LCD-videobimi -plugjet, ofiçina e veglave dhe pajisjeve bujqësore Kapitulli 2: Makinat për punimin plotësues të tokës 9 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të : -përshkruaj ndërtimin dhe funksionimin e mekanizimit për punim plotesues të tokës -shpjegoj rëndësinë e mekanizimit për kultivimin e bimëve në mes të rreshtave b)temat e kapitullit - Lesat dhe llojet e tyre. - Disqet. - Frezat. - Rulat - Kultivatorët dhe llojët e tyre. - Niveluesit. - Makinat për kultivimin e bimëve në mes të rreshtave dhe shpërndarjen e plehërave. Rekomandohet që mësuesi të: -ilustrojë ligjëratat me shembuj konkret -demonstrojë përzgjedhjen e makinave për punimin plotësues të tokës-konkretizoj mësimin -përshkruajë detajisht këto makina -TV, kompjuteri, grafoskopi, LCD-videobimi -plugjet, lesat, pjatoret, kultivatoret, frezat, ofiçina e veglave dhe pajisjeve bujqësore Kapitulli 3: Makinat ngarkuese dhe shpërndarësit e plehërave 8 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të : -përshkruaj ndërtimin dhe funksionimin e makinave ngarkuese dhe shperndarëse të plehut -shpjegojë rëndësinë e makinave dhe shperndarësve në prodhimtari bimore b)temat e kapitullit Makinat ngarkuese të plehut të shtallës, llojet e tyre. Makinat për shpërndarjen e plehërave kimike, llojet e tyre. Makinat për shpërndarjen e plehërave organike të ngurta. Shpërndarësit e lëngut të shtallës. Rekomandohet që mësuesi të: ilustroj ligjëratat me shembuj konkret 70

71 demonstroj përzgjedhjen e makinave për ngrakim dhe shpërnarje të plehut-konkretizoj mësimin përshkruaj detajisht këto makina -TV, kompjuteri, grafoskopi, LCD-videobimi -makinat ngarkuese, shpernarese,ofiçina e veglave dhe pajisjeve bujqësore Kapitulli 4: Makinat mbjellëse 6 orё Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të : -përshkruaj ndërtimin dhe funksionimin e makinave mbjellëse. -shpjegojë rëndësinë e makinave mbjellëse dhe funksionimin e tyre në prodhimtari bimore. b)temat e kapitullit - Makinat mbjellëse, ndërtimi dhe funksionimi i tyre. - Makinat mbjellëse me aparat mekanik. - Makinat mbjellëse me aparat mbjellës pneumatik. - Makinat mbjellëse për fidane. - Makinat mbjellëse për frutrrënjorët. Rekomandohet që mësuesi të: ilustrojëligjëratat me shembuj konkret demonstrojë përzgjedhjen e makinave mbjellëse dhe funksionimin e tyre-të konkretizoj mësimin përshkruajë detajisht këto makina. TV, kompjuteri, grafoskopi, LCD-videobimi makinat mbjellese, ofiçina e veglave dhe pajisjeve bujqësore Kapitulli 5: Makinat kositëse dhe mbledhëse 6 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: përshkruajë ndërtimin dhe funksionimin e makinave kositëse dhe mbledhëse. ilustrojë rëndësinë e makinave kositëse dhe mbledhëse të barit b)temat e kapitullit - Kosat, llojet e tyre. - Kosat me motor të vetë - kosat vetlëvizëse. - Makinat për rrotullimin dhe mbledhjen e barit- sanës, llojet e tyre. - Presat, llojet e tyre. 71

72 Rekomandohet që mësuesi të: ilustrojë ligjëratat me shembuj konkret demonstrojë përzgjedhjen e makinave kositëse dhe mbledhëse të barit-të konkretizoj mësimin përshkruajë detajisht këto makina TV, kompjuteri, grafoskopi, LCD-videobimi, tabela makinat kositëse, makinat për rrotullimin dhe mbledhjen e barit. Kapitulli 6: Makinat për mbrojtjen e bimëve 6 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të : përshkruajë ndërtimin dhe funksionimin e makinave për mbrotje të bimëve. shpjegojë rëndësin e makinave dhe aplikimin e tyre në prodhimtarinë bimore b)temat e kapitullit Makinat spërkatëse (atomizerët) llojet dhe përdorimi i tyre. Makinat pluhrosëse, llojet dhe perdorimi i tyre. Përdorimi i aeroplanit si mjet për mbrojtjen e bimëve. Rekomandohet që mësuesi të: ilustrojë ligjëratat me shembuj konkret demonstrojë përzgjedhjen e makinave për mbrotje të bimëve të konkretizoj operacionin e spërkatjes. përshkruajë detajisht këto makina -TV, kompjuteri, grafoskopi, LCD-videobimi -makinat sperkatese, atomizer, pesticide,ofiçina e veglave dhe pajisjeve bujqësore Kapitulli 7: Makinat (pajimet) për ujitje 4 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të : përshkruajë ndërtimin, funksionimin dhe perdorimin e makinave për ujitje. shpjegoj rendësin e makinave dhe pajisjeve për ujitje në kulturat lavertare dhe perimore. b)temat e kapitullit Veglat dhe pajimet për ujitje. Agregatët dhe pompat për ujitje. Gypat për përcjelljen e ujit, llojet e tyre. Shihedhësit-sprucatorët, llojet e tyre. Rekomandohet që mësuesi të: punojë në grupe me nxënës 72

73 demonstrojë përzgjedhjen e veglave dhe pajisjeve për ujitje. demonstrojë dhe rendit gypat për ujitje. -TV, kompjuteri, grafoskopi, LCD-videobimi, laboratori. -makinat për ujitje, gypat, pompat për ujitje, sprucatorët,ofiçina e veglave dhe pajisjeve bujqësore Kapitulli 8: Makinat për korrjen-shirjen e drithrave 6 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të : - -përshkruaj ndërtimin dhe funksionimin e makinave për korrje-shirje të drithrave. - -të shpjegoj rëndësin e autokombajnave për shirje të drithrave. b)temat e kapitullit - Autokombajnat për korrje shirjen e drithërave. - Llojet e autokombajnave. - Përshkrimi teknik i autokombajnave. - Përdorimi dhe mirëmbajta e autokombajnit. Rekomandohet që mësuesi të: - -ilustroj ligjëratat me shembuj konkret - -demonstroj përzgjedhjen e makinave korrëse-shirëse - -përshkruaj detajisht këto makina - -TV, kompjuteri, grafoskopi, LCD-videobimi - -autokombajna, ofiçina e veglave dhe pajisjeve bujqësore Kapitulli 9: Makinat për përgatitjen e ushqimit të kafshëve 5 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të : - -përshkruaj ndërtimin dhe funksionimin e makinave për përgatitjen e ushqimit të kafshëve - -shpjegoj rëndësin e makinave për ushqim në blegtori b)temat e kapitullit - Makinat për sillazh, llojet, përdorimi dhe rëndësia e tyre. - Përshkrimi teknik i makinave të sillazhit. - Mjetet transportuese të ushqimit të kafshëve dhe llojet e tyre. - Rimorkiot për sillazh dhe koncentrat. Rekomandohet që mësuesi të: - -ilustroj ligjëratat me shembuj konkret - -demonstroj përzgjedhjen e makinave për sillazh, rimorkiot-të konkretizoj mësimin - -përshkruaj detajisht këto makina 73

74 - -TV, kompjuteri, grafoskopi, LCD-videobimi - -makinat per sillazh, rimorkio transportuese, ofiçina e veglave dhe pajisjeve bujqësore Kapitulli 10: Makinat për vjeljen dhe grumbullimin e produkteve bujqësore 8 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të : - -përshkruaj ndërtimin dhe funksionimin e makinave për vjelje, grumbullim të produkteve bujqësore. - -shpjegoj rëndësin e makinave për vjelje dhe grumbullim. b)temat e kapitullit -Makinat për nxjerrjen e patates, llojet e tyre. - Makinat për prerjen e gjetheve dhe nxjerrjen e panxhar sheqerit. - Makinat për klasifikimin- sortimin e prodhimeve bujqësore, farave dhe frutrrënjorëve. Rekomandohet që mësuesi të: - -ilustroj ligjëratat me shembuj konkret - -demonstroj përzgjedhjen e makinave për vjelje dhe grumbullim-të konkretizoj mësimin - -përshkruaj detajisht këto makina - -TV, kompjuteri, grafoskopi, LCD-videobimi - -makinat për vjeljen dhe grumbullimin e patates, panxharit, ofiçina e veglave dhe pajisjeve bujqësore Kapitulli 11: Mirëmbajtja e teknikës bujqësore 6 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të : - përshkruaj mirëmbajtjen e makinave bujqesore b)temat e kapitullit - Qellimi dhe rëndësia e mirëmbajtjes së teknikës bujqësore. - Mjetet dhe materiali i nevojshëm për mirëmbajtjen e teknikës bujqësore si dhe përdorimi i tyre. Rekomandohet që mësuesi të: - -ilustroj ligjëratat me shembuj konkret - -demonstroj për mirëmbajtje të makinave bujqësore-të konkretizoj mësimin - TV, kompjuteri, grafoskopi, LCD-videobimi - ofiçina e veglave dhe pajisjeve bujqësore. 74

75 Programi i lëndës Mbrojtja e bimëve Lëmi: Bujqësi Profili: Lavërtari-Perimtari, Hortikulturë Niveli: I Klasa: 11 II. I. Qëllimi i lëndës Në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 11, nxënësit duhet të: - Përshkruajnë njohuritë themelore për shkaktarët e sëmundjeve, dëmtuesve; - Përcaktojnë masat e luftës shkaktarëve të sëmundjeve dhe të dëmtuesve; - dallojnë bimën e shendoshë prej bimës se sëmurë; - Dallojnë dhe përshkruajnë dëmtuesit kryesor te bimëve dekorative; - Përshkruajnë metodat e evidentimit te sëmundjeve; - Përshkruajnë teknologji më të reja për mbrojtjen e bimëve hortikulturale; II. Fondi i orëve te lendes 35 javë x 2 orë/javë = 70 orë III. Programi i hollësishëm i lëndës Kapitulli 1: Rëndësia e mbrojtjes së bimëve dekorative 2 orë Nё përfundim tё kapitullit, nxënësit duhet të: - shpjegojnë për rendësinë e njohurive themelore për mbrojtjen e luleve dhe luleve dekorative; - dallojnë shkaktaret e sëmundjeve dhe dëmtuesit e bimëve; - përshkruajnë mbrojtjen e bimëve hortikulturale; b) Temat e kapitullit - Konceptet e përgjithshme mbi sëmundjet dhe dëmtuesit e bimëve dekorative. - Qëndrueshmëria e bimëve. Rekomandohet që mësuesi tё: - rrisë vëmendjen e nxёnёsve duke hapur diskutime pёr rendësin e mbrojtjes se bimëve dekorative; - formulojë pyetje me gojë për tё kontrolluar nivelin e të kuptuarit nga ana e nxёnёsve; - demonstrojë materiale pamore pёr ilustrim dhe përforcim të fakteve, koncepteve etj; - Fotografi, sllajda, katalogë dhe prospekte te ndryshme Kapitulli 2: Kuptimet e përgjithshme mbi sëmundjet e bimëve 10 orë Nё përfundim tё kapitullit, nxënësit duhet të: 75

76 - dallojnë sëmundje të llojeve të ndryshme; - përshkruajnë shkaktaret e sëmundjeve te bimëve hortikulturale; - përshkruajnë shkaktaret e sëmundjeve te mukozave, baktereve dhe virozave; b) Temat e kapitullit - Llojet e sëmundjeve. - Shkaktarët e sëmundjeve: mukozat, bakteret, viruset. - Patogjeneza, ndikimi i faktorëve të ambientit në zhvillimin e sëmundjeve. - Kushtet për zgjerimin e sëmundjeve të bimëve. - Rezistenca e bimëve ndaj shkaktarëve të sëmundjes. Rekomandohet që mësuesi tё: - shpjegoje përmbajtjen duke theksuar ne vazhdimësi qëndrueshmërinë e bimëve dekorative ndaj sëmundjeve - formuloj pyetje me goje apo teste me shkrim për sëmundjet e bimëve - katalogë dhe prospekte - fotografi, - mostra te bimëve te sëmura Kapitulli 3: Masat e luftimit kundër sëmundjeve e dëmtuesve 10 orë Nё përfundim tё kapitullit, nxënësit duhet të: - shpjegojnë konceptet themelore mbi masat e luftimit për zhdukjen e sëmundjeve dhe dëmtuesit e bimëve dekorative; - përshkruajnë masat agroteknike, mekanike dhe kimike për mbrojtje; - klasifikojnë mjetet kimike për mbrojtjen e bimëve hortikulturale; b) Temat e kapitullit - Masat agroteknike dhe karantina. - Masat mekanike, biologjike dhe kimike të luftimit. - Klasifikimi i mjeteve kimike, fitotoksicitetit. - Masat mbrojtëse gjatë aplikimit të mjeteve kimike. Rekomandohet që mësuesi tё: - shpjegoje përmbajtjen duke theksuar ne vazhdimësi lidhjet e mbrojtjes me kulturat hortikulturale - rrise vemendjen e nxenseve për sëmundjet karantine - demonstroj materiale pamore per masta mbrojtese gjate aplikimit te pesticideve - organizojë të pyeturin me goje ose detyra me shkrim; - materiale didaktike, skica, foto, sllajda dhe prospekte. 76

77 Kapitulli 4: Kuptimet e përgjithshme të dëmtuesve 8 ore Nё përfundim tё kapitullit, nxënësit duhet të: - tregojnë karakteristikat kryesore te insekteve; - klasifikojnë insektet; - përshkruajnë ciklin e zhvillimit dhe të shumimit të insekteve; - përshkruajnë ndikimin e faktorëve ne zhvillimin dhe përhapjen e insekteve; b) Temat e kapitullit - Ndikimi i jashtëm i insekteve. - Klasifikimi i insekteve, zhvillimi dhe shumimi. - Faktorët të cilët ndikojnë në zhvillimin e insekteve. Rekomandohet që mësuesi tё: - rrisë vëmendjen e nxёnёsve duke hapur diskutime pёr proceset jetësore që zhvillohen te insektet; - pershkruaj ciklin si ka ndikuar kohëzgjatja e veprimit te faktorëve te jashtëm ne perhapjen e insekteve - formulojë pyetje me gojë për tё kontrolluar nivelin e të kuptuarit nga ana e nxёnёsve; - demonstrojë materiale pamore pёr ilustrim dhe përforcim të fakteve, koncepteve etj; - katalogë dhe prospekte - tabela me te dhëna te klasifikimit te insekteve Kapitulli 5: Pesticidet 16 ore Nё përfundim tё kapitullit, nxënësit duhet të: - shpjegojnë rendësinë e pesticideve për bimët dekoruese; - klasifikojnë pesticidet; - përshkruajnë faktorët qe ndikojnë ne suksesin e trajtimit me pesticid ne bimët hortikulturale; - dallojne fungicidet, insekticidet dhe herbicidet; b) Temat e kapitullit - Fungicidet dhe insekticidet, ndarja, llojet, veprimi dhe aplikim i tyre praktik - Përgatitja e suspensioneve, emulsioneve dhe tretjeve për trajtim, mënyrat dhe pajimet - tjera të nevojshme - Herbicidet: aplikimi i tyre praktik dhe njohja e barojave një e shumëvjeçare - Rodenticidet dhe limacidet aplikimi praktik i tyre Rekomandohet që mësuesi tё: - demonstroje përmbajtjen e pesticideve duke theksuar ne vazhdimësi ndikimin e tyre ne bime - përdorë pamje pamore (diapozitiva,sllajde, skema etj ) për ilustrim 77

78 - formulojë pyetje me goje ose teste me shkrim - tabela per perzirje te pesticideve - prospekte, fotografi, - mostra te pesticideve Kapitulli 6: Dezinfektimi 4 ore Nё përfundim tё kapitullit, nxënësit duhet të: - shpjegojnë rendësinë e dezinfektimit para kultivimit te bimëve dekorative - shpjegojnë faktorët qe ndikojnë ne suksesin e dezinfektimit - përshkruajnë metodat dezinfektuese b) Temat e kapitullit - Dezinfektimi i tokës, - Dezinfektimi i fidanishteve, inventarit etj. - Dezinfektimi kimik i tokës Rekomandohet që mësuesi tё: - shpjegojë duke përdorur mjete pamore ilustrative për dezinfektimin; - zhvillojë biseda me nxënës për dezinfektimet kimike; - jep detyra qe te bëjnë plane për dezinfektimin; - Prospekte,fotografi dhe katalogje - mostra te preparateve për dezinfektim Kapitulli 7: Sëmundjet dhe dëmtuesit 20 orë Nё përfundim tё kapitullit, nxënësit duhet të: - shpjegojnë për sëmundjet dhe dëmtuesit e bimëve dekorative hortikulturore - shpjegojnë për brejtësit e kulturave hortikulturale - formulojnë plane për luftimin sëmundjeve dhe dëmtuesit e bimëve b) Temat e kapitullit - Sëmundjet dhe dëmtuesit e luleve, drurëve dekorativë, sipërfaqeve të barit deponimi dhe luftimi i tyre. - Brejtësit, vetitë e përgjithshme të tyre dhe klasifikimi. - Mbrojtja e kulturave lulore dhe drunore në fushë dhe serra. - Përpunimi i planit mbrojtës sipas kulturave. Rekomandohet që mësuesi tё: - shpjegoje pasojat e shkaktuara ne bime dekorative nga sëmundjet dhe dëmtuesit me dhembuj konkret; 78

79 - formuloj pyetje qe nxënësit te japin mendimin e tyre për efektet e dëmshme ne paraqitjen sëmundjeve dhe dëmtuesit - demonstroj materiale pamore per ilustrime te demeve te shkaktuara nga demtuesite e kulturave dekorative. - Organizojë teste me shkrim për vlerësimin e nxënësve; - prospekte, fotografi, katalogje - mostra te përparuara te bimëve me simptome te dertimeve nga sëmundjet dhe dëmtuesit e bimëve 79

80 Programi i lëndës Bimët foragjere me livadhe dhe kullosa Lëmi: Bujqёsi Profili:Teknik i lavertarisë dhe perimtarisë Niveli: I Klasa: 11 I. Qëllimi i lëndës Nё pёrfundim të lёndёs së zhvilluar në klasёn e 11-tё nxёnёsi duhet të: - shpjegojë prodhimtarinë e bimëve foragjere si ushqim për kafshët shtëpiake në livadhe dhe kullosa, - rendisë dhe përshkruajë vetitë morfologjike, fiziologjike e prodhuese të kullotave dhe livadheve; - theksojë kërkesat agroekologjike, - përshkruajë varietetet e kulturave foragjere dhe të kullosave; - përshkruajë mënyrën e vjeljes dhe shfrytëzimin e tyre. II. Fondi i orëve të lëndës: 35 javë x 2orë/javë = 70 orë III. Programi i hollёsishëm i lëndёs Kapitulli 1:Bimët foragjere dhe rëndësia e tyre 7 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të ; - shpjegojë për rëndësinë e kultivimit të bimëve foragjere - tregojë mundësitë e rritjes dhe prodhimtarisë së këtyre kulturave në rajon; b)temat e kapitullit - Rëndësia dhe problemet e prodhimtarisë së bimëve foragjere, - Mundësitë e rritjes së prodhimtarisë të këtyre bimëve Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë temën me shembuj konkretë - ilustrime gjatë shpjegimit me mjete konkrete - përdorë pyetje me përgjigje me gojë të niveleve të ndryshme; - TV, - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi, - tabela.. 80

81 Kapitulli 2:Leguminozet njëvjeçare dhe shumëvjeçare 11 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: - Dallojë leguminozet njëvjeçare dhe shumëvjeçare; - Theksojë vlerat ushqyese që kanë këto kultura për ushqimin e kafshëve; - Përshkruajë kërkesat agroekologjike dhe varietet e këtyre kulturave; - Shpjegojë teknologjinë e prodhimtarisë së tyre; b)temat e kapitullit - Jonxha, tërfoja. Përhapja e tyre. - Vlera e foragjereve. Vetitë morfologjike dhe biologjike. - Kërkesat agroekologjike. Varietetet. - Teknologjia e prodhimtarisë së tyre. Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë temën me shembuj konkretë - ilustrime gjatë shpjegimit me mjete konkrete - përdorë pyetje me përgjigje me gojë të niveleve të ndryshme; - TV, - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi - Laboratori. Kapitulli 3:Kulturat graminore njëvjeçare dhe shumëvjeçare 10 orë. Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të; - shpjegojë rëndësinë e kultivimit të bimëve foragjere graminore njëvjeçare; - përshkruajë rëndësinë e kultivimit të bimëve foragjere graminore shumëvjeçare; - tregojë mënyrat e vjeljes dhe të ruajtjes së prodhimit të tyre; b)temat e kapitullit - Bari i Sudanit. Sorgumi. Misri. - Meli. Meli Italian dhe Afrikan. - Drithërat hamullore për ushqim të bagëtisë. - Rëndësia e tyre. Vetitë morfologjike dhe biologjike. - Varietetet. Kushtet ekologjike. - Agroteknika. - Vjelja dhe dhe ruajtja e tyre Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë temën me shembuj konkretë - ilustrime gjatë shpjegimit me mjete konkrete - përdorë pyetje me përgjigje me gojë të niveleve të ndryshme; 81

82 - TV, - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi - Laboratori Kapitulli 4: Kulturat rrënjore 8 orë. Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të ; - shpjegoj për rëndësinë e kultivimit të kulturave rrënjore; - përshkruajë vetitë morfologjike dhe biologjike; - shpjegojë kushtet ekologjike - përshkruajë agroteknikën e kulturave rrënjore; - përshkruajë teknikën e vjeljes dhe ruajtjen e prodhimit; b)temat e kapitullit - Panxhari i bagëtisë. Karota. Rëndësia e tyre. - Vetitë morfologjike dhe biologjike. Varietetet. - Kushtet ekologjike. - Agroteknika. - Vjelja dhe dhe ruajtja e tyre. Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë temën me shembuj konkretë - ilustrime gjatë shpjegimit me mjete konkrete - përdorë pyetje me përgjigje me gojë të niveleve të ndryshme; - TV, - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi - Laboratori Kapitulli 5: Kulturat tjera foragjere 8 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të ; - shpjegoj për rëndësinë e kulturave tjera foragjere; - përshkruajë përdorimet ekulturave si luledielli, kolza, kingulli etj; - cilësojë vetitë morfologjike dhe agroteknike të këtyre kulturave; b)temat e kapitullit - Luledielli. Kolëza. Kungujt etj. - Përdorimi i tyre. - Kërkesat agroekologjike. - Vetitë morfologjike dhe agroteknike. 82

83 Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë temën me shembuj konkretë - ilustrime gjatë shpjegimit me mjete konkrete - përdorë pyetje me përgjigje me gojë të niveleve të ndryshme; - TV, - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi - Laboratori Kapitulli 6: Përzierjet foragjere njëvjeçare 6 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të ; - tregojë për përparësitë e kultivimit të përzierjeve të bimëve foragjere njëvjeçare; - theksojë principet e vendosjes së përzierjes; - japë shembuj të përzierjeve b)temat e kapitullit - Përparësitë e kultivimit. - Principet e vendosjes së përzierjeve. - Shembujt e përzierjeve Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë temën me shembuj konkretë - ilustrime gjatë shpjegimit me mjete konkrete - përdorë pyetje me përgjigje me gojë të niveleve të ndryshme; - TV, - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi - Laboratori, - lloje të ndryshme të farërave foragjere. Kapitulli 7: Livadhet dhe kullosat 8 orë A ) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të ; -dallojë livadhet dhe kullosat natyrale nga ato artificiale; Përshkruajë rëndësinë ekonomike të kullosave dhe livadheve; Theksojë kushtet ekologjike të kullosave dhe livadheve; Rendisë masat e përkijdesjes së kullotave dhe livadheve; 83

84 b)temat e kapitullit - Rëndësia e tyre. - Kushtet ekologjike. - Masat agroteknike dhe melioruese në livadhe e kullosa natyrale dhe artificiale Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë temën me shembuj konkretë - ilustrime gjatë shpjegimit me mjete konkrete - përdorë pyetje me përgjigje me gojë të niveleve të ndryshme; - TV, - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi Kapitulli 8: Themelimi i livadheve artificiale 6 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të ; - Shpjegoj për rëndësinë e themelimit të livadheve artificiale. - Tregojë mënyrat e themelimit të livadheve artificiale; - Shpjegojë mënyrat e shfrytëzimit të tyre; b)temat e kapitullit - Mënyrat e krijimit dhe të ruajtjes së livadheve artificiale. - Shfrytëzimi i livadheve dhe i kullosave. Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë temën me shembuj konkretë - ilustrime gjatë shpjegimit me mjete konkrete - përdorë pyetje me përgjigje me gojë të niveleve të ndryshme; - TV, - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi Kapitulli 9: Silazhimi i ushqimit të bagëtsië 6 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të; - shpjegojë rëndësinë e silazhimit; - përshkruajë kushtet e ruajtjes së materieve të silazhuara; b)temat e kapitullit - Rëndësia e silazhimit. 84

85 - Kushtet e ruajtjes dhe të përdorimit të silazhit. Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegoj temën - ilustrime gjatë shpjegimit - TV, - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi - bazeni për vendosje të silazhës. 85

86 Programi i lëndës Perimtaria Lëmi: Bujqёsi Profili: Teknik i lavertarisë dhe perimtarisë Niveli: I Klasa: 11 I. Qëllimi i lëndës Nё pёrfundim të lёndёs së zhvilluar në klasёn e 11-tё nxёnёsi duhet të: - shpjegojë prodhimtarinë e perimeve, rëndësinë e prodhimtarisë, - dallojë vlerën ekonomike, - pershkruajë ekologjinë e kulturave perimore, me mënyrat e shumimit, - dallojë klasifikimin, varietetet, dhe karakteristikat e tyre, - shpjegojë biologjinë e rritjes dhe të zhvillimit, - dallojë masat e përkujdesjes gjatë vegjetacionit, - shpjegojë mënyrat e vjeljes dhe shfrytëzimit të tyre. II. Fondi i orëve të lëndës: 35 javë x 3orë/javë = 105 orë II. Programi i hollёsishem i lëndёs Kapitulli 1: Pjesa e pergjitheshme 15 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të; - përshkruajë rëndësinë dhe vlerën ekonomike të prodhimtarisë perimore - rendisë veçoritë e prodhimtarisë perimore - shpjegojë rajonizimin e kulturave perimore në Kosovë; - Përkufizojë qarkullimin fushor në perimtari - Klasifikojë perimet; b)temat e kapitullit - Rëndësia e prodhimtarisë së perimeve. Vlera ekonomike. - Veçoritë karakteristike të prodhimtarisë së perimeve. - Prodhimtaria e perimeve në Kosovë. Rajonizimi i kësaj prodhimtarie në Kosovë. - Qarkullimi fushor në perimtari. - Klasifikimi i perimeve. Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegoj temën me shembuj konkret - ilustrime gjatë shpjegimit me mjete e objekte reale - përdorë pyetje me përgjigje gojore të niveleve të ndryshme 86

87 - TV, - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi, - tabela. Kapitulli 2: Ekologjia e kulturave perimore 15 orë. Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: - rendisë kërkesat ekologjike të kulturave perimore; - përshkruajë kërkesat e perimeve për nxehtësi; - përshkruajë kërkesat eperimeve për lagështi; - përshkruajë kërkesat e perimeve për drite; - përshkruajë kërkesat e perimeve për tokë; b)temat e kapitullit - Kërkesat e perimeve për nxehtësi - Kërkesat eperimeve për lagështi - Kërkesat e perimeve për dritë - Kërkesat e perimeve për tokë Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegoj temën me shembuj konkret - ilustrime gjatë shpjegimit me mjete e objekte reale - përdorë pyetje me përgjigje gojore të niveleve të ndryshme - TV, - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi, - tabela. - Laboratori Kapitulli 3: Shumimi i kulturave perimore 15 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të ; - dallojë mënyrat e shumimit të kulturave perimore; - përshkruajë shumimin vegjetativ të perimeve; - përshkruajë shumimin gjenerativ të perimeve; - rendisë dhe përshkruajëcilësitë e farërave të kulturave të ndryshme perimore; b)temat e kapitullit - Shumimi vegjetativ. - Shumimi gjenerativ. - Cilësitë e farave të kulturave perimore. 87

88 Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegoj temën me shembuj konkret - ilustrime gjatë shpjegimit me mjete e objekte reale - përdorë pyetje me përgjigje gojore të niveleve të ndryshme - TV, - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi, - tabela. - Laboratori Kapitulli 4: Perimet frutore 15 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të ; - dallojë perimet frutore, - përshkruajë biologjinë e rritjes dhe të zhvillimit të perimeve frutore; - theksojë kërkesat e perimeve frutore për elemente ushqyese; - shpjegojë përkatësinë botanike dhe origjinën e secilës perime frutore; - përshkruajë përberja kimike, vlerat ushqyese dhe ekonomike, - tregojë varietetet për secilën kulturë; - theksojë karakteristikat e tyre, - shpjegojë biologjinë e rritjes dhe zhvillimit të kulturave perimore frutore; - përshkruajë mënyrat e kultivimit të këtyre grup perimeve; - shpjegojë rëndësinë dhe mënyrat e punimit të tokës - thaksojë kërkesat ndaj materieve ushqyese, - rendisë dhe ërshkruajë masat e përkujdesjes gjatë vegjetacionit, vjelja dhe rendimenti b)temat e kapitullit - Speci. - Domatja. - Patëlgjani i zi. - Trangulli. - Shalqini. - Pjepri. - Kungujt. - Fasulja e njomë. - Bizelja. etj. Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegoj temën me shembuj konkret - ilustrime gjatë shpjegimit me mjete e objekte reale - përdorë pyetje me përgjigje gojore të niveleve të ndryshme - TV, 88

89 - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi, - Tabela, - organet vegjetative dhe gjenerative të bimëve, - laboratori, Kapitulli 5: Perimet gjethore dhe gjethkërcellore 15 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të ; - dallojë të gjitha perimet gjethore, - theksojë rëndësinë ekonomioke dhe vlerat ushqyese që kanë perimet gjethore; - përshkruajë biologjinë e rritjes dhe të zhvillimit të perimeve gjethore; - theksojë kërkesat perimeve gjethore për lendë ushqyese; - përshkruajë mënyrat e kultivimit të perimeve gjethore; - rendisë masat e përkujdesjes gjatë rritjes së kulturave perimore gjethore; b)temat e kapitullit - Lakra kokë. - Lakra gjethore. - Kolerabi. - Spinaqi. - Sallata. - Cikorja Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegoj temën me shembuj konkret - ilustrime gjatë shpjegimit me mjete e objekte reale - përdorë pyetje me përgjigje gojore të niveleve të ndryshme - TV, - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi, tabela. - Laboratori, - përzgjedhje e organeve të ndryshme të bimëve Kapitulli 6: Perimet me organe vegjetative nëntokësore 15 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të ; - përshkruajë rëndësinë e perimeve me organe vegjetative nëntokësore; - biologjinë e rritjes dhe të zhvillimit të perimeve me organe vegjetative nëntokësore - theksojë kërkesat e perimeve me organe nëntokësore për lëndë ushqyese; - përshkruajë mënyrat e kultivimit të këtyre perimore; 89

90 b)temat e kapitullit - Rrepa. - Rillka. - Karrota. - Magdanozi. - Pastinaku. - Selino. - Panxhari i kuq. - Qepa. - Hudhra. Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegoj temën me shembuj konkret - ilustrime gjatë shpjegimit me mjete e objekte reale - përdorë pyetje me përgjigje gojore të niveleve të ndryshme - TV, - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi, - tabela. - Laboratori, f - ariumi, Kapitulli 7: Prodhimtaria e kërpudhave 15 orë Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të; - Përshkruajë rëndësinë e kultivimit të kërpudhave; - Tregojë cilësitë e kërpudhave; - Përshkruajë vlerat ushqyese të kërpudhave - Shpjegojë mënyrat e kultivimit të kërpudhave; - Rendisë masat e përkujdesjes së kërpudhave gjatë rritjes; b)temat e kapitullit - Rëndësia ekonomike e kërpudhave - Vlera ushqyese të kërpudhave - Karakteristikat dhe llojet e kërpudhave - Mënyrat e kultivimit të kërpudhave - Masat e përkujdesjes për kërpudhat gjatë rritjes Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegoj temën me shembuj konkret - ilustrime gjatë shpjegimit me mjete e objekte reale - përdorë pyetje me përgjigje gojore të niveleve të ndryshme 90

91 - TV, - kompjuteri, - grafoskopi, - LCD-videobimi, - tabela. - Laboratori, - lloje të ndryshme të kërpudhave. 91

92 Klasa 11 Përshkruesit e moduleve praktike profesionale PËRSHKRUESI I MODULIT PRAKTIK PROFESIONAL Mekanizimi në prodhimtarinë lavërtare-perimore Lamia: Bujqësi Profili: Lavërtari-Perimtari Shkalla: I Klasa: 11 Numri i modulit 8 Qëllimi i modulit Kohëzgjatja e modulit Rezultatet e të mësuarit (RM) dhe përmbajtja Procedurat e vlerësimit Nje modul praktik qe i pajis nxënësit me aftësi praktike për:manipulimin dhe mirembajtjen e mekanizimit te prodhimtarise lavertare-perimtare, kryerjen e veprimeve per pergatitjen e tokes per mbjellje si dhe te operacioneve tjera te nevojshme per faren dhe mbjelljen e saj,konstatimin e shkalles se infektimit te bimeve,perdorimin e makinave,pastrimin si dhe mirembajtjen e mjedisit. 5K (30) RM 1 Nxënësi manovron me mekanizmat e punimit të tokës Permbajtja - Perzgjedhjen e veglave per punim themelor dhe plotesues. - Pergatitjen e veglave per lëvrim themelor dhe plotesues. - Perdorimin e plugut per punimin e tokes - Perdorimin e makinave per punim plotesues te tokes(dissku, least, frezat, cilindrat, kultivatoret) - Mbrojtjen në punë dhe ruajtja e mjedisit RM 2 Nxënësi kryen operacionet me mekanizim. Përmbajtja: - Perzgjedhja e plugut per lavrim. - Kycja dhe Ckycja e plugut per traktor. - Pozicioni i trupit gjatë lavrimit. - Manovrimet e mundeshme gjate lavrimit. - Manovrimet e mundeshme gjate punimit plotesues. - Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit. Realizim i pranueshëm i modulit do të konsiderohet arritja e kënaqshme e të gjitha kritereve të realizimit të specifikuara për çdo rezultat të të mësuarit. Me poshtë jepen shkurtimet që do të përdoren: RM IV Rezultatet e të mësuarit Instrumentet e vlerësimit 92

93 KR Kriteret e realizimit RM 1 IV Vezhgim i demonstrimit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet të: - Perzgjedhe e veglat per punim themelor dhe plotesues. - Pergatite e veglat per lavrim themelor dhe plotesues. - Perdor plugun per punimin e tokes - Perdor makinat per punim plotesues te tokes(disku, least, frezat, cilindrat, kultivatoret) RM 2 IV Vezhgim i demonstrimit me listë kontrolli KR - Perzgjedhe e plugun per lavrim. - Kyc dhe Ckyc e plugun per traktor. - Rregullon pozicionin e trupit gjatë lavrimit. - Manovron gjate lavrimit. - Manovrimet e mundeshme gjate punimit plotesues. Metodat e rekomanduara të mësuarit Baza materiale e domosdoshme - Ky modul duhet të trajtohet në situata teorike dhe praktike me nxënësin.(në klasë, laborator hangar dhe fusha). - Mësuesi duhet të përdorë sa më shumë të jetë e mundur demonstrimet konkrete pёr sistemet e përdorimit të traktorit - Nxënësit duhet të angazhohen në punë konkrete për në cdo hallkё të procesit të punës, kontrollё, manovrim, ngasje bashkëngjitje të pajisjeve dhe veglave, lavrim dhe transport. - Gjatë vlerësimit të nxënësve, të zbatohet demonstrimi praktik i aftësive të fituara. - Vlersimi preferohet të bëhet pas përfundimit të çdo rezultati dhe të jetë transparent ndaj nxënësve. - Gjatë gjithë kohës që nxënësit kryejne veprime praktike, ata vëzhgohen dhe udhëzohen nga mesuesi. - Mësuesi i praktikës duhet ta mbikqyrë rrespektimin e rregullave të mbrojtjes në punë, të ruajtjes së mjedisit dhe të mirëmbajtjes së veglave dhe pajisjeve të Për realizimin si duhet të modulit është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme: - Mjedis i përshtatshem për seanca praktike - Traktor me një diferencial. - Pajisje dhe vegla që vendosen në traktor, për punime themelore dhe plotёsuese dhe të tjera. - Karborantё, grasatim, vaj, graso (yndyre). - Sipёrfaqe tё punushme 93

94 PËRSHKRUESI I MODULIT TË PRAKTIKËS PROFESIONALE Përgatitja e tokës për mbjellje Lëmia: Bujqësi Profili: Lavërtari- Perimtari Shkalla: I Klasa: 11 Numri i modulit Qëllimi i modulit Kohëzgjatja e modulit Rezultatet e të mësuarit (RM) dhe përmbajtja 9 Nje modul praktik qe i pajis nxënësit me aftësi praktike për të kryer punimin themelor dhe plotesues te tokes dhe bene pergatitjen per mbjelljen e fares. 5 K (30orë) RM 1 Nxënësi ben punimin plotësues të tokës Permbajtja - Caktimin e vendit te punes dhe llojin e punimit te tokes. - Perzgjedhe pajimet per pergatitjen e tokes per mbjellje(disku, least, frezat, cilindrat, kultivatoret) - Pershtate pajimet per lloje dhe kushte tokash te vecanta. - Transporton me traktor pajimet ne vendin e punes - Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit RM 2 Nxënësi manovron me pajisjet për punimin plotësues të tokës Përmbajtja: - Bashkangjitjen e mjeteve te punes per traktor. - Operacionet te pajisjeve per punim te tokes - Manovrimet e mundeshme gjate punimit te tokes - Realizimin e punimit ne cilesine e duhur - Zbatimin e rregullave te sigurimit teknik te ruajtjes se mjedisit gjate pergatitjes se tokes per mbjellje. Proçedurat e vlerësimit Realizimi i pranueshёm i modulit do tё konsiderohet arritja e kёnaqshme e tё gjitha kritereve tё realizimit tё specifikuara pёr çdo rezultat tё tё mёsuarit. Mё poshtё jepen shkurtimet qё do tё pёrdoren: RM Rezultatet e të mësuarit IV Instrumentet e vlerësimit KR Kriteret e realizimit RM 1 IV Vëzhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli 94

95 KR Nxënësi duhet të: - Caktoj vendin e punes dhe llojin e punimit te tokes. - Perzgjedhe pajimet per pergatitjen e tokes per mbjellje(disku, least, frezat, cilindrat, kultivatoret) - Pershtat pajimet per lloje dhe kushte tokash te vecanta. - Transportoj me traktor pajimet ne vendin e punes - Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit RM 2 IV Vëzhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet tё : - Bashkangjet mjetet e punes per traktor. - Kryej operacione per punim te tokes - Manovrime te mundeshme gjate punimit te tokes - Realizimi i punimit ne cilesine e duhur - Zbatimi i rregullave te sigurimit teknik te ruajtjes se mjedisit gjate pergatitjes se tokes per mbjellje Metodat e të mesuarit të rekomanduara Baza materiale e domosdoshme - Ky modul duhet të trajtohet në situata teorike dhe praktike me nxënësin.(në klasë, laborator dhe fusha). - Mësuesi duhet të përdorë sa më shumë të jetë e mundur demonstrimet konkrete pёr punimin e tokes. - Nxënësit duhet të angazhohen në punë konkrete për në cdo hallkё të procesit të punimit te tokes - Gjatë vlerësimit të nxënësve, të zbatohet demonstrimi praktik i aftësive të fituara. - Vlersimi preferohet të bëhet pas përfundimit të çdo rezultati dhe të jetë transparent ndaj nxënësve.. - Gjatë gjithë kohës që nxënësit kryejne veprime praktike, ata vëzhgohen dhe udhëzohen nga mesuesi. Mësuesi i praktikës duhet ta mbikqyrë rrespektimin e rregullave të mbrojtjes në punë, të ruajtjes së mjedisit. Për realizimin si duhet të modulit është e domosdoshme të sigurohen : - Mjedis i përshtatshem për seanca praktike - Siperfaqe punuese. 95

96 PËRSHKRUESI I MODULIT TË PRAKTIKËS PROFESIONALE Fara dhe mbjellja e saj Lamia: Bujqësi Profili: Lavërtari- Perimtari Shkalla: I Klasa: 11 Numri i modulit 10 Qëllimi i modulit Kohëzgjatja e modulit Rezultatet e të mësuarit (RM) dhe përmbajtja Nje modul praktik qe i pajis nxënësit me aftësi praktike për të realizuar mbjelljen e fares ne momentin me te pershtatshem. 5 K (30orë) RM 1 Nxënësi keyen veprime parapërgatitore për mbjelljen e farës. Permbajtja - Caktimin e vendit te punes dhe lokacionin per mbjellje - Momentin me te pershtatshem per mbjellje. - Karakteristikat e kultivareve sipas potencialit gjenetik si dhe zgjedhja e kultivarit te pershtatshem - Perdorimin e katalogjeve te kultivareve sipas kerkesave te tregut. - Caktoni afatin e mbjelljes - Cakton normen e fares per mbjellje. - Cakton distancat mbjellese - Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit RM 2 Nxënësi mbjell farën me makinë mbjellëse. Përmbajtja - Transportimin e traktorit me makine mbjellese - Transportimin e fares dhe repromaterialeve tjera shtese. - Kontrollimin e makines mbjellese, dhe fares. - Hudhjen e fares ne makine mbjellese. - Rregullon teknikisht normen e caktuar te fares. - Piketimin e rreshatave - Mbjelljen e fares. - Zbatimi i rregullave te sigurimit teknik te ruajtjes se mjedisit gjate mbjelljese se fares. Proçedurat e vlerësimit Realizimi i pranueshёm i modulit do tё konsiderohet arritja e kёnaqshme e tё gjitha kritereve tё realizimit tё specifikuara pёr çdo rezultat tё tё mёsuarit. Mё poshtё jepen shkurtimet qё do tё pёrdoren: RM. Rezultatet e të mësuarit IV. Instrumentet e vlerësimit KR. Kriteret e realizimit 96

97 RM 1 IV Vëzhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet të: Caktoj vendin e punes dhe lokacionin per mbjellje Momentin me te pershtatshem per mbjellje. Karakteristikat e kultivareve sipas potencialit gjenetik si dhe zgjedhja e kultivarit te pershtatshem Perdorimin e katalogjeve te kultivareve sipas kerkesave te tregut. Caktimin e afatit te mbjelljes Caktimin e normes se fares per mbjellje. Caktmin e distances mbjellese Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit RM 2 IV Vëzhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet tё : Transportoj traktorin me makine mbjellese Transportoj faren dhe repromaterialet tjera shtese. Kontrolloj makinat mbjellese, dhe fares. Hudhjen e fares ne makine mbjellese. Rregullon teknikisht normen e caktuar te fares. Piketimin e rreshatave Mbjelljen e fares. Zbatimi i rregullave te sigurimit teknik te ruajtjes se mjedisit gjate mbjelljese se fares. Metodat e të mesuarit të rekomanduara Baza materiale e domosdoshme - Ky modul duhet të trajtohet në situata teorike dhe praktike me nxënësin.(në klasë, laborator dhe fusha). - Mësuesi duhet të përdorë sa më shumë të jetë e mundur demonstrimet konkrete pёr fare dhe mbjellje te saj. - Nxënësit duhet të angazhohen në punë konkrete për në cdo hallkё të procesit të cilesive te fares. - Gjatë vlerësimit të nxënësve, të zbatohet demonstrimi praktik i aftësive të fituara. - Vlersimi preferohet të bëhet pas përfundimit të çdo rezultati dhe të jetë transparent ndaj nxënësve.. - Gjatë gjithë kohës që nxënësit kryejne veprime praktike, ata vëzhgohen dhe udhëzohen nga mesuesi. Mësuesi i praktikës duhet ta mbikqyrë rrespektimin e rregullave të mbrojtjes në punë, të ruajtjes së mjedisit. Për realizimin si duhet të modulit është e domosdoshme të sigurohen : - Mjedis i përshtatshem për seanca praktike - Siperfaqe punuese. - Lloje te ndryshme te fares bujqesore 97

98 PËRSHKRUESI I MODULIT TË PRAKTIKËS PROFESIONALE Kujdesi gjate rritjes se bimeve Lamia: Bujqësi Profili: Lavërtari- Perimtari Shkalla: I Klasa: 11 Numri i modulit Qëllimi i modulit Kohëzgjatja e modulit Rezultatet e të mësuarit (RM) dhe përmbajtja 11 Nje modul praktik qe i pajis nxënësit me aftësi praktike për të kryer sherbimet agroteknike gjate rritjes se bimeve ne momentin me te pershtatshem 5 K (30orë) RM 1 Nxënësi parapërgatit veglat dhe pajisjet për kryerjen e shërbimeve. Permbajtja - Përcaktimi i momentit më të mirë per te kryer sherbimet e bimeve. - Kushtet tokesore, dhe klimatike qe favorizojne ose pengojne ato. - Zgjedhjen e mjeteve dhe pajisjeve sipas kulturës dhe lloijt të shëbimit - Mirembajtja e pajime dhe makinerive per kujdesin ndaj bimeve - Rregullat e sigurisë në punë RM 2 Nxënësi përkujdeset për kulturat gjatë rritjes së tyre Përmbajtja: - Eleminimin e barerave te padeshiruara ne bime me dore ose me makineri. - Kontrollon bimet ndaj semundjeve dhe demtuesve - Kujdesin per plotesimin e nevojave per uje dhe lende ushqyese. - Mbajtja e shenimeve perkatese dhe regjistrimi i operacioneve Proçedurat e vlerësimit Realizimi i pranueshёm i modulit do tё konsiderohet arritja e kёnaqshme e tё gjitha kritereve tё realizimit tё specifikuara pёr çdo rezultat tё tё mёsuarit. Mё poshtё jepen shkurtimet qё do tё pёrdoren: RM. Rezultatet e të mësuarit IV. Instrumentet e vlerësimit KR. Kriteret e realizimit RM 1 IV Vëzhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli 98

99 KR Nxënësi duhet të: - Caktojë momentin me te mire per te kryer sherbimet e bimeve. - Caktojë kushtet tokesore dhe klimatike qe favorizojne ose pengojne ato. - Zgjedhe dhe mirembajë e pajime dhe makineri per kujdesin ndaj bimeve RM 2 IV Vëzhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet tё : - Eleminoj barerat e padeshiruara ne bime me dore ose me makineri. - Kontrollon bimet ndaj semundjeve dhe demtuesve - Kujdeset per plotesimin e nevojave per uje dhe lende ushqyese. - Mbajtja e shenimeve perkatese dhe regjistrimi i operacioneve Metodat e të mesuarit të rekomanduara Baza materiale e domosdoshme - Ky modul duhet të trajtohet në situata teorike dhe praktike me nxënësin.(në klasë, laborator dhe fusha). - Mësuesi duhet të përdorë sa më shumë të jetë e mundur demonstrimet konkrete pёr teknikat dhe luftimin ndaj barerave te padeshiruara. - Nxënësit duhet të angazhohen në punë konkrete për në cdo hallkё të procesit të kujdesit ndaj bimeve. - Gjatë vlerësimit të nxënësve, të zbatohet demonstrimi praktik i aftësive të fituara. - Vlersimi preferohet të bëhet pas përfundimit të çdo rezultati dhe të jetë transparent ndaj nxënësve.. - Gjatë gjithë kohës që nxënësit kryejne veprime praktike, ata vëzhgohen dhe udhëzohen nga mesuesi. Mësuesi i praktikës duhet ta mbikqyrë rrespektimin e rregullave të mbrojtjes në punë, të ruajtjes së mjedisit. Për realizimin si duhet të modulit është e domosdoshme të sigurohen : - Mjedis i përshtatshem për seanca praktike - Siperfaqe punuese. - Lloje te ndryshme te bimeve bujqesore 99

100 PËRSHKRUESI I MODULIT TË PRAKTIKËS PROFESIONALE Masat agroteknike dhe melioruse ne livadhe e kullosa Lëmia: Bujqësi Profili: Lavërtari-Perimtari Shkalla: I Klasa: 11 Numri i modulit Qëllimi i modulit Kohëzgjatja e modulit Rezultatet e të mësuarit (RM) dhe përmbajtja 12 Nje modul praktik qe i pajis nxënësit me aftësi praktike qe te kryeje me sukses sherbimet agroteknike gjate rritjes se bimeve foragjere ne livadhe dhe kullosa natyrale dhe artificiale. 5 K (30orë) RM 1 Nxënësi përgatit mjetet dhe makinat për kryerjen e shërbimeve në livadhe e kullota. Permbajtja - Perzgjedhja e makinave per kryerjen e sherbimeve agroteknike. - Pergatitja e makinave per sherbime agroteknike te bimeve foragjere - Pergatitja e pajimeve per ujitje. - Mbrotja në punë dhe ruajtja e mjedisit RM 2 Nxënësi kryen shërbimet në livadhe e kullosa. Përmbajtja: - Bashkangjitjen e mjeteve te punes per traktor. - Riplehrimin e siperfaqes foragjere me plehra minerale ushqyese - Eleminimin e barojave te padeshiruara me masa mekanike dhe kimike. - Aktivizon pomopat per ujitje dhe ujitja - Mbrojtjen nga semundjet dhe demtuesit - Hapja e kanaleve per bonifikim - Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit. Proçedurat e vlerësimit Realizimi i pranueshёm i modulit do tё konsiderohet arritja e kёnaqshme e tё gjitha kritereve tё realizimit tё specifikuara pёr çdo rezultat tё tё mёsuarit. Mё poshtё jepen shkurtimet qё do tё pёrdoren: RM. Rezultatet e të mësuarit IV. Instrumentet e vlerësimit KR. Kriteret e realizimit RM 1 IV Vëzhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli 100

101 KR Nxënësi duhet të: - Perzgjedhe makinat per kryerjen e sherbimeve agroteknike. - Pergatite makinat per sherbime agroteknike te bimeve foragjere - Pergatite pajimet per ujitje. - Mbrotja në punë dhe ruajtja e mjedisit RM 2 IV Vëzhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet tё : - Bashkangjite mjetet e punes per traktor. - Riplehron siperfaqet foragjere me plehra minerale ushqyese - Eleminon barojat te padeshiruara me masa mekanike dhe kimike. - Aktivizon pomopat per ujitje dhe ujitja - Mbrojtja nga semundjet dhe demtuesit - Hape kanalet per bonifikim - Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit.. Metodat e të mesuarit të rekomanduara Baza materiale e domosdoshme - Ky modul duhet të trajtohet në situata teorike dhe praktike me nxënësin.(në klasë, laborator dhe fusha). - Mësuesi duhet të përdorë sa më shumë të jetë e mundur demonstrimet konkrete pёr livadhet dhe kullosat natyrore dhe artificilae. - Nxënësit duhet të angazhohen në punë konkrete për në cdo hallkё të procesit të njohjes me te mire te livadheve natyrore dhe artificiale. - Gjatë vlerësimit të nxënësve, të zbatohet demonstrimi praktik i aftësive të fituara. - Vlersimi preferohet të bëhet pas përfundimit të çdo rezultati dhe të jetë transparent ndaj nxënësve.. - Gjatë gjithë kohës që nxënësit kryejne veprime praktike, ata vëzhgohen dhe udhëzohen nga mesuesi. Mësuesi i praktikës duhet ta mbikqyrë rrespektimin e rregullave të mbrojtjes në punë, të ruajtjes së mjedisit. Për realizimin si duhet të modulit është e domosdoshme të sigurohen : - Mjedis i përshtatshem për seanca praktike - Siperfaqe punuese. - Livadhe natyrore - Livadhe artificiale - Lloje te ndryshme te bimeve foragjere. 101

102 PËRSHKRUESI I MODULIT TË PRAKTIKËS PROFESIONALE Vjelja, grumbullimi dhe silazhimi i bimeve foragjere Lëamia: Bujqësi Profili: Lavërtari-Perimtari Shkalla: I Klasa: 11 Numri i modulit Qëllimi i modulit Kohëzgjatja e modulit Rezultatet e të mësuarit (RM) dhe përmbajtja 13 Nje modul praktik qe i pajis nxënësit me aftësi praktike për të vjelë, grumbulluar dhe silazhuar bimet foragjere 10 K (60orë) RM 1 Nxënësi vjel dhe grumbullon bimët foragjere. Permbajtja - Perzgjedhjen e mekanizimit per vjleje dhe grumbullimi - Perzgjedhjen e makines kositese - Pergatitjen e autokombajnave per korrjen e lulediellit dhe kolzes. - Mbrotja në punë dhe ruajtja e mjedisit RM 2 Nxënësi silazhon bimët foragjere Përmbajtja: - Pergatitjen e ushqimit per silazhim dhe silazhimi - Operacionet per tharje te ushqimit - Aktivizimin e autokombjanes per korrje te lulediellit dhe kolzes - Korrja e ketyre kulturave - Grumbullimin dhe transportimin - Ambalazhimin dhe transportimin - Deponimin dhe perdorimin - Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit. Proçedurat e vlerësimit Realizimi i pranueshёm i modulit do tё konsiderohet arritja e kёnaqshme e tё gjitha kritereve tё realizimit tё specifikuara pёr çdo rezultat tё tё mёsuarit. Mё poshtё jepen shkurtimet qё do tё pёrdoren: RM. Rezultatet e të mësuarit IV. Instrumentet e vlerësimit KR. Kriteret e realizimit RM 1 IV Vëzhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli 102

103 KR Nxënësi duhet të: - Përzgjedhe mekanizimit për vjeleje dhe grumbullimi - Përzgjedhe makinat kositëse - Përgatitja e autokombajnave për korrjen e lulediellit dhe kolzës. - Mbrotja në punë dhe ruajtja e mjedisit RM 2 IV Vëzhgim i demonstrimit të nxënësit me listë kontrolli KR Nxënësi duhet tё : - Pergatitje ushqimin per silazhim dhe silazhimi - Operacionet per tharje të ushqimit - Aktivizon autokombjanen për korrje të lulediellit dhe kolzës - Korre kulturat bujqesore - Grumbulloni dhe transporton - Ambalazhon dhe transportimi - Deponon prodhimet bujqesore. - Mbrojtja në punë dhe ruajtja e mjedisit Metodat e të mesuarit të rekomanduara Baza materiale e domosdoshme - Ky modul duhet të trajtohet në situata teorike dhe praktike me nxënësin.(në klasë, laborator, hangar dhe fusha). - Mësuesi duhet të përdorë sa më shumë të jetë e mundur demonstrimet konkrete pёr vjelje,grumbullum te kulturave bujqesore. - Nxënësit duhet të angazhohen në punë konkrete në cdo hallkё të procesit të vjeljes, grumbullimit. - Gjatë vlerësimit të nxënësve, të zbatohet demonstrimi praktik i aftësive të fituara. - Vlersimi preferohet të bëhet pas përfundimit të çdo rezultati dhe të jetë transparent ndaj nxënësve.. - Gjatë gjithë kohës që nxënësit kryejne veprime praktike, ata vëzhgohen dhe udhëzohen nga mesuesi. Mësuesi i praktikës duhet ta mbikqyrë rrespektimin e rregullave të mbrojtjes në punë, të ruajtjes së mjedisit. Për realizimin si duhet të modulit është e domosdoshme të sigurohen : - Mjedis i përshtatshëm për seanca praktike - Prodhimet bujqesore. - Hangar - Mekanizimi adekuat për vjelje dhe grumbullim. - Traktor dhe rimorkio.. 103

104 Përpilimi i këtij planprogrami është mbështetur nga Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit (GTZ), Projekti: Ripërtëritja e Arsimit dhe Aftësimit Profesional në Kosovë dhe është financuar nga Ministria Gjermane për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim.