Çiftet Mbrojtja nga shtatzënia Të drejtat Sida. Shtatzënia

Transkript

1 Çiftet Mbrojtja nga shtatzënia Të drejtat Sida Shtatzënia

2 Përmbajtja Organet gjenitale të femrës 2 Organet gjenitale të mashkullit 4 Mbrojtja nga shtatzënia 5 Të drejtat e juaja 13 Sëmundjet të cilat përhapen me anë të kontaktit seksual 14 Aids-i ose Sida 16 Shtatzënia 18 Ndërprerja e shtatzënisë (Aborti) 20 Mënyra e përdorimit të mjeteve kontraceptive, shtatzënia, dhe vet përjetimi i lindjes ndryshon nga vendi në vend. Të flitet për seksaualitet poashtu Kjo broshurë iu dedikohet femrave të vendeve tjera të cilat kanë migruar këtu në Zvicër. Ne dëshirojmë që kjo broshurë t ju njohi më mirë me përvojën e këtueshme, si edhe t ju ndihmojë veçanërisht për të zgjedhur momentin më të përshtatshëm për një shtatëzani të re të përjetuar në kushte sa më të mira prej të gjithë familjes Në Zvicër ka kudo qëndra të këshillimit për planifikimit familjar dhe mbrojtjes nga sida, si edhe ku mund të flitni dhe të informoheni. Një listë me adresa të ndryshme gjendet në internet, në faqen e PLANeS Broschüre für Migrantinnen in der Schweiz / Albanisch / PLANES 2004

3 Organet gjenitale të femrës -VULVA- Organi gjenital i jashtëm femror i cili përbëhet nga dy buzë të mëdha e dy të vogla, ku në mbrendësi të buzëve të vogla gjindet hyrja e vaginës dhe e uretrës (kanalit urinor) e cila shërben për nxjerrjen e urinës nga mëshikëza e urinës jasht. Mbi qarjen e vaginës gjindet klitorisi i cili luan rol të rëndësishëm në kënaqësin seksuale të femrës. Uterusi (mitra, ani) Është hapësirë ku zhvillohet fëmija (beba). Mitra ka formë të dardhës, pjesa e sajë e ngusht gjendet poshtë, në fundë të vaginës ku mund të preket me gishta nji e ngritur disi e fortë e kjo është qafa e mitrës,me një vrimëz që lejon kalimin e spermatozoideve dhe gjakut menstrual. Mbrendësia e uterusit përbëhet nga tri shtresa të cilat shërbejnë për ciklin menstrual, si dhe për pranimin e vesë së fekonduar. Vagina Është një kanal me gjatësi 7-10cm i cili mund të zgjërohet dhe të ngushtohet. Në këtë kanal gjatë marrëdhënieve seksuale depërton penisi(organi i mashkullit), e gjithashtu ka rol në lindjen e fëmijës, si dhe rrjedhjën e gjakut menstrual. Dëshira seksuale provokon lëngun vaginal i cili ndihmon hyrjen e penisit në vaginë. Ovaret apo vezoret Këto janë organe qifte që kanë madhësinë dhe formen e bajameve, apo të arrës. Kanë rrole në tajimin e hormoneve seksuale dhe për pjekjen e vezës. Hymen (cipa e vajzërisë) Hymeni është një cipë e hollë e cila ndodhet në hyrje të vaginës forma e së cilës ndryshon prej femrës në femër. Qarja e hymenit apo pëlcitja e tijë nga marrëdhënia e parë seksuale përcjellet me gjakderdhje por jo tek të gjitha femrat. Tubat uterine (vëzëpërquesit) Këto kanë formen e gypit me gjatësi cm. Shërbejnë për përquarjen e vezës që del nga vezoret gjerë te mitra. Fekondimi i vezës me spermatozoid bëhet në vezëpërques prej nga pastaj veza e fekonduar zbret në mitër ku zhvillohet embrioni (fëmija). Mund të ndodhë që veza e fekonduar të mbetet në vezëpërques dhe aty të zhvillohet embrioni - gjë që paraqet rrezik për shëndetin e gruasë. Tubat Cikli i femrës menstruacioni Është periudha kohore nga dita e parë e menstruacioneve e deri në ditën e parë të menstruacioneve të ardhshme. Kjo periudhë kohore zgjatë prej 21 deri 35 ditë. Cikli fillon zakonisht në moshën vjeçare, dhe mbaron rrethë moshës vjeçare. Dalja e vezës ndodhë 15 ditë para se të lajmrohet gjakderdhja e ardhshme. Nëse gruaja në ketë periudhë kohore ka marrëdhënie seksuale atëherë ajo mund të mbetët shtatzëne. Ovaret Uterusi (Mitra) Endometri Dalja e vezës asnjëhere nuk ndodh në të njejtën kohë, prandaj nuk mundemi të bazohemi në këtë shenjë, në mënyre që të mbrohemi nga një shtatzëni e padëshiruar. Qafa e mitrës Vagina Gjatë periudhës......së menstruacioneve femra guxon të lahet, të bëjë dush dhe ti pastrojë flokët. Ajo mundë të ushtrojë edhe sport ose të notojë pasi ta ketë vendosur tamponin. 2 3

4 Organet gjenitale të mashkullit Mbrojtja nga shtatzënia Pjesa e jashtme e organit gjenital mashkullor përbëhet nga penisi dhe testikujt. Në mbrendësi gjinden kanalet e farës(spermatozoideve), fshikëza seminale dhe prostata. Fshikëza seminale Tëstikujt Kanali përdredhës Prostata Penisi Pilula ëstroprogestative Metodë ideale e të mbrojturit nga shtatzënia nuk ekziston. Ekzistojnë shumë metoda të mbrojtjes, prandaj është me rëndësi që vetë të vendosni për metodën e cila juve ju konvenon më së shumti. Në këtë broshurë keni mundsi të informoheni me nji përshkrim të shkurtër për të gjitha llojet e mundshme të mbrojtjes nga shtatzënia që përdoren në Zvicër, efikasitetin e tyre, çmimin si dhe mundsitë e furnizimit me to. Sqarimet më të hollësishme mund ti merrni në këshillimore për planifikimin e familjes (falas) ose te mjeku Pilula (hapa) është një mjet hormonal për mbrojtjen kundër shtatzënisë. Bën shumë efekt nëse pihet në mënyrë të rregullt çdo ditë, në të njëjtën kohë. Në rast harrese prej më shumë se 12 orësh, mbrojtajta prej sajë s ka garanci. «Pilula»: Një pauzë prej 7 (apo 6) ditësh duhet marrë parasysh pas 21 (apo 22) hapave. (Ekzistojnë disa lloje që mund të merren pa ndalesë). Gjakderdhja bëhet gjatë pauzës. Sigurimi është i garantuar gjatë pauzës. Kujedes: pauza nuk duhet të zgjatet kurrë. Tëstikujt Penisi Tëstikujt janë gjëndra seksuale mashkullore të cilat kanë dy funksione: Të prodhojnë në mënyrë të vazhdueshme nga mosha e pubertetit e deri në vdekje SPERMATOZOIDE - (faren mashkullore) Prodhojnë hormonin specifik mashkullor testosteronin i cili derdhet në gjak dhe luan një rolë të rëndësishëm në aftësinë seksuale Luan rolë në derdhjen e urinës dhe spermes. Gjatë dëshirës seksuale penisi forcohet nga rritja e qarkullimit të gjakut, e ky forcim e mundëson futjen e penisit në vaginë. Pilula progestative «Minipilula» : Pasi të mbarohet një pllakë, vazhdoni menjëherë me një pllakën të re pa bërë pauzë edhe pse mund të keni gjakderdhje. Menstruacionet mund të pakësohen, të çrregullohen,ose të mos vijnë fare. Ato mund të përdoren edhe nga nënat që kanë fëmijë në gji. Duhet të merren çdo ditë në të njëjtën kohë. Kujdes, verifikoni: ekzistojnë lloje minipilulash që duhet të merren pa tjetër në të njëjtën orë sepse vetëm dy orë harrese paraqet rrezik. Derdhja (ejakulimi) 4 Me rëndsi! Prostata prodhon një lëng me të cilin perzihen spermatozoidet, lëng i cili gjatë ejakulimit del nga koka e penisit hove -hove. Gjatë ereksionit penisi sekreton një pikë të vogël langu që mund të përmbaj spermatozoide kjo do të thotë, që metoda e tërheqjes në çastin e fundit gjatë marrëdhënies seksuale,nuk është një metodë e sigurtë e mbrojtjes nga shtatzënia. Për këtë arsye para çdo marrëdhënie seksuale duhet të përdoret prezervativi. Ku gjinden? «Pilula» dhe «Minipilula» shpërndahen në farmaci vetëm me recetë nga mjeku. Ekzistojnë lloje të shumta me kompozicione të ndryshme. Një vizitë mjeksore do ju lejon që të zgjidhni llojin që ju përshtatet dhe nèe rast problemi mund ta ndërroni deri 25.- në muaj. 5

5 Spiralja Ku mund të mirret? Spiralja është një gjësend (objekt) plastik i vogël me gjatësi 2,5-3,5 cm., i mbështjellur me një tel të hollë bakri. Duke i falenderuar një fije të najllonit të ngjitur për te, mjeku ose mjekja e nxjerrin spiralen me lehtësi. Zëvendësimi i spiraleve moderne bëhet një herë në 5 vite Spiralja është metodë e mirë e mbrojtjës sidomos për gratë të cilat kanë lindur (kanë femijë) Pas vendosjes së spirales femra mund të ketë hemoragji (gjakëderdhje), ose dhimbje në fundë të barkut të ngjajshme me ato të menstracioneve-por këto shenja nuk janë të rrezikshme. Poqëse dhimbjet janë të shpeshta, apo keni mungesë të menstruacioneve duhet të kërkoni gjithsesi ndihmën e mjekut. Po ashtu është me rëndësi që në dy javët e para pas vendosjes së spirales të evitohen kontaktet seksuale, si dhe mos të përdoren tampona për thithjen e gjakut Pas një konsultimi me mjekun, spiralja vendoset në mitër nga ana e tij (mjekut) sfr. së bashku me shpenzimet e vendosjes së saj në mitër. Ekzistojnë gjithashtu edhe implantet që shpërndajnë progesterone. (më i shtrenjti: 280 sfr. + vendosja) Kondomi (prezervativi) Prezervativi, pariseri ose goma. Në treg gjinden me emra dhe modele të ndryshme. Prezervativët me shenjën "OK", "CE", "MD", "NF" janë më të sigurta. Prezervativët është mirë që të përdoren gjatë çdo marrëdhënje seksuale, pra edhe gjatë menstruacioneve Nëse kondomi dëmtohet gjatë kontaktit seksual dhe sperma mbetet në vaginë, që të pengohet shtatzënia e padëshirueshme duhet të mirret,,pilula pastaj Ku mund të blihen? Kondomi blihet në barnatore, drogeri, kiosk apo në shtëpi të mallrave, blihen pa recetë. Ndërmjet -.50 sfr. - 2 sfr. varësisht nga modeli. 6 Injeksione 3 mujore (Depo provera) Implanti hormonal Këto injeksione (gjilpëra) mirren te mjeku apo gjinekologu çdo javë. Me marrjen e tyre menstracionet mund të çrregullohen apo fare të ndërprehen Me ndërprerjen e marrjes së injeksionit 3 mujor gjakëderrdhja dhe frytësimi rregullohen spontanisht. Zgjatja kohore e rregullimit të ciklit menstrual dhe frytësimit ndryshon prej femrës në femër, tek disa mund të jetë më e shkurtër e tek disa më e gjatë Implanti që vendoset nën lëkurë vihet dhe hiqet nga mjeku me anestezi lokale. Ajo është e efektshme gjatë një periudhe 3 vjeçare dhe efekti i saj fillon 8 orë pas vendosjes. Eshtë një shkop i vogël plastik që përmban një hormon me progesteron. Ai vendoset nga mjeku nën lëkurë, në pjesën e brendshme të krahut. Ai është pothuajse i padukshëm por mund ta ndjejmë nën lëkurë. Implanti mund të provokojë një menstruacione të çrregullta, ose ardhjen e tyre. Menjëherë pas heqjes së implantit, gruaja mund të mbetet shtatëzënë. 330 sfr. vetëm për produktin. Femidom (prezervativi për femra) Kondomi është ivetmi mjet mbrojtjës i cili në mënyrë efikase mbronë nga shtatzënia e pa dëshirueshme, nga sëmundjet ngjitëse seksuale (sifilisi, gonoreja) dhe nga Sida. Është një membranë e hollë plastike e cila vendoset në murin e vaginës: Femidom është shumë solidë, siguria e sajë varet nga vendosja e saktë e sajë. Vendoset para marrëdhënjes seksuale dhe është vetëm për një përdorim Ku mund të gjindet? Blihet në barnatore, drogeri, kiosk dhe në shtëpia mallrash siq është Coop - i - blihen pa recetë. Afërsishtë 10 sfr për 3 copa. 7

6 Pilula,,Pastaj Ku mund të gjindet? Pilula,,Pastaj (Pille danach, contraception d urgence, contraccezione d urgenza) aplikohet në raste urgjente- dmth. pas një marrëdhënje seksuale të pa mbrojtur me qëllim që ta pengoj një shtatzëni të paplanifikuar: kur kondomi pelcet, ose rrëshqet kur harohet të mirret pilula kur nuk janë apliku në mënyrë të sigurtë metodat për mbrojtje nga shtatzënia ose nëse janë përdorë metoda të pa sigurta për mbrojtje nga shtatzënia Pilula,,,Pastaj mirret sa ma shpejtë që është e mundur më se largu 72 orë apo 3 ditë nga marrëdhënja e pa mbrojtur Në farmaci, pa recetë (që nga viti 2002). Pilula,,Pastaj përshkruhet nga mjeku apo gjinekologu dhe merret me anë të recetës në barnatore. Rreth 30 sfr. Diafragma Ku mund të gjindet? Diafragma është një mjet mbrojtës prej gome në formë gjysëm sfere e rrethuar nga një unazë elastike. Femra e vendos vetë para marrëdhënjes seksuale në mbrendësi të vaginës në mënyrë që ajo kompletë të mbulojë qafën e mitres. Në këtë mënyrë pengohet hyrja e spermatozoidëve mbrenda në uterus (mitër). Përdorimi i diafragmës duhet shoqëruar gjithnjë nga një krem spermicid. Ajo mund të përdoret disa herë. Para se të vendoseni për diafragmen, gjithsesi duhet të konsulltoheni me mjekun i cili duhet të vendos për madhësinë e përshtatshme. Diafragma blihet në barnatore sfr. për nji diafragmë. Spermicidet Janë materje kimike për mbrojtje nga shtatzënia. Këto materje i bëjnë spermatozoidet të paafta për mbarsim. Përdoren para mardhënjeve seksuale. Këto preparate veprojnë vetëm në mënyrë lokale dhe gjenden në formë kremi, në doza të vogla për nji përdorim, në formë qiri, tamponi ose shkume. Metodat e shenjave termike Me anë të kësaj metode femra i përcjell shenjat e ciklit të vetë menstrual. Duke i numëruar ditët fertile (ditët kur mund të mbetet shtatzëne) dhe ato jofertile. Gjatë ditëve fertile femra nuk guxon të ketë marrëdhënje seksuale. Përdorimi i kësaj metode kërkon motivimin e mirë e të dy partnerëve. Kjo metodë mund të ndihmoj edhe atëhere kur shtatzënia është e dëshiruar. Ku mund të gjinden? Në barnatore - pa recetë. Prej 1,20 sfr. për krem -me përdorim të njëhershëm, deri 3,65 sfr. për tampon. 8 9

7 Sterilizimi i mashkullit dhe i femrës Ku duhet drejtuar? Sterilizimi është metoda më e sigurt mbrojtëse dhe e vetmja me një rezultat definitiv. Është e përshtatshme para se gjithash për personat të cilët nuk dëshirojnë të kenë më fëmijë. Është mirë që para se të vendosni për këtë metodë të konsultoheni me mjekun apo në këshillimoren për planifikim familjar. Tek femrat sterilizimi nuk ndryshon jetën e saj seksuale, ajo mbetët e njejtë, menstruacionet vazhdojnë si përpara deri në periudhen e menopauzës Vazektomia tek meshkujt nuk e ndërron jetën seksuale. Prap vjen tek ereksioni, orgazmi dhe sperma e cila pas një kohe nuk do të përbën më spermatozoide. Disa javë pas ndërhyrjes, spermi nuk përmban më spermatozoide. Ndërkohë, një mjet mbrojtjeje i efektshëm është mëse i domozdoshëm. Te gratë është i domosdoshëm një operacion me narkozë të plotë dhe qëndrim në spital 2-3 ditë. Operacionin e kryen gjinekologu apo kirurgu. Tek meshkujt vazektomin e bënë kirurgu apo urologu. Shpenzimet për këtë sterilizim nuk i bartë arka shëndetësore por pacijenti vetë. Tek meshkujt operacioni është më i lehtë dhe më pak kushton. Para operacionit mund të informoheni gjerësisht tek mjeku. Metodat e pasigurta të mbrojtjës nga shtatzënia Metodat e poshtëshënuara nuk duhet asnjëherë të përdoren nëse nuk dëshironi të mbeteni shtatzënë. Këto metoda nuk janë mjaftë të sigurta. Numrimi i ditëve... Kjo metodë është e pasigurt meqenëse femra nuk është makinë. Sëmundjet e ndyshme, ndërimet e fuqishme emocionale, lodhja, problemet e ndryshme, mundë të shpejtësojnë apo të ngadalësojnë pjekjen e vezës dhe daljen e sajë. Coitus interruptus (ejakulimi jashta vaginës)......ose të ashtuquajturit -me u ruajtë -është metodë e pasigurt sepse mjafton që mashkulli vetëm për një moment të vonohet gjatë tërheqjës së penisit nga vagina, apo gjatë ereksionit mundë të ndodhë që një pikë e vogël lëngu sperme të derdhet në vaginë dhe të shkaktojë shtatzëninë e padëshiruar. Spermicidet (në formë shkume apo kreme)......përdorimi vetëm i spermicideve nuk është i sigurtë Ato duhet të përdoren se bashku me kondomin ose diafragmen. Përjashtohen spermicidet Benzaltex. Dushi vaginal......është i pasigurt meqenëse spermatozoidet mund të depërtojnë mbrenda, në mitër (anë) për disa sekonda, është pra e pa mundur që këtë proqes femra ta pengojë me kohë

8 Pyetje - përgjigje Të drejtat e femrës Pas përfundimit të mbrojtjes nga shtatzënia e padëshiruar a mund të mbetëm prapë shtatzëne? Sterilizimi i femrës dhe i mashkullit janë metoda ireverzibile (të pakthyshme). Me të gjitha metodat tjera fertiliteti (aftësia për të mbetur shtatzënë) kthehet menjëherë apo pas një kohe relativisht të shkurtër psh. tek injeksionet pas 3 muajve, kjo kohë është variabilendonjëherë pritet gjerë në një vitë, ndonjëherë më pakë. Pavarësishtë nga nacionaliteti dhe statusi i juaj keni të drejtë në përkujdesje dhe informata. Ju keni të drejtë të informoheni dhe sqarimet e mjekut apo personelit mjeksor ti kuptoni. Shtroni pyetjet tuaja mjekut, dhe nëse është nevoja i shenoni ato para vizitës mjekësore. Nëse keni vështërsi gjuhësore që të kuptoheni, atëhere mund ta merni dikend, i cili do të ju përkthen. Shumë ente shëndetsore kanë përkthyesit e vetë. Me rastin e vizitës mjekësore apo këshillimit në një qendër për planifikimin familjar, keni të drejtë ta merrni me vete një person të afërt. Një femër me jetë aktive seksuale, preferohet që një herë në vit të bëjë një kontroll te gjinekologu. Nëse keni vështërsi të shkoni të një gjinekolog mashkull, atëherë pa dyshim mund të gjeni një gjinekologe në regjionin tuaj të banimit.,,cilat metoda janë efikase? Asnjë metodë nuk është 100% efikase. Efikasiteti varet nga aplikimi korrekt i metodës së mbrojtjës. Metoda tepër të sigurta: sterilizimi i gruas apo i burrit, inxheksioni tremujor me Depo Provera,spiralja me progresteron, implantimi. Poashtu ka gjasa të gjendet një mjek apo mjeke që flet në gjuhen tuaj. Sa i përket të mbrojturit nga mbarsimi juve ju përket ta zgjidhni metoden që juve ju përshtatët,ta ndroni atë në varësi nga zhvillimet tuaja jetësore dhe lindjeve tuaja.,,cilën metodë e përdorni kur e keni fëmijën në gji? Metoda të sigurta: pilula, implanti, minipilula, spiralja. Metoda disi të sigurta: prezervativi i mashkullit, diafragma, metoda e shenjave termike, spermicidi Benzaltex, prezervativi i femrës. Metoda pak të sigurta: metoda Ogino-Knauss ose numërimi i ditëve, tërheqja, derdhja jashtë vaginës, dushi vaginal, spermicidet. Pas lindjes ekziston mundsia për të mbetur shtatzën edhe para lajmërimit të menstracionit të parë. Kështu që një shtatzëni e tillë pas lindjes është e pa dëshirueshme. Gjatë kësaj periudhe gratë këshillohen të përdorin metoda të cilat nuk ndikojnë në qumshtin e nënës dhe nuk e dëmtojnë foshnjën. E këto metoda janë: prezervativi minipilulat depo Provera Që nga muaji i tretë, për nënat me fëmijë në gji: spirale, implant. Nëse paguani një sigurim shëndetsor Nëse ju nuk keni sigurim mjeksorë Në Zvicër sigurimi shëndetsor është obligativ. Të huajt pa leje qëndrimi të shumtën e rasteve nuk kanë sigurim shëndetsor....atëherë arka e juaj do ti marë përsipër shpenzimet e poshtëshënuara: Konsultimi: Me rastin e konsultimit me një mjek apo mjeke arka i merrë shpenzimet pas tërheqjes së Franshizës - dhe përqindjes të regulluar me kontratë, të cilën e merrë vetë i siguruari përsipër. Amnija: Shpenzimet për kontrollat te një mjek apo mjeke / 7 kontrolla gjatë shtatzënisë te mamitë, shpenzimet e lindjes, shpenzimet për vizita pas lindjes gjerë 10 ditë, kontrolla pas lindjes nga mamija si dhe 3 këshillime për dhënjen e gjirit i merrë plotsishtë arka e juaj shëndetsore. Ndërprerja e shtatzënisë: Shpenzimet për ndërprerjen e shtatzënisë do ti marë arka e juaj shëndetsore, natyrisht pas tërheqjes së Franshizës që ju takon juve. Mbrojtja nga shtatzënija: Kontraceptivët (mjetet mbrojtse nga shtatzënija) duhet vetë ti pagueni. ju mund të interesoheni më përpara për çmimin e veprimeve të ndryshme mjekësore që do të paguhen nga ju. Në rast se vështirësie, mund ti drejtoheni shërbimit social. 12 Spermicidi Benzaltex mund të përdorët edhe gjatë kohës kurr i ipet gji foshnjës. Për përdorimin e sakt të preparatit informohuni në këshillimore. Kontributet e amnis Pas lindjes në kantonet vijuese ZH, LU, GL, ZG, FR, SH, SG, GR, TI, VD, NE, mundë të drejtoheni për informata të mëtutjeshme në një këshillimore për shtatzëne, për planifikimin familjar apo ent social. 13

9 Sëmundjet të cilat përhapen me anë të kontaktit seksual Cilat janë këto? Këto janë sëmundje që përhapen kryesisht me anë të kontakteve seksuale dhe atakojnë organet seksuale por njëkohsisht edhe organet tjera të trupit. Një sjellje korrekte në momentin e caktuar (përdorimi i kondomit) mund të pengoj bartjen dhe përhapjen e këtyre sëmundjeve. Këto sëmundje mund të jenë mjaftë të rrezikshme për shëndetin e njeriut, ndikojnë poashtu në sterilitetin e personit, dhe poqëse nuk shërohen mund të jenë edhe vdekjepruese. Simptomet te femrat Të meshkujt dhe të femrat simptomet janë mjaft sekrete (të pahetueshme) e ndonjëherë mungojn krejtësisht. Si të vëreni ndonjë shenjë (simptom) të cilat do ti përmendim më poshtë menjëherë duhet të lajmroheni te mjeku, në klinikë, këshillimore për planifikim familijar apo këshillimore për Sidën. Kruarje, skuqje, dhe djegësim në regjionin e organit gjenital Djegësim gjatë urinimit apo kullimi me erë të rëndë nga kanali i urinës Dhimbje në fund të barkut, jo të shkaktuara nga menstruacionet. Pigmentime me ngjyrë rose në lëkurë, iritime dhe djegësime të organit gjenital Fshikëza të cilat formohen në buzët e vaginës të cilat pëlcasin dhe pastaj formohen ulqëra Si quhen këto sëmundje? Sifilisi apo (luesi), triperi apo (gonorea) Herpesi, verukat gjenitale (leze, lythi), Aids-i apo Sida, Trichomonas, Hepatiti (verdhëza apo sarillëku) etj. Disa nga to janë vdekjepruese disa nga to shërohen lehtë. Për ti ikur këtyre infeksioneve duhet përdorur prezervativin gjatë marrëdhënjeve seksuale. Te mashkujt Nga kanali uretral (urinor) kullon qelbi i trashë me ngjyrë të bardhë në të verdhë Kruarje dhe djegësim gjatë urinimit Vezikula, të cilat vërehen në glans (kokë) të organit mashkullor Si të evitohen (largohen)? Janë sëmundje që diagnostikohen nga ana e mjekut. Nëse i vëreni këto shenja duhet ta njoftoni partnerin, ose partneren - dhe menjëherë të paraqiteni te mjeku. Marrëdhënjet seksuale të ndërpriten deri sa nuk arrihet shërimi i plotë. Për Siden duhet respektuar rregullen,,safer SEX që do ta lexoni në këtë broshurë. Gjithsesi duhet përdor PREZERVATIVIN: gjatë ndrimit të shpesht të partnerit/es nëse keni më shumë se një partner/e është me rëndsi të përdorni mjete kontraceptive

10 Aids ose Sida Si bartet ky virus? Sida është një sëmundje e rëndë infektive e cila shkaktohet nga virusi i ashtuquajtur HIV. Ky virus e dobëson sistemin mbrojtës të organizmit, rezistenca e të cilit bie në atë shkallë sa që të mos mund ti përballojë as sëmundjeve më të rëndomta, si p.sh. gripi, kështu që këto sëmundje bëhen aq serioze saqë përfundojnë me vdekje. Nuk ekzistonë vaksinë kundër kësaj sëmundje, mundësitë e shërimit kanë veprim të kufizuar dhe janë të vështira. Parandalimi është e vetmja mbrojtje nga Sida. Bartja bëhet me anë të marrëdhënjeve të pa mbrojtura seksuale (vaginale, anale ose orale-me anë të gojës) me personin i cili është bartës i virusit HIV (i infektuar) Nëpërmjet shiringave dhe gjilpërave të kontaminuara me ketë virus, nga personi i infektuar Gjatë shtatzënisë dhe dhënjes gji foshnjës prej nënës së infektuar në foshnje Përmes transfuzionit të gjakut të personave të infektuar Si mund ta vërtetojmë a jemi të infektuar me virusin e Sida-së? Në bazë të testit. Testi bëhet në mënyrë vullnetare, pas marrëdhënjes së fundit të pambrojtur. Çdo njeri i infektuar mund të ndihet i shëndoshë me vite të tëra. Qendrat e ndryshme ofrojnë teste anonime. Testi mundë të bëhet nga mjeku - mjekja në këshillimore për Siden, në spitale, në qendrat për planifikimin familjar. Çmimi për këtë test është prej Sfr. Testi anonim paguhet nga ju, të tjerat merren përsipër nga sigurimi mjeksorë. Si mundemi të mbrohemi nga ky infektim? Ti përmbahemi regullave të seksit të sigurt: të përdoret prezervativi gjatë marrëdhënjeve seksuale vaginale, anale, orale gjatë menstruacioneve nuk duhet pasur marrëdhënie seksuale nuk duhet përbi spermen gjatë seksit oral (me gojë) dhe s`duhet mbajtë spermen në gojë Personat të cilët marrin drogat me gjilpëra, kursesi nuk duhet të përdorin gjilpëra josterile. Muammer Kotbafl / AIDS Savaflım Derne i / Istanbul Prezervativi dhe Femidom mbrojnë jo vetëm nga Sida dhe nga sëmundjet të cilat përcillen me anë të kontakteve seksuale por edhe nga shtatëzënia e padëshiruar. Duhet respektuar rregullat e përdorimi të tijë. 16 Me rëndësi Nuk mjafton poqëse personi me të cilin keni pasë marrëdhënie të pambrojtura seksuale të jetë i pastër, i kujdesshëm dhe i sjellshëm - kjo nuk mbron nga Sida. Gjithësesi pra duhet përdorë prezervativin (kondomin), apo femrat Femidom. Kondomi (prezervativi) Prezervativi vehet para se të futët penisi në vaginë. Paqetimi i prezervativit hapet me kujdes duke pasë parasysh që mos të dëmtohet me thonjë apo mjete të mprehta. Kurrë të vendoset në penis (organin e mashkullit )duhet të mbetet një hapsirë e lirë në maje të prezervativit e cila shërben si rezervuar i spermës. Pas derdhjes kondomi duhet me kujdes të largohet në mënyrë që sperma të mos derdhet në vaginë. Prezervativi ruhet në vende të ftohta e të thata për arsye se nga dielli e humb efektin. Përdoret vetëm një herë, dhe pasë përdorimit hidhet në shportën e mbeturinave e jo në WC -ose në natyrë. Prezervativi i quajtur goma higjienike apo kondomi mund të blihet në drogeri, barnatore, kiosk, nëpër distributore automatike të vendosura nëpër stacione shërbimi, apo WC publike. 17

11 Shtatzënia Menstruacionet e juaja janë vonuar, prandaj mendoni se keni mbetur shtatzëne. Për këtë arësye ekziston testi për të vertëtuar nëse jeni apo jo shtatzëne, dhe ate pakë ditë pas vonesës së menstruacionëve të juaja. Ky test blehet në barnatore dhe bëhet në shtëpi apo të mjeku apo në një qendër për planifikimin familjar. Nëse gjatë shtatzënisë keni probleme......ose pyetje sa i përket punës, shëndetit, parave, për të gjitha problemet e jetës gjatë kësaj përiudhe mund të drejtoheni qendrës për planifikimin e familjes, ose këshillimores për shtatzëni, (shiko listën e adresave). Në këto qendra mund të shprehni lirisht problemet që ju mundojnë, aty do të merrni këshilla për çdo problem dhe njikohësisht ju ndihmojnë nëse keni nevojë. Nëse jeni shtatzëne......duhet të bëni kontrolla të rregullta te gjinekologu. Disa medikamente nuk janë të preferueshme për gratë shtatëzëna. Lidhur me këtë konsultohuni me mjekun e juaj. Mamia apo mjeku ju këshillon mbi rrjedhëshmerinë e shtatzënisë, ushqimin e duhur, rrjedhëshmerinë e lindjes dhe përgjigjet në pytjet e juaja. Pas lindjes ju mëson për kujdesin e duhur ndaj foshnjës, të dhënurit gji dhe të ushqyerit e duhur. Konsumimi i alkoolit dhe i duhanit gjatë shtatzënise dhe dhënjës gji bebës nuk është i preferueshëm. Nëse keni mbetur shtatzëne pa dëshirë......nëse keni mbetur shtatzën pa dëshiren tuaj dhe mendoni ta bëni ndërprerjen e shtatzënisë, bisedoni menjëherë me një person të cilit i besoni. Shumë gra në situata të tilla nuk e kanë lehtë për të vendosur - ta mbajnë apo jo frytin. Në qendrat për planifikimin familjar do të gjeni informata të duhura. Në kapitullin e ardhshëm do të gjeni një përshkrim të adresave të klinikave për abortim në Zvicër. Marrëdhënie seksuale Gjersa shtatzënia rrjedhë pa probleme mund të keni gjatë tërë kohës marrëdhënie seksuale. Nëse keni dyshime të ndryshme apo pyetje lidhur me këtë mund të pyetni maminë apo mjekun tuaj. Dëshira për të pasur seks (marrëdhënie seksuale) mund të pësojë ndyshim, por lidhur me këtë preferohet të bisedoni hapur me partnerin tuaj në mënyrë që koha e shtatzënisë të jetë harmonike dhe në atë mënyrë mundësohet që rrjedhëshmëria e marrëdhënieve seksuale ti përshtatet gjendjes së re të krijuar dmth, shtatzënisë

12 Ndërprerja e shtatzënisë (Aborti) Impressum Sipas ligjit zviceran, çdo grua që mbetet shtatzënë, mund të kërkojë ndërprerjen mjeksore të shtatëzanisë deri në javën e 12 pas fillimit të menstruacioneve të sajë të fundit. Nëse ju mendoni të ndërprisni shtatëzaninë merrni menjëherë takim te mjeku për një konsulte mjeksore, apo një takim këshillimi në planifikimin familjar.. Ju duhet të konfirmoni vendimin tuaj për ndërprerjen e shtatëzanisë duke firmosur një kërkesë më shkrim, të ndërprerjes së shtatëzanisë ku thoni se s keni rrugëdalje tjetër. Mbas javës së 12-të, kërkohet një çertifikatë mjekësore, e cila vërteton se shtatëzania rrezikon jetën e nënës. Të drejtat e një femre Si veprohet? Sa kushton e tërë kjo? Nëse jeni shtatzëne dhe nuk duani ta mbani shtatzëninë atëherë drejtohuni sa më parë mjekut tuaj apo në një këshillimore për planifikimin familjar. Në një qendër për planifikimin e familjes ose në një këshillimore për gra shtatzëna. Atje do të gjeni persona profesianalisht të pregaditur që do të ju dëgjojnë, përkrahin dhe informojnë gratis. Ndërprerja e shtatëzanisë bëhet në spital ose në kabinetin e mjekut. Ajo mund të bëhet në kushte ambulatore. Metoda kirurgjikale me thithje është më e shpeshtë. Ekziston gjithashtu një mënyrë tjetër, me ilaçe, që mund ti japim gjatë 7-të javëve të para: pirja e Mifégyne me prostaglandine, në ambulancë, shumë herë me radhë dhe nën mbikqyrjen e mjekut. Shpenzimet lidhur me ndërprerjen e shtatzënis e bartë arka e juaj shëndetësore. Nëse nuk jeni të siguruar pranë ndonjë arke shëndetsore konsultohuni në ndonjë këshillimore për shtatzëni apo në këshillimoren për planifikimin familjar ose në nji shtëpi shëndeti. Impressum Broschüre für Migrantinnen in der Schweiz / Albanisch PLANeS, Schweizerische Stiftung für sexuelle und reproduktive Gesundheit Lausanne, Neuauflage 2004 Teksti dhe përpunimi Catherine Stangl Sonia Damián Nurflen Demirkan-Güvenç Susana Lara Miradje Maliqi Lutka Keller Zusammenarbeit mit BAG Bundesamt für Gesundheit. Grafika Anne Monard Kontakte PLANeS, av. de Beaulieu 9, Postfach 313, 1000 Lausanne 9 Tel Fax info@plan-s.ch _ I falenderhemi Gesundheitsförderung Schweiz BAG FNUAP Loterie romande Stanley Thomas Johnson Stiftung Migros-Genossenschaft Caritas Schweiz Canton de Genève Aids-Hilfe Schweiz Porositje Ju mund të porosisni broshura të tjera falas te: Aids Info Docu Schweiz Postfach 5064 Spichergasse Bern bestellungen@aid.ch Tel Fax Gjuhët: frëngjisht, gjermanisht, italisht, anglisht, spanjisht, portugisht, turqisht, shqip, kroatisht, arabisht, tamul. 20

13 Bestellung - Commandes - Prenotazioni Broschüre für Migrantinnen in der Schweiz Brochure pour les femmes migrantes Numri Anglisht Couple, Contraception, Aids Shqip Çiftet, Mbrojtja nga shtatzënia Arabisht Kroacisht Partnerstvo, Kontracepcija, Aids Portugalisht Casal, Contrcepção, Sida Tamil jhk;gj;ôak;, fuj;jilkiwfs; Turqisht Birlikte yaflam, Do um kontrolü Spanjisht Pareja, Anticoncepción, Sida Gjermanisht Partnerschaft, Verhütung, Aids Frëngjisht Couple, Contraception, Sida Italisht Coppia, Contraccezione, Aids..... Aids Info Doku Schweiz - Sida Info Doc Suisse Postfach 5064 Speichergasse Bern bestellungen@aid.ch Brochüre für Migrantinnen Brochure pour les femmes migrantes Information material in English and other langages