بررسی رابطه جهت گیری هدف و امید با اهمال کاری تحصیلی دانش آموزان دختر سال اول دبیرستان شهر ارومیه در سال تحصیلی 39-39

Transkript

1 دانشکده ادبیات و علوم انسانی گروه روان شناسی و علوم تربیتی پایان نامه جهت دریافت درجه ی کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی عنوان: بررسی رابطه جهت گیری هدف و امید با اهمال کاری تحصیلی دانش آموزان دختر سال اول دبیرستان شهر ارومیه در سال تحصیلی استاد راهنما: دکتر فیروزه سپهریان آذر اساتید داور: دکتر سید محمد عباسزاده دکتر حسن قالوندی تنظیم و نگارش: پروین تشویقی کلوانق شهریور 39 حق چاپ و نشر برای دانشگاه ارومیه محفوظ می باشد.

2

3 تقد ی م هب: آانن هک وجودم جز هدهی وجودشان نیس ت پدر و ماردم زعزیم و تقد ی م هب هم س ر مهربا ن م هک رد تمامی لحظات ر فی ق را ه م بود...

4 تقدری و تشکر رپوردگارم را شاکرم هک بار دیگر رد مسیر زندگی امیدی را ربای آغازی و توانی را ربای انجامی ارزانی داشت. ره چند کالم رد ارج نهادن رب همه آن اه هک یاری ام رسانده اند گرزیان است و من نیز انتوان از استاد ار جم ند سرکار خا ن م دکتر فیروزه سپهریان آرذ هک رد تمام مدت پایان انهم از وجود ایشان بهره اه جسته ام و رد مراح ل تحق ی ق ربرسی و ن گارش پایان انهم با نهایت لطف و ربدباری بنده را رهین منت خو ی ش ساختند امکل تشکر و سپاس گزاری را دارم. از اسات ید محترم داور جناب آاقی دکتر سید مح مد عباسزاده و جناب آاقی دکتر حس ن قالوندی بخاطر قبول داوری ای ن تحق ی ق قدردانی نم وده و از خالق هس ت ی آرزوی توفیقات روزافزونشان را دارم. از استاد ار جم ندم سرکار خا ن م دکتر فرزاهن می کا ئیلی من ی ع نیز قدردانی می نما ی م. و رد اداهم از جناب آاقی افشار سلیمانی هک رد ط ول تحق ی ق من را همراهی کردند امکل تشکر را دارم. رد پایان بوهس رب دس تان زعزیا ن م: پدر و ماردم هم س رم رباردا ن م خوارها ن م و دوستا ن م می ز ن م هک بدون حمایت اهی بی ردیغ شان این پایان هب انجام نم ی رسید...

5 چکیده پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه جهت گیری هدف و امید با اهمال کاری تحصیلی دانش آموزان دختر سال اول دبیرستان شهر ارومیه در سال انجام شده است. برای رسیدن به این امر از بین 6464 نفر 956 نفر دانش آموز دختر سال اول دبیرستان با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند. جهت سنجش متغیرهای مورد نظر پرسشنامه های استاندارد جهت گیری هدف الیوت و مک گریگور) 9442 ( امید اسنایدر) 2332 ( و اهمال کاری لی) 2394 ( به کار گرفته شد و برای تجزیه و تحلیل داده های پژوهش از آمار توصیفی و استنباطی از جمله آزمون همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چند متغیره استفاده گردید. نتایج تحلیل همبستگی پیرسون نشان داد که از بین ابعاد جهت گیری هدف بین تبحری- گرایش با اهمال کاری تحصیلی رابطه منفی و معکوس وجود دارد )4/442<p 4/994-=r( بین تبحری- اجتناب با اهمال کاری تحصیلی رابطه مثبت و مستقیم وجود دارد )4/442<p 4/922-=r( و بین عملکردی- اجتناب با اهمال کاری تحصیلی رابطه معنی داری وجود ندارد )4/45<p 4/423-=r(. از سوی دیگر بین امید و اهمال کاری تحصیلی رابطه معکوس و معنی داری وجود دارد )4/442<p 4/29-=r( بین امید و جهت گیری هدف تبحری- گرایش رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد )4/442<p 4/92=r( بین امید و تبحری- اجتناب رابطه معکوس و معنی داری وجود دارد )4/444<p 4/264-=r( و بین امید و عملکرد- اجتناب رابطه معنی داری وجود ندارد )4/449<p 4/439-=r(. همچنین تجزیه و تحلیل رگرسیون چند متغیره نشان داد که از بین مؤلفه های جهت گیری هدف دو بعد آن یعنی تبحری- گرایش )4/96- = β( و تبحری- اجتناب β( )4/24= قادر به پیش بینی تغییرات اهمال کاری تحصیلی می باشد ولی بعد عملکرد-اجتناب β( )4/94= ارتباط معنی داری با اهمال کاری تحصیلی نداشته است. همچنین دو بعد امید یعنی کارگزار )4/92-= β( و گذرگاه )4/92- = β( قدرت پیش بینی تغییرات اهمال کاری تحصیلی را دارند. کلید واژه ها : اهداف تبحری اهداف عملکردی امید اهمال کاری تحصیلی

6 فهرست مطالب عنوان صفحه فصل اول : کلیات پژوهش مقدمه مسأله پژوهش پژوهش بیان اهمیت و ضرورت 6-2 اهداف هدف ک یل اهداف جزئی پژوهش پژوهش متغیرها مفهومی تحصیلی: هدف: امید: تحصیلی: هدف: فرضیههای 4-2 متغیرهای 2-2 تعاریف تعریف اهمالکاری جهتگیری تعریف عملیا یت اهمالکاری جهت گیری امید فصل دوم : مبانی نظری پژوهش تحصیلی :)9449( : اهمالکاری تاریخچهی اهمالکاری به نقل از استیل اهمالکاری اهمالکاری و خو عملکرد عملی تعریف ماهیت خلق فاصله ی بین تصمیم گیری و اقدام أ

7 پیشی 6 کاری کاری اجتناب انواع اهمال چرخه ی اهمال اضطراب- کاری کاری کاری مدل اهمالکاری: ارزیا ی-ب دالیل اهمال پیامدها و تأثیرات روانی اهمال مختلف نسبت به اهمال کار روایات... افراد اهمال هدف هدف هدف اهداف هدف دیدگاه ه یا ویژگیه یا اهمال کاری در احادیث و 9-9 :جهت گیری نظریه ی جهت گیری چهارچوب سه بخشی از جهت گیری چهارچوب چندگانه چهارچوب 9 9 جهت گیری امید امید تاریخچه ی رویکرد علمی به امید امید و سالمت قرآن آن نظریه ی عوامل مؤثر بر افراد امیدوار و تحقیقات مرتبط با پژوهش امید امید در ویژگیه یا نه تجربی فصل سوم : روش پژوهش مقدمه پژوهش آماری گیری گیری تحصیلی روش 9-9- جامعه 6-9- نمونه و روش نمونه 5-9- ابزارهای اندازه مقیاس اهمال کاری پایایی الف( ب

8 روایی ) پرسشنامه جهت گیری هدف پایایی امید) HS (: ب روایی و مقیاس پایایی روایی ها الف( روش تجزیه و تحلیل داده اجرا فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده پژوهش تحصیلی هدف امید پژوهش پژوهش روش 2-6: آمارتوصیفی متغیرهای 2-2-6: بررسی توزیع نرمال متغیر اهمال کاری : بررسی توزیع نرمال متغیر جهت گیری 9-2-6: بررسی توزیع نرمال متغیر 9-6: میانگین و انحراف معیار متغیرهای فرضیات فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری -9 6 تجزیه و تحلیل استنباطی مقدمه نتایج و دستاوردهای حاصل از پژوهش گیری پژوهش محقق محقق خارج از کنترل در اختیار کاربردی بعدی :9-5 : 6-5 نتیجه 5-5 محدودیت ه یا محدودیت ه یا محدودیت ه یا 4-5 پیشنهادات 2-5 پیشنهادهایی برای پژوهش ه یا فارسی منابع چکیده ج

9 فهرست جداول عنوان صفحه جدول 2-6: آمارتوصیفی متغیرهای پژوهش جدول 9-6: ماتریس همبستگی پیرسون بین جهت گیری هدف تبحری - گرایش با اهمال کاری تحصیلی جدول 9-6: ماتریس همبستگی پیرسون بین جهت گیری هدف تبحری- اجتناب با اهمال کاری تحصیلی جدول 5-6: ماتریس همبستگی پیرسون بین امید با اهمال کاری تحصیلی جدول 4-6: ماتریس همبستگی پیرسون بین امید با جهت گیری هدف تبحری - گرایش جدول 2-6 : ماتریس همبستگی پیرسون بین امید و جهت گیری هدف تبحری اجتناب جدول 9-6 : ماتریس همبستگی پیرسون بین امید و جهت گیری هدف عملکردی اجتناب جدول 24-6 : ماتریس همبستگی بین متغیرهای پیش بین و مالک جدول 22-6: ماتریس همبستگی ابعاد جهت گیری هدف وامید با اهمال کاری تحصیلی د

10 فهرست نمودارها عنوان صفحه نمودار 2-6 : نمودار هیستوگرام توزیع اهمال کاری نمودار 9-6 : نمودار هیستوگرام توزیع جهت گیری نمودار 9-6 : نمودار هیستوگرام توزیع تحصیلی هدف امید ه

11 فصل اول کلیات پژوهش

12 فصل اول : کلیات پژوهش 1-1 مقدمه 2 میلیونها نفر را تحت تأثیر قرار داده و از مشکالت گریبانگیری است که تقریبا همیشه بر اهمالکاری بهرهوری و بهزیستی افراد اثر سوء دارد. اهمالکاری در خصوص تکالیف تحصیلی یک مشکل رایج است و از مهمترین علل شکست یا فقدان موفقیت فراگیران در یادگیری و دستیابی به برنامههای پیشرفت تحصیلی است)بالکیس و دورو 9443(. 9 واژه» اهمالکاری«را عدهای)الیس و نال 2999( 9 معادل تعلل تنبلی سهلانگاری و به تعویقانداختن دانستهاند و برخی دیگر از پژوهشگران)وسلر به نقل از نینان 9449( 5 بین اهمالکاری و تنبلی تمایز قائل شده و ذکر میکنند که فرد تنبل نسبت به انجامدادن کار بیمیل است درحالی که اهمالکار اغلب با مشغول نگهداشتن خود از انجام دادن تکلیفی اجتناب میورزد که هماکنون اولویت دارد. به گفتهی لی )2394( 4 اهمالکاری یعنی اینکه فرد به طور عمدی به تصمیماتی که گرفته است عمل نمیکند به این معنا که فرد اهمالکار در یک زمان خاص قصد انجام کاری را دارد ولی در زمان برنامهریزی شده به آن نمیپردازد و در عوض انجام آنها را به طور موقت و گاهی به طور دائم کنار میگذارد. این پدیده دو سطح شناختی و رفتاری را در برمیگیرد. در سطح رفتاری فرد کاری که قصد انجام آن را داشته بدون هیچ دلیل خاصی و به طور کامال اختیاری در زمان تعیین شده انجام نمیدهد و در سطح شناختی فرد در گرفتن تصمیمات به موقع تعلل میورزد. در نتیجه چنین افرادی آنچه را که برای رسیدن به اهداف خود باید انجام دهند به موقع انجام نمیدهند و یا این که اصال انجام نمیدهند. افراد اهمالکار میدانند که کاری را باید انجام دهند و شاید هم میخواهند آن را انجام دهند ولی نمیتوانند برای انجام آن در موعد تعیین شده)توسط خود یا دیگران( در خود انگیزهی کافی ایجاد کنند)سنکال 2335(. 2 یکی از موضوعات مهم در اهمالکاری و چگونگی رفتار و انجام تکالیف تحصیلی بررسی نقش اهداف پیشرفت یا جهتگیری اهداف است. به طور کلی نظریههای هدفگرایی به این دلیل به وجود آمدهاند که رفتار پیشرفت را به خصوص در محیطهای آموزشی و عملکرد فراگیران در انجام تکالیف تحصیلی تبیین کنند. نظریه جهتگیری هدف به این موضوع میپردازد که چرا افراد هدف خاصی را برمیگزینند چگونه به هدف مورد نظر 1.Procrastination 2. Balkis & Duru 3. Ellis & Knall 4. Wessler 5. Neenan 6. Lay 7. Senecal 9

13 فصل اول : کلیات پژوهش 2 نزدیک شده و به تکلیف مرتبط با آن میپردازند. جهتگیری هدف بیانگر الگوی منسجمی از باورهای فرد است تا به روشهای مختلف به موقعیتها گرایش پیدا کند و در آن پاسخی را ارائه دهد)ایمز 2339(. 9 زمینه به فعالیت بپردازد و در نهایت متغیر دیگری که در اهمالکاری تحصیلی فراگیران نقش دارد امید است. محققان نیز به نقش امید و همچنین آموزش آن به عنوان یک راهبرد مقابلهمدار در برابر اهمالکاری تحصیلی پی بردهاند)الیزابت و آنتونی 9.)9444 امید 6 یک ساختار انگیزشی- شناختی است که اخیرا به عنوان یک نیروی روانشناختی بالقوه ممکن است به عنوان یک عامل حمایتی برای نوجوانان در رویارویی با رویدادهای ناسازگار زندگی سودمند باشد مورد توجه قرار گرفته است)اسنایدر 2332(. طبق مفهومسازی اسنایدر) 2332 ( امید از تعامل دو مؤلفه کارگزار موفق)تصمیم هدفدار( و گذرگاهها)توانایی یافتن و یا ایجاد راههای گوناگون برای رسیدن به هدف خویش( بوجود میآید. با توجه به اهمیت موضوع اهمالکاری و تأثیرات مخرب آن بر زندگی افراد یک هدف مهم برای پژوهش- هایی که در خصوص اهمالکاری انجام میشود این است که ویژگیهای شخصیتی افرادی را که مرتبا کارها را به تعویق میاندازند مشخص سازند. به نظر میرسد که باید تحقیقات بیشتری در جهت مشخص ساختن مفهوم اهمالکاری و مفاهیم مرتبط با آن صورت بگیرد تا از این طریق مشاوران و دانشجویان بتوانند با دید وسیعتری به این موضوع بنگرند و با ریشهیابی موضوع بتوانند اقدامات الزم را برای رفع آن انجام دهند. با توجه به مسائل فوق فرض شد که جهتگیری اهداف افراد و امید آنها میتواند اهمالکاری آنان را پیشبینی کند. 9-1 بیان مسأله اهمالکاری از ریشهی التین Procrastinare گرفته شده و به معنی»به تعویق انداختن تا صبح«است. به عبارتی آن کاری که باید)ترجیحا( حاال انجام شود به زمان دیگری موکول میگردد. بنابراین این وقفهها موجب پیامدهای ناخواسته میشود. اهمالکاری باید از تأخیرهای برنامهریزی شدهای که به دالیل موجهی صورت میگیرد )مانند به تعویق انداختن کاری به منظور جمعآوری اطالعات قبل از گرفتن تصمیمات مهم( متمایز 1. Goal Setting 2. Ames 3. Elizabeth, & Anthony 4. Hope 9

14 فصل اول : کلیات پژوهش گردد)اگر شخص نگران گرفتن تصمیمات مهم باشد این حالت هم می تواند به تعلل تبدیل شود(. اگر اهمال- کاری را تنبلی صرف بدانیم دچار اشتباه فاحشی شدهایم. زیرا در تنبلی فرد نسبت به انجام کار بیمیل است درحالی که در اهمالکاری فرد غالبا کاری انجام میدهد و خودش را مشغول نگه میدارد تا از انجام تکلیفی که باید هماکنون انجام شود و اولویت دارد اجتناب کند)وسلر 2394 به نقل از نینان 9449(. از تعاریف مختلف اهمالکاری میتوان این گونه برداشت کرد که دو روش برای تفسیر اهمالکاری وجود دارد: الف- اهمالکاری به عنوان یک رفتار ب- اهمالکاری به عنوان یک ویژگی شخصیتی. 2 در ابتدا کسانی که در مورد اهمالکاری به پژوهش میپرداختند بیشتر بر روی ویژگی رفتاری آن تمرکز میکردند و اهمالکاری را به عنوان رفتار اجتناب از یک تکلیف خاص در نظر میگیرند و بر طبق این تفسیر راهحلهای آنها برای اجتناب از اهمالکاری بر مقیاسهای تعیین رفتار مانند بهبود مدیریت زمان و کاربرد عادتهای خوب مطالعه تمرکز داشت)شونبرگ.) اغلب پژوهشهایی که تاکنون در خصوص اهمالکاری انجام شدهاند در بین دانشجویان و دانشآموزان بوده است)برای مثال: سولومون و راثبلوم 2394(. 9 اکثر رفتارهای اهمالکاری در این موقعیتها با کاملکردن تکالیف تحصیلی مانند آمادهشدن برای امتحان انجام تکالیف و نوشتن مقالههای پژوهشی در ارتباط بوده است. بعضی از پژوهشگران اهمالکاری در این موقعیتها را اهمالکاری تحصیلی نامیدهاند)الیس و کانوس هریس و ساتن به نقل از بایندر 9444 سولومون و راثبلوم 2394(. بعضی از فراگیران دارای صفت اهمالکاری میباشند که این صفت باعث انجام اهمالکاری در رفتار مطالعهی آنها میشود یعنی بین قصد و نیت آنها برای مطالعه و رفتار مطالعهکردن آنها فاصله ایجاد میشود که این فاصله معموال به دلیل درگیری آنها با فعالیتهای دیگری است که اغلب با این که از اهمیت کمتری برخوردارند ولی در کوتاه مدت پاداش بهتری برای فراگیر به همراه دارند. در موقعیتهای ویژهی دیگر حالت اهمالکاری با کاملکردن کارهای روزمره مانند برخاستن از رختخواب پرداخت صورت حسابها شستن ظرفها پاسخ دادن به پیغامها و مانند اینها در ارتباط است)شونبرگ 9445(. 1. Trait 2. Schouwenburg 3. Solomon & Rothblum 4. Elliss & Knaus 5. Harris & Sutton 6

15 فصل اول : کلیات پژوهش نتایج پژوهشهای دانشمندان مختلف)شونبرگ 9445 شونبرگ لی پچیل فراری 9446( 2 نشان می- دهد 9 اهمالکاری بسیار به هم مرتبطند. دادههای بدست آمده از این پژوهشها بیانگر این 9 و صفت که حالت است که بدون شک یکی از مظاهر اهمالکاری پدیدارشدن ویژگی یا صفت اهمالکاری در موقعیت تحصیلی است. به این معنا که افرادی که صفت اهمالکاری را در موقعیتهای دیگر زندگی از خود بروز میدهند در موقعیتهای تحصیلی نیز به احتمال زیاد به اهمالکاری خواهند پرداخت. پژوهشگران قدیمی)بروکا و یوئن 2399 به نقل از زاریک و استون بریکر 9449( 6 اغلب اهمالکاری را به عنوان یک ضعف شخصیتی در نظر گرفتهاند و بعضیها به این نتیجه رسیدهاند که افراد اهمالکار اعتماد به نفس پایینی دارند و اهمالکاری آنها را به ضعفهای شخصیتی مانند تنبلی و عدم کنترل شخصی نسبت می دهند. اما همانطور که قبال ذکر شد اهمالکاری ساختار پیچیدهای دارد و نمیتوان گفت فقط تنبلی علت آن است چرا که با ویژگیهای شخصیتی گوناگونی در ارتباط است)مانند: اضطراب افسردگی کمالگرایی عواطف منفی ترس از شکست روان رنجورخویی( )سولومون و راثبلوم 2396 تایس و بامیستر فلت گرین و هویت فراری و دیازمورالز 9442(. 2 در پژوهش حاضر از بین مجموعه عواملی که پیشآیند اهمالکاری تحصیلی محسوب میشوند متغیر جهتگیری هدف در قالب مدلهای هدفگرایی انتخاب شده است. نظریه»هدفگرایی«یا جهتگیری هدف از جمله کاربردی ترین دیدگاههای انگیزشی پیشرفت است)پنتریچ و شانک 9449(. 9 این نظریه به جای پرداختن به این که فراگیر در موقعیت پیشرفت به»چه«چیز میخواهد برسد ادراک فراگیر از»چرایی«تالش در موقعیتهای پیشرفت را محور بحث قرار دادهاند)اردن و ماهر 2335 نقل از جوکار 2994(. جهتگیری اهداف اهداف و معانی هستند که شخص برای رفتار پیشرفت خود در نظر میگیرد)ریان و پینتریچ 2332(. 3 جهتگیری هدف را نباید با اهداف ویژهای که در موقعیتهای آموزشی برای فعالیتها در نظر میگیرند یکی دانست. این گونه اهداف صرفا محرک فرد برای یادگیری یک تکلیف ویژه هستند. از سوی 1. Schouwenburg, Lay, Psychl & Ferrari 2. State 3. Trait 4. Zarick & Stonebraker 5. Tice & Baumeister 6. Flett, Greene & Hewitt 7. Diaz-Morales 8. Pintrich & Shank 9. Ryan & Pintrich 5

16 فصل اول : کلیات پژوهش دیگر برخالف اهداف آموزشی که مبنای تشابهات فردی است جهتگیری هدف مبنای تفاوتهای فردی در موقعیتهای تحصیلی است و براساس آنها میتوان میزان موفقیت فرد را در این گونه موقعیتها پیشبینی کرد. جهتگیری هدف تنها شامل نیات و دالیل فرد برای موفقیت و پیشرفت نیست بلکه منعکسکننده نوع معیارهایی است که افراد برمبنای آنها در مورد عملکرد خود به قضاوت میپردازند)پینتریچ 9444(. 2 در تفکیک جهتگیری ابتدا پژوهشگران فقط بر دو جهتگیری تبحری 9 و عملکردی تأکید می- کردند)دووک 9444( ولی شواهد و نظریههای جدیدتر سه جهتگیری هدفی و یا حتی چهار جهتگیری هدفی تبحری- رویکردی تبحری- اجتنابی عملکردی- رویکردی و عملکردی- اجتنابی را پیشنهاد می- کنند)الیوت فونسکا و مولر 9444(. 9 در آخرین تقسیمبندی نیز که توسط الیوت و الیوت و مکگریگور صورت گرفت الگوی چهارگانه جهتگیری هدف تبحری-گرایش 6 تبحری-اجتناب 5 عملکردی-گرایش و عملکردی- اجتناب بوجود آمد)مشتاقی 2934(. در اهداف تبحری-گرایش فرد به دنبال بهبود شایستگیهای خود در تکالیف است. آنان به یادگیری برای خود یادگیری عالقه دارند و خود را درگیر تکالیف چالش برانگیز میکنند)الیوت و تراش 9442(. 4 در اهداف تبحری-اجتناب شایستگی به صورت تسلط کامل به تکالیف تعریف میشود و تمام تالش افراد برای دوریگزیدن از خطا و اشتباه معطئف است. ترس از نفهمیدن مطالب شکست در یادگیری و فراموشی از ویژگیهای این نوع جهتگیری است)الیوت 2333 پینتریچ 9444 الیوت و مک گریگور 9442(. 2 در جهتگیری هدف عملکردی-گرایش بر تأیید عملکرد و کسب قضاوت مطلوب دیگران درباره عملکردهای شخصی تأکید دارد. محوریت این جهتگیری بر کسب قضاوت مثبت دیگران و توجه به مقایسههای اجتماعی)بهتر از دیگران بودن( قرار دارد)کاپالن و میدلتون 9449(. 9 در جهتگیری عملکردی-اجتناب شایستگی به معنای اجتناب از شکست است و هسته اصلی توجه به مقایسههای اجتماعی است لیکن تأکید بر گریز از حقارت و نگریستهشدن به عنوان فردی کندآموز محوریت این جهتگیری هدف است)الیوت 2333(. 1. mastery gole orientation 2. Performance gole orientation 3. Elliot, Fonseca & Moller 4. approach-mastery gole orientation 5. avoidance-mastery gole orientation 6. Elliot & Thrash 7. Elliot & McGregor 8. Kaplan & Middelton 4

17 فصل اول : کلیات پژوهش افراد دارای جهتگیری تبحری برای تبحر در تکلیف غلبه بر چالش یا افزایش سطح کفایت و افراد دارای جهتگیری عملکردی برای دستیابی به نمرات خوب یا خرسندکردن دیگران تالش میکنند)پینتریچ 2333 وانگ بیدل و الیوت 9442 اشمیت روبکن 9442(. 9 ویژگی رویکردی یا اجتنابی جهتگیریها نیز به تمایل فرد برای دورشدن یا نزدیکشدن به تکلیف برای رسیدن به هدف اشاره دارد)گونیدا ووالال و کیوسوگلو 9443(. 9 هاول و واتسون )9442( 6 نشان دادند که هدف تبحری-گرایش با اهمالکاری جهتگیری منفی دارد درحالی که هدف تبحری-اجتناب ارتباط مثبتی با اهمالکاری دارد. در زمینه جهتگیری هدف و اهمالکاری تحصیلی جوکار و دالورپور) 2994 ( نشان دادند که اهداف عملکردی-اجتناب و تبحری-اجتناب پیش بینیکنندههای مثبت و هدف تبحری-گرایش پیشبینیکننده منفی اهمالکاری تحصیلی بود. متغیر دیگری که در این پژوهش جهت بررسی رابطه آن با اهمالکاری تحصیلی انتخاب شده است امید میباشد. امید میتواند به عنوان یک مفهوم کلی که براساس خودکارآمدی 5 شکل گرفته و باوری که شامل غلبه بر موانع موجود در رسیدن به هدف میباشد در نظر گرفته شود. بر همین اساس نظریه امید صراحتا بر انگیزش و یا باورهایی تاکید میکند که راهکارهای شناختی الزم را برای کسب نتایج مطلوب می توانند ایجاد کنند)اسنایدر 2332(. طبق مفهومسازی اسنایدر) 2332 ( امید یک ساختار شناختی- انگیزشی است که از تعامل دو مؤلفه کارگزار موفق)تصمیم هدفدار( و گذرگاهها)قدرت برنامهریزی راههای گوناگون برای رسیدن به هدف خویش( بوجود میآید. مؤلفه اول این باور را میسازد که فرد می تواند حرکت در طول مسیرهای محتمل را برای رسیدن به اهداف خویش شروع و تحمل کند. این بعد امید باور»من میتوانم این کار را انجام دهم«را میسازد. این بعد جزء انگیزشی نظریه اسنایدر است که طبق آن انرژی روانی برای استفاده از گذرگاه- ها به کار گرفته میشود. تفکر گذرگاهی مربوط به توانایی فرد برای غلبه بر موانع و شناخت راههای مختلف برای رسیدن به هدف میباشد یعنی فرد راههای مؤثر و مناسب برای رسیدن به اهداف مورد نظرش را می داند)اسنایدر 2332 (. افراد امیدوار به صورت مداوم فکر میکنند که اهداف خود را دنبال کرده و به آنها دست مییابند و به تجارب گذشته خود به عنوان آمادگی برای آینده مینگرند. آنها در جنبههای مختلف زندگی خود از عملکرد 1. Schmidt 2. Roebken 3. Gonida, Voulala & Kiosseoglou 4. Howell & Watson 5.Self-efficacy 2

18 فصل اول : کلیات پژوهش خوبی برخوردارند و خود را در کل موفق میدانند. مخصوصا این موضوع برای افرادی که راهکارهای زیادی را برای خالص شدن از یک وضعیت دشوار ارزیابی کرده و به راههای زیادی برای رسیدن به اهدافشان میتوانند فکر کنند صادق است. نظریه امید نوع اول باورها را تفکر کارگزار و نوع دوم را تفکر گذرگاهی امید در نظر میگیرد. افکار کارگزار و گذرگاه فوق منجر به گرایش هیجانی مثبت)صمیمیت شادکامی و عالقه( و در نهایت دستیابی به هدف میشوند. همچنین افراد دارای چنین افکاری موانع و فشارزاها را به عنوان چالش هایی که باید بر آنها غلبه کنند در نظر میگیرند. لذا افراد امیدوار براساس تجارب ذهنیشان باور دارند که موفقتر خواهند بود. این افراد قادر به ایجاد راهکارهایی برای غلبه بر موانع بوده و در مواقع لزوم از دیگران کمک میگیرند. برعکس افراد ناامید براساس تجارب ذهنیشان هنگام رویارویی با مشکالت احساس شکست کرده و دست از تالش برمیدارند)اسنایدر 2336 (. موفقیت در دستیابی به اهداف هیجانهای مثبت و شکست در آن هیجانهای منفی ایجاد میکند. افراد امیدوار در زندگی عامل و گذرگاههای بیشتری برای دنبالکردن اهداف خود دارند و وقتی با مانع برخورد می کنند میتوانند انگیزه خود را حفظ کرده و از گذرگاههای جانشین استفاده کنند. اما افراد ناامید به دلیل اینکه عامل و گذرگاههای کمی دارند در برخورد با موانع به راحتی انگیزه خود را از دست داده و دچار هیجانهای منفی میشوند که این امر به نوبهی خود منجر به افسردگی میشود. در واقع ناامیدی مؤلفه اصلی افسردگی است. به عبارتی دیگر مؤلفه عامل یا کارگزار یعنی تصمیمگیری هدفمند در زندگی است. یعنی یک باور شخصی است که باعث میشود فرد احساس کند که میتواند برای نیل به اهداف خود مسیرهای مختلفی را امتحان کرده و تحمل نماید. همچنین وقتی وی با مانعی در یک مسیر مواجه شود هرگز ناامید نشده و از حرکت باز نایستد)اسنایدر 9449(. در پژوهش بایلی ونینیگ فریچ و اسنایدر) 9442 ( خرده مقیاس کارگزار در مقیاس امید بزرگساالن دارای باالترین قدرت پیش بینی برای متغیر رضایت از زندگی بود. همچنین مطالعهی بلول و فوردگیلبو) 9446 ( در مورد افراد سکته کرده نشان داد که تفکر امیدوارانه در این افراد باعث میشود که آنها احساس کنند که بر کل جنبههای زندگی خود کنترل و تسلط دارند. بنابراین دور از انتظار نیست که این افراد به زندگی خویش ارزش مثبت بدهند. حال با توجه به نتایج تحقیقات مختلف مبنی بر مؤثربودن نقش جهتگیری هدف و امید در اهمالکاری تحصیلی مطالعه حاضر در پی یافتن پاسخی برای این سؤال است که آیا بین جهتگیری هدف و امید با اهمالکاری تحصیلی دانش آموزان دختر پایه اول دبیرستان رابطه وجود دارد یا خیر 9

19 فصل اول : کلیات پژوهش 9-1 اهمیت و ضرورت پژوهش در قرن 92 به دلیل تنوع گسترده محیط و تغییرات مداوم مدیریت مؤثر فردی و سازمانی با چالشهای فراوانی روبهرو شده است. در چنین شرایطی سرعت عمل نقش تعیینکنندهای در کارایی و اثربخشی فردی و سازمانی یافته است. برخی اهمالکاری را به اشتباه معادل تنبلی میدانند درحالی که این دو با هم تفاوت دارند زیرا در تنبلی فرد خودش میلی برای انجام کار ندارد درحالی که در اهمالکاری فرد غالبا کاری را انجام میدهد و خودش را مشغول نگه میدارد تا از انجام تکلیفی که باید در آن زمان انجام شود و الویت دارد اجتناب کند. اهمالکاری یک رفتار روانشناختی پیچیده است که همه افراد را در سطوح مختلفی تحت تأثیر قرار میدهد. برای برخی یک مشکل کوچک و برای عدهای میتواند منبعی از استرس و اضطراب قابل توجهی باشد)بورکا به نقل از مصطفوی 2993(. فرد اهمالکار بدون دلیل فعالیت طرحریزی شده را به روز و وقت دیگری به تعویق میاندازد. به هنگام اهمالکاری فعالیتی ثانوی را به جای فعالیت طرحریزی شده و اصلی جایگزین میکند و این فعالیت ثانوی با احتمال زیاد به اندازه کار به تعویق انداخته شده زمانبر است ولی معموال فعالیتی نامربوط میباشد)ناس 2324 به نقل از مصطفوی 2993(. بررسیهای تاریخی نشان میدهند که اهمالکاری حداقل در سه هزار سال گذشته مصیبتی زیانبار برای افراد بوده است)استیل 9442(. در جوامع مدرن اهمالکاری یک مشکل جدی به شمار میرود. تقریبا نیمی از افراد اقرار میکنند که در زندگی روزمره و محیط آموزشی اهمالکاری برای آنها مشکل ساز بوده است)سولومون و راثبلوم 2396(. اهمالکاری رفتار روانشناختی پیچیدهای است که هر کسی تا اندازهای از آن تأثیر میپذیرد. ممکن است دالیل بسیاری برای عدم انجام تصمیماتی که گرفته شده وجود داشته باشد که بعضی از آنها مانند بیماری مشکالت فنی حتی گاهی کمبود اطالعات مورد نیاز مورد توجه پژوهشهای اهمالکاری نمیباشد. در واقع به اهمالکاری به عنوان امری اختیاری پرداخته میشود که معموال با عدم تالش به موقع همراه است و پیامدهای منفی برای فرد در بردارد. در خصوص بعضی از افراد اهمالکاری پدیدهای کماهمیت است و در خصوص بعضی دیگر اهمالکاری منبع استرس و اضطراب میباشد. با این که به نظر میرسد اهمالکاری رفتار سادهای باشد ولی در حقیقت بسیار پیچیده است. یعنی احساسات مهارتها افکار نگرشها و عوامل دیگری را که افراد نسبت به آن آگاهی ندارند در برمی گیرد. عالوه بر این دالیلی که باعث میشوند افراد انجام یک تکلیف مهم 1. Burka 3

20 فصل اول : کلیات پژوهش ولی ناخوشایند را به تعویق بیاندازند از فردی به فرد دیگر و حتی از تکلیفی به تکلیف دیگر برای یک فرد نیز متفاوت است)تاکن به نقل از رتچکو 9444(. 9 هزاران سال است که اهمالکاری به عنوان عقب انداختن کار امروز به فردا ایجاد مشکل نموده است با وجود این تنها در سالهای اخیر به زمینههای ایجاد و چگونگی درمان آن توجه شده است)اسکوونبرگ لی پسیل و فراری 9446 نقل از شهنی ییالق سالمتی مهرابی زاده هنرمند 2995(. دیدگاههای مرتبط با اهمالکاری در یک طیف خوش بینانه تا بدبینانه قرار دارند. دیدگاههای خوش بینانه بر این اساسند که خصوصیاتی چون رفتار شناخت و انگیزش عامل مهم بروز اهمالکاری هستند. درحالی که دیدگاههای بدبینانه اهمالکاری را نوعی عادت یا اختالل شخصیتی میدانند)شهنی ییالق سالمتی مهرابی زاده هنرمند و حقیقی.)2995 اهمالکاری هم در زندگی روزمره و هم در محیط دانشگاهی مسئله مهمی است.در جامعهای که تعامالت آن براساس ضرب االجلها و دستیابی به موفقیت است تحمل اهمالکاری بسیار سخت خواهد بود. از سوی دیگر افرادی که از اهمالکاری مزمن رنج میبرند نه تنها اغلب به رفتار اهمالکاری ادامه میدهند بلکه احساس عزت نفس و بهزیستی روانشناختی پایینتری نیز دارند. به طور خالصه اهمالکاری هم منجر به نارضایتی جامعه و هم فرد اهمالکار میشود)اسکوونبرگ 9445(. اهمالکاری با متغیر دیگر این پژوهش یعنی جهتگیری هدف در ارتباط است. هاول و واتسون) 9442 ( نشان دادند که هدف تبحری-گرایش با اهمالکاری جهتگیری منفی دارد درحالی که جهتگیری تبحری- اجتناب ارتباط مثبتی با اهمالکاری دارد. یافتههای پژوهش جوکار نشان میدهد که اهمالکاری به عنوان یک نقض در خودنظمجویی با الگوی چهار وجهی هدف پیشرفت در ارتباط است)جوکار و دالورپور 2994(. یکی از رهاوردهای جهتگیری هدف استفاده از آن به منظور فهم و تبیین عملکرد فراگیران در محیطهای تحصیلی بوده است. تحقیقات نشان دادهاند که جهتگیری هدف با سطح فعالیت افراد در موقعیتهای یادگیری ارتباط دارد به نحوی که این اهداف میتوانند بر شیوهای که فراگیران به تکالیف گرایش پیدا میکنند و نحوهی انجام آنها اثرگذار باشند)الیوت و مک گریگور 2333(. محققین در تحقیقات بسیاری دریافتهاند که اهداف میتواند هم بر میزان درگیرشدن دانشآموزان در عرصهی یادگیری و هم بر نوع و کیفیت یادگیری آنها تأثیر بگذارد چون دانشآموزان ممکن است وظیفهای 1. Tucken 2. Wrotschko 24