P. I. IN CONCIPIENDA PULCHRI IMAGINE QUID PER SE VALEAT PHANTASIA. p. p. U P SALIÆ VENIA AMPL. FACULT. THILOS. LPSAL. CAROLUS EMILIUS SÖDERSTRÖM

Transkript

1 // IN CONCIPIENDA PULCHRI IMAGINE QUID PER SE VALEAT PHANTASIA DISQUISITIO QUAM VENIA AMPL. FACULT. THILOS. LPSAL. p. p. M A G. CAROLUS EDUARDUS ZEDRITZ I.IK G U A E L A T IN A E D O CEN S E T CAROLUS EMILIUS SÖDERSTRÖM V ESTM A N N O -D A I.EC. S T IP. N E SSEL. IN A D D IT. G USTAV. DIE X X V II OCT. MDCCCXLI. ' I I. A. M. S. P. I. U P SALIÆ W A n is T R O M ET LASTBO M.?

2

3 IN CONCIPIENDA PULCIIIU IMAGINE QUID PEU SE VALEAT PH A NTA SIA, DISQUISITIO. Illud quanti referat cognoscere, quid omnino humanum valeat ingenium, quid non, ad intelligendum est facile. Nimia enim aut etiam falsa phantasiae cujusdam, omnium rerum dominatricis, opinio quantum non ad artem modo ipsam, sed, ea altius constituta, ad mores etiam et pietatem attulerit detrimenti, hoc quum ratione facile intelligitur, tum rerum usu satis est comprobatum. Quemadmodum autem de mira illa natura, quam appellamus phantasiam, alii aliter senserunt, ut tamen in duas maxime partes discederent; ita etiam de disciplina illa, quae pulchri rationem continet, quacnain ejus vis esset ac praestantia, magna tuit opinionum discrepantia. Fuerunt enim, qui huic disciplinae nihil fere tributum vellent, vel potius in ejus vix inciderent mentionem, ut Spinoza«); alii, ut Schelliugius 6), ceteris artibus anteponendam duxen) Qui in hoc constantissime fecit, quum et omnia ad scientiam et virtutem referret, nec imaginandi facultatem pluris faceret, quam ut ei inadaequatas, quas appellabat, ideas adseriptas vellet. Vide Elhices partis see. prop. XXXV Schol. itemque prop. 17 Schol. b) In communi fere omnium cognitione rationis Schellingianae sufficit paucissima citari, ut System des transcendentalen Idealismus (Ups pagg ), in quo artem, quam dicimus, die eimsige und ewige Offenbarung,

4 runt, ila ut in pulchri studio et scientia humanitatis summam posilam docerent; Solgerus c) vero non solum idem senlil, atqiie Schellingius, ut illam art cm summam et quasi extremam judicet, sed etiam, ut ab illa ordiantur, humanitatis studiosis praeci pit ; sic sentiens, quo olim essent loco mathematica, quae veterum judicio optime ad philosophiae studium viam munirent, eodem nunc esse pulchri disciplinam. Cujus quidem vim et dignitatem quamcumque quis putaverit, sive disciplinae nomine jam dignam ducens, sive, perspecta rei difficultate, non satis confidens um quam fore, ut artificio et via constitui possit; at illa certe tum propter ipsam, turn ob tantam ejus cum disciplina morum societatem, maximi semper erit momenti neque ab humanae vitae elegantia dignitateque abesse posse umquam videbitur. Herum autem, quae in disciplina pulchri versantur, nulla fere ad disceptandum est aut gravior aut difficilior, quam quum quaeritur, quomodo illa pulchri species in mente artificis oriatur; qua de re, cum phantasiae quaestione conjunctissima, hoc loco, ut poterimus, constituimus disputare. Jam vero species illa dupliciter dici poterit, ut sit tam ea pulchri imago, quae artificis animo obversatur, quam ea, quae in opere artificis ad illius similitudinem expressa sistitur. Hoc loco autem vim eam voci volumus subjectam, ut prior illa i- mago significetur. d:e es giebt, appellat ; et (ibid. pag. 582) quanti earn faciat, docet his verbis: Die Kunst ist (ebendesswegen) dein Philosophen das Höchste c) Qui, duceni secutus Schellingiuin, cujus in o suo, quod Erwin inscribitur, rationem fusius explicat, in alio libro (Vorles. üb. Acsthet. pag. 10) *ta disserit: Die Kunst tritt in dieser Hinsicht zu unserer Zeit an die] Stelle, die im Alterthum die Mathematik einnahm, welche die Alten für die beste Einleitung Zur Philosophie hielten.

5 Hanc vero esse, fermc omnes consentiunt, non communis, quae dicitur, notionis, sed ideae quasi effigiem, quia in quolibet pulchro insit quiddam proprium ac singulare. Notio enim, quae vulgo dicitur, ea modo, quae generi subsunt, complectitur, nec vero infinita ea atque innumera, quae in re continentur singulari; in qua quod inest multiplex partibusque infinitum, id una idea comprehendit d). Sed vis vocis ideae tam late patet tamque est a plurimis vario sensu adhibita, ut, quemadmodum queritur Weissius, quaenam sit illa, verbis vix]certo possis constituere. Neque in quotidiani tantum cousueludine sermonis significatio ejus tam vaga tamque inconstans est, ut quidvis ea notari facile di-a xeris, sed et in literis vel a gravissimis scriptoribus sic usurpatur, ut valde vacillet atque a pristina verbi potestate aliquantum deflectat c). Omnino autem et in vita communi et in doctrinis, quamquam in his etiam more quidem populari, ideae voce sic utuntur, ut cujuslibet fermc rei non tam cogitati) Ab Hegelio (Aesthet. Tom. I pag. 157 seqq.) idea sic delinitor, ut sit der Begriff, die Realitet des Begriffs und die Einheit beider. Ilaquc idea atque notio, ut in hoc conveniunt, quod multiplex quiddam idque ad unum revocatum continent, sic in eo inter se differunt, quod notio in se ipsa, idea autem in re quapiam dicitur. Idea igitur, Ilcgclio auctore, nihil continet, nisi quod lateat in notione cx eaque quasi eruatur. At Weissius, acutissimus ille scriptor idemque interdum, ut videtur, imaginationis commentis nimis indulgens, contra repugnat. Neque tamen juste ac prospere, si quidem, quae adfert clar. Ruge, probaveris. e) Sic apud Kantium scriptorem reperies phantasiereichen und (doch zugleich) gedankenvollen Ideen. Ciceronem autcin et si qui alii Romanorum sunt in eodem scribendi genere versati, ideam ex eaque expressam animo rei cujusdain singularis imagincrn in nullo babuisse discrimine, exemplis satis multis patet.

6 tionem perceptionemque, quam obscurum qucndam sensum exprimant5 mox autem subtilius sic, ut rerum majorum superiorumque informationes significent, de vero, boncsto, pulchro dicentes5 deinde autem, ut naturae illius infinitae, unius ejusdem atque universae, vim exhibeant, ita uti nescio quaenam unica atque summa idea in ceteras sibi subjeelas quasi dissiliat. Hinc multa quidem, ut apparet, rei exsistit ambiguitas, at tamen in tanta ista significationum discrepantia id certo effici posse videtur, nisi in iis, quae infinita atque aeterna sint, non posse ideam diei proprie. Deinde ea ponitur idearum differentia, ut sit alia logica, alia aesthetiea, alio alia nomine insignita. Hoc quidem prudentissime ; at videndum, qua ratione. Si enim logica illa erit, quae veritatis universae vim contineat, aesthetiea autem, quae universae pulchritudinis, optime profecto sese habet illa divisio5 sin autem illam dixeris, quae veri cujusdam sit singularis, hanc vero, quae pulchri, inepte distinxeris, quia ideae si in rebus singulis dicuntur, cum rationi atque phantasiae una omnes debeantur, ejusdem sunt naturae atque originis inter seque hac re similes ac plane eaedem f). At f) Constitutu igitur naturae origiuisque similitudine p tet, ideas illas, logicas atque aestlieticas, forma differre, convenire argumento. Quod quidem non aliud est, nisi quod sit rationis ac mentis vel, si mavis, animi infiniti. Sic ferme Hegelius, qui logicum illud omnis veri principium fundamentumque atque adeo ipsam veritatem judicat. Repugnat autem YVeissius, qui, quuui idem nescio quid ipsa veritate mujus superiusve sibi scire videatur, in logico illo nihil cernit praeter unam formam, ah omni quasi materia vacuam. Quos quidem facile quis contenderit ita inter se digladiari, ut ratio eorum consentiat, pugnet oratio, propterca quod eodem verbo non eodem sensu utuntur; attamen etiam re, uti mox adparehit, dissentiunt.

7 cum ex naturali quadam principii complexione in formas explicari sunt coeptae, tum demum in diversum abeuntes diverso eos nomine appellari fas est. De quo paulo infra. Licet igitur, si quaeritur, quid sit illud, quod idea continet, id primum omnium constituere, nihil inesse in ea, nisi quod mentis animique sit proprium, cujus vim diligentius mox persequemur. Deinde autem, si ambigitur, quinam ideae sit ortus, causam ejus reperies in ipsa mente, quae vis est cogitans sentiensque, cujusque ad naturam id pertinet, ut se moveat semper atque agitet, quodque in se habeat, explicet et definiat. Idea autem, quae mentis actione nascitur, non in una rei consistit cogitatione, (quae notionem, quam proprie dixeris, constituit,) sed etiam in efficiendi propensione, qua in imaginem sui transit. Quam vero idea sui efficit imaginem, haec eadem est imago perfecti atque absoluti, quod idea continet. Hujus autem perfecti atque absoluti, quod non aliud est, nisi mens ipsa perfecta, eadem illa mente incitante homo adducitur, ut sistat sibi intucaturque imaginem ; quapropter illud pulchri fingendi studium id quod breviter tantum hic monemus ad agendi desideria aliquo suo jure refertur. Quod si homo aut agenda vita exprimere illam perfecti imaginem, aut extrinsecus alicubi eam in rebus oblatam inveniret, tum forsitan nullus o- mnino artis esset locus 5 at longe est aliter. Neque enim in rerum natura illud perfectum, quod pectus quaerat, repcrilur, neque in vita hominum, qui, rerum objecti vicissitudinibus, naturae necessitate vincuntur, neque umquam instauranda identidem cum invidis cupiditatibus pugna defunguntur. Etenim voluntas animi, ut institutione omnino est libera suaeque potestatis, sic vita numquam satis eminet. Itaque perfectum, quod dicimus quamquam v«l

8 id ipsum non simpliciter, sed comparate y) nusquam esse potest, nisi in arte, cujus est non rein, sed rei speciem efficere /i). Hac vero specie delectantur liomines, qui ea sunt praediti animi facultate, ut, cum corporis oculis formam rerum conq) Nihil est in liomine omnibus numeris perfectum et absolutum; ncque igitur in arte quidquam expletum et consummatum undique esse potest. Itaque quum vulgo ferunt, artificia ad exemplum perfectae fieri pulchritudinis, dicunt haud satis ad rem accurate, quam praeter fidem, modumqtie verbis augent. Quamquam et ii reperiuntur, qui confiteantur ingenue, sibi esse persuasum, quae effingantur arte, ea esse pura ab omni vitio ac labe, quibus humana cetera laborant. Sic Solgerus, apud quem (Erw. pag. 226) leguntur illa: wo fändest du wohl eine Gestalt, die Haphael nachgeahmt, wo auch mehrere, aus welchen er die vorzüglichsten Theile gesammelt haben hünnte, um seinen himmelfahrenden Christus oder seine Sixtinische Maria daraus hervorzubringen? Eum autem sentire ea omnia, quae verba significant, id quidem patet in proxime antecedentibus. Quin etiam apud veteres inveniuntur, quae a sententia Solgeriana non ita abhorreant. Nam de Phidia Cieero (Or. 2) : Neque vero ille artifex, quum faceret Jovis formam aut Minervae, contemplabatur aliquem, c quo similitudinem duceret; sed ipsius in mente insidebat species pulchritudinis eximia quaedam, quam iatueus in eaque defixus ad illius similitudinem artem et manum dirigebat. In quo tamen euiu non plane idem, atque Solgerum sentire, paulo infra, quum perpetuum hunc locum vere classicum citabimus, ostendemus. h) Tametsi enim, pulchrum quod est, et re et forma continetur, tamen ipsa pulchritudo sola forma absolvitur. Hinc autem pulchritudinem ad effingendum in arte esse faciliorem, quam aut in hominum, aut in rerum natura, id vel uno allato exemplo, si opus erit, praeclare intclligetur. Artifex igitur, quum opus marmoreum sic instituit, ut imaginem efficiat corporis humani, hujus institutionem et quasi structuram ille quidem sciat oportet, neque ah illa aberret, at neque eam penitus notam aut partibus vel minimis notatam habere poterit, neque illa interiora naturae materia imitabitur, ut nova instauret, sed eorum signa ct quasi faciem in summo marmore exprimet.

9 femplantiir, item mentis vim earum intueri sibi videantur. Quae qualis sit facultas, explicari nuinquani poterit i). Iarn vero coeptam virtutis animi, quae idearum imaginumque effectrix est, sic concludimus expositionem, ut moneamus, eam mentis actionem, quae in studio pulchritudinis versatur, tribus modis considerari posse, ut vel ad scientiæ studium referatur, quum sit homini desiderium ea quoque, quae, in animi recessu altius recondita, nondum satis digesta explicataque sint k), aliqua certe imagine expressa intuendi iisque fruendi; vel ad vitam degendam, cum virtutis tamquam exemplaria ad imitandum proponat l) '7 denique, ut quasi acees-») Ia formis quibusdam signisque ita quidem convenitor, nt statuatur, aliis boni quid, aliis mali significari. Sic lab;a tumidiora voluptatem, exiliora malitiam significare putantur. Haec illa significare ut sit verum, at non ratione atque intelligentia, sed opinione ac sensu judicatur. Omninoque in singulis artificiis ita judicimn ratum omniumque commune haberi potest, si omnes eodem sensu atque opinione ducantur. Semper enim desiderabitur explicatio, qui et quomodo formis exprimantur, quae exprimuntur. Hinc autem concludi nonne poterit, disciplinam illam, quae in pulchris examinandis versatur, numquam salis fore evidentiae consecuturam? k) Quamquam permulta, quae sentiuntur potius, quam inlclliguntur, olim plane poterunt intelligi, ita ut, augeseente scientia, artis fines coaretari rideantur (Selbst der philosophische Untersuchungsgeist, entreißt der Einbildungskraft eine Provins nach der ändern, und die Grenzen der Kunst verengen sich, je mehr die Wissenschaft ihre Schranken erweitert (Schiller, über die ästhet. Erzieh, des Mensch.); at sunt tamen plurima, quae percipi perspieique omnino xon possunt, ut ea omnia, quae, sensu informata nec cadcjtia in intelligentiam, musicorum animis obversantur. I) Kantius (Crit. der Urtheilskr. pag. 18i>, Berl ) sic disputat, artem, constitutis videlicet finibus, non»roficere, proficere autem doctrinam. Mirum hoc quii!rm, at dignum, quod attendatur. Ille igitur, ut nobis videtur, id quidem non vere, artem artioribus contineri limi-

10 »io ad vitam virtutemque adjungatur, si quidem hominum genus, instituto oflieioque quamquam postulante, nondum quidem, si unquam poterit, curn in vita assequi potuit virtutis exercendae usum eamquc facultatem, quam pulchri fingendi artifex ille, objectae extrinsecus naturae necessitate liberior nec tam cupiditatibus opportunus, in arte tenet. Jain vero diligentius licet considerare, quale sit illud perfectum, quod homo effingere studet, effectoque tantopere delectatur. Non esse autem illud unamquamque rem suo genere perfectam, inter o- mnes artis scriptores convenit. Estque vulgo notissimum, permulta reperiri, quae quum sint ad suam quaeque rem convenientissima adque hominis intelligentiam aptissima, suo genere consummata atque absoluta habeantur, nec tamen ut pulchra nobis probentur. Deinde neque in singulis rerum generibus continetur perfectum illud, ex quo pulchrum nascitur, quamquam vitiosa loquendi consuetudine hujusmodi nonnulla pulchra dicimus, ut quaedam genera animalium. Quaerendum est igitur in rebus singulis. Quaenam autem sunt illae? ad hoc ita respondendum est, ut moneatur, quum pulchritudo non ratione, sed sensu judicetur, usque eo oportere procedi, donec sua sponte occurrat id, quod sensus judicio existimes pulchrum. Quam autem proprie dixeris pulchritudinem, eam in uno homine videre tibi videbere. Ergo pulchritudo non solum humana, verum etiam singulorum hominum est. Quum ' tibus, namque ut baec, ita etiam illa non aliis, nisi ipsius rerum hominumque naturae finibus terminatur. Atque eo quidem ars non proficere dicatur, quod aetatis cultum atque humanitatem non tam propagat, quam depingit; quainobrcm tamen vel ipsa ita proficere dici possit, prout universa procedat humanitas, cujus illa vim et indolem est quasi vultu redditura.

11 autem neqiie pulchritudo dicatur in omnibus, neque ad singulorum naturam quidquam accedat, quod ab indole differat generis totius, non alia re, nisi singularum partium convenientia pulchritudo existât necesse est. Ilanc autem singularum in homine partium convenientiam mens una efficere potest. Mens autem ita demum pulchra est, si adpareat. Adparere autem vere non poterit, nisi ut vim partium conciliatricem ac totius humanae naturae gubernatricem sese praestet. Quamobrem perlectum illud, quod paullo supra mentis esse, vel potius ipsam mentem statuimus, eujusque ut in arte effingat imaginem hominem studere diximus, hoc tandem loco mens ipsa perlecta esse quodam modo probatur. Si autem quis objecerit, pulchritudinem non unam esse humanam, sed plura ejus genera poni, idem haud facile negaverit, illam esse omnium perfectissimam mij, Atque idem etiam confitebitur, fam) Illud autem contra pugnare videtur, quod non unum humanae pulchritudinis censetur genus, sed et divinae. Patet autem rem diligentius consideranti, illa duo cogitatione magis, quam re distingui, idemque humanum pulchrum alio loco hoc, alio illud adpellari. Quod quidem concedere ipse Solgerus videtur, dicens (Vorl. üb. Aesthet. p. 137): Es (das Göttliche Schöne) würde ein besonderes und zufälliges Individuum sein, wenn wir nicht zugleich erkennten, dass es das Wesentliche unseres Inneren seihst is t.. Poëta enim, quum deum pingit, humanum pingit. Nam deus ille poeticus effictus est ad effigiem humanitatis tantae, quantam quuminaxime aetas assecuta est. Sic homo deum, quam potest maxime, augustum facit., at humanis eundem ornatum virtutibus. Sit quidem, ut virtutes istae amplificentur, et vero infinite; at deus humanam non superabit naturam. Et fas quidem est, ut lit, ci tribui, ut sit aeternus, ut omnia possit; at non ista, quibus nihil quasi rei subjectum est, id adferunt, cur numen illud praedicemus divinum, cur id veneratione dignum judicemus, sed illae verae virtutes, qua* illi tribuimus, ex nostris ipsorum pectoribus depromlas.

12 ia ciom hominis esse pulchrarum rerum excellentissimam. Est illa enim praesenlissima atque perfectissima imago mentis n). Pulchritudo hominis autem nobis oh eam causam proxima et vero praecipua est, quia nos nobis patemus ad protinus cognoscendum, cetera omnia non item. Mens enim, ut se ipsa percipit, sic signa sui et quasi notas facillime interpretatur. Quumque mens menti patca(, et nostri ipsorum et aliorum hominum vultus quid significent, intelligimus. Cetera autem quum nisi per nosmet ipsos non intelligamus, animalium rerumque vultus et quasi facies ex quodam nostrae naturae similitudine cognoscimus. Si quando igitur praestantiori artifici contingit vel in animalibus pingendis oculos eorum linbitumquc facere hujusmodi, ut iis videndis delectemur, hoc inde fil, quod nescio quid humanum animadvertere nobis videmur. Omninoque in iis, quaecumque nobis ut pulchra probantur, ista nos duci et commoveri similitudine, vel quotidiano sermonis usu significamus, ut cum rura amica (vänliga) appellamus. Ut igitur causa fundamentumque pulchritudinis mens est, sic pulchritudo in humana facie, tamquam sede propria, habitat; celera omnia aut non pulchra sunt aut ita demum pulchra, si, quemadmodum mentem facies, ita aliquid humanae naturae simile effingunt. Fert quidem loquendi usus, ut cum mulla alia, tum maxime flores appellemus pulchros, in hoc autem temere dicimus potius, quam?i) Nemo jure contenderit, ca, quae Musici fingunt, deteriori esse loco, quam quae sculptores; at ila tamen perspicuitate et evidentia inter ipsa differunt, nt haec animi tamquam a multiplici motuum differentia ad se revocati vultum uno conspectu exhibeant, illa commoli illius et quasi in rivulos dilllucntis mutationes continuas adumbrent. In illis igitur nisi per singula eundo alia post alia eminentia, quinam sit totus ille animi vultus, percipere non poteris.

13 scienter judicamus; quod vel eo apparet, quod magna est hominum in istis floribus, ut in ceteris hujusmodi, judicii discrepantia, unde patet, flores plurimos, forsitan etiam omnes, blanda quadam specie oculos permulcere, nec tamen esse vere pulchros o). Sic rosa per sese duntaxat amoena est in ea enim o) Solgerus (Erwin, pag. 99) de Kanlio «lisserons monet, enra, quum ita sentiret, finem, quo quid esset referendum, in pulchris hujusmodi esse, qui quaereretur, non qui sponte pateret, usque eo esse deductum, ut florum generi majorem, «piam hominum, tributam vellet pulchritudinem. Est «piidem verum, eum loco quodam ita disserere, ut, quemadmodum Solgerus refert, sibi persuadere videatur. At, quum alio loco huic ponat contrarium, istam a se erroris criminationem repellere forsitan potuerit. Ut autem pateat, «juid maxime sentiat, locum eum, quo sententia illa continetur, totum cognosci necessc est. Sic autem incipit, ut «luo ponat pulchritudinis genera, vagae et adhaerentis, quorum illud nihil habeat, «pio referatur, hoc autem hujusmoili sit, cui certa sit subjecta notio, ad «piam in perfectione aestimanda referri oporteat. At idem, quum hoc addat, re vera nec, perfectum quod sit, inde «piiilquam lucrari, quod idem sit pulchrum, nec «juod pulchrum, quod sit perfectum, necessc est sic existimet, perfectum nihil «lici, nisi habita ratione ejus, quoti esse debeat, pulchritudinem autem per se ipsam dici, nec nisi n«l se ipsam referri. Quod qui existimet, idem concedet, pulchritudinem illam adhaerentem aeque sinceram esse, atque eam, «piam vagam appellat. Ille igitur, si verum quaeris, nihil aliud sentit, nisi, «pium subjiciatur rei notio et, quaenam sit, pateat, tum diflicilius fieri iu ea pulchritudinis judicium. De qua posse tamen integre judicari etiam ea in re, «piae insignem prae se ferat sui notam, hoc concedit tloeens, ita demum tie pulchritudine integre judicari, si, «pii judicet, aut nesciat, quaenam rei subjecta vis sit, aut judicans ab illa animum avertat. Nos denique in iis, quae posuimus, omnino non admodum errare, vehementer probant ea, «piae de summa pulchritudine ili«; «licit, in «piihus «locet, nisi in hominem eam cadere non posse. (Kant, Crit. der Urtheilskr. Erst. TheiI, pagg. M3 et o4).

14 jucunde quidem, at tamen obscure commoremur at pulchra fortasse, si ex similitudine integritatis vel alius cujuspiam rei pro imagine mulieris adolescentis a poëta adliibeatùr. Cumque censent plerique omnes, splendorem lunae esse in pulchris ducendum, non ii quidem inepte solent eniin illam inluentibus hujusmodi animi lieri motus, qui sensui pulchritudinis quiddam habent consimile at non proprie. Neque enim vespera lunae lumine illustris mentis sui consciae imago est. Quin et minus etiam proprie in bene agendo pulchritudo dicitur5 nam animi pulchritudinem illius, qui honeste ac liberaliter agit, non visu, sed cogitatione percipimus. Jam operae erit pretium paullo longius progredi, ut diligentius cognoscatur, quale sit illud perfectum, cujus saepius fecimus mentionem, vel ut, quod idem est, constituatur, quacnam animi vis sit et quasi summa, si illius tamquam partes cogitatione distinguantur. llumaui animi autem pars altera, quae potior jure habetur, mens est, quae in ratione et cogitatione consistit, altera voluntas, qua impellimur ad cupiendum et agendum, et quidem ea, quae quid cum ratione desiderat. Ilaec autem si sunt omnia, quae animo continentur, sequitur nihil aliud esse animi, nisi ut cogitet ac velit. Quod si animi nulla facultas est praeter cogitationis ac voluntatis, nec ad vitam quidquam adfert praeter scientiam atque virtutem aut his contraria. Quapropter quae arte efficiuntur quaeque pulchra sunt, ea', quantum in iis pulchritudinis est, nihil exhibent praeter intelligenliam atque virtutem p). j)) Hoc 111 poesi ad percipiendum est facilius; in ceteris autem artis generibus, in pictura maxime et musica, non item. Hoc loco forsitan non admodum ineplc moneatur, institutis recentiornm hoc nohis saepius inculcari, ut diligen-

15 Verumfamcii videbimur fortasse ista sumere praeter fidem ac veritatem, nce negabimus, rem difficultatis nonnihil habere. Primum enim licet quaerere, an nihil insit in animo praeter intelligentiam et voluntatem? Licet attendere ad singula ea, quae tamquam alia juxta alia in animo contineri dicuntur aliaque alio adpellantur nomine, ut sensus, memoria, cetera^ Licet commonere, quanta sit in quovis animo perceptorum cogitatorumque atque appetitorum veritas. Licet ad usum vitae ac communem omnium opinionem quasi provocare et, eodem illo adhibito exemplo, humana facie, ab eo, quicumque contra disputat, quaerere, num in illa facie nihil emineat, praeter ista, quae nescio quid inane sonant, intellitissime teneamus, pulchritudinem in sola specie consistere. IIoc ita quidem praecipiunt, ut in singulis artis operibus examinandis, quae pro exemplis interdum adhibentur, et o- mnino in diversis artis generibus permulta subtiliter ac praeclare disputent, quum statuunt, mentem vel ideam esse vim ipsam pulchritudinis; at iidem ferme eo, unde exierant, cito revolvuntur, iterum ac saepius istam de specie repetentes doctrinam. Qui quidem verissime; at tamen habet haec loquendi ratio quiddam ambigui inque errorem facile inducentis. Et sunt quidem, iique artifices, qui, prava speciei existimatione decepti, in falsam artis opinionem inciderint. Est autem manifestum, pulchritudinem, ul omnino sit, necessario esse aliquid praeter unam speciem; sit enim, oportet, species rei cujuspiam sive naturae, aut res ipsa sive natura. At scriptores artis, dum videntur timere, ne sublatis finibus pulchritudinis atque honestatis regna commisceant, id quod ticri non oportet, ab eo, quod pulchritudini subjectum est, animum nimis sollicite avocare solent. INum autem temeritatis est constituere, pulchritudinem in intelligentia ac virtute, quodam quasi fundamento suo, nixam esse? Quod quidem ex eo veri videtur simillimum, quod in pulchritudine et honestate eodem ferme sensu afficimur. llahct enim pulchri contemplandi dulcedo nescio quid bonae.conscientiae simile. Vide Sehillerum (Ueber aesthet. Erzieh, der Menschen, passim).

16 gentiam ac voluntatem? Licet denique interrogare, nonne item comparcant virtutes istae singulares, patientia, fortitudo, castitas, benevolentia, cetera? Sunt quidcui liaee danda; nec tamen iis refelli sententia nostra videtur. Facies enim humana - ut in eodem simili maneamus. sive viva est, sive sculpta, quum naturam prorsus singularem imagine reddat, eadem multiplicem differentiarum ambitum complectatur exprima tque, necesse est. Quae autem aliquo modo finita sunt sic enim differentia adpellarimus ea sunt animi, quem dicunt, finiti. At non ille, quamquam pulchritudini sedem praebeat, ejus idem est effector, sed mens ipsa, quam veteres interdum mentetn animi prudentissime adpeliabant. Nec facile quisquam, ut opinor, contenderit, ullas virtutes, ut patientiam, ut fortitudinem, per sese esse pulchras. Quae quidem tanti duntaxat erunt, quanti est id, ad quod tamquam adhibentur a mente. Quumquc igitur per se sint nihili, tanta in iis est pulchritudinis commendatio, quantam iis mens dignitatem addit. Quamobrem totum illud multiplex, quod in animo inest efficitque, ut in facie hominis vel in picta ejus seulptave imagine summa sit rerum ac notarum varietas, re vera non aliud est, nisi artis materia, non mens operis, sed corpus </). (/) Nihil autem Luic sententiae magis videtur esse contrarium, quam illa ratio W eissii, qui pulchri explicans naturam sic orationem concludit, ut amorem ponat tamquam extremum, quo summa atque absolutissima pulchritudinis idea quasi ad specicui sui permanare possit. Quod quidem nobis mire et praeter exspectationem docere videtur. Quin etiam difficillimum est ad disceptandum, utrum ad vitam praeceptum illud, an ad artem pertinere velit, quum praesertim id amoris genus, quod cognatorum inter ipsos est maxiincque conjugum, et summum et, quum cetera genera quodam modo complectatur, omnium latissime patens censeat.

17 Hoc loco non alienum videtur breviter quaerere, quibus finibus pulchritudo illa contineatur. inisi forte nihil attinere videbitur, quum sit in praecedentibus constitutum, nihil esse in pulchritudine, nisi quod mentis sit, eamquc igitur iisdem, atque mentem, terminis coerceri. At id ipsum, quod scriptores artis alii aliter sentiunt de veri ac pulchri ratione eorumque inter ipsa societate, efficit, ut disquisitio illa non sit ah re aliena. Sic Weissius, qui in veritate nihil se cernere profitetur praeter logicum illud, quo in genere naturam rerum atque historiam ponit, distincte docet, quod pulchrum sit, idem esse verum, quod verum, non item pulchrum, quum nimirum, eo auctore, pulchritudo et veritatem et nescio quid amplius contineat. In hoc autem res vertitur, quaenam veritati notio subjiciatur. Jam vero multiplicem esse constat veritatis descriptionem. Omnino autem his ferme modis definitur, primum ut sit vis omnis eorum, quae sunt, iisque igitur contraria, quae sola cogitatione informantur } deinde ut in libertate insita suique conseien- Kos vero aut ne minime quidem acutissimi illius scriptoris sententiam, qualis sit, intelligimus, aut amor ille ita interpretandus est, ut cum eo animi sensu, quem omnium exemplo Gemiith adpellat, plane consentiat. Ita certe unam eandemque inlelligeret animi, quam dicunt, pulchritudinem diversis verbis expressam, quae ejus esset, qui non oflicio, sed voluntate, non lege sed studio, ea, quae honestatis sunt, sequeretur. Si igitur scriptor ille amoris verbo significari vult universam illam et absolutissimam humanitatem, quae pulchritudo animi vocatur^ tum vero cum eo consentimus neque ejus sententiam nostrae censemus inimicam; sin autem amoris nomine eum adpellat animi sensum, qui in singulorum vel praestantissimorum aut hominum aut rerum caritate versatur, nos quidem prorsus dissentimus, ut in singulis virtutibus per sese, sic in isto amore existimantes, eum esse in materia artis ponendum.

18 lia ponatur, qua significatione homines brutis animantibus veriores, haec plantis habentur5 tum sic, ut, quod verum sit, ad legem quandam vel formulam referatur, quo fit, ut inter verum et justum nihil sit, quod differat, at inter ea, quae sunt quaeque esse oportet, intersit plurimum, quo in genere recta opinio prava est verior5 denique hoc modo, ut significet omnia, quaecumque aut reapse sunt aut cogitatione informantur, ita ut veritatis quasi campus omnium liat latissimus vel potius infinitus. Quod si bonum, quod non dicitur nisi comparate, et cum vero, quale est a nobis tertio loco descriptum, ita plane concinit, ut illud sit cogitatione, hoc re ipsa (actione) verum (quia id est bonum, quod ex lege rationis verum est); continuo perficitur, quod bonum sit, id veritatis finibus concludi. Atqui bonum, si subtilius dixeris, idem est atque intelligentia et virtus; hae autem vim ipsam pulchritudinis constituunt; sunt igitur pulchrum et bonum iisdem quasi limitibus septa vel, quod idem est et maxime quaerebatur, pulchritudinis regnum intra fines situm est veritatis. Ilanc autem sibi constare rationis conclusionem, sive veritas ita sumatur, ut omnino omnia complectatur, sive sic, ut, quemadmodum quid maiiine sit rationi consentaneum, ita maxime id verum sit, nihil subesse videtur, cur dubitemus. Ilis igitur ducti rationibus persuasum habemus, nihil quidquam aut infra aut supra aut denique praeter veritatem esse posse; quo posito tamen nequaquam volumus negatum, esse veritatis regionem nobis inaccessam, esse vitam diviniorem. IIoc unum tenemus, totum veritatis regnum nondum certe nobis ita patere, ut in infinito tamquam spatio huc illuc libere vagari liceat, nec phantasiae magis, quam intclligentiac contingere interiora regni illius perlustrare; et ob eam causam non posse phantasiam fines veritatis excedere.