Frank Zimmermann, Rainer Ziebarth & Armin Herrmann GEO-Tag der Artenvielfalt 4.6.2011 Auswertung der Erfassung der Höheren Pflanzenarten Insgesamt konnten an diesem Tag 382 höhere Pflanzenarten im Naturschutzgebiet Löcknitztal nachgewiesen werden, das sind etwa 2 Drittel der jemals im Gebiet gefundenen 560 Arten. Besonders erfreulich dabei ist die recht hohe Anzahl von Pflanzenarten (120), die in Brandenburg in der Roten Liste der gefährdeten Gefäßpflanzen (RISTOW et al. 2006) als mehr oder weniger stark gefährdet gelten. Wesentlicher Grund hierfür ist die noch sehr hohe Naturnähe vieler Lebensräume, v.a. der Löcknitz mit entsprechenden Begleitbiotopen, sowie der angepassten Nutzung einiger besonders wertvoller Wiesen. Trotz aller negativer Veränderungen, die v.a. mit der Nutzungsauflassung von Wiesen und dem Austrocknen von Mooren in Zusammenhang stehen, konnten einige besonders wertvolle Bereiche erhalten und teilweise sogar wieder im Zustand verbessert werden. Eine Besonderheit des Gebietes sind v.a. die artenreichen Feuchtwiesen unterschiedlicher Ausprägung (vgl. ZIEBARTH & ZIEBARTH 1988; ZIEBARTH & GELBRECHT 1996). Besonders bemerkenswert ist der Artenbestand in den quelligen Feuchtwiesen am Nordrand des Gebietes bei Kienbaum. Pflanzengesellschaften der Kohldistelwiesen (Polygono-Cirsietum oleracei), der Seggenriede (Caricetum paniculatae, Caricetum appropinquatae) und der Kalkbinsenriede (Juncetum subnodulosi) sind hier eng miteinander verzahnt und weisen eine Reihe bemerkenswerter Arten auf. Neben dem immer seltener werdenden Schlangenknöterich (Bistorta officinalis) sind dies Breitblättriges und Steifblättriges Knabenkraut (Dactylorhiza majalis, D. incarnata) und deren Hybrid (D. x aschersoniana) sowie und Stumpfblütige Binse (Juncus subnodulosus), allesamt in Brandenburg stark gefährdete Arten (RL 2). Sumpfdreizack (Triglochin palustre) und Sumpf-Sitter (Epipactis palustris), die ZIEBARTH & GELBRECHT (1996) als verschollen aufführten, konnten erfreulicherweise aktuell wieder gefunden werden. Die Pfeifengraswiesen im Löcknitztal sind in diesem Jahr sehr trocken, allerdings sind für diese Pflanzengesellschaft (Molinietum caeruleae) wechselnde Feuchtigkeitsverhältnisse durchaus typisch und bei geeigneter Pflegemahd unproblematisch. Einige wertbestimmende Arten wie die in Brandenburg vom Aussterben bedrohte Sibirische Schwertlilie (Iris sibirica, RL 1) und weitere, überwiegend stark gefährdete Arten wie Teufels-Abbiss (Succisa pratensis), Heilziest (Betonica officinalis), Schopf-Kreuzblümchen (Polygala comosa), Natternzunge (Ophioglossum vulgatum) und Prachtnelke (Dianthus superbus) konnten während der Exkursion bestätigt werden. Früher hier vorkommende Raritäten wie Händelwurz (Gymnadenia conopsea) und Lungen-Enzian (Gentiana pneumonanthe) sind leider teilweise schön länger verschwunden. Das Postluch als mesotroph-saures Zwischenmoor weist in diesem Jahr einen seit längerem wieder höheren Wasserstand auf und zeigte zur Exkursion sich teilweise regenerierende Torfmoosdecken mit Sphagnum fallax und Sph. papillosum. Auch der Sumpfporst (Ledum palustre) konnte bestätigt werden. Am Rande eines Moorgebüsches gelang der Wiederfund des einige Jahre nicht bestätigten Kamm-Wurmfarns (Dryopteris cristata). Die sandigen, nährstoffarmen Randbereiche des NSG Löcknitztal weisen an wenigen Stellen weitere Besonderheiten der Flora auf, die während des GEO-Tages der Artenvielfalt auch bestätigt 1/10 IGB 04.07.2011
werden konnten. Erfreulich war die Bestätigung des vom Aussterben bedrohten Dänischen Tragant (Astragalus danicus) an 4 Stellen. Mit dem Grünlichen Wintergrün (Pyrola chlorantha), dem Dolden- Winterlieb (Chimaphila umbellata) und dem Birngrün (Orthilia secunda) konnten auch drei der in ganz Brandenburg weiter im Rückgang begriffenen Wintergrüngewächse (Pyrolaceae) im Gebiet bestätigt werden. RISTOW, M., HERRMANN, A., ILLIG, H., KLÄGE, H.-C., KLEMM, G., KUMMER, V., MACHATZI, B., RÄTZEL, S., SCHWARZ, R. & ZIMMERMANN, F. 2006: Liste und Rote Liste der etablierten Gefäßpflanzen Brandenburgs. Natursch. Landschaftspfl. Brbg. 15 (4), Beilage. 163 S. ZIEBARTH, R. & GELBRECHT, J. 1996: Flora und Vegetation der Löcknitzniederung. In: DRIESCHER, E. & GELBRECHT, J. (Gasteditor): Die Löcknitz und ihr Einzugsgebiet. Beiträge zur angewandten Gewässerökologie Norddeutschlands 1996 (3): 3-114. ZIEBARTH, G & ZIEBARTH, R. 1988: Das NSG Löcknitztal eine Bestandsaufnahme. (hektogr. Mskr.). IG Löcknitztal im Selbstverlag, Erkner. Artenliste 04.06.2011 382 Artnachweise Kategorie 1 - vom Aussterben bedroht 2 Arten Gefährdung Gefährdung Anzahl Notierungen Brdbg. 2006 D 1996 Astragalus danicus 1 3 Iris sibirica 1 3 Kategorie 2 - stark gefährdet 22 Arten Gefährdung Gefährdung Anzahl Notierungen Brdbg. 2006 D 1996 Alchemilla glabra 2 Anemone sylvestris 2 3 Betonica officinalis 2 Bistorta officinalis 2 8 Notierungen Carex cespitosa 2 3 Chimaphila umbellata 2 2 Colchicum autumnale 2 Dactylorhiza *aschersoniana 2 Dactylorhiza incarnata 2 2 Dactylorhiza majalis 2 3 Dianthus superbus 2 3 Dryopteris cristata 2 3 Epipactis palustris 2 3 Filipendula vulgaris 2 Juncus subnodulosus 2 3 Ledum palustre 2 3 2/10 IGB 04.07.2011
Polygala comosa 2 Potentilla heptaphylla 2 Pyrola chlorantha 2 3 Scabiosa columbaria 2 Serratula tinctoria 2 3 Succisa pratensis 2 Kategorie 3 - gefährdet 45 Arten Gefährdung Gefährdung Anzahl Notierungen Brdbg. 2006 D 1996 Arabis hirsuta agg. 3 Asperula tinctoria 3 3 Briza media 3 Calla palustris 3 3 Caltha palustris 3 Cardamine amara 3 Carex appropinquata 3 2 Carex canescens 3 Carex flacca 3 Clinopodium vulgare 3 Crepis paludosa 3 Dianthus carthusianorum 3 Dianthus deltoides 3 Eriophorum angustifolium 3 Eriophorum vaginatum 3 Euphrasia stricta 3 Galium boreale 3 Geranium palustre 3 Helictotrichon pubescens 3 Hydrocharis morsus-ranae 3 3 Juncus acutiflorus 3 Juniperus communis 3 Koeleria macrantha 3 Lathyrus palustris 3 3 Listera ovata 3 Menyanthes trifoliata 3 3 Ophioglossum vulgatum 3 3 Orthilia secunda 3 Oxycoccus palustris 3 3 Phleum phleoides 3 Polygala vulgaris 3 Potamogeton lucens 3 Potentilla palustris 3 Potentilla tabernaemontani 3 Ranunculus auricomus agg. 3 Ranunculus lingua 3 3 Salix aurita 3 Salix repens 3 Selinum carvifolia 3 Stellaria glauca 3 3 Thalictrum minus 3 Trifolium alpestre 3 Triglochin palustre 3 3 Valeriana dioica 3 3/10 IGB 04.07.2011
Veronica verna 3 Kategorie V - Vorwarnstufe 43 Arten Gefährdung Gefährdung Anzahl Notierungen Brdbg. 2006 D 1996 Ajuga genevensis V Angelica sylvestris V Armeria elongata V 3 Campanula patula V 8 Notierungen Cardamine pratensis V Carex caryophyllea V Carex elongata V Carex nigra V Carex panicea V Carex rostrata V Chrysosplenium alternifolium V Crataegus *subsphaericea V Epilobium palustre V Galium palustre V Galium uliginosum V Geum rivale V 8 Notierungen Hypericum tetrapterum V Juncus inflexus V Lychnis flos-cuculi V Melica nutans V Myriophyllum spicatum V Nymphaea alba V Peucedanum oreoselinum V Pimpinella major V Polygonatum odoratum V Polypodium vulgare V Potamogeton perfoliatus V Potentilla erecta V Rhamnus cathartica V Ribes nigrum V Rosa sherardii V Rumex palustris V Sagittaria sagittifolia V Scrophularia umbrosa V Silene nutans V Sparganium emersum V Thymus serpyllum V Valeriana officinalis V Veronica anagallis-aquatica V Veronica beccabunga V Viburnum opulus V Vicia cassubica V 3 Viola palustris V Kategorie G - Gefährdung ohne genaue Zuordnung 3 Arten Gefährdung Brdbg. 2006 Gefährdung D 1996 Anzahl Notierungen 4/10 IGB 04.07.2011
Hypericum maculatum G Leucanthemum vulgare G Rosa rubiginosa G Kategorie D - ungenügende Datenlage für Bewertung 5 Arten Gefährdung Gefährdung Anzahl Notierungen Brdbg. 2006 D 1996 Berberis vulgaris D Centaurea nigra D Cornus sanguinea D Stellaria neglecta D Tilia cordata D keine Gefährdung anzunehmen 262 Arten Acer platanoides Acer pseudoplatanus Achillea millefolium Acinos arvensis Acorus calamus Aegopodium podagraria Agrimonia eupatoria Agrostis canina Agrostis capillaris Ajuga reptans Alliaria petiolata Allium vineale Alnus glutinosa Alnus incana Alopecurus pratensis Anthoxanthum odoratum Anthriscus sylvestris Arabidopsis thaliana Arabis glabra Arrhenatherum elatius Artemisia absinthium Artemisia campestris Artemisia vulgaris Asparagus officinalis Athyrium filix-femina Berteroa incana Berula erecta Betula pendula Betula pubescens Bidens frondosa Brachypodium pinnatum Brachypodium sylvaticum Bromus hordeaceus Bromus inermis Bromus tectorum Calamagrostis canescens Gefährdung Brdbg. 2006 Gefährdung D 1996 Anzahl Notierungen 10 Notierungen 8 Notierungen 5/10 IGB 04.07.2011
Calamagrostis epigejos Calluna vulgaris Campanula persicifolia Campanula rapunculoides Campanula rotundifolia Capsella bursa-pastoris Cardaminopsis arenosa Carduus crispus Carex acuta Carex acutiformis 8 Notierungen Carex arenaria Carex elata Carex hirta Carex paniculata Carex pilulifera Carex pseudocyperus Carex riparia Carex spicata Centaurea jacea Centaurea rhenana Cerastium arvense Cerastium holosteoides Cerastium semidecandrum Ceratophyllum demersum Chaerophyllum temulum Chelidonium majus Chondrilla juncea Cirsium arvense Cirsium oleraceum Cirsium palustre Cirsium vulgare Convallaria majalis Convolvulus arvensis Corylus avellana Corynephorus canescens Crataegus monogyna agg. Cynanchum vincetoxicum Cytisus scoparius Dactylis glomerata Danthonia decumbens Daucus carota Deschampsia cespitosa Deschampsia flexuosa Digitalis purpurea Dryopteris carthusiana Dryopteris dilatata Dryopteris filix-mas Echium vulgare Elodea canadensis Elytrigia repens Epilobium parviflorum Epipactis helleborine Equisetum *litorale Equisetum arvense Equisetum fluviatile 6/10 IGB 04.07.2011
Equisetum palustre Erodium cicutarium Eupatorium cannabinum Euphorbia cyparissias 9 Notierungen Fagus sylvatica Falcaria vulgaris Fallopia dumetorum Festuca arundinacea Festuca brevipila Festuca gigantea Festuca ovina s. str. Festuca pratensis Festuca rubra agg. Filipendula ulmaria Fragaria vesca Frangula alnus Fraxinus excelsior Galeopsis bifida Galeopsis tetrahit Galium album Galium aparine Galium verum Geranium molle Geranium pusillum Geranium robertianum Geum urbanum Glechoma hederacea Glyceria maxima Helichrysum arenarium 3 Heracleum sphondylium Herniaria glabra Hieracium lachenalii Hieracium laevigatum Hieracium pilosella Holcus lanatus Holcus mollis Humulus lupulus Hydrocotyle vulgaris Hypericum perforatum Hypochoeris radicata Impatiens parviflora Iris pseudacorus Jasione montana Juncus articulatus Juncus effusus Knautia arvensis Lactuca serriola Lapsana communis Larix decidua Lathyrus montanus Lathyrus pratensis 8 Notierungen Lemna minor Lemna trisulca Leontodon hispidus Linaria vulgaris 7/10 IGB 04.07.2011
Lolium perenne Lotus uliginosus Lupinus polyphyllus Luzula campestris Luzula multiflora Luzula pilosa Lycopus europaeus Lysimachia nummularia Lysimachia vulgaris 10 Notierungen Lythrum salicaria Medicago lupulina Melampyrum pratense Mentha aquatica Mentha arvensis Moehringia trinervia Molinia coerulea Mycelis muralis Myosotis scorpioides Nasturtium officinale agg. Nuphar lutea Ononis repens Oxalis acetosella Papaver dubium Persicaria hydropiper Petasites hybridus Peucedanum palustre Phalaris arundinacea Phleum pratense Phragmites australis Picea abies Pinus sylvestris Plantago lanceolata Plantago major Plantago media Poa angustifolia Poa annua Poa pratensis Poa trivialis Populus tremula Potamogeton natans Potamogeton pectinatus Potentilla anglica Potentilla anserina Potentilla argentea Potentilla reptans Prunella vulgaris Prunus serotina Prunus spinosa Pteridium aquilinum Pulmonaria officinalis s.l. Quercus petraea Quercus robur Quercus rubra Ranunculus acris 10 Notierungen Ranunculus ficaria 8/10 IGB 04.07.2011
Ranunculus repens Ranunculus sceleratus Robinia pseudoacacia Rosa canina Rubus caesius Rubus fruticosus agg. Rubus idaeus Rumex acetosa 8 Notierungen Rumex acetosella Rumex hydrolapathum Rumex obtusifolius Rumex thyrsiflora Salix *multinervis Salix cinerea Sambucus nigra Scirpus sylvaticus Scleranthus perennis Scutellaria galericulata Sedum acre Sedum sexangulare Senecio jacobaea Silene alba Solanum dulcamara Solidago canadensis Solidago virgaurea Sonchus palustris Sorbus aucuparia Sparganium erectum Spergula arvensis Spirodela polyrhiza Stellaria graminea Symphoricarpos rivularis Tanacetum vulgare Taraxacum officinale agg. Teesdalia nudicaulis Thelypteris palustris 3 9 Notierungen Thlaspi arvense Torilis japonica Tragopogon pratensis Trifolium arvense Trifolium campestre Trifolium pratense Trifolium repens Tussilago farfara Typha angustifolia Typha latifolia Urtica dioica 9 Notierungen Utricularia vulgaris agg. Vaccinium myrtillus Vaccinium vitis-idaea Verbascum lychnitis Verbascum nigrum Veronica chamaedrys 1 Veronica officinalis Vicia cracca 9/10 IGB 04.07.2011
Vicia hirsuta Vicia tetrasperma Vicia villosa Viola arvensis Viola canina Viola riviniana 10/10 IGB 04.07.2011