1D E A L IS Μ I BERKELEYI. SIGURD RIBBING IIA R A LD OSCAR CASPERSSON VENIA AMPL. FACELT. PHILOS. UPSAL. UPSALIAE, EXPOSITIO cum CRISI QUAM

Transkript

1 EXPOSITIO cum CRISI 1D E A L IS Μ I BERKELEYI. QUAM VENIA AMPL. FACELT. PHILOS. UPSAL. p. p. SIGURD RIBBING PniL. MAC. E T IIA R A LD OSCAR CASPERSSON SHOLANDUS. IN AUDITORIO GUST. DIE VII JUNII MDCCCXLII η. p. μ. s. PARS VIII UPSALIAE, EXCUDEBANT REGIAE ACADEMIAE TYPOGR APIII.

2 5J/i '"i'a AI > r-rr " /, i I ö i i I Ο I I J 1 '.) ; 1 ';..»,y ι.r, r< ' i

3 Mina Ä lskade Föräldrar af S o u /i% r o r d n a d j h iii/c h och ta c k s a m h e t.

4 M M I I A R A D S H Ö F D I N G S K A1V Jl B f, ÄI) T. Λ E K K E Γ P. V f b (1 d Ä K o r l i e r s tacksamt oeli vurdnadsfullt lillcgnadt af ll <>. ('A8PERS$i»N.

5 po a tu i a t sive imaginat. Qno ta men iit, ut explicatio, quam edidit, rerum et perceptionum tantum, ut H e g k l i u s dicit, narratio sit, quomodo fieri eolet experientia, sive Ii.tc explicatio, ut jamjam diximus, tantum P e y c li o 1o g i c a est. Hoc quidem evidenter apparet exemplis, quibus sententiam suam proliare conatur, e. gr. ccccigeniis, cui momento temporis usus oculorum redditur. Hanc autem ipsam ob caussam (quod scilicet objectum revera e. gr. in lioe exemplo illi adsit sensui, cett.), hoc exemplum longe aliud probat, quam quoil BeRKEEEYUS eo spectabat. Eo nempe et aliis ejusdem generis nihil aliud patefit, quam dialcxis interna sensuum, positis jamjam subjecto perci pient e et objecto percepto. II ac di alex i nempe id, quod BERK ELEYUS sibi a principio proposuerat, demonstratur, ut vidimus, qualitntcs sensibiles relativas et soluminodo in conscientia esse, ideoque etiam id, cujus sunt qualitates. Sed hoc ipsum id, quod habet has qualitates, unitas sive substantia, et subjective et objective, talibus exemplis non modo non demonstrantur constare ct oriri additione hac qualitatum, sed ex iis clare videtur, hanc unitatem, et subjecti et objecti (h. e. ipsum subjectum et objectum) jam postulatam esse, ut additio ha-c fiat. Quaenam caussa caecigeno illi affuisset, cur scusationcs acceptas a se sejungeret et, ut qualitates objecti contra se oppositi poneret, si non jam nnten sibi conscius fuisset hujus distinctionis? Quae ei eo difficilior videtur factu, quum ipse in perceptione absolute passivus sit, ct qualitates sine minima eimilitudinc invicem sunt, quare in illis nulla caussa quaeri possit, cur conjungantur. In hac tota demonstratione, idem apud BERKELEYUM invenimus, quod J. H. FlCHTIUS L o c k io reprehendit; perspicuam scilicet petitionem principii: quomodo objecta perciperem, vel sensationes objectivas redderem, si non sua natura et ergo a principio, quum tandem elarius pareipiuntur, tales -

6 ecnt? AliiU hoc idem esset irr, cas arhitrio meo falsas reddere i). Hinc videmus, quod HkGMMIJS dicit de tota hac philosophia empirica, quae apud LOCKIYM, et scholam ejus in omnibus formis exponitur: quid sit verum per se et essentiale, ah ea plane omissum esse (eo gradu in hoc systemate, ut plane nihil fiat, i. e. negetur 2 )) et de hoc ne minimam quaestionem esse, sed tantum de intuitibus, psychologice consideratis 3). Positio haec plane empirica sive sensualis, caussa est ejus certaminis, quod pluribus locis exstat inter U y ia m et P hilonoum i et quo se hic liberat omnibus iis dugmati- Lus. quae ad Realisnmm pertinent et ad veram realitatem et vitam nullam relationem habent, sed systema inutile et mortuum efficiunt, in cujus regulis et propositionibns nemo fiduciam veram habere potest; in quo autem, de altera parte, evidenter cernitur, quod P h ilo n o - u s, quamquam interdum concedit, atque etiam postulat, ut phaenomena explicentur, tamen in universum plane alienus est a scientia et philosophia, et omni modo contra H ylam nititur, ut non ultra facta immediata conscientis et sensus communis egrediantur; ita, ut quum H ylas contendit, ut ad principia phsnomenoruin regrediendum sit, et admonet, plures difficultates inexplicatas restare, etiamsi Idcalismus (BERKELEYl) ut vera philosophia accipiatur et ad quaestiones philosophiae applicetur, P hilonous ad haec semper respondet, se non systemata philosophica construere, sed sequi et respicere sensum communem et id, quo in vita practica utatur; cui, cum omnibus aliis hominibus, non philosophi- 1) Ij. c. p ) Non negamus, Berreleyum hanc veram essentiam a theologia servare et vindicare conari: hoc autem philosophiam nihil adjuvat, quum dogmata theologica non systema philosophiae efficiunt, et praetera, ut ostendemus, in nonnullis.falsa sese ostendunt. 3) Cf. H e g e l io s, 1. c. pp r>49u'

7 eis credit, et in qnein intellcclns nd suminum adlniheatur ii <1 conjungendum uut distinguentium, quo «etinin multo melius vivat; et de difficultatibus illis, eam ipsa tu ab caussa in, quia aeque utrique adsint, non loquendum t-sso i). Difficultates vero lia* tamen eo modo sunt, ut B e r k m :y u s solum ile iis tacendo et eos praetereundo, seept icis muni effugit, qui igitur, svstcmate ejus, non modo non refellitur, sed necessario ex eo sequitur, simulae diligentius et majore scientiae rigore explicetur in consequentiis. Πoc modo, difficultates in sensu communi, qua? primo conatu ejus eas explicandi, ad Realismum ducunt, non solutae restant. Nisus enim et studium, semper revertens, hominis est, ut ultra linee conscientiae immediata; egrediatur; et quum haec forma conscientiae (quae primo sola nota est) ejusque determinationes intelliguntur principiis carere, quia tantum, de facto datae et relativa* videntur, plcriquc credunt, necesse esse, ut substantia externa absoluta; realitatis ponatur, cui res relativa? inhaereant. Jam BhRK KLEYUS solidissimis argumentis ostendit., hanc substantiam impossibilem esse; quum autem niuil aliud absoluti in relius ponere potest, inde fit, ut omne substantiale revera in mundo nostro tollat, quo svstema in Idcalisiuum subjectivum et qui nullis principiis necessariis confirmatus est, abit; vel, ut verbis I. II. F ic h t ii utamur: ex conscientia sensuali nihil aliud, in respectu rerum sensibilium et relativarum, deduci potest, quam unitas formalis et subjectiva, non nutem objectiva (qua; eas res efficit) et realisa). Necessarium igitur visum est, ut ba*o extra conscientiam quaereretur: et id quidem rectissime, si per conscientiam, conscientia tantum scnsnalis intelligitur; qnum haec relativa et passiva videtur, ut perceptum ipsum ncccessitntern et realitatcm ei addat, quae tamen 1) B e rk e le y u s, 1. C. pp i 8 3, 4, 1 8 6, 2 0 2, a3 ; 2 8 9, ct sqq, 2 ) L. c. p. 7 6.

8 necessitas libera sive ex ejus natura deductu non est, sed in forma dependentia; de alio. Hoc est id moineirtuin, de quo JACOBI plurimis locis in tota sua philophia et praecipue in opere, jam a nobis citato, contra Idealismum ΚΑΝΤΙΪ et FlCHTIJ adinonet, quum, c. gr. (p. 232) dicit, facultate cognoscendi rcprmsen tationee rcalitatis r.os accipere posse, qua; in nulla alia re al) ea i- psa secretae eunt, quain in certitudine veritatis et vitas, quam nobis praebent; i. e. quo; objcctiva rcalitate sive independentia carent, qua; veram existentiam constituunt. IIcco certitudo, quam in perceptionibus objectivis habemus, revelatio a JA COBIO appellatur, quia ille, ut plurimi homines in perceptionibus, qum existentiam necessariam et non arbitrariam amplectuntur, non extra intuitus egreditur. Quoad ita sit, dicimus, rectissime ab iis dicitur, veram existentiam esse extra conscientiam, scilicet intuitivam et imaginati ram, quie nempe formae conscientia; iis sunti), neque aliae esso possunt. Ab iis, quae nunc dicta sunt, perspicue, ut speramus, intelligitur, caussam, cur BERKELEYUS ultra conscientiam immediate datam egredi noluit, non ab ldealismo sed ab Em piris mo, quo laborat, petendam esse; quod clarius etiam fit eo, quod LOCKIUS in eadein positione, in sua philosophia revera est, ita, ut omnis intellectus tantum distinctio aut conjunctio rerum lia- 1) J. H. Fichtius objectivam hanc realitatem rerum ponit in eo, quod vocat carum *JForstellbarkeit \ Quod tamen, ut nostra est sententia, parum prodest. Haec enim ipsa qualitas, ut nemo non videt, relativa est, ad existentiam postulans mentem percipientem ; et, dum realitas rerum non demonstrata est, conscientiam inveniri quoque postulat, qua; perceptiones objectivas in semet ipsa involvit, sive subjectum esse, quod suum ipsius objectum etiam sit, sive mentem, se ipsam determinantem. 1 um vero quaestio illa, hac notione Vorstellbarkeit summota, non autem «oluuest. Cf. Boström, De Notionibus Religionis clc, p. 3 j.

9 Theatur. Differentia i* ln»«' respectu inter eos, hec tantum est, quod quaestio, quomodo rcalitas nl>soluta vindicanda sit, in hoc systemate multo majore necessitate sesc ostendit, quia ea substantia, cum qua LOCKTUS conscienti non philosophicas satisfacere conabatur, a BERKELEYO e fundo sublata est. Quum autem BER- KELEYUS hanc reahtatem absolutam explicare conatur, modo empirico, inde, ut jnmjam diximus, sequit ut, u t b) Systcn tn a d Scepticism um d u ca t, quia leges p o s tulata; -c principiis sw s deduci non p o ssu n t. Sccpticismus HUiYIlI, dicit HEGELIUS, ad philosophiam LOCKIl directe se vertit, ut etiam ad Idealisraum BER- KELEYI. Sed progressus cogitationis hic est: BERKE- LEYUS notiones omnes retinet; apnd HUMIUM autem contrarium momenti generalis et specialis in conscientia clare expressum est: omne sensibile apud cum determinatum est eo modo, ut quod omni necessitate careat. BERKELE\rUS eam quaestionem omittit, si aliqua connexio necessaria in pe rceptionibus inveniri possit. Confitendum etiam est. sygtcma hoc solum hanc qua*stioncm omittendo, qua tale Oontineri possc. Omnia praemissa HUMII ibi in veniuntur: conclusione ejus tantum caret. Omnis cognitio, etiam ea, qu* leges ct notiones amplectitur, quns vocant ac ducunt necessarias, ab experientia et cum illa oritur; nectio caussa: et effectus nullum alium sensum habet, quam, quod ideas, quas coexietere vel succedere videmus, cnussam et effectum vocamus i); sed eo minus in relatione aliqna interna et ex natura earum conditionibus determinata sunt, quum o- rani similitudine careant 2 ); quaruobrem eombinatio haec tantum ideo fit, ut dolorem caveamus, cett. Connexio caussalis igitur tantum externa est, modus sensationce apud nos repraesentandi, qua autem e ne minime quidem determinantur. Et quum ad li c addimus, omnes i) V. suprs. Cf. BtfHLE, 1. C. p. IIJ. a)^v. supra.

10 qualitates sensibiles mere subjectivas et relativa» esse, elicitur dissimiles alii» circumstantiis, distantiis, cett. et unicuique videntur, sive rectius, quum ideae uniuscujusque in unoquoque ninniento plane aliae sunt quam alterius t): facillime videtur, numquam vel quscri jiossu dc necessitate aliqua iu iis connectcndis; sed e contrario, quum ideae in unoquoque momento alia; sunt, et spiritus finiti semper mutationi obnoxiis), necesse est, synthesin idearum semper etiam mutari et aliam fieri; quin etiam, ipsa; notiones synthescos, quum experientia oriuntur et notiones generales et necessaria; praete rea impossibiles sunt, necessario unicuique plane alia; fiunt. Quomodo tunc leges aliqua; cogitari possent? Tota synthesi») et igitur counexio caussalis ad plane arbitrarium quoddam reducitur, vel, nl summum, ad id, quod plerumque fit. Fortasse is, ut dicit MALKHKAN- ClllliS 3), vesanus diceretur, qui ideas conjungeret insolito modo; nihil aliud tamen laederet, quam consuetudinem; si absurditates aliquas contendere dicoretur, hoc eam vim solum haberet, quod leges novas obscrvasset: phaenomenon, revera, magni momenti et dilec la tinnis, quod indicaret, eum longius progressum esse in scientiis naturae, quam alii. Quid, quod ne quidem determinari posset, quid solitum aut insolitum esset, quum omnia individualia sunt ideoqtic cum aliis non cora - parari possunt, ncc id exprimi, quia omnis sensatio dissimilis unicuique est, et igitur etiam sensatio verborum: ut tandem eo reduceremur, ut nihil aliud dicere possemus, quam nullo modo 4) Sine dubio confilcn- 1) v. supra. 2 ) v. supra. 3) v. supra. 4) Cfr Plato, I. c. p. i83. Plato, ut liolnm esi, in The<v~ trio omnes consequentias Rcalismi ct Efnpirismi plane ad liquidum perduxit: Nihil est sed omnia fiunt; igitur, nullae notiones; homo et bestia simile?; discrimen inter somnum ct vigiliam nullum cssct. Htcc est summa

11 tendum eet, ut dicit HUMK, aeneum quemdam in nobis esse p ersuasio nis, qui criterium pr bet differenti inter quod vocamus realitatem et imaginationes; hac autem, quum non ah aliquo rationali deduci potest, postulatum tantum est, quod non declarari, quin etiam, quod non possibile esse potest. Nam etiam hic sensus nobis «datus est (ut omnes sensationes); veritas eju9 igitur «le aliquo alio pendet, et sic in infinitum; h. e. demonstratio ejus non potest fieri nisi circulis infinitis. e) Nobis denique restat, antequam ad adumbrationem totius systemalis hujus progredimur, et ea brevissime significamus, quomodo difficultates eae, quae nunc sine solutione manent, sublatis inconsequentiis, etiam solvantur; ut paulo diligentius argumenta, quibus auctor noster existentiam Dei probare et relationem mundi fi niti ad eum determinare conatur, examinemus. Quo«l in respectu hujus systematie eo inajoris momenti est, quum BF.RKKLEYUS hac demonstratione duo li c gravissima spectabat, ut et realitas rerum \indicaretur, coque scepticisrnius maxima evidentia et claritate in omne tempus touleretur, e t atheismus, non minore nervo, in demonstratione cxistentiie Dei, perverteretur. In summum ipsum igitur positiv partis systematis ejus introimus Non possumus tamen, quin jam hoc loco fateamur, auspicia in hoc negotio non felicia nobis esse, quum, de priori momento jamjam vidimus, id prospere non procedisse eo modo, quo BERKELF.YUS statuit, posita etiam existentia Dei. Si ad demonstrationem ipsiam nos convertimus, fatendum est, eam esse momentum eystemutis impcrfectissinium, in <μιο omnibus vitiis U o g - m a tism i laborat et im butum est. Empirismi, secundum Platonem. Inter somnia ct reales intuitus Berkeleyum vidimus discrimen facere (v. supra); quod tamen, ut tum jamjam observavimus, revera impossibile est, quum omnis combinatio arbitraria et fortuita determinatur (v. etiamj Btmuus, I. c. p ")

12 Quia sentimus, (dicit CERKELEYlJS, ideae nobiis dari et in mente imprimi in unoquoque momento, qtunrum caussa ipsi non sumus; concludimus, I)eum exiistere (quum nihil alii communicare possit aliquid, quo iipsuin care at); quem porro, augendo qualitates, quas ip*si habemus, ad perfectissimum, ponimus bonum et ssapientera, quum nempe videmus, mundum summa sapiientia et bonitate factum esse i). ivon opus est, ut hic repetamus, qu» jnmjam dicta sunt, negationem scilicet notionum generalium et rnecessariarum solam sufficere, qua probetur, nos de Deto plane nihil nossc. Hoc vitium revera iiiottvykgoivicc aappellanda est apud hunc auctorem, quod ipse revera pierpetuo negat, notionibus his eemper utendo, quod viitium a negligentia in natura notionum determinando derivandum est, quia in hoc respectu apud LOCKIUMI re stitit et contradictionibus ejus adhaesit. IIoc, ut diximus, omittere volumus: at videbimus tamen, exiistentiam Dei ex principiis B e r k e e e y i et ejus deteriminationc conscientia:, impossibilem et absurdam esse.. 1. Omnis cognitio, dicit BERKEIjEYUS, autt im mediata est sensationes sive ideae; aut mediaita conclusiones ad caussam et effectus, quae autem nihil aliud sunt, quam distinctionem aut conjunctionem inter phaenomena coexistentia et succedentia statuere 2).. Unde continuo efficitur, id, quod H ylas adversario cctiam reprehendit, nos nullam cognitionem Dei ejusquee existenttiae habere. Quod enim ab hoc respondetur 3), rem nihili adjuvat, quia hanc formam cognitionis aeterrni et inseiqsit)ili8 cujusdam praeposteram inducit, ideoquee impossibilis videtur et nullo modo concipi potest: ggenus enim hoc est cognoscendi, in quo percipiens et p*erceptuim activi postulantur; quamvis antea postulatum,, ite- 1! v. supra. a) v. supra. 3) v. supra.

13 1V9 rum atque iterum repetitum et ut nervus in nonnullis demonstrationibus allatum est, omnem perceptionem omneinquc facultatem cognoscendi, qua talem, absolute passivas cssc. Hanc cognitionem igitur impossibilem esse et* clarius intclligatur, consequentiis hujus sententia; ira specialibus applicandis. Nempe: omnes idea: sunt passivae et relativas, et quas res vocamus, conjunctiones tantummodo carum sunt i). Ergo: prout Deum et alios spiritus concipiam, neresse est, eaedem qualitates habeant, et igitur non spiritus sint, quod, miro modo, BERKELEYUS ipse fatetur, quum dicit, nos nullas ideas spirituum habere et contendit, omnes cognitiones r e- ales ideas esse 2). Unusquisque P l u r a / i s t a (i. e. idealista, qui plurcs spiritus poni t) dicit ESCHEN- BACHIUS, necessario, consequentiis Idcnlismi [subjectivi] * E g o i s t a (qui soluin TO Ego ponit) fit : 3) quod etiam ex Idenlismo FlCTHll clare apparet. Quid, et hoc multo difficilius est, quod nosmet ipsos cognoscere nequitiem possumus, quoad spiritus sumus! Spiritus o- innee enim sunt activi ; unaquseque perceptio passiva est, ideoque etiam ego ipse, quoad percipiar, passivus sum; igitur simulae me ipsuin percipio, sive objectum mihi sim, sire subjectum, i. e. simulae mihi percipiens (vel: simulae modo percipiens) eum, plane passivus mihi etiam sum: ergo non spiritus. Vix opus esse videtur, ut hic ad K.ANT1UM ejusquo argumenta ejusdem generis, relegemus. Eodem plane modo in h o c momento fit, ut apud LOCKIUM; quia ab initio in conscientia definienda ejusque natura et modo existendi 1 ) v. supra. 2 ) v. supra. 3) Eschenbacuius, 1. c. pp. 474» * 538 et sqq. E sch. ostendit, exemplo Ideali3tae disputantis, satis jocose, absurditates (contra sensum communem), quae ex tali sententia oriuntur: ut numquam loqueremur, viveremus, cett, nisi cum imaginationibus nostris, in somnio.

14 explicandis, profectus reset BERKELEYUS a»miaenoiii c η o conscienli* sensualis, quod igitur p reno tota conscientia in vera et aeterna notione et essentia posuit- Si autem idea Dei secundum hoc systennna cogitari p o sse t, notio ejus tamon apud nos niummquam exstaret. SI hacc idea divinitatis, dicit FiC H 1TJUS, non inde a principio conscientia; ei inesset, i. e. si non ad ipsam ejus essentiam pertineret, quomodo piosssibile esset, philosophum vel alium quemdain eara repiperire, vel, ei hoc fecisset, quomodo sperare posset, mut eam apud alios inculcaret, si iis non aliquo saltem rasoodo et gradu de eo jam antea persuasum esset: itat res sc non habet»)! Neino qinerit, dicit PLATO, quod cei plane ignotum est, quia nullam caussam hujus liaboct; ei autem aliquid tale reperisset, quomodo sciret, Iiooc re ctum esse, quuin de quo quaeritur nescit 2 ). Erg-go, ut quaeramus aliquid aliud, qua 111 sensibile, hoc n oecos se postulat, nos, sit etiam confuse, conscio*» esse hujus alius. Quum igitur, secundum BERKELEjYUM, nullam cognitionem, ideoque nec. notiones perfffectionis et imperfectionis, alio modo quam experientiaa habemus, inde sequitur, nos numquain hunc mundilum in toto (qui totam experientiam sensibilem completi) imperfectum credere posse, nec aliquid aliud perflectiun percipere (quia nihil aliud percipimus)}, vel desiiderio talis cujusdatn affici: ita, ut ne minima quidem craussu nobis adsit, cur extra experientiam egrederemur, 'quum in ea nihil desideramus (quia, si ita esset, id jadui aliquo modo perceptum haberemus 3)). 1) (Jeber den Grumi unseres Glaubeiis an eine gbbtlliclie IVeltregicrung (I. c. B. VIII Η. I, p. 3.) a) Menon pp. 81 sqq. Cfr Malkbranchtus, 1. c. T. II, p. 8S. 3) Certe quidem BtRKEttYUs hoc loro nobis objicere ppossct, nos nobis ipsis esse finitos, mutabiles, passivos, rell. "quae omnia imperfecta sunt : ergo, ex hoc difectu sivre hac imperfectione nobis necesse esse, ut ad Ens perfecctissimuui concludamus^ cui lucc negationes adsunt. Ad

15 2) F a c: tiimcn, ut a retcrie perceptionibus, h. e. ab o ni π i b u e n c iis i bil i bus concludamus, caussam earum a toto sensibili sejunctam existere; ad hoc tamen observandum est: Oi) omnem conjunctionem caussalein secundum Bkkkklkyi sententiam, arbitrariam esse, quia dependet a consuetudine in conncxione perceptionum experientia*: quod igitur de more solito videmus succedere (dicit HUiYIK), id ponimus, caussam et effectum esse; analogiam autem cum ea conjunctione causeali, quae Deum ponit omnium rerum caussam esse, aliquid sane est, quod numquam experti sumus, eam ipsaui ob rem, quia Inec connexio extra omnem experientiam ejtisque analogiae egreditur, conjunctio talis igitur nullo modo existit 0 Sunnnum igitur, ad quod venire possemus in hac quaestione, id est, nut quod phaenomenon quod lioc tantum quaeramus licet: quomodo Bf.rkeleyus u inquam sciat, luis determinationes imperfectiones esse, quum contendit, nus sensationibus earunque contiexionc et distinctione, i. e. reflexione η osse, quid res per se sunt, i. e. veram essentiam, quae igitur per se existit sive absolute perfecta est; quum contendit, nos pauciores contradictiones in cognitione habere, si non extra illud, quod sensibus subjectum est, progrediamur, celt.? (Berkeleyus, I. c. pp. 1 ^ , i83, 1 8 4, cf. diss. supra.) Hoc igitur modo perfectionem et integritatem in percipiendo habemus: archetypa autem ista curo omni apparatu divino et spirituali plane supervacanea sunt. Si autem ad hoc non restare possumus, si postulamus, nos scire, r e I a t i v i t,1 1 e m, mutationem, cctt. i. e. sensibilia imperfecta esse, necessario sequitur, lotam lianc theoriam notionis rea litatis et perceptionis magis minus falsam esse. i j E n q u iry concerning humari Unterslanding, Sect. 11 (cit. src. Strauss, Die Christliche Glaiibenslehve in ih>'e histnrisc/ie E ntw iclélunk, Γ. I, pp. 3So - 3Si. Cfr Bo unes, I. c. p ).

16 tinumquodqne alio succedat, et eie porro in infinittdum i); m it quod mnndus ct materia i. c. onine percejnptionee Iiuc usque perverse determinati essent, quum cr-ffcdidcrunt, ea passiva esse; quum e contrario activa sinifct: liac autein ad uoiioneni Dei personalis et individnalis icxtiamundani nullo niodo dncit i), β ') Postulemus deniqique non eolum notum nobis esse, qnod passivi et imperfecti cemtt. sumus, sed etiam totum mundi his vitiis 1aliorare ; i. e... ponamus. nos soire, ha*e omnia relativa esse et igitur caiuussam «sternam sivc Ens nhsolutum, qnod eortinf principtiiium ct conditio necessaria eit, postulari: nt BKRKfLlIEYUS tamen in demonstratione «vistenliie Dei in idem v iitium incurrit no CARTESIUS, cui BERKELEYUS in liac i re revera simillimus est. Verhn enim BERKELEYI: ' nihil alii cuidam dare posse, quod ipsum non possideat, revera nullum alium scnsuin halient, quam C artesiiiiatm m illud, effectum non plus realitatis habere, quarn caussam 3). Ad quod observandum est, quum dico, lmnc res et me ipsum in veritate absoluta concipere non puiosse, quin etiam Deum concipiam, sive ad Ejus notioniccm ut Entis rcalis8iiui transducar, hoc nullam aliam viimn habere, quam, quod effectum aliquem non concipertnc possum, quin etiam caussam concipiam, quod reveraa rectissime dicitur, sed nihil aliud prohat, quam qumodwotionem habeo caussae cujusdam MCT siwve realitatis. ex qua omnes alias (p erceptiones) sequunt uur 4). Id quidem in hoc Systemate eo clarius intelligi deebet, quum T0 Esse idem est ac τ ο Percipi 5); si igitur <dico, i) Cf. Kantios, L. c. Antithesis m cum AnimadvevsiomnibiiSj pp » a) Cfr. Strauss, 1. c. p. 38g. 3) Afeditationes p ) Cfr. Kaxtics, I. c. pp. 449 Sif1 5) Confitendum est, hanc Identitatem non nisi de sensmibilibus directe demonstratum esse; quum autem revera-a de "perceptione non tantum de sensuali perceptionev eupra semper egimus; quum porro, Esse et Percipi, aai *«-

17 aliquitd mihi necessarium esse, idem est ac me aliquid mecessario certo modo percipere, lloc Esse nccessariiuin antem, ut videtur, nullo modo extra mentem est; qiuia e contrario postulatur, nt necessitas ejus sive lioc Eins ipsum milii sit, quod in mente est, quia alitis non pierciperetur, nec qua tale perciperetur sive mihi esset. Necesse igitur, (ut verbis K.ANTII utamur) ut exiistentia notionis alicujua, ut necessitate cum ea conjungattur, ha;c notio ipsa sit; et existenlia aliqua, qu praeteirea ei adtribnitur, ad eam ejusque realitatcm plane niltiit facit, li. e. in nulla relatione ad essentiam ejua est: i) quod eo magis apparet, quia haec existenlia nulla aliai posset esse, quam sensibilis, ipuc antem, secundum B e r i k e l e y u m, ut secundum KANTTUiVI mera imperfectio est a). Ergo: quod Dens e s t caussa omnium idem est aic, quod talis p ercip itu r. Quum igitur dico, incesse passiwum, idcoquc Deum activum necessario existere, qui iimpressiones in me faciat: hoc eam habet vim, quod,, si aliquid percipio, quod non ex se ipso deternitnatuini est, necesse est, caussam ejus qu;eram in alio quodaim (sed intra conscientiam, quum extra eam nihil miihi est); et in specie in respectu mei ipsius, quod si me: percipio passivum et determinatum, necesse est, me peercipiam determinatum nb aliquo; sed iji conscienttia utrumque amplector (quin etiain ip»a perceptioi determinationis qua talis, impossibilis esset, si detterminans non eliam perciperem). BeIIKELEYUW hoc nion videre, eo inagis mirabile est, quum ipse dicit, mobis nihil eeee nisi perceptiones, et omnem posirmel et in una forma idem dicta sunt, hoc se m per et iin omnibus formis neeessario sint, si eamdem vim ii» ssubjicere velis: nemo non videt, nos summo jure e princcipiis Behkeleyi concludere eo modo, quo fecimus, i) 1L. c. p. 4^3 ; Cfr. Kant; D er einzig möglicher Beweisfgrund zu einer Demonstration des Daseyns Gottes (Kants. tfverke, Lips. i838, B. vi, pp ) a) <Cfr. Micheletbs, Geschichle der letzten Systeme der Phi ilosophit, T. I. p. u5f st Siravsj, 1. c. pp

18 tionem alieujns externi nihil aliud, quam iinagiinnlionem esse i) Quum igitur Divinitas, si necessitas ejus demoirn st rari pneset, tamen nuiiiquam alio inudo conciperetur,, quam ut idea necessaria esset (omnia argumenta 131: itkkil i:vi contra substantiam externam, contra exislentiaiu cextern n m D e i revera adhiberi possunt); BKRKKbKYUS ttamen non ostendit, quomodo idea aliqua activa et abesoluta concipi possit; et praeterea contendit, caussam exteernam requiri ad unamqnamque perceptionem (qua; igitur- esset conditio exi st entia; Dei : unde concludimus, Bl RKE- LEYUM nullo modo existentiam Dei demonstraaecj. D einde adtendam us ad relationem, ejuce a βκιιικκ. LEYO sta tu itu r inter D eum et res. Ponamus igitmr D e um eo modo, quo BERKELEYLS ejus exislcnliami a se demonstratam esse credit. C ontendim us ig itu r, etloctrinam ejus in hoc m o m e n to, non minore necessitate, quam C a rtesia n isin u s, ad P antheism um ducere. Quum enim Theismum retinere studet, inde fit, ut omnes dilfficultates et inconsequentia? CARTESJT, quarum refutaatione et explicatione SPINOZA Pantheismum amplexus est, plane e a E d em ei restent, et in respectu essentia; iprste et i) V. supra. Idem simili evidentia ct eodem modo iin iis, quae dicit C artesius dc relatione intei cogitatiomem et imaginationem apparet. Solum quoad, ct quarm diu cogito, existo, et cogitatio igitur essentiam meam cconslituit. Vis autem imaginandi non ad mentis esscenliam requiritur; nam si etiaui a me abesset, idem mamerem, qui nunc sum. Unde sequi videtur, illam ab aliq[ua re, a me diversam pendere; ita, ut imaginatio in eo at pura intelligendi actione dissidet, ut mens, dum imagiinatur, se ad corpus convertat, si coi pus aliquod existat; quod probabiliter conjicio, quia nullus alius modus, acquee conveniens, occurrit ad iniagina!ionem explicandam: qiuia in ca invenio ideam corporeae natura;. Sed tamen nuon video, ullum argumentum sumi posse, quo necessario» (sed tantum probabiliter) concludat, aliquod corpus exi tere. {M editat. pp. u5r, 32>3, sqq.

19 naturrse divina et in respectu relationis ejus ad mundum finitumi et relativum Impossibile enim est, aliquo modo exxpl irare vel demonstrare Deum percipientem esse, qitiuni nulla; perceptiones alius generis ostensae eunt, qiiann sensationes passiva» earumque connexioncs. Hae antemi materiale sensibile postulant, quod conjungatur. DiiTitcultas non miiu r restat in voluntate Deo adtriliii en id a, quae ah auctore nostro ita definitur, ut sit vis mutaindi et arbitraria. Quum autem nec illud nec hoc de Dieo praedicari possit, ut qui absolute spiritualis et immmtabilie est, inde sequitur, eum personalem non esse, 'quia omnis persona finita est, et Deus igitur, simulatr pcisona dicetur finitus redditur i). Quum igitur Deus spiritus limitatus sive personalis esse non potest, nec r-cs aliqua determinata potest esse, ut qux semper relatiiva est, nulla alia notio restat, qua Deus concipiatuir, nisi ea, ut sit principium et caussa generalia τ ο υ lssc,li. e. TC Percipi in genere; quod autem id esit, quod a BERKELEYO su b sta n tia sive m ateria appcllaitur a); et quae, si ordinem certum et legem moralem lhuic mundo inesse probari possit, hoc prsheat; i, e. ii sunt 3), et aque impossibile est, ut doctrina BliR- KEL1EYI de relatione Dei ad res sensibiles retineatur, quin iin pantbeisiiiuin evadat. IJt hsec breviter ostendamus, propmsitiones ens, qua; e\ ejus systemate huc pertinent, digerrnmus ct ex iis consequentia necessaria ostendamus, quae e;tiam nobis rectissima videntur, si pantheismn liberata sunt, ideoque crisis doctrinae hujus haberi possunt. 11. Apud l)euin nullum discrimen inveniri potest inter voluntatem ejusqtie perfectionem, quia ο ι) Fjchtius (1. c. pp, 1 6, ιη) hoc dicit secundum suum systema J nemo autem non vidit, praecise idem secundum Berrf.letum necessario valere; quia nolio haec pevsonce etiam ei notio limitationis est. a) r. supra. 3) Fichtios, 1. c. p. i5.

20 mnis talis differentia defectum potentia; ct reealitatie in se haberet i); ct praeterea mutationem apud Deum a potentia ad artum, quae solum entibus* finitis et imperfectis adtribui potest a). Idem a SlPINO- ZA etiam demonstratum est ne omnipotentia Dei negetur 3); et probari potest secundum Idenlismum BeR- KELEYI, etiam eo modo, quo a LESSINGIO ostiensum est. To Esse idem est ne τ ο Percipi; jam autemi Deus est ens realissimuin, sive apud cum notiones Metermc sunt omnium rerum. Inde sequitur, hoc idem etiiam de notionibus voluntatis ejusque modorum, ct perfcctioinis eorum valere (quia alias realitas quaedam esset extra Dlcuin): qu<e igitur in eo nullius discriminis ideoque idem siunt 4) Porro, quum apud Deum nulla mutatio est, quia iirnperfecta; sequitur, Deum aeterne idem voluisse, ett hanc voluntatem etiam aeterne actualem fuisse, ct prsaetor eam nullam aliam voluntatem Deo inesse, qua; arrbitraria sit 5). Hinc sequitur in respectu relationis IDei ad res: ce creationem factam non esse actu arbiitrnr i 0, (ut dicit BERKELEYUS) 6 ) sed necessariam fuisse et eo modo, quo facta est; nam ea omissa siv/e alio modo facta, Deus imperfectus esset (si poniturr nunc perfectus esse) et essentia ejus negata: quum res scilicet, ut modo ostendimus, nihil aliud sunt, quam voiluntas Dei actuosa in suis determinationibus, sive percep>tiones Ejus, qua: autem ad essentiam Ejus pertinent (si ponitur Ens percipiens esse et actuosum), sive eam cconstituunt, (quum spiritus secundum BERKELEYUMI est, 1) Beukeleyus, 1. c. p. 146i et diss. supra. а) v. supra. 3) P. I. Pr. xvm Schol. 4) Ueber die IVirklichkeit der D inge musser Golt ['JVerke T. xi) p. ΙΙΓ. 5) Cf. S pinoza, I. c. б ) v, supra.