,OPUS CULA ET TEXTUS

Transkript

1 ,OPUS CULA ET TEXTUS mstoriam ECCLESIAE EIUSQUE VITAM ATQUE. DOCTRINAM ILLUSTRANTIA SERIES SCHOLASTICA EDITA CURANTIBUS 111.GRABMANN ET FR. PELSTER S. J. ") FAse. IV GABRIELIS BIEL QUAESTIONES DE JUSTIFICATIONE QUAS EDIDIT CAROLUS FECKES ". MONASTERII 1929 TYPIS ASCHENDORFF. ;;

2 '., GABRIELIS BIEL QUAESTIONES DE JUSTIFICATIONE 'I QUAS EDIDIT D. DR. CAROLUS FECKES COLONIAE IN ACADEMIA B. ALBERTI MAGNI LOCENS TYPIS MONASTERII,1929 ASCHENDORFF

3 Imprimatur. Monasterii, die 10. Decembris 1928 NO.6047 \ Meis, Vicarius Episcopi Generalis.' " Druck der AschendorIfschen Buchdruckerei, Münster I, W.

4 /. Introductio.. 1. Gabriel BleI (ea, ) Spirae natus concionator ecclesiae cathedralis Moguntlae inclaruit. Dein clericis vitae communis se adjunxit,' varla eorum capitula Iundavlt eisque praefuit. Ejus agendi prudentia Eberhardus, comes de WÜrttemberg. qui disciplinam ecclesiasticam ditionis suae restaurare volebat, usus est. Aetate jam provecta Biel cathedram magistralem universitatis Tuebingensis nuper erectae occupavit. Ejus opera praestantiora: Sermones sacri, Expositio s. canonis missae, Collectorium circa quattuor sententiarum. Intentionem et scopum collectorii Biel.his verbis rnanlfestat: "Quia variis viis ct mediis, etiam nonnunquam contrariis (doctores I incedunt,.. unius doctrinam nobis magis IaJlliliarcm pro nunc elegimus. " Nostri propositi est dogmata et scripta venerabilis inceptorls Guilelmi Occam AngUci. veritatis indagatoris ecerrimi, circa quattuor sententiarum libros abbrevlare." Revera eum abbreviavit, praecipue in primo libro. "In aliis vero, ubi [Occam] parum vel nihil scribit, aliorum doctorum sententias a dicti doctoris principiis non deviantes" collegit et illius scripta sic comlevit. "Hinc et laborem nostrum collectorium parueret p ithoma placuit nominari." '. ep Quod collectorium typis saepissime editum auctoritatis non parvae fuit, quia Biel opiniones Occami, doctoris tam jngenlosi quam suspecti, animo tranquillo et orthodoxo ita reddidit, ut causae Nomlnalium magnopere utilis esset. De ejus influxu plura ~abentur in Act~s 9on~ilii Tridentinl (Frei burg 1901sqq.], \011. V., VIII., IX. Factionis Moderriorum fuit Martlnus L~thcr, qui Gab!I~lem. suum optime cognovit. 2. Hoc fasciculo eae Gabriells Biel seu Nominalium opiniones selectae sunt, quae ad justiricatlonem impii spectant. lfujus selecti?ni~ ratio una f~it ~uo~ nemo. hanc doctrinam secundum principla Occami I~a fideliter et Integre exposuit atque Blel, altera quod Nominales hac doctrina ad revolu-

5 6 Introductio. tionem religiosam saeculi decimi sexti aliquid saltem contulerunt. Duo sunt Nominallum propria quoad doctrinam justüica-.. tionis z a) doctrina acceptationis et non -imputationis i. e. abstrahendo ab omni gratia gratum faciente tanquam dono habitualiter collato formalem partem justificationis in solam divinam acceptationem sive favorem externum ponunt. Quare totaremissio peccati in non- imputatione poenae sine quacumque reali et interna immutatione peccatoris consistere potest. Quae omnia de potentia Dei absoluta intelligenda sunt hjoccamlstae viribus pure naturalibus hominis nimis confidentes gratiam actualem sive "gratis datam" tanquam interne et absolute necessariam, ut homo justificetur, non agnoscunt. Distinctione quadam inter Dei potentiam absolutam et ordinatam Pelagianismum evitare contendunt. Quare Luther. istos theologos vehementer increpans Augustinismum immoderatum renovavit..bed notandum est quod Nominales ipsi quoad necessitatem gratiae actualis valde inter se discrepant.' Sententia.Modernorum opinio esse videtur. autem Gabrielis genuina. 3. Textus sequentes sumpti sunt ex editione principi collectorii Gabrielis Biel, sine anno et loco typis editi (Tuebingiae 1501). Nullam paginationem continet. ". Bibliographia. Praeter varias praelectlones dogmaticas e. gr. Bartmann, BiIlot, Diekamp, Heinrich, Kleutgen, Pohle.. Seheeben etc. quaedam nominentur specialia:... Feckes K., Die Rechtfertigungslehre des Gabriel' Biel und ihre Stellung innerhalb der nominalistischen Schule. Münster Grisar H., Luther 1., Freiburg ,,. Hermelink H., Die theologische Fakultät in TÜbingen vor der Reformation, Tübingen HJ Linsenmann F. X., Gabriel Blel, der letzte Scholastiker. und der Nominalismus, Theol. Quartalschrift 1865.' - '. Ruch C., Eiel: Dictionnaire de Theologie Catholique II 1, , Scheel O.. Martin Luther, Tübingen , Seeberg R, Lehrbuch der Dogmengeschichte zig m, Leip:'''

6 [Gabrielis Biel Collectorll circa primum librum Sententiarum] Distinctio XVII: In distinctione presenti Magister agit de modo mis-. 5 sionis Spiritus sancti invisibilis. Et potest sententia littere his conclusionibus summari: Prima conclusio: Tunc Spiritus sanctus dari vel mitti dicitur nobis, cum nos facit diligere Deum et proximum, per quod.manemus in Deo et Deus in nobis. Secunda con- '10 cl u sio: Spiritus sanctus caritas est et amor, quo nos diligimus Deum. Quod.sl intelligitur formaliter, non tenetur. Si effective, verum est; quia ipse infundit babitum caritatis. Si intelligitur de caritate increata ad salutem et ad diligendum Deum simpliciter neces- 15 saria, iterum salvari potest. Ter t i a c o n c 1usi o: Caritas' augeri dicitur, tametsi Spiritus sanctus in se nec augetur nec minuitur. Vide latius in textu. Questio prima. utrum praeter Spiritum sanctum necesse sit ponere 20 caritatem absolutam creatam animam formaliter informantem ad hoc quod sit cara Deo et accepta.,, In ista questione recitatur et impugnatur a Docto~e 1 opinio Petri Aureoli 2 tenentis tria. Primo: 1 Occam 1. Sent. d. 17 q. 1, ed. Lugduni Sent. d. 17 a. 2 prop. 1-3; cf. a. 1 et a. 3 prop. 1, ed. Romae A

7 8 Gabrielis Biel Collectorii quod est aliqua forma creata, que ex natura rei de. necessitate cadit sub' complacentia Dei, per quam.' anima (cui inheret) gratiflcatur, utsit Deo cara, accepta et dilecta. Secundo: quod talis forma non profluit ex divina acceptatione in animam. Patet, quia a anima non est accepta nisi per illam formam et ita illa forma presupponitur acceptatlont ejus. Tertio dicit: hec forma est quedam Dei habitualis dilectio, que a Deo anime infunditur nec ex puris naturalibus h~clu~ m In tribus articulis stabit decisio questionis, in notabilium, conclusionum et dubiorum expeditione.. Arti.l Quantum ad primum notandum quod per ani- Notabi. 1 I '.. mam esse gratam, caram ve acceptam Deo (quod pro eodem habetur) nihil aliud intelligo nisi eam esse is in tali statu, in quo (nisi per mortale peccatum delinquat) Deus vult ei dare vitam eternam. Exemplum' est de parvulo baptisato, cujus anima est in tali statu, quod nisi postea peccet mortaliter, Deus dabit sibi vitam eternam. Secus est de eo ante baptismum et 20 etiam de actu. existenti in peccato mortali, quia sive postea tales peccent mortaliter sive non, nisi baptisentur aliquo baptismo vel agant penltentlam, non habebunt vitam eternam. Nota:i. 2 Secundo, notandum quod complacentia Dei re- 25 spectu creature est duplex: quedam generalis, quedam specialis. Generalis est voluntas divina, qua vult posse esse bona, quecunque esse possunt. I.Et hec complacentia est respectu omnium existentium et possibilium. Illo. modo complacentia Dei supponit pro 30 voluntate divina, que est essentia divina, connotando creaturam omnem, que est vel potest esse bona et perfecta. Complacentia specialis est triplex: Prima est respectu omnium existentium et futurorum, que. nihil aliud est nisi divinum velle, quo vult aliqua 35 "

8 circa primum librum Sententiarum d. 17 q. L 9 possibilia esse vel Iutura esse bona. Et sic posset in nullo alio a se complacere, quia posset velle nihil a se esse vel futurum esse. Secunda complacentia specialior est respectu nobilior:is obiecti et est velle 5 aliquid esse perfectius alio. Et sic maior est complacentia respectu substantie quam accidentis et magis I complacet in materia rationalt quam irrationali. Tercia complacentia specialissima est respectu alicuius perficiendi secundum maximum seu perfectissimum genus 10 perfectionum accidentalium. Et est divinum velle. quo vult creature rationali non ponenti obicem conferre maximam' perfectionem accidentalem secundum genus, que est beatitudo sive 'vita eterna. Et hoc idem intelligitur per esse acceptum, esse carum vel 15 esse dilectum Deo, scilicet velle divinum, quo vult talem beatlllcare, si manserit in statu tali non ponens obicem per peccatum. Et illo modo omnis parvulus post baptismum, priusquam actualiter peccet, est' acceptus Deo, quia tali vult {si non impediet per se- 20 quens peccatum mortale) dare vitam eternam. Non autem sic est acceptus Deo ante baptismum, quia illum non vult beatificare, si manserit in statu illo, sine baptismo scilicet... Pro articulo 2. est conclusio prima: De po- A fti.!2 1 ' one C u. 25 tentia Dei absoluta aliquis potest esse accep- C tus Deo et carus sine omni forma sibi inherente loquendo de acceptatione specialissime complacentie, de qua tantum ad propositum. Probatur: Quia sine tali forma inherente potest quis habere actum meri- 30 torium. Probatu r: Quia Deus contingenter acceptat, actum, quemcunque acceptat ad vitam eternam. Ergo potest quemcunque actum moraliter bonum sic acceptare. Valetad propositum Gerson Ie c. Ia De vita", spirituali anime 1. Item actus diligendi Deum pre- 1 Leet. 1 coroll. 9, ed. Dupin, Antwerpiae 1706, t. 3, 't2-13.

9 10 ~.' Gabrielis Biel Collectorii. cedens talem formam et actus diligendi sequens sunt iusdem rationis. Ergo sicut secundum, ita primum potest acceptare ad vitam eternam. Item ille potest sse carus Deo, qui est in statu, in quo Deus (si non. \ impedierit culpabiliter) potest sibi dare vitam eternam. 5 Sed Deus posset, si vellet, alicui in puris naturalibus (id est non habenti illam formam) dare beatitudinem, cum actus beatificus non dependet essentialiter ab illa forma. Ergo Deus posset' ordinare, quod, talis. beatificaretur, nisi per peccatum impediret, et sic esset 10 carus' Deo. Item ad hoc quod' aliquis' sit oditus Deo, non' requiritur aliquis habitus vel forma. Ergo nec ad hoc quod sit carus. Tenet consequentia:. Quia.sicut oppositum in opposito, sic propositum in proposito. Antecedens patet de eo qui mortaliter pecca- 15 vit peccato omissionis. Hic est oditus a Deo, quia ordinatus ad penam, nisi penituerit, et tamen ibi nullus est habitus viciosus, quia' non precessit actus eius' generativlls. Et si peccavit actu positivo, non oportet, quod ab uno actu generaretur habitus. Ergo etc.. 20 Concbu.2 Secunda conclusio: Nullus potest esse carus et acceptus Deo ad vitam eternam de lege ordinata non habendo in se qualitatem aliquam infusam, que sit car it a s vel gratia. Hec conclusio naturali ratione probari non potest, quia non potest con- 25 eludi ratione naturali, quod sit aliquis habitus infusus. Potest tamen ostendi multiplici auctoritate scripture et sanctorum, ut etiam infra habetur distinctione 4. ~..._ questione 1. quarti: de virtutibus infusis in baptismo 1. Et sufficit auctoritas unaapostoli 1. Cor. 13ll' "Si 30 linguis hominum" etc. Ex qua clare habetur, quod virtutes et dona quecunque Spiritus sancti non suffi- 1 Biel 4. Sent. d. 4 q. 1 a. 2 conci. 6 K; cf. conci. 7 et 8; ibidem a. 3 dub. 1 et 2.

10 circa primum librum Sententiarum d. 17 q clunt ad vitam sine caritate et gratia, que pro eodem' babeo, ut disto 26 secundi habetur 1. Nec est evadere dicendo, quod Apostolus loquitur' de caritate increata. Patet enim quod Apostolus loquitur de virtutecari-.5 tatis et eius ad ceteras virtutes precellencia, cum inquit 2 "Nunc autem manent fides, spes, caritas etc.' maior horum carltas". Preterea etsi proterviens vellet adducere dictum 1\1agistri 3, possent ex consequenti,.impugnari omnia dicta doctorum et sanctorum de ce- :10 teris virtutibus, fide se. et spe sicut de caritate. ut bec.lacius prosequitur Dominus Cameracensis q.9 arti.2 primi 4. " Tertia conclusio: Quacunque.' forma super- Conclu. a naturali in an im a posita potest Deus eam none, la acceptare ad vitam eternam. Probatur: Quia quacunque forma posita non necessitatur Deus ad producendum aliud, sine quo illa forma potest stare, ' et conservari. Ergo posito illo habitu potest Deus non, beatificare. Item. quamcunque' formam potest '20 Deus producere et conservare ad tempus sine alia, potest conservare perpetuo sine ilia. Ite m potest illam formam annichilare cum anima, cui inheret. Item quis dubitat, quin Enoch et Heliam posset. perpetuo.fn paradiso conservare absque beatilica visione et '.25 fruitione, qui tamen creduntur habere gratiam?.,,ex quo sequitur quod Deus quemcunque beatificat, mere contingenter, libere et misiricorditer beatificat ex gratia sua, non ex quacunque forma vel dono collato, nisi quod Deus misiricorditer ordinavit, quod ;30 habens tale donum mereatur vitam.eternam. 1 L. c. q. unica'; v. praesertim a. 2 concl. 4 F. 2 1 Cor I.' e. sententiam contrariam Petri Lombardi 1. Se~t. d. 17 c: 1 et 3, ed.ad Claras Aquas (1916) I. 106, los... 4 Petrus de Alliaco 1. Sent, q. 9 a. 2 ed. sine a. e. 1. (er. ßain-Copinger 839 circa 1510) r, 13Sra.

11 12 Gabrielis Biel Collectoril F Et hoc dictum maxime recedit ab errore Pelagii, qui posuit quod Deus necessitatur habenti actum moraliter bonum dare vitam eternam et non ex gratia sua, ita quod, si non daret, esset iniustus. Opinio autem recitata ponit: licet Deus non necessitetur per 5 actum naturaliter elicitum quantumcunque moraliter bonum ad conferendum vitam eternam, tamen necessitatur a forma supernaturali per eum Infusa, Responsio autem hec dicit quod Deus "nulla forma nec naturali nec supernaturali necessitatur ad vitam eternam, 10 sed sicut libere et contingenter infundit graciam ex sua benignitate, ita concessa quacunque forma adhuc 1 libere et misiricorditer de sua gratia dat vitam sempiternam et sernper sine sui iniustieia) posset non conferre. Ipse enim est, cui nullus dicere potest: cur li) ita facis? Et quecunque Iacere potest, faciendo iusta sunt et iuste sic ea facit. Et est considerandum quod in prefatis dictis, cum fit sermo de gratia 'et caritate, sumuntur illa nomina absolute, ut supponunt pro qualitate certa non connotando quamcunque gratificationem 20 vel anime' ad vitam aeceptationem; nam accipiendo eam 'connotative verum esset dicere: Quicunque habet in se caritatem ut gratiam, est acceptus ad vitam. Patet ex connotato termini. Dubl. Arti. 3 I Pt' ro ar I 3 t d b.. C ICU o es u lum pr nnu m: um nou21>, G possit fieri transitus de contradictorio in contradictorium sine mutatione, et aliquis nunc est acceptus Deo, qui prius non fuit acceptus, si non est mutatio aliqua in illo nunc accepto, ergo erit necessario in Deo; quod est tmposslblle. Ad istud dubium respondet Doctor in 30 secundo questione ultima iuxta finem 2 ostendens illud, commune dictum (transitus de contradictorio : in 1 Ad hoc ed.. prino. 2 Occam 2. Sent. q. 26 Z, ed. Lugduni 1495 (non verbotenus).

12 .'. elrca primum librum Sententiarum d. 17 q contradictorium non fit sine aliqua mutatione) habet [nstantlam. Si. nec motus nec, tempus nec mutatio esset, sed solus Deus creans unum angelum, tunc hec iam est vera: Angelus creatur, et prius non fuit vera. fi Sic Deus posset accipere angelum et post eundem de-. acceptare sine omni demerito sui vel alterius et sine omni mutatione actuali, sed non sine omni mutatione potentiali, saltem in alio. Quia, si fuisset aliqua successio in angelo vel in alio, tunc ambo extrema unius 10 contradictionis non possent uni parti illius successionis coexistere, sed necessario unum extremum coexisteret uni parti successionis et aliud extremum alteri parti, et tunc angelus vere esset mutatus in se vel in alio. Eandem mentem habet Doctor dist. 14 q. 2 1, ubi,' 15 clare dicit: Transitum quandoque posse fieri propter solam temporis mutationem, vel actualiter et de facto, si tempus esset, vel si tempus non esset nec motus nec mutatio, tunc foret talis transitus de contradictorio in contradictorium propter transitum temporis possi- 20 bilem; quia, si tempus esset, unum contradictorium verificaretur in una parte temporis et aliud in alia parte temporis. Itaque ad dubium istud post. Doctorem et alios respondetur quod mutatio, que requiritur ad transitum 25 contradictorium, aliquando fit in aliquo extremo contradictionis ad bonum intellectum, ut cum aliquod fit de non calido calidum; aliquando in aliquo extrinsico, ut aliquis est alicui dexter et postea non dexter non propter mutationem sui, sed alterius; item si ad preces 30 alicuius sancti Deus animabus in purgatorio remittit penam; aliquando in solo tempore, ut si statuitur quod florenus nunc valens 28 solidos post mensem 1 1. Sent. d. 14 q. 2 ad primum principale F, e I, Lugduni 1495) (non verbotenus).

13 14 Gabrielis Biel Collectorü valeat 30, tunc Ilorenus nunc non valet 30 et post mensem valet 30 propter solum temporis lapsum; de hoc infra in 4 dist. 14 q. 1 g 1. Per hoc ad propositum dicitur quod quolibet illorum modorum potest hic fieri mutatio,quia potest Deus ordinare quod habens () aliquem actum moraliter,virtuosum habebit vitam eternam vel quod existens in tali tempore vel loco habeat vitam eternam. Et omnibus hiis modis fit mutatio. Non autem propter hoc oportet ponerealiquam formam Deum necessitantem nec oportet ponere ob- 10 iectum aliquod distinctum a Deo immutabile et eternum ad salvandum immutabilitatem actus divini, sicut "patet de creatlone:. Deus vult nunc creare et non prius seu prius non voluit sine mutatione actus in Deo., Corolla. Ex illo sequitur quod possibile est contradictoria 15 successive' verificari absque motu locali vel rei ali.: cuius nove positione seu destructione rei preexistentis. Et addit Gregorius disto 14 q. 1 2 ac Cameracensis q.9 arti. 2 3 : cuius verificationis lapsus temporis non sit In causa, quamvis sine lapsu temporis actuali vel 20 potentiali contingere non possit; alias enim contradictoria essent simul vera. Potest ergo aliquis esse / gratus Deo modo predicto sine mutatione locali et sine nove qualitatis acquisitione vel deperditione preexistentis, cuius verificationis lapsus temporis non 25 est in causa secundum Gregorium, ubi supra, quamvis sine temporis lapsu actuali vel possibili illud 'contingere non possit, ut habet Doctor supra q. 2 dist. 14 et loco prealligato in 2 questione ultima iuxta finem 4. - Patet etiam quod ad centra- 30,, 1 Textus allegatus hoo fasciculo continetur p. 28., 2 Gregorius de Arimino 1. Sent. d q. 1 a.l concl. 3 eoroll. ed. Venetiis 1503, f. 75r {1. B Petrus de Alliaco 1. Sent. q. 9 a. 2 resp. ad 2 f. 141v. 4 Occam 2. Sent. d. 14 q. 2 ad primum principale F; etiam 'q. 26 Z, ed. Lugdunl 1495.

14 circa primum librum Sententiarum d. 17 q dictoriorum verificationem quandoque sullicit mutatio in re extrinsica. Item quandoque temporis lapsus est in causa. Et hoc secundum Cameracensem 1, quando determinatio temporis cadit sub statuto, sicut apud 5 Hebreos lex erat, ut quilibet servus completo anno 6 " servitutis rediret ad libertatem. Ideo absque ulla sui IDutatione solo temporis lapsu fiebat de servo non servus, de non libero liber. De hoc latius infra disto 30'.q. 2 in Doctore 2 et in colle cto r io presen ti Verum ad hoc quod nunc tactum est et habet Gregorius sc. quod contradictoria possunt successive verificari etc., cuius veriiicationis lapsus temporis non est in causa, an sit verum vel non. et ad quem in-. tellectum, explicatur infra in 3 disto 1 q. 1 huius vide' ad idem Occam in Centilogio in conclu~ sione 12 ad rationem 55, ubi late loquitur de contradictoriis futurorum contingentium.!.".' Secundum dubium est contra primam conclusio- Dub~ 2. neid ratione huius quod dicitur de potentia Dei ab- 20 soluta. Si hoc verum esset, sequeretur quod Deus posset aliqua facere ordinate et alia facere absolute et non ordinate. Consequens falsum. Ergo etc. Ad' hoc respondetur secundum Doctorem Quotlib. 6 q. 1 6 "quod quedam Deus potest facere de pote~tia. 25 ordinata et quedam de potentia absoluta. Hec distinctio non est sic intelligenda quod in Deo realiter sint due potentie, quarum una sit ordinata, alia absoluta, quia unica est potentia in Deo ad extra, que. 1 Petrus de Alliaco I. C. prop. 2. f. 141v p. li Occam 1. Sent. d. 30 q. 2. ed. Lugduni ' 8 Eodem loco; perlege totam quaestionem secundam brevem., L. c. notab. 2 eoroll. 2 G et H. :> L. c. F, ed. Lugduni 1495.,.. II Ed. Argentine 1491; quasi verbotenus secundum Occam, nonnulla tantum verba omittuntur.

15 16, Gabrielis Biel Collectorii omni modo est ipse Deus. Nec sic est intelligenda quod aliqua potest Deus ordinate facere et alia potest absolute et inordinate, quia Deus nihil potest facere inordinate. Sed est sic intelligenda quod posse aliquid aliquando,accipitur secundum leges ordinatas et 5 institutas a Deo, et illa Deus dicitur posse facere de potentia ordinata. Aliter accipitur posse pro posse facere omne illud quod non includit contradictionem fieri, sive Deus ordinavit se hoc facturum sive non, quia Deus multa facere potest que non vult facere; 10 secundum Magistrum li. 1 Sent. dist. 43 I. Et illa dicitur posse de potentia absoluta. Ista distinctio probatur per dictum Salvatoris J oh. 3 L5:,Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest intrare regnum Dei.' Cum enim Deus sit equalis 15 potentie nunc sicut prius et aliquando introierunt in regnum Dei sine omni baptismo, sicut patet de pueris circumcisis tempore legis defunctis, antequam habuerunt usum rationis, ergo et nunc est possibile. Sed illud quod tunc erat possibile secundum leges tunc 20 institutas, nunc non est possibile secundum legem" nunc institutam, licet absolute sit possibüe." Ex illa distinctione patet responsio ad dubium motum. Dubio 3 Tercium dubium est contra eandem conclusio, 1 nem secundam: Quod est de se et secundum essen- 25 tiam suam laudabile et acceptabile, si causet actum aliquem, non est minus sc. necessario laudabile.. Caritas est huiusmodi secundum Apostolum 2: "Maior horum caritas." Ergo etc. Item dicit Apostolus 3: "Impossibile est sine fide placere Deo." Ergo simlll- 30 ter imposslbile est posita fide per dilectionem operante non placere Deo. - Ad primum dico quod lau da-,. 1 Petrus Lombardus, ed. ad Claras Aquas (1916) I Cor 13 1S. s Hebr

16 , circa primum Iibrum Sententiarum d. 17 q bile accipitur multipliciter: Uno modo pro omni natura, que est bona, sive sit creata sive increata; sic loquitur Augustinus 3 De libero arbitrio 1 dicens: "Si laudatur rationalis creatura, que Iacta est, nemo 5 dubitet laudandum esse, qui fecit." Alio modo dicitur, 'cuius bonitas ordinatur ad aliquem alium actum et sic dicitur 1. Ethicorum 2, quod "optimorum non est laus". Tercio modo accipitur laudabile, ut opponitur vituperabili. Et sic est aliquod bonum existens in 10 nostra potestate, dignum retributione et laude, sicut vituperabiie est aliquod vitium existens in nostra potestate, dignum increpatione et pena. Et de isto dicitur 3. Ethicorum a Pb ilo so p h o ": "Nullus itaque iinproperabit ceco ex natura vel infirmitate vel ex 15 plaga, Red magis miserebitur." Eum autem, qui ex vini potatione vel alia incontinentia, omnis utique increpabit. Earum autem que circa corpus malitiarum,.que in nobis; increpantur, que non in nobis, autem non.et sic accipit Augustinus 3 De libero arbi- 20 trio 4 "Motus, quo huc vel illuc voluntas convertitur, nisi voluntarius et in nostra potestate positus, neque laudandus, cum ad superiora, neque culpandus homo esset, cum ad inferiora detorquet". Primo modo et secundo caritas est laudabilis, sed non tercio modo. 25 Nec sumus laudandi sic, quia Deus nobis infundit caritatem, que non est in potestate nostra, quamvis sumus aliquo modo laudabiles, si nos 'disponimus ad recipiendam caritatem. Similiter caritas laudabilis est, in quantum est operis meritorii causa et princi- 30 pium. - Ad secundum dico: Duplex est necessitas sc. absoluta et ex suppositione. Necessitas absoluta 1 Cap. 13 n, 37!\IL 32, Cap. 12, 1101b 21. s Cap. 7, 111h Cap. ln. 3 ML 32, Feckes, Gabrielis Biel Collectoril. 2

17 18. Gabrielis Biel Collectorii est, quando aliquid.simpliciter est necessarium, ita quod eius oppositum esse verum includit contradictionem. Et sic hec 1 absolute est necessaria: homo est risibilis, Deus est et huiusmodi, quia contradictio est quod he sint false et contradictorie vere. Necessitas [) ex suppositione est, quando aliqua conditionalis est necessaria, quamvis tam antecedens quam consequens sit contingens. Sic hec est necessaria: Si Petrus est predestinatus, Petrus salvabitur. Et tamen tam antecedens quam consequens est contingens. Vel quando 10 aliqua talis consequentia est necessaria, tunc dicitur necessitas. ex suppositione. Dico ergo quod Deus non de necessitate acceptat actum elicitum ex caritate creata loquendo de absoluta necessitate, sed potest de potentia sua absoluta istum actum non acceptani, 15.accipiendo non acceptare pro non velle alicui dare vitam eternam. Quod probatur: Quia secundum' sanctos. Deus nihil agit ad extra de necessitate nec aliquid aliud a se vult necessario.. Ergo quocunque actu posito in viatore, Deus non de necessitate nature 20 vult sibi dare vitam eternam et per consequens potest non acceptare talem actum., DU~i. 4 Quartum dubium contra eandem conclusionem: Si sic, aliquis posset esse gratus. et non gratus Deo. sive carus et non carus, carus ex caritate, quam 2.) habet, et non carus ex casu posito. - Ad illud dicitur quod accipiendo caritatem absolute pro forma inherente et carmi pro omni illo, cui preparatur vlta eterna, sic de potentia Dei absoluta potest aliquis esse carus sine caritate. Unde notandum quod est caritas 3D creata et increata. Sine caritate' increata nemo potest esse carus Deo, sed sumendo pro caritate creata sumitur, dupliciter: sc. pro quodam habitu absolute infuso et sic non est nomen connotativum, sed abso- 1 he ed. prine.

18 circa primum librum Sententiarum d. 17 q. 1. ' 19 Iute significat. illam qualitatem. Et sic, iterum aliquis potest esse carus sine caritate. Alio modo sumitur pro termino connotativo, ut est abstractum illius con-. creti,carus'.accepti ad sensum prefatum, ut sc. con-. 5 notat aliquem esse gratum Deo. Et sic sine caritate nemo potest esse carus Deo. Ex illis dictis sequitur corollarium primum SC.: CorollaL. Actus viatoris potest ex caritate elici et nul-' latenus a Deo ad premium acceptari. Sed con- 10 tra hoc corollarium arguitur: Deus est ratlonabilisslmus diiector, sed dilectio secundum rectam rationem meretur redamationem secundum illud Proverbii 8 L17..Ego diligentes me diligo". Ergo, non potest non diligere se diligentem, maxime ex caritate secun- 15 dum illud Joh. 14 l21..qui diligit me, diligitur a patre. meo et ego diligam eum'". Consequentia tenet: Quia non potest facere vel omittere contra rectam rationem. alioquin posset peccare, quod blasphemum est cogitare. Item Deus ex natura rei et necessario dili- 20 git caritatem et iusticiald:. Ergo et ceteras virtutes, ergo etiam participantes illas. Tenet consequentia: Quia impossibile est quod actus feratur super aliquam formam, quin feratur super participantem illam, saltem materialiter et per accidens. Sicut non potest 25 visus videre colorem parietis, quin videat parietem. Antecedens probatur: Quia necessario et immutabiliter diligit suam iusticiam, caritatem etc. et complacet sibi. in ea et ita etiam omnia iusta et omnes diligentes se. etc., quia omnia, talia per habitum iusticie et caritatis 30 (maxime infusum) participant iustitiam divinam. Item quicquid est bonum, honestum et delectabile, in veritate est Deo complacens et acceptum. Sed virtuosi et.virtutes sunt huiusmodi. Ergo. Consequentia nota. - Maior probatur: Quia secundum Philosophum 2-

19 20 Gabriells BieI Colleetoril 3. Ethicorum cap : virtuosus tanquam bene dispositus est regula et mensura eorum, que sunt bona et delectabilia secundum veritatem. Deus autem virtuosissimus est et optime dispositus ad recte iudicandum. Minor videtur nota: Quia virtu- 5 tes sunt per se et secundum se pulcre,bone et appetibiles. Ad primum dicitur quod, etsi Deus non potest non diligere diligentes se aliqua dilectione seu COID-.placentia puta generali, ut in notabili 2 patuit, non 10 tamen sequitur quod ea dilectione, qua ordinantur ad vitam eternam, que dicitur complacentia specialissima..' Et quod infertur: Deus non potest contra rectam rationem, verum. est, sed recta ratio quantum ad ex-' teriora est voluntas sua. Non enim habet aliam re- 15 gulam, cui teneatur se conformare, sed ipsa divina voluntas est regula omnium contingentium. Nec enim quia aliquid rectum est aut iustum, ideo Deus vult, sed quia Deus vult, ideo iustum et rectum. Posset ergo annihilare diligentem se, quod si faceret, non 2U iniuste faceret, quia nemo ei dicit: cur ita facis. Auctoritates adducte loquuntur de facto secundum ordinem institutum. - A d s e c und u m dicendum quod, si assumptum intelligitur de iusticia etc. increata, que Deus est, verum est, quia necessario se 25 diligit. Et cum infertur: ergo et ceteras virtutes, negetur. Cum infertur: ergo et eas participantes, si loquitur de participatione reali per idemptitatem vel informationem, quomodo procedit argumentum, tunc nihil participat divinam iusticiam vel bonitatem. Si 30 vero loquitur de participatione per imitationem, quomodo effectus imitatur suam causam, negetur quod actus divine complacentie specialissime et acceptatio- 1 Cap. 6, 1113a 31.

20 circa primum librum Sententiarum d. 17 q nis gratuite feratur in sic participantes necessario.' Quia tunc (cum omnis creatura participet divinam bonitatem) omnis creatura etiam irrationalis acceptaretur ad vitam beatam. Nec hoc probat ratio. Si 5 autem in primo assumpto loquitur de iusticia creata etc., negetur quod necessario diligat illas et acceptet tali speciali complacentia et dilectione, de qua est conclusio et corollarium. Verum complacet sibi in omni creatura complacentia generali, ut in notabili, 10 secundo patuit. Non autem oportet quod illa speciali, que est ordinatio ad vitam, quia tunc necessario acceptaretur natura angelica, que perfectior est quocumque habitu. - Per hoc ad tertium dicitur quod bonum est Deo acceptum et placitum generali com- 15 placentia seu etiam speciali, illa videlicet qua vult ipsum esse tale bonum et sic perfectum et delectabile. Non autem oportet quod acceptetur illa acceptatione, de qua conclusio et corrollarium. Corollarium 2.: Deus acceptare potest ad Corolla.2 20 gloriam de. potentia sua absoluta viatoris actum et naturam non infusa gratum faciente gratia. - Contra hoc corollarium arguitur: Actus iidmutabilis et eternus habet obiectum immutabile et eternum, sine cuius participatione nova non potest de 25 novo transire super obiectum. Actus divine acceptationis est immutabilis et eternus. Ergo habet obiectum iidmutabile, sine cuius participatione nova etc. Tenet consequentia in 3. prime I. Maior patet: Quia actus non est sine obiecto, ut puta cognitio sine cognosci- 30 bili, dilectio sine diligibili. Alioquin aliquis cognosceret et diligeret et tamen nihil cognosceret et nihil diligeret, quod implicat. Ergo actus immutabilis non est sine obiecto immutabili; alioquin si mutaretur ob- 1 I. e. in tertio modo primae figurae syllogismi (Darii).

21 22 _Gabrielis Biel Collectorii iectum et non actus,actus esset sine obiecto. Ex eodem patet quod actus eternus non potest de novo. transire super obiectum sine nova participatione obiecti eterni; alias habendo novum obiectum, haberet ob- iectum per se mutabile, quia novum. Minor patet: 5 Quia omnis actus Dei est intrinsecus Deo et ita Deus et per consequens immutabilis et eternus. Tunc ultra: illud obiectum non erit aliquis actus vel habitus naturaliter elicitus, quia omnis talis potest esse Deo non acceptus. Ergo aliquis infusus et non alius nisi cari- 10 tas; ergo. Ad hoc potest uno modo responderi negando maiorem universaliter, quia solum habet veritatem, quando actus ille immutabiliter et necessario transit super obiectum; secus sl transit contingenter super obiectum. 15 Sicut actus creandi quantum ad totum illud quod im-.. portat, in Deo est eternus et tamen non habet obiectum immutabile, quia eo ipso quod est obiectum creationis, est mutabile, quia producibile de nihilo. Et. dominari est actus eternus et tamen non habet 20 obiectum immutabile, quia, etsi eternus est quantum ad id quod est in Deo, non tamen transit necessario super obiectum nec eternaliter, sed contingenter et ex tempore, quia transire super obiectumnihil aliud est quam actualiter creare et dominari, ubi importa- 25 tur creatura, que quia est contingens, transitus ille est contingens. Consequenter conceditur quod actus. eternus contingenter transiens potest essesine obiecto,. quia id quod in Deo est actus creandi, puta divinum' velle, est eternum, sed non eternaliter transit, quia 30 Deus non eternallter creat. Est ergo sine creabili, quando actu non creat..et si arguitur: tunc cognosceret et nihil cognosceret etc., dicitur: quando actu cognoscit et diligit, tunc actus transit. Sed si per possibile vel- impossibile actu non cognosceret ve) ss

22 circa primum librum Sententiarum d. 17 q diligeret, non transiret actus nec haberet obiectum. - Aliter respondetur ad illam maiorem: Actus eternus etc., distinguendo ratione illius termini,obiectum im-. mutabile'. Aut intelligitur de habere obiectum eternum. I 5 et immutabile in esse obiectivo vel in existentia reali. Si primo modo, vera est maior, quia quicquid pro certo instanti est obiectum actus divini, ab eterno est obiectum talis actus. Nam actus divine acceptationis est velle A pro certo instanti acceptare. Et 10 sicut ab eterno vult Deus A acceptare pro illo' in- i stanti, ita A ab eterno est obiectum huius velle divini, et ita nunquam actus est sine obiecto in esse obiectivo. Sic suo modo de obiecto dominationis, creatio- 'nis etc. Si autem intelligitur maior de habere obiectum 15 immutabile in esse sublectlvo, id est in reali existentia, sic manifeste est Ialsa, etiam' de actu divino trans-. eunte et necessario, quia actus divine cognitionis necessario transit in omne corrigibile, quia ab eterno Cognoscit omnia necessario et actualiter et tamen ob- 20 iectum cognitionis divine non est eternum et immutabile in esse actuali. Sic de actu complacentle ge-, neraii, qua sibi complacet omnis creatura possibilis. Et nota quod obiectum est terminus ampiiativus ad quinque tempera. Unde non sequitur: A est obiectum" 25 ergo A est. Questio secunda. utrum aliquis actus voluntatis possit esse merltorlus, sine caritate Iormallter lnlormante. Ista questio dependet a precedente et querit de A 30 posse non secundum legem ordinatam de facto,. sed de posse absoluto. Itaque impugnata a Doc-

23 24 Gabrielis Biel Collectorii 't ore 1 opimone contraria ponitur secundum eum hec conclusio responsalis: Non includit contradictionem actum esse meritorium sine omni habitu supernaturali formaliter inherente. Probatur: Quia actum esse meritorium dependet li ex sola Dei gratiosa voluntate eum libere ad premiandum acceptante et non ex quacunque causa creata. Sed sicut Deus voluntarie et libere acceptat ad meritum bonum motum voluntatis, quando elicitur a,habente, caritatem, ita de potentia sua absoluta posset accep- 10 tare eundem motum voluntatis, si non infunderet caritatem. Item sicut Deus sine omni donocreato animam informante potest eam acceptare ad vitam eternam, ita etiam actum eiusdem dese non vituperabilem. Item quod propter habitum nullus actus sit merito- rs rius de se. Probatur: Quia propter habitum precise nullus actus est laudabilis, ergo nec meritorius. Consequentia nota. Et antecedens probatur dupliciter. Primo: quia nihil est meritorium nisi quia in nostra potestate est, hoc est, quia libere et voluntarie elici- 20 tum aut imperatum. Sed esse in nostra potestate ad agendum vel non agendum non est ab habitu, cum habitus sit causa naturalis. Ergo ratio meriti, quan-. tum est ex parte nostra, principaliterconsistit penes voluntatem, que est de se libera ad agendum et non es agendum, et non penes habitum. Secundo: Quia nullus habitus est de se laudabilis. Non acquisitus; ergo nec infusus, qui minus est in potestate voluntatis quam acquisitus. Antecedens patet, quia nullus talis est de se vituperabilis; ergo nec aliquis est laudabilis. 30 Consequentia tenet, quia contraria sunt circa idem. 1 Occam 1. Sent. d. 17 q. 2, ed. Lugduni 1495; opinio contraria Petri Aureoli ejusque impugoatio: B et E; responsio auctoris ejusque rationes: C et D.

24 circa quartum librum Sententiarum d. 14 q. 1.' 25- Antecedens patet, quia non est viciosus. Ille enim non reddit hominem vituperabilem, quia stat cum caritate, quam habens est non vituperabilis. Unde nulla est impossibilitas neque, ex parte Dei neque 5 nostra, quin. actum diligendi Deum propter se a voluntate libere elicitum Deus possit ex sua gratia aeceptare tanquam meritorium vite eterne nullo habitu existente in voluntate. Unde sequitur corollarie quod sine gratia nullus ioactus potest esse meritorius. Gratia, dico, -non formaliter voluntatem vel animam informante, que creatura est, sed sine gratia increata (que est gratiosa Dei voluntas) libere et misiricorditer actum tanquam meritorium acceptante. Et hec est ratio formalis meriti 15 et nulla alia. Hac enim existente, nullis aliis ab actu et voluntate eliciente positis, actus est meritorius. Et ea non posita, omnibus aliis positis, actus non est Illeritorius. - Diceres: ad actum esse meritorium requiritur integritas omnium circumstantiarum et pre- 20 sertim, ut omnia divina volita impleantur. Sed ad noe non sufficit homo ex suis naturalibus. Ergo. Solutio: Ad actum meritorium non oportet quod tota lex actualiter impleatur, sed quod aliquod mandatum iillpleatur vel consilium, id est opus debiti velsuper- 25 erogationis, et quod contra nullum mandatum fiat transgressio.. Rec est summaria abbreviatio horum que per Doctorem tractantur in questione illa. Distinctio XIIII [libri quarti]. Questio prima. 30 Circa hanc distinctionem querendum est de duobus. Primo de penitentia virtute. Secundo de penitentia sacramento. C~rca primum queritur:

25 26 Gabriclis Biel Collectorii Utrum sine penltentla possit deleri peccatum post baptisma eommtssum., {~~~;.ljsecundo notandum circa hoc quod queritur de E deletione peccati, quomodo peccatum commissum et iam preteritum quantum ad actum peccati ö possit deleri et quid deleatur, cum peccatum remi ttitur. Ad cuius intellectum advertendum quod sive peccatum mortale dicat formaliter privationem, puta earentiam rectitudinis debite inesse actui, ut" tenet io Scotus 1, sive dicat formaliter actum elicitum aut omissum contra preceptum, ut tenet Occam, de quo libo 2 dist. 35 2, tamen transeunte actu peccati nulla. I entitas positiva manet in peccatore. a qua formaliter peccator dicatur peccator. Patet, quia quidquid, est 13 in peccatore, transeunte actu peccati potest manere etiam ipso iustificato et desinente esse I peccatore. Patet de substantia anime, que manet eadem, similiter de accidentibus absolutis, quia habitus vlclosus genitus -ex actibus peccati frequentatis potest manere et re- 20 gulariter manet in Iustilicato. Nam iustificatus ad huc 'sentit se pronum et inclinatum ad priora opera peccati, quod non contingit nisi per habitum peccati. Nec manet aliquis actus peccati, quia ille transiit; nec aliqua qualitas, que in remissione corrumpitur, 25 immo quidquid manet in peccatore preter actum peccati, potest manere cum gratia infusa, per quamde- ' sinit esse peccator, puta habitus peccati, cognitio pec- -cati, species, memoria, etiam delectatio consequens 1 OpUS Oxoniense 2. Sent. d. 37 q. 1 'n, 6, ed. Lugduni 1639, l '"t t., 2 cr. BieI 2. Sent. d. 35 q. unica a. 2 concl. 5 et 6.1 et K; a. 3 dub, 1 L. Occam 4. Sent, q. 8 et 9 a. 1 E,' ed. Lugdunl 1495; <luodlibetum 3 q. 14 ad secundum, ed.. Argentine 1491.

26 circa quartum librum Sententiaru~ d. 14 q memoriam peccati, dummodo non fuerit volita; quod si fuerit volita, iam ipsa volitio est actus peccati. Nec manet ibi aliqua relatio realis, etiam secundum Scotum, nec relatio rationis, cuius oppositum tenet 5 Seotus', quia ut in primo dist ostensum est, nulla relatio distincta ab absolutis est ponenda. _ Sed tunc queritur: unde ergo peccator dicitur for- F maliter peccator transeunte actu. Nam ut arguit Seotus 3: Si nihil manet, omnino essent similes qui 10 nihii commisit et qui commisit et tamen cessavit ab actu peccandi tam interiori quam exteriori. Et ita non magis unus est peccator quam alius. Simili ter sl nihil manet, nihil deletur in remissione peccati. Quomodo ergo peccatum deletur? la. Respondeturquod talis dicitur peccator ab ordlnatione divina, qua propter peccatum preteritum, quod transiit et non est quantum ad actum, ordinatus est ad' penam eternam; hoc enim significat peccator. Est enim peccator homo ordinatus a Deo ad penam eter- 20 nampropter actum peccati, quem actu' committit vel. commisit.. Et hoc nomen.peccator' nihil significat. inexistens in peccatore transeunte. actu peccati, sed significat actum peccati,' qui transiit, et penam, que. correspondebit, et Deum, qul peccatorem ad huius- 25 modi penam sustinendam ordinavit. Unde in hoc multi decipiuntur imaginantes, quod quandocunque nomen positivum de aliquo predicatur, quod necesse est aliquid inesse illi, de quo predicatur, quod, for-.maliter. per predicatum illud importatur, sicut est de 30 illis predicatis: album, nigrum, sciens, virtuosus, iustus. Quod falsum est in terminis cognotativls, qui non cognotant aliquid un.um. Vel si aliquid unum cogno- 'J Op. OX. 4. Sent. d. 14 q. 1 n. 5 et 6, ed. Lugduni 1639 t. 9, 7-9. I L. c. q. 1-4; praesertim q. 4 a. 1 et :!.. 8 Op'. Ox. 4. Sent. d. 14 q. 1 n, 3, ed. Lugduni 1639 t. 9,7.

27 28 Gabrielis Biel Collectorii tant, tamen non id quod inest suo substrato, sed quod infuit vel alteri inest. Unde generaliter ad hoc quod, terminus cognotativus conveniat alicui, sufficit quod cognotativum suum sic se habeat sive in re illa sive in alia, sicut per ipsum cognotatur. Sicut ebriosus s dicitur formaliter ebriosus non ab aliquo sibi inexistente, sed ab actibus, qui transierunt, etiam sl nullum in eo habitum genuissent. Sic ad mortem iudicatus dicitur damnatus non ab aliquo sibi inexistente, sed a sententia, qua ad mortem est ordinatus.que in sententia nihil in damnato produxit, quia potuit Iudicari eo absente et ignorante. Et per hoc ad rationem, G cum dicitur: si nihil manet etc., dicitur:' Etsi sint similes quantum ad qualitates realiter inexistentes, non tamen quantum ad rationem peccatoris, quia illa con- 15 venit uni et non alteri. Et similes omnino dicuntur, quibus eadem 'predlcata secundum speciem conveniunt. Vide Occam in 4 q. 8 et 9 I, qui hanc materiam bene prosequitur., Et ad 2. dicitur quod peccatum dicitur deleri, quia 21) ille desinit esse peccator, non per hoc quod aliquid in eo destruatur. Et quomodo desinit esse peccator? Sic desinit, quia qui prius propter peccatum commissum ordinatus fuit a Deo ad penam, nunc propter penitentiam ab eodem ordinatus est ad vitam.' Que 2l> tamen mutatio non dicit mutationemin Deo, sed vel in penitente vel in tempore vel in alia creatura. Nam de potentia absoluta sine mutatione peccatoris per solum lapsum temporis posset primo ordinari ad penam, deinde ordinari ad vitam, licet secundum poten- 3() tiam ordinatam non sit peccati remissio nisi per infusionem nove gratie, per quam realiter mutatur qui fuit peccator.ad hoc facit illud Augustini Super 1 L. c. C et D, J, R et S, ed. Lugdunl 1495.

28 circa quartum.ilbrum Sententiarum d. 14 q Psal "Beati quorum": Videre, inquit, Dei peccata nostra, est ea ad penam imputare. Avertere autem faciem a peccatis, est ea ad penam non reservare. Et ita dicit peccata ab eo tecta, non ut non 5 videat, sed ut nolit animadvertere. Idem autem est tegere peccata et remittere peccata. Unde dicit Propheta 2 "Beati quorum remisse sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata", pro eodem habens remittere 'et tegere peccata et Augustinus: Tecta sunt, abolita 10 sunt. Ergo remanere peccatorem post actum transeuntem nihil aliud est nisi ipsum a Dei voluntate ordinari ad penam condignam illo peccato. Et remitti seu deleri peccatum nihil aliud est quam ordinatum ad penam iam non ordinari ad penam. 15 Sed adhuc diceres: secundum doctores transeunte H peccati actu adhuc manet in peccatore reatus, macula et offensa, que non sunt nihil et non mane[n]t dimisso peccato.' Ergo transeunte actu peccati aliquid manet in peccatore, quod deletur in remissione peccati, et 20 ab illo formaliter dicitur peccator, quia illo manente manet peccator et sublato desinit esse peccator. Ad hoc dicendum post Scotum q. 1 distin. pr e- sentis 3 quod reatus, macula et offensa nihil aliud sunt vel dicunt nisi ordinationem peccatoris ad penam 25 SUO peccato, quod transiit, condignam. Et inquantum disconveniens est anime, dicitur eius macula, sicut per oppositum conveniens dicitur eius pulchritudo. Inquantum autem est obligatio ad penam, dicitur reatus. Et ut est actus voluntatis divine, per quem 30 ordinatur ad talem penam, dicitur Dei offensa. Nihil enim aliud est offendi ve] irasci in Deo quam velle vindicare peccata. Et licet Deus dicatur figurative 1 Enarratio in psalmum XXXI. ML 36,264 (non verbotenus). 2 Ps 311. S Op. Ox. 4. Sent. d. 14 q. 1 o. 7, ed. Lugduoi 1639 t. 9, 10.

29 " r 30 Gabrielis Hiel Collectorii iratus vel offensus, tamen accipiendo irasci pro velle vindicare, non includendo passionem concomitantem istiusmodi velle, Deus formaliter est iratus seu offensus, Quia formaliter est volens vindicare peccatum com- 'missum contra legem suam. - Si ergo pergis. que- ~ rere, quid ergo est reatus et in quo est, dictum est: Quia est ordinatio peccatoris ad penam. Et quid est illa ordinatio secundum rem? Respondetur secundum duplicem modum dicendi de abstractis verbalibus, quod, vel supponunt pro omnibus, que significant; tunc or- l() dinatio illa non est quid unum, sed est ipse peccator ordinatus et Deus ordinans et pena, ad quam ordinatur, et peccatum, quod commissum est, propter quod peccator ad penam ordinatur. Vel secundum alium modum magis consuetum ordinatio passiveest ordi- la. natus, inquantum sibi conveniunt certe conditiones;.hoc est: ordinatio passive supponit pro ordinato et cognotat cetera se. Deum, penam, peccata. Sed active est Deus ordinans etc. Reatus et macula dicunt ordl-. nationem, passive; ideo sunt realiter peccator ordi- ~ natus. Offensa autem accipitur' tantum active et sic supponit pro Deo vindicare volente. Est enim offensa actus divine voluntatis, quo vult vindicare. Per hoe ad repllcam. dicitur quod reatus etc. non sunt nihil, sed secundum primum modum sunt multa simul con- 25- currentia. Vel secundum 2. modum reatus et macula sunt ipse peccator vel anima peccatrix non absolute etc., sed offensa est actus divine voluntatis et ita Deus.. Et prima duo dicuntur in peccatore per idemptitatem seu per predicationem, non per realem inhesio- 3() nem, tertium similiter in Deo. Et dicuntur non manere per dimissionem peccati, quia dimisso peccato non supponunt pro peccatore neque pro Deo et tamen nihil realiter corrumpitur vel deletur in iustificato ' peccatore, sed neque in Deo. 350

30 circa secundum librum Sententiarum d. 27 q. un. 31 Distinctio XXVII [libri' secundi]. Questio unica. utrum anima per actum elicitum a voluntate et gratia, qua informatur, premium' eternum. de condlgno mereatur. 5 Quantum ad primum notandum quod questio Arti. 1 ' nec non movetur ad J mquiren dum, utrum secun dum Notabi. 1 potentiam Dei absolutam gratia sit necessaria simpliciter ad hoc, ut. actus sit meritorius, ita quod contra- 10 dictionem includat actum esse meritorium sine gratia creata, de qua nunc loquimur. De hoc enim tractatur late adoctore dist. 17 primi et patuit in primo ibidem 1. Sed nunc loquimur secundum potentiam Dei ordinatam. ~.. '15 Conclusio.secund~:.Anima non potest actu b~~~i:j2 a voluntate llb er e e ll clt o mereri primam gr a- H tiam de condigno..., Quarta conclusio: Anima obicis remotione Conclu.4 a c bono motu in Deum ex arbitrii libertate K, 20 elicito pr imam gratiam mereri potest de congruo. Probatur: Quia actum facientis quod in se est.deus acceptat ad tribuendum gratiam primam, non ex debito iusticie, sed ex sua liberalitate. Sed anima removendo obicem, cessando ab actu et consensu 25 peccati et eliciendo bonum motum in Deum tanquam in suum principium et finem facit quod in se est. Ergo actum remotionis obicis et bonum motum in Deum acceptat Deus de sua liberalitate ad infundendum gratiam. Ultra: ergo remotione obicls et bono. 30 motu meretur gratiam de congruo. Ultima conse-. quentia patet ex quid nominis meriti de congruo. 1 Vide supra p. 23.., A

31 32 Gabrielis Biel Collectorii Prima consequentia nota quia silogistica in tertio prime accipiendo maiorem universaliter. Maior probatur: Zach. 1[3 "Convertimini ad me et ego convertar ad vos". Item J aco. 4 [8 "Appropinquate Deo et appropinquabit vobis". Et Apo. 3 [20 "Ego sto ad il hostium et pulso; si quis apperuerit mihi ianuam, intrabo ad illum et cenabo cum illo et ipse mecum". Converti ad Deum, appropinquare 1 Deo, aperire illi est facere quod in se est. Convertitur autem Deus ad hominem, appropinquat ei et intrat habitando in eo 10 et cenando cum illo per gratiam, quam infundit. Item. Augustinus super illud 2 ad Thimo. 2[1~ 2 "Negare se ipsum non potest": Cum sit iustus, non potest negare suam iusticiam. Ergo cum sit misericors, non potest negare suam bonitatem et misericordiam, quia 15 pronior est ad largiendum de sua misericordia et bonitate quam ad puniendum de sua iusticia. Si ergo non potest suam iusticiam negare facientibus malum, multo magis non potest suam bonitatem et misericordiam negare illis, qui requirant eam. Sed qui facit 20 quod in se est, requirit bonitatem et misericordiam. Ergo dat ei. Hoc autem est infundere gratiam. ltem Augustinus super illud Rom. 5 t113 "Iustificati ex fide, pacem habeamus ad Deum" dicit: Deus respicit confugientes ad se, aliter in eo esset iniquitas. Sed 25 impossibile est quod in eo sit iniquitas., Ergo impos, sibile est quod non recipiat confugientes ad se. Sed faciens quod in se est confugit ad ipsum. Ergo necesse est quod ipsum recipiat. Recipit autem infundendo gratiam. Minor probatur:' Quia removendo 30 1 appropinquare ed. prino. 2 Locum non inveni. S Non Augustini. sed Rhabani Maurl super Rom , ML 111, 1341 "et cum suscipit confugientes ad se, justitia dicitur, quia non suscipere iniquitas est".,