i lumtur dhëmb i shëndetshëm

Transkript

1 & i lumtur dhëmb i shëndetshëm Udhëzim për bebe dhe fëmijë të vegjël Fondacioni Walter Fuchs

2 2

3 Përgëzime të përzemërta për lindjen e fëmijës suaj! Fondacioni Fuchs Walter dhe UZB-Schulzahnklinik (Klinika Dentare Shkollore) gëzohen me ju. Fondacioni Fuchs Walter që nga viti 96, ndër të tjera, ka për qëllim të parandalojë prishjen e dhëmbëve (kariesin). Pra, është dëshirë e Fondacionit, që edhe Ju, të dashur Prindër, gjatë marrjes të vendimeve rreth ushqimit dhe të kujdesit për dhëmbët të gjeni mbështetje. Fondacioni Walter Fuchs për këtë arsye së bashku me Klikën Dentare Shkollore UZB ka hartuar këtë udhëzim si dhe ka përfshirë rekomandimet e institucioneve tjera, të cilat mbështesin familjet rreth çështjeve të shëndetësisë dhe zhvillimit. Me dëshirat më të mira për ju dhe fëmijën tuaj Fondacioni Walter Fuchs c/o Dr. Christian Haas St. Jakobs-Strasse 7, 452 Basel UZB-Schulzahnklinik St. Alban-Vorstadt 2, 4 Basel Kryesia e Fondacionit: Dr. Rudolf Grüninger, kryetar Dr. Christian Haas, drejtor Karin Schenk

4 Ushqyerja me gji dhe shishja për fëmijë Gjashtë muajt e parë Nga pikëpamja mjekësore 2 ushqimi me gji në muajt e parë të jetës është forma më e mirë e ushqyerjes. Kush ka mundësinë për të zgjedhur në mes të shishes për 2fëmijë dhe ushqyerjes me gji, duhet të favorizojë ushqyerjen me gji. Kjo duhet futur në shishen për fëmijë Ju lutemi mbusheni shishen për fëmijë, shishen me masë të shënuar (Schoppenflasche) ose shishen ku masa është shënuar me vija (Babybottle) vetëm me ushqim foshnjash me ujë dhe çaj pa sheqer. Fillimi me ushqim plotësues Nga muaji i katërt gjatë ditës mund t i jepet edhe qumësht si ushqim plotësues i përgatitur në shishe së paku, deri sa të mësohet pirja nga gota e plastikës. Rekomandimet e kompanive ushqimore zvicerane Austri dhe Gjermani Me fillimin e dhënies së ushqimit plotësues do të duhej që fëmija gjatë çdo ushqimi të rregullt ose në formë të ushqimit plotësues të fitojë shprehi të pijë ujë. 4

5 22 Nga mosha 2-vjeçare fëmijët duhet të pinë me gota plastike ose me shishe Ju lutem keni kujdes që pjesa ku hapet të jetë e madhe. Pirja me gota ka ndikim në zhvillimin e gëlltitjes dhe të të folurit. Thithja e mineraleve në smalt të dhëmbëve ndikohet pozitivisht. Nëse grykat e kupave të pijeve janë të vogla, atëherë gurët ndërtues me vlerë shpërlahen thjeshtë. Kjo vlen edhe kur pini gjatë rrugës në udhëtim e sipër

6 2 2 Thithja në gji dhe biberoni Thithja në gji qetëson Veçanërisht te bebet e vogla thithja në gji ndikon si faktor qetësues. Për t u lidhur dhe për të pasur ndjenjën e sigurisë duhet medoemos konsulta me prindërit. Duhet të vëreni, kur fëmija i juaj thithë gishtat e vet Bebet që thithin gishtat e vet, plotësojnë nevojën e tyre për të thithur, por kujdes: Për shembull thithja e gishtit të madh mund të rezultojë me zhvendosje mbrapa të nofullës së poshtme. Sjellja me plotë dashuri ndihmon që të harrohet shprehia «Thithja e gishtit të madh-të-hiqet-nga-goja». Përpjekjet për të folur duhet mbështetur 2 2 Nëse bebja juaj fillon përpjekjet e para për të folur, atëherë s duhet lënë të pengohet nga biberoni. Si parafillim i të mësuarit të gjuhës, bebet mund të fillojnë që nga java e tetë të artikulojnë tinguj të caktuar. Ju lutemi me qëllim t ia vëni bebes biberonin gjatë ditës, për shembull kur nuk është e qetë. 6

7 Kur është më mirë të mos e përdorni biberonin Kur fëmijët janë zgjuar dhe janë të shëndosh, atëherë duhet hequr dorë nga biberoni. Përdorimi i shpeshtë i biberonit shtyn poshtë nofullën e poshtme. Si pasojë i mungon nofullës së sipërme të dhëmbëve mbështetja nëpërmjet një dhëmbëzimi gjatë gëlltitjes. Muskujt e përtypjeve të faqeve shtypin nofullën e epërme të dhëmbëve dhe kështu shkaktojnë deformim të nofullave. Te dhëmbët e përparshëm ndodhë shpesh që të deformohet nofulla. Kështu dhëmbët e përparshëm mund të humbasin funksionin e tyre. Në vend që të kafshojnë ushqim, pastaj shtyhet gjuha nëpërmjet pjesës së hapur. 2 Koha e biberonit mbaron në moshën 2 vjeçare Mënyra ideale, gjithsesi. Humbja e shprehisë duhet të bëhet në mënyrë graduale dhe hap-pas-hapi

8 Bakteret dhe dhëmbët Prej mikrobeve rriten: brenda ½ ore 2 mikrobe brenda ore 4 mikrobe brenda 2 ore 6 mikrobe brenda ore 64 mikrobe brenda 4 ore 2 56 mikrobe Dhëmbët brenda pak orësh përfshihen nga bakteret Bakteret shumëzohen brenda 4 deri në 6 orë aq shumë saqë përfshihet i tërë dhëmbi. Meqë të gjitha bakteret nuk janë të mira për dhëmbin, rekomandohet të lahen dhëmbët rregullisht. në ditë, dhe kështu mbesin dhëmbët të shëndosh. 8

9 Në mëngjes të lahen me brushë dhëmbësh 2 Në drekë të lahen me brushë dhëmbësh 2 Në darkë të lahen me brushë dhëmbësh dhe me pastë dhëmbësh Në vitin e parë të jetës: Që tani në ditë me dashuri të lahen dhëmbët. Përdorni gjatë një dite të tërë vetëm një sasi sa madhësia e një bizeleje pastë dhëmbësh për fëmijë me florë. Ju mund të përdorni gjithashtu në ditë pastë dhëmbësh, nëse çdo herë përdorni një lyrje të lehtë me pastë dhëmbësh. Larja e dhëmbëve ne fillim duhet të ju gëzojë! Në mëngjes të lahen me brushë dhëmbësh dhe me pastë dhëmbësh 2 Në drekë të lahen me brushë dhëmbësh Në darkë të lahen me brushë dhëmbësh dhe pastë dhëmbësh Nga dita e parë e lindjes: Përdorni tërësisht çdo ditë 2 një sasi të një madhësie të një bizeleje pastë dhëmbësh me florë. Në mëngjes të lahen me brushë dhëmbësh dhe me pastë dhëmbësh 2 Në drekë të lahen me brushë dhëmbësh dhe me pastë dhëmbësh Në darkë të lahen me brushë dhëmbësh dhe pastë dhëmbësh Nga dita e dytë e lindjes: Përdorni tërësisht çdo ditë një sasi të një madhësie të një bizeleje pastë dhëmbësh me florë. 9

10 Fillon larja e dhëmbëve Dhëmbët e parë të qumështit dalin në moshën prej 4 deri në 2 muajsh Megjithatë në lidhje me kohën e saktë të daljes së dhëmbëve ka dallime të mëdha. Kjo gjë është krejt normale dhe s ka arsye për shqetësim. 2 Sapo të fillojë dalja e majës së dhëmbit, fillon edhe pastrimi i dhëmbëve. Pasta e dhëmbëve për fëmijë duhet të përmbajë florë Flori ndërtohet në smaltin e dhëmbit dhe dhëmbët e qumështit i bën të rezistueshëm. Pra, pastën e dhëmbëve për fëmijët deri në moshën gjashtë mujore duhet ta zgjidhni që përmban 5 ppm florë. Flori shton edhe fuqinë e rezistencës të dhëmbëve tuaj. Dhëmbët e qumështit kanë jetë të gjatë Në moshën -vjeçare gati të gjithë dhëmbët e qumështit thyhen. Dhëmbët e qumështit përbëhen nga 2 dhembë. Dhëmbët e parë ndërrohen nga viti i 6 i jetës. Dhëmbët e fundit të qumështit, janë kryesisht dhëmbë përtypës, bien rreth moshës -vjeçare.

11 Për të parë: lani dhëmbët tuaj Së 2pari 2 2 tuaj. me brushën rritje e sipër Dhëmbët e plotë 2 2 Dhëmbët në 2 2 Sipërfaqja përtypëseme larjen e dhëmbëve Krejt thjeshtë: Nëse fëmija i juaj duhet ta hap gojën, atëherë hapeni gojën tuaj. 2 Zbulim në Pasqyrë e shkurtër për larjen e dhëmbëve Shprehja e fytyrës suaj tregon shumë, sepse ajo transmeton ndjenjat tuaja. Fëmija i juaj imiton shprehjet e fytyrës dhe gjestet tuaja. Mimika pozitive lehtëson larjen e dhëmbëve. 2 Sipërfaqja e jashtme Gjatë rritjes së dhëmbëve dhe për të arritur çdo pjesë të mishit të dhëmbëve, duhet brushën (furçën) ta përmbysni. Ju lutemi t i lani gjithmonë tërthorazi. Brushën ta mbani horizontalisht dhe ta lëvizni tërthorazi. Përderisa dhëmbët nuk ndeshen mes veti, ju lutemi lajeni edhe këtë sipërfaqe dhe forcojeni me pastë dhëmbësh Sipërfaqja e brendshme 2

12 Kujdes sheqeri Sheqeri shkakton karies Mjalti, sheqeri i kuzhinës, sheqeri me ngjyrë kafe, karamele sheqeri, sheqeri i frutave, sheqeri i qumështit të gjitha llojet e sheqernave ushqejnë bakteret dhe shkaktojnë kariesin. Fëmijët që shpesh konsumojnë ëmbëlsira dhe pije që përbëjnë sheqer, ndihmojnë rritjen e këtyre baktereve e nga këto pason një pabarazi që shkakton kariesin dhe vrima në dhëmbë. Ndihmon sheqeri derisa flini? Jo! Përkundrazi. Me rritjen e ofertës me sheqer zvogëlohet shumë shpejtë edhe sheqeri në gjak e merret në qeliza. Vlerat e sheqerit bien dhe fëmijët zgjohen më shpesh. Kjo është e rrezikshme, sepse përsëri i jepet një shishe me përbërje sheqeri. Krijohet një rreth vicioz. 2

13 Rregullat themelore për ushqim të shëndosh të dhëmbit TIPP Ushqim aktiv përtypjeje Buka prej mielli me tërë kokrrën e drithit, fruta ose për shembull djathi i fortë ndihmojnë mekanizmin natyror mbrojtës në gojë. Të jesh shembull Çdo sjellje e ushqimit mësohet dhe imitohet. 2 Zgjedhja e drejtë e ushqimit Interesi juaj për zgjedhje të duhur të ushqimit është çelësi për të arritur deri te suksesi. Në Bazel është një numër i madh në dispozicion i qendrave këshillëdhënëse që me dëshirë ju ndihmojnë. Për më shumë: Rregullat themelore të merren parasysh çdo ditë Prandaj as përjashtimet si vizita e panairit vjeshtor, krishtlindjet ose festat të tjera nuk dëmtojnë as shëndetin e as dhëmbët.

14 Pije Mënyra e sjelljes sonë nga femëria e karakterizon tërë jetën tonë Kur bëhet shprehi pija e pijeve që nuk përmbajnë sheqer, atëherë kjo është mbrojtja më e mirë nga kariesi, nga mbipesha dhe diabeti. Kujdes, kjo pije përmban shumë sheqer Lëngjet, Cola-t dhe Ice Tea-të përmbajnë sasi të tepërta të sheqerit- dhe të acideve. Kjo i dëmton dhëmbët. Ju lutemi përtypni frutat Përtypja e frutave mundëson përmes pështymës balancimin e acideve. Edhe sasia e sheqerit reduktohet dukshëm dhe tretja bëhet shumë më e lehtë. Deri në moshën -vjeçare me pak sheqer Parimisht nuk ka asnjë problem t i shmangeni pijet me sheqer deri në moshën -vjeçare. Nga viti i -të i lindjes një lëng ose një pije freskuese në festa ose në raste të veçanta është e mirëseardhur. 4

15 Ujë, çaj-infuzion pa sheqer Ju lutemi shmangeni të gjitha pijet me sheqer si Ice Tea, lëngjet dhe cola-t 5

16 Të hani fruta Frutat i takojnë programit ushqimor Për shembull fruta e parë mund të jetë një mollë. Kur keni probleme me tretjen, mollët mund t ju ndihmojnë. Më tutje, një frutë i ri mund të hahet, nëse u ka bërë mirë fruta e parë. Përtypja është e mirë për zhvillimin e të folurit dhe të tretjes Përtypja stërvit gjuhën dhe muskulaturën e fytyrës. Të dyja janë të rëndësishme për zhvillimin e të folurit. Përveç tjerash përtypja ndihmon edhe rrjedhjen e pështymës. Një kusht thelbësor, që ushqimi mund të ndahet dhe të tretet mirë. Përtypja e frutave për një ndjejnë të mirë ngopjeje Fruta duhet të përtypet dhe jo të pihet. Kështu zhvillohet një ndjenjë e mirë e ngopjes. Kjo parandalon mbipeshën e më vonshme. 6

17 Rekomandohet 2 fruta në ditë dhe në ditë perime Ju lutemi t i shmangeni thithëseve të frutave dhe qeseve shtrydhëse me pure frutash 7

18 Fëmijët e vegjël dhe dentisti Prej moshës 2-vjeçare dentistin duhet vizituar dy herë në vit Ekzaminimet e rregullta çojnë në një shëndet të mirë dental. Kujdes kariesi Pikërisht në moshën e fëmijërisë ka një formë kariesi, i cili shpejtë i shkatërron tërë dhëmbët. Në një fazë shumë të hershme kjo mund të trajtohet me shumë sukses edhe pa përpjekje të mëdha e pa pasur nevojë për një narkozë të plotë. Zbulimi i hershëm është i rëndësishëm për fëmijën tuaj Në fazën e hershme shihen tani më edhe zhvillime zakonisht të kushtëzuara të deformimeve të nofullës, të cilat mund të kenë edhe ndikim në zhvillimin gjuhësor. Rekomandimet e qëllimshme ndihmojnë në korrigjimin, i cili parimisht në këtë moshë mund të arrihet shpejtë. Përveç kësaj mund të vlerësohet edhe kualiteti i fortësisë së substancës së dhëmbit. Nëse është e nevojshme, ka programe për përkujdesje nga profesionistët dhe janë në dispozicion për në shtëpi. 8

19 Shfrytëzoni ekzaminim-falas Në Basel-Stadt dhe Baselland ekzaminimi dentar i fëmijës tuaj bëhet falas. Kusht është dëshmia dhe broshura-kupon, për këtë mund të pyesni pediatrin tuaj ose këshillimoren për prindër. Kontrolli bëhet falas në moshën 2, dhe 4-vjeçare te një SSO-Dentist ose në UZB-Kliniken Shkollore Dentare. Kuponi si dhuratë Broshura-kupon ofrohet nga Fondacioni Walter Fuchs i Shoqatës Dentare të dy Bazeleve dhe nga UZB Klinika Shkollore Dentare. 9

20 Si qendër kompetente për stomatologji Qendra Universitare për Stomatologji në Bazel UZB mbështet fëmijët, prindërit dhe dentistet/dentistët. Çështjeve që kanë të bëjnë me trajtimin e fëmijëve u jepet pergjigje duke u mbeshtetur në metoda ndërshkencore dhe universitare. Përgjigjet. Çështjeve që kanë në pyetjet për trajtim të fëmijëve bazohen në motodat ndërdisiplinore dhe universitare. Adresa kontaktuese UZB Dr. med. dent. Cornelia Filippi Leiterin Prophylaxe UZB Schulzahnklinik St. Alban Vorstadt 2 CH-4 Basel Tel.: cornelia.filippi@uzb.ch web: uzb.ch Bartës të projektit janë: SSO Basel-Stadt und SSO Baselland, Elternberatung Basel-Stadt, HEKS/Vitalina, UKBB-Frühförderung, Erziehungsdepartement Basel-Stadt Zentrum für Frühförderung und KID Frühförderung Basel.