K I N D E R - C A S H ALLES RUND UMS GELD. Kommentar für Lehrpersonen

Größe: px
Ab Seite anzeigen:

Download "K I N D E R - C A S H ALLES RUND UMS GELD. Kommentar für Lehrpersonen"

Transkript

1 K I N D E R - C A S H ALLES RUND UMS GELD Kommtar für Lhrprso

2 Ihaltsvrzichis GELD Tausch 4 Müz ud Not 6 AUSGEBEN Hadl 8 Kaufkraft 10 Gld vrdi 12 Taschgld 14 Mark ud Kaufvrhalt 16 Budgt 18 Hady ud Schuld 20 SPAREN Wüsch 22 Zil 24 Bak 26 INVESTIEREN Gld odr Zit 28 GUTE TAT Spd ud Hlf 30 Für di fachlich Utrstützug dak wir: Mario Hidlbrgr, LCH Dail Lag, LCH Lhrri ud Lhrr dr Mittlstuf Imprssum: Projktlitug: Pro Juvtut, Flavia Fri Kozpt ud Txt: Eva Woodtli Wigghausr, Bk Vrlag: Ztris AG, Lach Gstaltug: ffact AG, Zürich 2011 Ztris AG ad Moy Savvy Gratio LLC All Rights Rsrvd WARNUNG

3 Lib Lhrprso Bis zu 40 Prozt dr jug Erwachs zwisch 18 ud 24 Jahr hab hut Schuld. Damit s icht so wit kommt, ist s wichtig, brits i jug Jahr di ötig Schritt i di Wg zu lit. Pro Juvtut ist i dr Schwiz di rst Alaufstll, w s um Kidr- ud Jugdfrag ght. Si rachtt s als i ztrals Alig, für Kidr ud Jugdlich i Bitrag zum Umgag mit Gld zu list. Das Thma Gld ist i wichtigs Erzihugsthma ud ghört vor allm auch i di Famili. Di Eltr hab i gross Vorbildwirkug. Ihr Umgag mit Gld ist für ihr Kid prägd. I dr Schul rhalt di Kidr widrum Glghit, di familiär Asicht übr Gldfrag mit Glichaltrig abzustimm. Das vorligd Lhrmittl hat zum Zil, Kidr ud Jugdlich mit vrschid Phäom rud um Fiaz vrtraut zu mach ud si vor allm für d bwusst Umgag mit Gld zu ssibilisir. Katoal Lhrplä Gld spilt im hutig Alltag i ztral Roll. Dahr sid i d katoal Lhrplä übrall Hiwis auf Wirtschaft ud Fiazkomptz zu fid. Bi dr Kozptio ds Lhrmittls wurd di Thm dr katoal Lhrplä witghd brücksichtigt. Kidr-Cash ud Ihalt ds Lhrmittls Das Lhrmittl «Alls rud ums Gld» rschit als Bglitmatrial zum Sparschwi «Pro Juvtut Kidr-Cash». Di vir Modul ds Hfts tsprch d vir Abtil ds Sparschwis: «Ausgb», «Spar», «Ivstir» ud «Gut Tat». Ei allgmi Eiführug i di Thm Gld ud Tauschhadl litt das Lhrmittl i. Aufbau ds Lhrmittls Das Lhrmittl bitt Matriali für gazhitlichs ud fächrübrgrifds Lr a. Als Aufhägr für jd Dopplsit dit i kurz Gschicht, di d Umgag vo Kidr ud Erwachs mit Gld thmatisirt. I jdr Gschicht wird i Aspkt ds Thmas Gld fokussirt. Gld ka j ach Klasszusammstzug i hikls Thma si. Das Lhrmittl ist dahr so aufgbaut, dass j ach Bdürfis izl Thm ausgwählt ud adr wgglass wrd kö. Wo sich Syrgi zwisch izl Dopplsit rgb, ist dis im vorligd Kommtar vrmrkt. Zu sämtlich Thm sth witrführd Matriali utr zur 1 Vrfügug. Zilgrupp Das Lhrmittl ist für d Eisatz a dr Mittlstuf gigt. Di vorgstllt Kidr sid all zwisch 10 ud 13 Jahr alt. J ach Thma wrd jügr odr ältr Mittlstufkidr agsproch. Das Lhrmittl ka auch gut im altrsgmischt Utrricht igstzt wrd. Lhr-/Lrform «Alls rud ums Gld» gibt ki Lhr-/Lrform vor. Durch d idtisch Aufbau dr Dopplsit sid vrschid Eisatzmöglichkit dkbar. Sozialform sid dort, wo si zwigd sid, rwäht. Tamarbit wurd ur dort vorgsh, wo di Auftilug auf zwi Partri odr Partr didaktisch sivoll ist. Es ist immr widr vorgsh, dass Rsultat vo Diskussio im Klassplum vorgstllt wrd. Zitbdarf J achdm, ob mit dm gsamt Lhrmittl, izl Thm odr Modul garbitt wird, ist dr Zitbdarf utrschidlich. Das Hft ud di Kopirvorlag bit Matriali ud Id für bis zu 30 Lktio. Wir dak all Lhrprso hrzlich, di bi dr Kozptio ud dr aschlissd Erprobug diss Lhrmittls hilfrich Id igbracht hab. Nu wüsch wir Ih vil Spass bi dr Arbit mit «Alls rud ums Gld» im Utrricht. Ihr Pro Juvtut

4 Hitrgrudiformatio Aglo, 11 Jahr Hobby: Comic zich Libsts Schulfach: Zich Libligstir: Adlr Mi Mama ist Coiffus. Am libst würd si d gaz Tag Haar schid. Bloss mag ich icht daurd u Frisur, ud auch mi zwi jügr Schwstr icht. Nu ist Mama Mitglid i ir Zittauschbörs. Diss Agbot hat si im Itrt gfud. Si hat mir rklärt, was dr Si ir Tauschbörs ist ud wi si fuktioirt: W jmad twas gut ka, bitt r das a. Mi Mama bitt das Haarschid a. W jmad Hilf braucht, ka r i dr Tauschbörs achsh, wr ihm hlf ka. W mi Mama ir Nachbari, di auch bi dr Tauschbörs mitmacht, di Haar schidt, da hat si auf ihrm Koto i Stud. Dis Stud ka si u bi jmad adrm itausch. Si ka sich zum Bispil bi im Buchhaltr di Sturrklärug ausfüll lass odr sich vo ir Massuri i Stud lag massir lass. I mim Lxiko hab ich übrigs i itrssat Txt übr das Tausch gfud. Tausch ist ja gar ki u Id! Dis Dopplsit führt di Schülri ud Schülr i di traditioll Zahlugsmittl i. Hauptzil dr Dopplsit ist s, dass si usr Gld als Tauschmittl wahrhm ud si grudsätzlich Fuktioswis rk. Zahlugsmittl tsprch hut icht mhr dm ral Matrialwrt ds Tauschmittls. Währd frühr Naturalgld i Form vo Schaffll odr Stoff i bstimmt Matrialwrt hatt, tspricht hut dr Matrialwrt usrs Papirglds ur och im Bruchtil ds Tauschwrts. Das Müzgld, das im Lxikoartikl icht rwäht wird, ist das Bidglid zwisch Naturalgld ud Papirgld, wi wir s hut k. Alt Kultur wi di dr Grich ud Römr wär oh Hadl auf dr Basis vo Müzgld i zu dr istig Blüt gkomm. Vor rud 1000 Jahr, zu Zit, als i Chia brits das Papirgld rfud war, war i usr Britgrad och immr ur Müz i Umlauf. Ab twa 1500 wurd kotiuirlich auch i Europa das Papirgld igführt. Das rst vo dr Schwizrisch Natioalbak hrausggb Gld datirt aus dm Jahr Tauschhadl Di Gschicht ds Glds richt vil Jahrtausd zurück, bis i di Stizit. Scho bvor di Msch di Schrift rfud hatt, bga si, War zu tausch. Als di Msch ssshaft wurd, tilt si di Arbit utr sich auf. So kam s bald zum Tauschhadl. Wr d gaz Tag auf dr Jagd war odr auf dm Fld arbitt, hatt ki Zit, auch och Waff zu schmid ud Klidr zu äh. Doch was war wi vil wrt? Ei izlr Fisch richt icht, um dafür i gjagt Has zu bkomm, ud i Schaf war mhr wrt als i Huh. Was wi vil wrt war, lgt di Msch gmisam fst, durch Filsch, wi s hut och auf südlich Märkt üblich ist. I d ördlich Ggd wurd häufig Fll, Plz ud Hoig als Tauschwar butzt. Dis Tauschwar hisst > Naturalgld (frühr Primitivgld). Als Hirtvölkr wild Tir zu Haustir zähm kot, wurd auch Ridr, Schaf ud Kaml zu Naturalgld. Immr wurd dabi War gg War gtauscht. Bmrkswrt sid di Hiwis auf Tauschhadl übr wit Distaz. Brits vor übr 5000 Jahr wurd am Bods Brsti aus dm hoh Nord odr Fursti aus dm südlich Alpraum gtauscht. Spätr bga di Msch Gld: Tausch RZ_Dt_Schülrhft_ idd 4-5 auch mit witr tfrt Völkr zu hadl. Dabi wurd Ris, T, Bittrmadl, Pfffr odr Wiz igtauscht. Wltwit wurd vil Dig als Naturalgld vrwdt: Zäh vo Fldrmäus ud Hud, Fdr, Schwazquast vo Elfat, Tabak, Rig, Kakaoboh, Salz, Koch, Haar, Stoff. I usr Ggd wurd vor allm Rig ud Spag aus Mtall als Gldmittl vrwdt. I fast all Erdtil war frühr Kaurischck, das sid Mrsschck, di häufigst ud am lägst butzt Währug. Di Atztk bzahlt mit Kakaoboh: Für 100 Boh gab s i Kaich, für 200 Boh i Truthah. Arbitsaufträg Aglos Mama tauscht mit adr Msch. Lis d Txt vo Aglo gau ud oti Aglos Mama tauscht. Notir i Satz. Markir im Lxikoartikl vo Aglo alls mit im farbig Stift, was frühr a gdit hat. 5. Im Lxiko vo Aglo wrd Dig aufgzählt, di als Naturalgld vrwd Itrt mit d Stichwörtr «Naturalgld» ud «Primitivgld». Ergäz mi Dig, di frühr bfalls als Naturalgld dit ud di im Lxikoartikl Di Kaurischck war frühr i blibts Tauschmittl. Such im It Kaurischck ab. Hut tausch wir Gld gg War i. Gld ist i u Vortil. Notir hir midsts zwi Grüd, warum du Portmoai hast. Lrzil Di Schülri ud Schülr vrsth d Si vo Tauschhadl, k d Si vo Zahlugsmittl, vrsth, was Zahlugsmittl für i Bdutug für usr Wirtschaft ud usr Kultur hab, wiss, dass usr hutigs Papirgld i Kovtio ist, di sich im Lauf dr Jahrhudrt twicklt hat ud di usr Lb rlichtrt. Lösug ud witr Hiwis Aglos Mama tauscht ihr Distlistug (Haar schid) gg i adr Distlistug. Dabi ist di Zit dr Wrt, dr gtauscht wird. Fll, Plz, Hoig, Ridr, Schaf, Kaml, Ris, T, Bittrmadl, Pfffr, Wiz, Zäh vo Fldrmäus ud Hud, Fdr, Schwazquast vo Elfat, Tabak, Rig, Kakaoboh, Salz, Koch, Haar, Stoff, Rig ud Spag aus Mtall, Kaurischck. 5. Dolch, Spat, Sti, Zig, Kakaoboh, Patrostrrbs, Tzigl. Usr hutigs Gld ist fälschugssichr, licht (Papirgld) ud übrall umtauschbar i adr Währug (Gldwchsl). 4 Gld: Tausch

5 K Msch. Lis d Txt vo Aglo gau ud otir, was i Satz. vo Aglo alls mit im farbig Stift, was frühr als Tauschmittl rd Dig aufgzählt, di als Naturalgld vrwdt wurd. Such im örtr «Naturalgld» ud «Primitivgld». Ergäz midsts füf witr falls als Naturalgld dit ud di im Lxikoartikl icht rwäht sid. ck war frühr i blibts Tauschmittl. Such im Itrt Bildr ud zich i ab. t tausch wir Gld gg War i. Gld ist i utrals Zahlugsmittl. Es hat vil til. Notir hir midsts zwi Grüd, warum du libr Gld als Hudzäh i dim rtmoai hast. Gld: Tausch :19 THEMA 1 Gld: Tausch Eistig ud Vrtifugsmöglichkit I dr Klass odr im Schulhaus i Tauschbörs orgaisir: z. B. für Büchr, Comics, Krimis, CDs, Spil usw. Eig Klasswährug twickl: z. B. zum Tausch vo Pausbrot gg Aufgabhilf odr als Zahlugsmittl bi im Klass-/Schulflohmarkt. Vor odr ach Wihacht i Tauschbörs für Gschk ud Spil iricht: vgl. auch di Aktio auf > Evts > Gschk-Tausch-Aktio (Stad März 2010). Ei vrtift Ausiadrstzug mit dm Thma Müz ud Bakot fidt sich auf dr Sit 6/7, vgl. auch d tsprchd Kommtar ud di Arbitsblättr im Itrt. Zusatzmatrial im Itrt Mit d Arbitsblättr im Itrt kö dr hutig Tauschhadl (Zittauschbörs), dr frühr Tauschhadl i usrr Ggd ud di Gschicht ds Glds ausgbaut wrd. 1 Gld: Tausch 1 Zitugsartikl zur Zittauschbörs Aargau Zitugsartikl zur Zittauschbörs Aargau I N D E R - C A S H 2 Arbitsblatt «Vom Tauschhadl zum Gld» Statt Gld gibts Zit aufs Koto Nach dm Gassi gh mit dm Nachbarhud übrwist dr Nachbar als Hoorar i halb Stud als Guthab. So fuktioirt dr krissichr Tauschhadl. I dr Zittauschbörs wird Arbit icht i Frak, sodr i Stud grcht. W ma sich icht darauf vrlass ka, dass dr Bakautomat morg och Gld ausspuckt ud dr Arbitgbr d Loh Ed Moat bzahl ka, wrd Gschäftsmodll, wo ma statt Gld i cht Ggwrt rhält, widr populär. Di Zittauschbörs ist i solchs Gschäftsmodll, wobi s d Iitiat (Pro Ifirmis, Pro Sctut ud Akr Aargau) wigr ums Gschäft als um d sozial Aspkt ght. Ei Bispil: Frau Müllr raucht dr Kopf sit Woch sitzt si übr ihrr Diplomarbit ud hat vor lautr Buchstab di Übrsicht vrlor. Libr würd si sich mal widr bwg ud twas mit d Häd tu. Hrr Brur higg hat i adrs Problm: Nächst Sotag komm si Eltr ud di Wohug ist i im jämmrlich Zustad, d vil libr als Putz list Hrr Brur Büchr. W Frau Müllr ud Hrr Brur u bid Mitglidr dr Zittauschbörs sid, hab sich ihr Problm praktisch scho glöst: Frau Müllr köt Hrr Brurs Wohug putz ud Hrr Brur würd Frau Müllrs Diplomarbit korrigir. Jdr ist irgdwo Spzialist Auf dr Wbsit ch ka ma sich mit im Mitglidrbitrag vo 15 Frak amld ud agb, wlch Distlistug ma abitt. Auf im Koto rhält ma i Startguthab vo füf Arbitsstud. Frau Müllr würd Hrr Brur, achdm disr ihr Arbit korrigirt hat, di tsprchd Azahl Stud auf si Koto gutschrib ud umgkhrt. Falls Frau Müllr abr plötzlich doch icht putz will, macht das ichts das Studguthab ka Hrr Brur auch für di Distlistug vo jmad adrm vrwd. Di Börs brigt Lut zusamm Auf jd Fall lr sich Frau Müllr ud Hrr Brur k ud damit hat di Zittauschbörs Aargau i wichtigs Zil rricht: Si soll di Zusammarbit fördr ud d Lut rmöglich, a dr Gsllschaft tilzuhm auch solch, d das schwrr fällt als adr. Ki Zufall also, dass dr Trägrvri dr Börs aus Pro Ifirmis, Pro Sctut ud dm Akr Aargau (Vri für psychisch Krak) bstht. «Wir woll di vrborg Rssourc dr Lut aufdck ud adr zur Vrfügug stll», sagt Ditmar Gallhammr, dr Präsidt dr Börs. Solch Rssourc kö Computr Kow how si, d Ras mäh, ikauf gh odr i Id lifr. Aargaur Zitug «Id Coach» hisst ämlich di Distlistug, wlch Frac Bdict Schwytr aus Suhr abitt. Dr 49 Jährig Erwachsbildr ist ir dr rst Mitglidr dr Plattform. Wlch Distlistug r slbst baspruch möcht, wiss r och icht. Ihm gfällt vor allm di Id, dass jd glistt Stud Arbit glich vil wrt ist. Mausklick statt a dr Tür kligl Dass alls oli gschiht, macht di Börs ifach ud schll. Di Softwar kot gratis vo ir hollädisch Stiftug übromm wrd ud d Srvr stllt di Orgaisatio «Suflowr» bfalls kostlos zur Vrfügug. Das Itrt ist jdoch glichzitig dr Schwachpukt dr Börs: Spzill Sior ud Ivalid kö icht all mit dm Computr umgh. Auch w Rolad Gutr vo dr Pro Sctut sagt: «Dr grösst Til dr Sior ist vrtzt.» Hizu komm di Distaz: Um di Arbit rldig zu kö, muss ma mist mobil si. Warum also icht glich di Nachbari um i Gfall bitt? Di Lut soll sich auch mit dr Zitbörs rglmässig prsölich trff kö: Ditmar Gallhammr will so bald wi möglich rgioal Trff orgaisir. Trotz Itrt ght s also um cht Kotakt. Doch auf dr Zittauschbörs zu surf ist ifach ffizitr, als bi dr Nachbari zu kligl schlisslich möcht dis Frau Müllrs Diplomarbit villicht gar icht korrigir. (mz/kus/kwi) 3 Arbitsblatt «Gschicht ds Glds: Vo dr Kauri schck zum lktroisch Zahlugsvrkhr» 4 Arbitsblatt «Sprichwörtr zum Thma Gld» Witrführd Litratur ud Liks Jugma-Stadlr, Fraziska (2008), Gld Vo dr Kauri-Schck zur Krditkart. Tssloff Vrlag: Nürbrg. di Itrtadrss zum vorgstllt Projkt. Auf disr Wbsit trff sich Tauschitrssirt aus dr Rgio Luzr. Di Wbsit fuktioirt ählich wi di Zittauschbörs mit Tauschtz-Pukt. Gld: Tausch 5

6 Hitrgrudiformatio Mlai, 11 Jahr Hobby: Bastl, Brifmark samml Libsts Schulfach: Sprach Libligstir: Löw Mi Vatr sammlt Gld, im Erst. W ich das jwils rzähl, da lach all: Wr sammlt scho ki Gld? Nur sammlt mi Vatr gaz spzills Gld: Er sammlt ämlich alt Müz ud Bakot. Zurst fad ich das lagwilig. Er sitzt studlag mit dr Lup a sim Tisch ud studirt Müz ud Not, odr r sucht im Itrt ach Müz, di ihm i sir Sammlug och fhl. W ma sich twas auskt, da ist das itrssat: Jd Müz rzählt i kli Gschicht. Ich hab zum Bispil gar icht gwusst, wi tur so kli Müz si kö. Ud wi vil Arbit s macht, di Gldschi so zu druck, dass si icht gfälscht wrd kö! W mi Vatr twas Itrssats fidt, gibt r s mir machmal zum Ls. So hab ich scho iigs rfahr, was vil icht wiss obwohl doch jdr fast jd Tag Gld i d Häd hält. Ich samml bfalls gr. Allrdigs sid mir Müz ud Bakot zu tur. Dahr samml ich Brifmark. Di rzähl auch Gschicht ud komm rst och gratis i Haus auf d Brif, di mi Vatr aus allr Wlt bkommt. Gldfälschug ud Falschgld Das wär doch idal: auf dm hausig Titstrahl- odr Lasrdruckr Bakot auszudruck ud damit im Gschäft zu bzahl. Nur lidr ist das strafbar: Im Schwizrisch Strafgstzbuch Art. 240 stht: «Wr Mtallgld, Papirgld odr Bakot fälscht, um si als cht i Umlauf zu brig, wird mit Frihitsstraf icht utr im Jahr bstraft.» Auf d Not slbst stht i all Ladssprach: «Bakot sid strafrchtlich gschützt.» Das hilt scho i dr Vrgaghit mach icht davo ab, Falschgld (sogat «Blüt») hrzustll, ud auch hut och wird jds Jahr i dr Schwiz Falschgld kofiszirt, das urlaubtrwis i Umlauf gstzt wurd. Laut Auskuft dr Swissmit, dr Eidgössisch Müzstätt ( ch), di für di Prägug dr Schwizr Müz zustädig ist, sid sogar Falschmüz hut och i Thma. Zwar ist di Hrstllug vo Falschmüz vil aufwädigr als das Nachmach vo Papirgld. Trotzdm tauch immr widr Fälschug vo Müz auf. Vor twa zwazig Jahr wurd i ir Fälschrwrkstatt i Itali Füflibr hrgstllt, di da i dr Schwiz i Umlauf kam. Glgtlich wurd Mtall-Rodll gschitt, mit d Müzautomat gfüttrt wurd. Di 20-Räpplr ds brühmtst Schwizr Gldfälschrs Josph-Samul Farit war jahrlag fri i Umlauf, wil s für d Bud zu aufwädig war, si izuzih. Schwakd Mg Falschgld Vo dr Schwizr Währug war im Jahr 2008 Falschgld i Form vo Müz ud Not im Wrt vo ir halb Millio Frak i Umlauf. Das ist icht vil. Es gab Jahr, i d für mhrr Millio Frak Falschgld i Umlauf war. Dabi wrd vor allm Füflibr ud Hudrtrot gfälscht. Di Nothrstllug auf dm Farbkopirr ist ur i dr Möglichkit, Gld zu fälsch. Di Bakot sid allrdigs Dis Dopplsit hat ihaltlich Aspkt dr Gldgschicht zum Thma. Es ght dabi wigr darum, i chroologisch Gschicht ds Glds kzulr, als vilmhr darum, Iformatio zu such ud zu vrarbit. Im Ztrum stht dabi das Müz- ud Notgld. Das Thma Notgld stht im Zitugsartikl übr Falschgld, das Müzgld bi d Suchaufgab im Itrt im Ztrum. Nb d ihaltlich Aspkt ligt i zwitr Fokus auf dr Iformatiosvrarbitug. Auf disr Dopplsit wird irsits das Ls ud Markir is Zitugsartikls traiirt. Adrsits wird im Itrt rchrchirt. Di Schülri ud Schülr lr dabi ischlägig Wbsits zum Thma Bakot ud Müz k. Dis Wbsits soll si auch zum Witrstöbr aimir. 6 Gld: Müz ud Not RZ_Dt_Schülrhft_ idd 6-7 Utrlädr Kurir, 15. Dzmbr 2009 hut mit Sichrhitsmrkmal vrsh, sodass s icht ifach ist, gau Kopi hrzustll. Mikroskopisch kli Txt, dr Sichrhitsfad im Papir, Prägug i Blidschrift, Lochstazug, Wassrzich, Chamälozahl, Glitzrschrift ud adrs soll i ifach Fälschug vrhidr. Amrikaisch Sichrhitsmrkmal US-Dollar-Not sid wit wigr gut gg Fälschug gschützt: Si sid ur zwifarbig bdruckt, ud all Notwrt hab di glich Gröss. So sid Fälschr scho auf di Id gkomm, vo Ei-Dollar-Not di Farb zu tfr ud si da mit im höhr Dollarwrt zu bdruck. Hut thalt di Dollarot auch Mikrotxt. Doch di Fälschr lr dazu: Vo d 100-Dollar-Not gibt s brits Nachdruck, di slbst Fachlut vo blossm Aug kaum vo Fälschug utrschid kö. Arbitsaufträg Lis d Artikl übr Falschgld gau durch ud batwort folgd Frag. a) Wr prägt di Müz i dr Schwiz? b) Wi hiss dr bkatst Schwizr Gldfälschr? c) Wlch Sichrhitsmrkmal wis di US-Dollar-Not auf? d) Wi hisst Falschgld i dr Umgagssprach? Mlais Libligstir ist dr Löw. Si kt dahr auch all Müz, auf d sid. Gh auf di Wbsit ds MoyMusum utr Gh auf «Thm» ud such ach Löwmüz. Batwort da folgd a) Aus wlchm Köigrich stammt di ältst Löwmüz im MoyMusum? b) Aus wlchm Matrial wurd di Löwmüz aus dm Jahr 561 vor Christu c) Wi hisst di Müz, di i Sizili im Jahr 425 vor Christus i Silbr g d) Auf ir Zürchr Müz ist bfalls i Löw abgbildt. Wa wurd Bald rschi di u Bakot. Voraussichtlich ab 2012 Schwizrisch Natioalbak utr > Bargld fidst Studir si ud batwort folgd Frag. a) Was ist auf dr u Zhrot vo Maula Pfrudr abgb b) Sit wa sid usr jtzig Bakot i Umlauf? c) Bis wa sid di Bakot vo 1976 och gültig? d) Such auf dr Sit mit dr aktull Bakotsri ach di Hrstllug ir Bakot? Mlai will wiss, wi vil dr Matrialwrt is Eir du i Agab? Notir d Wrt ud d Lik auf di Wrt: Lik: Wähl auf dr Wbsit r Wbsit i Müz aus, di dir gfällt. Such i im 3-Miut-Vortrag dr Klass vorstll das Ausgablad usw. 5. Lrzil Di Schülri ud Schülr wiss, dass di Gschicht dr Müz bis i di vorchristlich Zit zurückght, kö i im Lstxt wstlich Iformatio auffid, k Suchfuktio vo Wbsits ud vo Suchmaschi, um im Itrt gzilt Iformatio zu fid. Lösug ud witr Hiwis Di Suchaufgab im Txt ud im Itrt kö auch mit dr Stoppuhr glöst wrd. Wr schafft s, di Frag am schllst zu batwort? J ach Stad dr Klass ist s sivoll, di Suchaufgab i Partrarbit zu lös. Dabi kö vrsirtr Schülri ud Schülr wigr vrsirt i di Such iführ. 5. a) Eidgössisch Müzstätt Swissmit, b) Josph-Samul Farit, c) Mikrotxt, d) Blüt a) 610 vor Christus, b) Gold, c) Ttradrachm, d) 1716 (Stad März 2010) a) Voraussichtlich Vordrsit: Skifahrr, Rücksit: Pulsbild (Stad März 2010), b) 1995, c) 2020, d) 30 Rapp 11 Rapp (im Jahr 2006) laut (Stad März 2010) Zur Vorbritug is 3-Miut-Vortrags stht im Itrt i Alitug zur Vrfügug. 6 Gld: Müz ud Not

7 au durch ud batwort folgd Frag. wiz? wizr Gldfälschr? wis di US-Dollar-Not auf? Umgagssprach? dr Löw. Si kt dahr auch all Müz, auf d Löw abgbildt t ds MoyMusum utr > Müzsammlug. such ach Löwmüz. Batwort da folgd Frag. h stammt di ältst Löwmüz im MoyMusum? al wurd di Löwmüz aus dm Jahr 561 vor Christus gprägt? z, di i Sizili im Jahr 425 vor Christus i Silbr gprägt wurd? r Müz ist bfalls i Löw abgbildt. Wa wurd si gprägt? i di u Bakot. Voraussichtlich ab 2012 komm si i Umlauf. Bi dr isch Natioalbak utr > Bargld fidst du all alt ud u Bakot. si ud batwort folgd Frag. auf dr u Zhrot vo Maula Pfrudr abgbildt? sid usr jtzig Bakot i Umlauf? a sid di Bakot vo 1976 och gültig? auf dr Sit mit dr aktull Bakotsri ach d Kost für Bakot. Wi tur ist Hrstllug ir Bakot? Mlai will wiss, wi vil dr Matrialwrt is Eiräpplrs bträgt. Si sucht im Itrt. Fidst du i Agab? Notir d Wrt ud d Lik auf di Wbsit, auf dr du di Agab gfud hast. rt: Lik: 5. Gld: Müz ud Not 7 Wähl auf dr Wbsit odr auf ir adr Wbsit i Müz aus, di dir gfällt. Such Iformatio übr di Müz. Du sollst di Müz i im 3-Miut-Vortrag dr Klass vorstll. Such dazu Iformatio übr das Altr, d Wrt, das Ausgablad usw :19 THEMA 2 Gld: Müz ud Not Eistig ud Vrtifugsmöglichkit Währug aus adr Lädr utrsuch ud mit dr Schwizr Währug vrglich: Das Thma igt sich bsodrs gut im Aschluss a di Fri, w di Schülri ud Schülr frisch Erfahrug mit Gldwchsl ud Umrch gmacht hab ud Müz vo zu Haus mitbrig kö. Eig Suchaufgab krir ud d Mitschülri ud Mitschülr stll: Mit d im Hft gat Wbsits kö di Schülri ud Schülr auch slbst Suchaufgab zu Müz ud Not rfid. Dabi dürf si auch adr als di gat Wbsits butz. Das Thma «Samml» mit dr Klass bsprch: Wori ligt dr Riz bim Samml vo Brifmark (Mlai) odr altm Gld ud Müz (Mlais Vatr)? Samml ist i uralts Vrhalt ds Msch ud vil i Bdürfis. Was ka ma alls samml? Wr i dr Klass sammlt was? Samml ud Ord ghör zusamm. Nach wlch Kritri kö Dig gordt wrd? Zur Gschicht ds Glds vgl. auch Kommtar ud Arbitsblättr zur Dopplsit 4/5. Zusatzmatrial im Itrt Das zusätzlich Matrial im Itrt bitt Glghit, sich mit Müz ud Papirgld vrtift ausiadrzustz. Zudm stht i Alitug für i 3-Miut-Vortrag zur Vrfügug. 5 Gld: Müz ud Not Di Sichrhitsmrkmal dr Schwizr Bakot Durchführug K I N D E R - C A S H Etdck di Sichrhitsmrkmal usrr Bakot. Schrib i jds Kästch di Nummr ds Sichrhitsmrkmals hi. Mrkmal Sichrhitsfad aus Mtall Durchsichtsrgistr: Schwizrkruz zigt di Druckgauigkit auf bid Sit Mikrotxt: kurzr Txt übr di Prsölichkit di Schrift ist so wizig, dass si ur mit dr Lup zu ls ist Wassrzich: glich Prsölichkit wi das gdruckt Porträt 5. Blidcod i Rlifdruck 6. Liizichug (Guilloch) 7. Kigramm auf ir silbrgläzd Spzialfoli (bim Hi-udhr-Kipp dr Not schit di Zahl waagrcht zu lauf) 8. Notwrt ur bi Ultravioltt- Licht sichtbar 9. Notwrt i fi Lochug (ur rkbar, w di Not gg das Licht ghalt wird) 10. Notwrt i mtallisirtr Form ud tilwis mit Farb übrdckt 1 Notwrt bim Btracht gg hlls Licht sichtbar 1 Raur Druck ds Notwrts 1 Notwrt i schimmrdr, traspartr Farb 1 Notwrt bim Kipp dr Not sichtbar 15. Notwrt i ir Spzialfarb (bi bstimmtm Lichtifall vrädrt sich di Farb) 16. Sriummr aus Ziffr ud Buchstab 17. «Schwizrisch Natioalbak» 18. Txt: Bakot sid strafrchtlich gschützt (Fälschr wrd bstraft) 5 Arbitsblatt «Di Sichrhitsmrkmal dr Schwizr Bakot» 6 Arbitsblatt «Währugsquiz» 7 Arbitsblatt «Bgriff für Gld» 8 Lstxt «Müzhrstllug» 9 Alitug «3-Miut-Vortrag» 10 Arbitsblatt «Schwizr Müz» Witrführd Litratur ud Liks Jugma-Stadlr, Fraziska (2008), Gld Vo dr Kauri-Schck zur Krditkart. Tssloff Vrlag: Nürbrg. Auf dr Wbsit dr Eidgössisch Müzstätt sid utr adrm di Gschicht dr Schwizr Müz (> Thm > Müzhrstllug > Di Gldfabrik) ud Abbildug allr i dr Schwiz momta i Umlauf bfidlichr Müz i gutr Druckqualität (> Dokumtatio > Bildrgalri) zu fid. Auf dr Wbsit dr Schwizrisch Natioalbak (> Bargld) gibt s vil Wissswrts übr di Schwizr Bakot. Das MoyMusum ist is dr rst Itrtmus für Gld- ud Währugsgschicht (i Dutsch ud Eglisch). Utr dm Bgriff > Müzsammlug kö Müz zu vrschidst Thm ud aus utrschidlich Wltggd abgruf wrd. Auf dr Wbsit ds Budsamts für Polizi (> Thm > Krimialität > Falschgld) sid witr Ifos zum Thma Falschgld zu fid, utr adrm auch Abbildug vo gfälscht Bakot. Gld: Müz ud Not 7

8 Hitrgrudiformatio Bi us im Quartir gibt s vil Kidr, di am Morg oh Zmorg aus dm Haus gh ud i dr Paus irgdtwas Ugsuds ss. Nu hat usr Lhrri us rzählt, was i Pauskiosk ist. Wir hab sofort bschloss, dass wir i Pauskiosk röff woll. Das ght so: Ei Grupp vo Schülri ud Schülr kauft Lbsmittl i, di gsud sid ud di ma ss ka, oh achhr di Zäh zu putz. Dis Lbsmittl vrkauf wir währd dr Paus a im Stad im Schulhaus. Zum Start hat us di Lhrri 20 Frak ggb, ud all Kidr dr Klass hab i Füflibr mitgbracht. Dis Dopplsit soll di Schülri ud Schülr mit ifach Grudgstz ds Wirtschafts vrtraut mach. Dazu pla si ahad ds Bispils im Hft i Pauskiosk. Si rfahr dabi, dass Wirtschaft Kapital vorausstzt, sprich Gld, das für di Utrhmug igstzt wird. Bim Pauskiosk richt i klis Startkapital, das d Schülri ud Schülr di ötig Liquidität rmöglicht. Ählich rmöglicht i klis Startkapital, i sogatr Mikrokrdit, Msch i Etwicklugslädr mit Id für i igs Kliutrhm d Start i di Slbststädigkit. Di Mikrokrdit Klist krdit utr 1500 Frak a Kligwrbtribd wrd häufig vo spzialisirt Fiazdistlistr ud ichtstaatlich Orgaisatio zur Fördrug dr Etwicklug vrgb. Im Jahr 2006 rhilt Mohammad Yuus ud di Gram Bak für ihr Bmühug um di «wirtschaftlich ud sozial lug vo ut» d Fridsoblpris. Mikrokrdit hab auch Nachtil: Si vrpflicht zur Rückzahlug ud mach dadurch di Msch abhägig vom Fiazgbr. Auch di Zis sid häufig i Etwick- Kritikpukt. Dass Mikrokrdit i armutsmidrd Wirkug hab, ist durch wissschaftlich Studi blgt. Allrdigs wrd di Allrärmst mit disr Art dr Etwicklugshilf icht rricht. Di Id dr Mikrofiazirug ist auch i Europa sit d 1990r-Jahr widr i Mod. Ei stigd Zahl vo arbitslos Existzgrüdr glagt so a Startkapital für i Utrhmsgrüdug. Währd auf disr Dopplsit ur das Startkapital agsproch wird, wird auf dr Dopplsit 26/27 im Zusammhag mit dr Roll dr Bak dr gsamt Wirtschaftskrislauf thmatisirt. Budgt für Pauskiosk Luca, 11 Jahr Hobby: Judo Libsts Schulfach: Mathmatik Libligstir: Hud Es ist icht gaz ifach, bim Pauskiosk auch Gld zu vrdi. Wir kö ja di Brötli icht glich tur vrkauf, wi wir si igkauft hab. Darum mach wir jtzt Sadwichs, Fruchtspissli ud adr Dig, di wir vrkauf, slbst. Schlisslich woll wir twas dabi vrdi. Bis Ed Schuljahr soll jdr si Startkapital widr zurückbkomm. Da hab wir übr 100 Frak Gwi gmacht. Damit vrastalt wir zum Abschluss ds Schuljahrs i but Abd. Eiahm Ausgab 9. Krdit vo Frau Wyss Fr Füflibr 25 a Fr. 5. Fr Eikauf Brötli, Buttr, Käs Fr Eikauf Frücht, Holzspissli Fr Vrkauf Pauskiosk Fr Eikauf Brötli, Schik Fr Vrkauf Pauskiosk Fr Ausgb: Hadl RZ_Dt_Schülrhft_ idd 8-9 Kässadwich 50 Fr. Vollkorbrötli 60 Rp. Pausapfl 40 Rp. Fruchtspissli 90 Rp. Arbitsaufträg Lucas Klass ist mit im Gldbtrag vo 145 Fr. gstartt. Wi siht di Rchug ac Vrkaufstag aus? Hab di Kidr scho Gwi gmacht? Bgrüd di Aussag Was igt sich sost och für d Vrkauf i im Pauskiosk? Diskutirt di Grupp odr i dr Klass ud otirt hir ur Ergbiss. Jds Utrhm, das mit War hadlt, braucht i Startkapital. Üb für Firm fiazir köt. Zähl auf, wr alls i Frag kommt. Vil Msch i ärmr Lädr hab Müh, für i Utr bkomm. Hut gibt s Orgaisatio, di sogat Mikro Msch i Etwicklugslädr i Chac hab, i Kliu im Itrt ach Iformatio zu «Mikrokrdit». Folgd Liks hlf dir: Wofür wrd hut Mikrokrdit vrgb? Notir di S Lrzil Di Schülri ud Schülr k d Bgriff «Startkapital» ud wiss, wozu Startkapital bötigt wird, wiss, was Mikrokrdit sid ud wozu si di. Lösug ud witr Hiwis Di Kidr hab 57 Frak ausggb ud ur Frak igomm. Im Momt hab si och ki Gwi gmacht. Idividull Lösug: Es sollt vor allm darauf gachtt wrd, dass di Esswar vollwrtig ud fri vo Zuckr sid. Das Startkapital für Firm wird häufig i Form vo Krdit vo Fiazistitut rtilt. Dab komm auch adr Kaäl i Frag: Sposor, zislos Darlh vo Bkat/Frud/ Vrwadt usw. Mikrokrdit wrd für Hadl (z. B. mit Eir) ud Distlistug (z. B. Schidr, Schrirarbit) vrgb. 8 Ausgb: Hadl

9 K trag vo 145 Fr. gstartt. Wi siht di Rchug ach zwi dr scho Gwi gmacht? Bgrüd di Aussag. für d Vrkauf i im Pauskiosk? Diskutirt dis Frag i dr ud otirt hir ur Ergbiss., das mit War hadlt, braucht i Startkapital. Übrlg, wr das Startkapital r köt. Zähl auf, wr alls i Frag kommt. ch i ärmr Lädr hab Müh, für i Utrhm i Bakkrdit zu. Hut gibt s Orgaisatio, di sogat Mikrokrdit vrgb, damit auch i Etwicklugslädr i Chac hab, i Kliutrhm zu grüd. Such t ach Iformatio zu «Mikrokrdit». Liks hlf dir: /d.wikipdia.org /wb.caritas.ch/doc/mikro/?lag=d.vb.ch r wrd hut Mikrokrdit vrgb? Notir di Suchrgbiss hir. THEMA 3 Ausgb: Hadl Eistig ud Vrtifugsmöglichkit Mikrokrdit vrtift klr: Di Wbsit rklärt auf ifach Art i Form ir Aimatio, wi Mikrokrdit fuktioir (vgl. Liks). Di Aimatio ka Ausgagspukt für Diskussio i dr Klass si, wobi di Kritikpukt aus dm Abschitt «Hitrgrudiformatio» j ach Stad ud Itrss dr Klass ifliss kö. Ausgb: Hadl :19 Zusatzmatrial im Itrt Dr Ifotxt im Itrt rklärt, was i Krdit ist, ud rzählt di Gschicht, wi di Krditkart rfud wurd. 11 Ausgb: Hadl 11 Arbitsblatt «Was ist i Krdit?» Was ist i Krdit? I N D E R - C A S H Wr zu wig Gld hat ud drigd Gld braucht, ka i Krdit aufhm. Das hisst, jmad übrlässt ihm di Summ Gld, di r braucht. Hast du gwusst, dass das Wort «Krdit» mit «glaub» zu tu hat? Crdr bdutt auf Latiisch «glaub». Wr Gld ausliht, hisst dahr Gläubigr. Wr jmadm i Krdit gibt, vrtraut darauf, dass r das, was r ausliht, widr bkommt. Dahr wird für Krdit immr auch i Datum abgmacht, a dm dr Krdit widr zurückbzahlt wrd muss. Das hisst, dr Krdit wird a dism Tag fällig. Dr Gläubigr hat bis zu dism Zitpukt das Gld slbst icht zur Vrfügug. Aus dism Grud vrlagt r vom Schuldr, dr das Gld ausglih hat, Zis. Krdit wrd hut zum Bispil vo Bak vrgb, zum Bispil a Firm, di Maschi kauf woll. Bald mrkt di Msch, dass s praktisch ist, auch bi kli Gldbträg Krdit zu bkomm. Di Krditkart wurd i d USA rfud. Brits 1894 gab Hotls ihr Gäst Krdit, spätr auch Warhäusr ud Rstaurats. Dis Krditkart war ur bi jwils im Utrhm gültig. Hut wir solch Kart «Kudkart». Wr i im Gschäft twas ausgwählt hat, zigt di Kart ud utrschribt. Di Rchug kommt am Moatsd is Haus. Frak McNamara rfad di rst richtig Krditkart, mit dr ma übrall bzahl ka. Er soll i Nw York mit sir Frau i im Rstaurat ggss hab. Ärgrlich: Bid hatt ki Gld dabi, um di Rchug zu bzahl. Daraus tstad di Id ir Krditkart, mit dr ma übrall bzahl ka wurd dr Dirs Club ggrüdt. Wr Mitglid im «Nachtss-Klub» war, kot i übr zwazig ausgwählt Nw Yorkr Rstaurats spis ud bkam di Rchug ach Haus glifrt. Hut sid Krditkart rud um di Wlt vrbritt. Batwort di füf Frag zum Txt: Wi hisst jmad, dr i Krdit aufimmt? Wi hisst jmad, dr d Krdit vrgibt? Was ist das Spzill a ir Kudkart? Wi hisst dr Erfidr dr hutig Krditkart? 5. Sit wa gibt s brits Kudkart? Witrführd Litratur ud Liks Hall, Alvi (2008), Gld, Gold, Akti. Di spad Wlt dr Fiaz. Dorlig Kidrsly Vrlag: Lodo u. a. Auf dr Wbsit dr «Erklärug vo Br» wird utr dm Stichwort > Thm ud Kampag > Gldalag > Rfiazirug vo Mikrokrdit di Fuktioswis vo Mikrokrdit rklärt. Utr dm Stichwort > Übr Caritas > Dossirs > Mikrokrdit wird auf ifach Wis ud ahad ir Aimatio rklärt, wi Mikrokrdit fuktioir. Di Wbsit rklärt, wi Mikrokrdit i dr Schwiz fuktioir. Ausgb: Hadl 9

10 Arbitsaufträg Noah, 10 Jahr Hobby: Klavir spil Libsts Schulfach: Musik, Tur Libligstir: Krokodil Studir di alt Israt, di Noah gfud hat. Was fällt dir auf? Hitrgrudiformatio Am libst bi ich im Sommr bi mi Grossltr i d Fri. Si hab i Baurhof mit vil Tir: Küh, Esl, Schwi, Hühr, Gäs. D Hofhud Bllo mag ich am libst. Er folgt mir immr auf Schritt ud Tritt. Ich bi gr mit dm Grossvatr utrwgs auf dm Traktor. Da rzählt r mir vil vo frühr, aus sir Kidhit ud Jugd. Damals gab s im Haus och ki Hizug, ur d Kachlof, ud das Badzimmr wurd auch rst gbaut, als r scho 15 Jahr alt war. Auch sost war vils adrs. Mi Grossvatr bkam ki Taschgld, als r i mim Altr war, ud r musst zu Haus vil mhr mithlf als ich hut. Dis Dopplsit widmt sich dr Frag dr Kaufkraft ud dr Pristwicklug. Im Ztrum stht di Tatsach, dass di Pris sich im ltzt Jahrhudrt j ach Brich adrs twicklt hab. Mit dr Bhadlug disr Sit kö j ach Itrss dr Klass auch di Thm politik, Agbot ud Nachfrag usw. agschitt wrd. Di Bispil mach dutlich, dass sich Pris icht liar twickl. Di Israt stamm aus d Jahr 1939 (Rovio, Kfa, Eichholtr), 1942 (Flischpris) ud 1971 (Witrschuh). Flischpris sid bispilswis vo gaz adr Faktor abhägig als di Pris vo Schuh. Für vil Schülri ud Schülr wird s übrraschd si, zu wlch güstig Pris im Jahr 1939 i Sotagmittagss auswärts goss wrd kot. Dass hut vor allm di Löh di Pris vo Distlistug stark Prisbifluss, ka somit i spads Utrrichtsthma si. Auch bi Markartikl ist di Frag ach dr Zusammstzug dr Pris itrssat. Vor i paar Jahr macht di Zahl für di Produktio vo Turschuh di Rud: Währd di Lohkost ur 0,4% ds Ladpriss ausmach, gh 33% i di Mark (Wrbug, Forschug, Gwi) ud gaz 50% sid Hadlsmarg (Gwi ds Hädlrs). Nb d vrädrt Pris gilt s, auch i Augmrk auf usr vrädrt Bdürfiss zu hab. Währd frühr das Gld zum Lb mist ur mit Eischräkug richt, hab sich usr hutig Bdürfiss stark vrädrt. Friris sid für di allrmist üblich, ud das mist midsts zwimal im Jahr. Gr stöbr ich auch im alt Haus auf dm Estrich. Da hab ich i paar gaz alt Zitschrift gfud. Krass, was für Israt da dri sid. 10 Ausgb: Kaufkraft RZ_Dt_Schülrhft_ idd Hut ist vils turr als frühr. a) Notir di Pris aus d Israt i di rst Spalt. b) Fid hraus, wi vil di folgd Produkt hut kost. Notir hutig Pris a) frühr (Israt) 1 Paar Witrschuh, gfüttrt 1 Mittagss i im Rstaurat 1 Packug Kopfwhtabltt 1 kg Ridflisch 1 kg Kalbflisch 7 Tag Aufthalt i im Hotl im Tssi für 1 Prso c) Wlch Pris sid vil höhr als frühr, wlch Pris sid wigr s di Übrlgug. Frühr hab di Lut vil wigr vrdit als hut ud tr a) Übrlg dir, was vor 80 Jahr adrs war, ud bfrag ältr Grossltr damals mit Fri, Auto, Computr? b) Diskutirt i dr Klass, wi sich das Lb vor 80 Jahr vo I vil Lädr lb di Msch adrs als wir hi Msch, di sich icht alls list kö. Was sid brauchst? Auf wlch kast du auch vrzicht? Was ich zum Lb wirklich brauch Lrzil Di Schülri ud Schülr wiss, dass sich di Pris im Lauf dr Zit vrädr, vrsth Grüd für di Prisvrädrug, rk, dass sich icht ur di Pris, sodr auch di Bdürfiss dr Msch vrädr. Lösug ud witr Hiwis Auffällig ist, dass sich di Pris zimlich stark utrschid. Am bst wrd di Schülri ud Schülr das ahad dr Schuhpris ud ds Mittagsss burtil kö. a) Pris Israt b) Pris Paar Witrschuh gfüttrt (Ldr) 280 Fr. ca. 200 Fr. 1 Mittagss i im Rstaurat 50 bis 20 Fr. ca. 20 Fr. 1 Schachtl Kopfwhtabltt 50 bis 2 Fr. ca. 8 Fr. 1 kg Ridflisch (ghackt) 60 Fr. ca. 24 Fr. 1 kg Kalbflisch (Vorss) 70 Fr. ca. 50 Fr. 7 Tag Aufthalt i im Hotl im Tssi für 1 Prso 55 Fr. ca. 500 Fr. c) Aussr bi d Schmrzmittl sid all Pris rud zhmal höhr. Idividull Lösug Idividull Lösug; Bispil, di diskutirt wrd kö: Hady, igs Zimmr, igr Frshr, Vlo, modisch Klidr, Computr, Itrtaschluss 10 Ausgb: Kaufkraft

11 K ah gfud hat. Was fällt dir auf? THEMA 4 Ausgb: Kaufkraft ühr. Israt i di rst Spalt. folgd Produkt hut kost. Notir hutig Pris i di zwit Spalt. a) frühr (Israt) b) hut gfüttrt m Rstaurat tabltt lt i im Hotl im Tssi für 1 Prso sid vil höhr als frühr, wlch Pris sid wigr stark agstig? Notir hir ug. ab di Lut vil wigr vrdit als hut ud trotzdm hat das Gld gricht. g dir, was vor 80 Jahr adrs war, ud bfrag ältr Lut dazu. Wi war das bi di ltr damals mit Fri, Auto, Computr? utirt i dr Klass, wi sich das Lb vor 80 Jahr vom Lb vo hut utrschidt. vil Lädr lb di Msch adrs als wir hir i Europa. Ud auch i Europa gibt s sch, di sich icht alls list kö. Was sid für dich di Dig, di du im Lb wirklich brauchst? Auf wlch kast du auch vrzicht? Was ich zum Lb wirklich brauch Worauf ich vrzicht köt Ausgb: Kaufkraft :19 Eistig ud Vrtifugsmöglichkit Di Frag «Wr ist arm? Wr ist rich?» rörtr: Im Klassraum Fotos aus dr Zitug ud aus dm Itrt auslg, auf d Msch i gaz utrschidlich fiazill Vrhältiss abgbildt sid: Rich auf dr Yacht, Bttlr, gwöhlich Mittlstadsfamili, Msch aus dm ltzt Jahrhudrt usw. Dazu folgd Frag diskutir: Wr ist arm? Wr ist rich? Ist arm, wr alt Klidr trägt? Ist rich, wr i Yacht bsitzt? Bdutt arm ur Magl a Gld? Ist rich, wr vil Gld bsitzt? Wora kö Msch sost och arm ud rich si? Brchug mit dm Idx dr Kosumtpris astll: Di Tabll «Kosumtpris» im Itrt igt sich für ältr Schülri ud Schülr für vilfältig Brchug. Witr alt Israt mit hutig Pris vrglich: Im Itrt sth witr alt Israt brit: vgl. Lstxt «Alt Israt». Di Israt sid zum Til auch aufgrud dr alt Schrift i Hrausfordrug für Schülri ud Schülr. Wichtig ist, das moatlich Durchschittsikomm bi dr Burtilug vo Pris zu bacht. Ei Farbfrshr i im Israt aus dm Jahr 1969 für 1500 Frak schit auf d rst Blick icht turr als hut. Das moatlich Durchschittsikomm btrug damals allrdigs utr 1000 Frak. Zusatzmatrial im Itrt Di Arbitsblättr im Itrt bit witr alt Israt a, i Tabll mit Kosumtpris vo 1914 bis 2008 ud gh ahad ds Hamburgrs Big Mac auf di Kaufkraft i allr Wlt i. 12 Ausgb: Kaufkraft 12 Tabll «Kosumtpris» Kosumtpris I N D E R - C A S H 13 Lstxt «Alt Israt 1 ud 2» Pris i Frak (Jahrsmittl) 14 Arbitsblatt «Big Mac» Vollmilch, off 1 Litr Vollmilch, pasturisirt 1 Litr Ruchbrot (bzw. Vollbrot) Kartoffl 1 kg Eir, ilädisch 1 Stück Kristallzuckr 1 kg Ifotxt «Agbot ud Nachfrag für Afägr» Vollmilch, off 1 Litr Vollmilch, pasturisirt 1 Litr Ruchbrot (bzw. Vollbrot) Kartoffl 1 kg Eir, ilädisch 1 Stück Kristallzuckr 1 kg Vollmilch, off 1 Litr Vollmilch, pasturisirt 1 Litr Ruchbrot (bzw. Vollbrot) Kartoffl 1 kg Eir, ilädisch 1 Stück Kristallzuckr 1 kg Witrführd Litratur ud Liks Auf dr Wbsit ds Budsamts für Statistik sid utr dm Stichwort > Thm > Pris witr Zahl für Prisvrglich grifbar. Auf dr Wbsit dr UBS ist mit dm Suchstichwort «Big Mac» dr sogat Big-Mac-Idx als PDF zu fid, i Kaufkraftvrglich rud um di Wlt, dr zigt, wi lag i wlchm Lad garbitt wrd muss, bis sich i Arbithmr i Big Mac list ka (vgl. dazu das Arbitsblatt «Big Mac»). Ausgb: Kaufkraft 11

12 Hitrgrudiformatio Coria, 13 Jahr Hobby: Rit Libsts Schulfach: Sprach, Tur Libligstir: Pfrd Sit ich acht Jahr alt bi, hab ich ur i Hobby: Rit. Zurst bga ich mit Poyrit. Nu rit ich brits i Pfrd. Pfrd sid mi Libligstir. Das Pfrd, das ich rit, ist i Schimml. Das hab ich mir immr gwüscht. Ei wisss Pfrd ist so was vo lgat. Ud s passt zu mim hll Haar. Rit ist icht gaz billig. Wil ich i d Sommrfri i im Ritlagr mitmach will, bi ich u am Spar. Aus dism Grud hab ich i kli Nbjob. Ich gh jd Abd ach dr Schul im Stall vorbi ud hlf da i Stud lag mit. So ka ich mir das Ritlagr abvrdi. Ich hab gar icht gwusst, dass Kidr hir i dr Schwiz gar icht gg Gld arbit dürf, bvor si 13 Jahr alt sid. Nu hat mir mi Vatr aus dm Itrt di gau Gstz hrausgsucht. Bi disr Dopplsit stht das slbstvrdit Gld im Ztrum. Vil Kidr ud Jugdlich richt das Sackgld icht, um sich Hobby, Klidr ud Ausgag zu fiazir. Frijobs ud Nbvrdist mach s möglich, sich mhr zu list, als mit dm Sackgld fiazirbar ist. Vil Jugdlich mach mit Frijobs rst Erfahrug i dr Arbitswlt ud lr dabi auch, dass Gldvrdi icht gaz so ifach ist. Vo Budgtbratugsstll wird ihllig mpfohl, Taschgld icht als Bzahlug vo Arbit darzustll. Ei dm Altr tsprchd Mithilf im Haushalt ghört dazu oh Extra-Bzahlug. Zig Kidr allrdigs Sodrisätz wi Autowasch odr Babysitt, da ist i Extra-Etschädigug durchaus agzigt. Hab Kidr odr Jugdlich Sodrwüsch, di d Budgtrahm ds Taschglds sprg, da ist im Rahm dr gstzlich Grudlag i ifach Arbit gg Bzahlug möglich, z. B. Zitug odr Wrbug austrag, Mithilf bi dr Gartarbit, richt rtil usw. Zil dr Dopplsit ist s icht, Kidr dazu zu rzih, für jd Hadrichug Gld zu Nachhilfutrvrlag. Es ght darum, ih zu zig, wi Gldvrdi ght. Dass ma adr Msch auch oh Bzahlug i Frud mach ka, stht auf dr Dopplsit 30/31 im Ztrum. Aus dm Budsgstz übr di Arbit i Idustri, Gwrb ud Hadl (ArG) 12 Art. 30 Midstaltr. (1) Vor dm volldt 15. Altrsjahr dürf Jugdlich icht bschäftigt wrd. Vorbhalt blib di Absätz 2 ud (2) Durch Vrordug wird bstimmt, für wlch Grupp vo Btrib odr Arbithmr sowi utr wlch Vorausstzug: a. Jugdlich im Altr vo übr 13 Jahr zu Botgäg ud licht Arbit hragzog wrd dürf; b. Jugdlich im Altr vo utr 15 Jahr bi kulturll, küstlrisch ud sportlich Darbitug sowi i dr Wrbug bschäftigt wrd dürf. (3) Di Kato, i d di Schulpflicht vor dm volldt 15. Altrsjahr digt, kö durch Vrordug rmächtigt wrd, für schultlass Jugdlich im Altr vo mhr als 14 Jahr utr bsodr Vorausstzug Ausahm zu bwillig. Art. 31 Arbits- ud Ruhzit (1) Di täglich Arbitszit dr Jugdlich darf dijig dr adr im Btrib bschäftigt Arbithmr ud, falls ki adr Arbithmr vorhad sid, di ortsüblich Arbitszit icht übrschrit ud icht mhr als u Stud btrag. Auf di Arbitszit sid allfällig Übrzitarbit sowi obligatorischr Utrricht, sowit r i di Arbitszit fällt, azurch. (2) Di Tagsarbit dr Jugdlich muss, mit Eischluss dr Paus, irhalb is Zitraums vo zwölf Stud lig. Jugdlich bis zum volldt 16. Altrsjahr dürf höchsts bis 20 Uhr ud Jugdlich vo mhr als 16 Jahr höchsts bis 22 Uhr bschäftigt wrd Ausgb: Gld vrdi RZ_Dt_Schülrhft_ idd Arbitsaufträg Lis d Gstzstxt gau. Darf Coria übrhaupt arbit? Bgrüd di Atwort Wi lag darf Coria am Abd höchsts arbit? Coria arbitt icht gg Gld. Si arbitt i bstimmt Azahl Stud abvrdit hat. Adr Kidr arbit mit 13 Jahr brits i paar Stud a) Hast du auch scho für Gld garbitt? Tragt zusamm, wi ihr i dr Klas vrdit habt. Notirt das Ergbis auf im Plakat. b) Diskutirt ur Erfahrug. c) Macht i List mit Id, wi ihr ur Taschgld aufbssr kött. i vrschid Brich. Arbit mit Tir Arbit mit Kidr Arbit im Haus/Büro Arbit im Gart Arbit i Btrib Bfrag di Eltr, womit si ihr rsts Gld vrdit hab a) Tauscht di Rsultat urr Bfragug utriadr aus. b) Wi utrschid sich di rst Jobs urr Eltr vo u paar Stichwort, was ihr rfahr habt. c) Ergäzt ur List i Aufgab 3, w i Arbit auch 5. Sogar Kidr kö Gld vrdi. Hast du scho Übrlg Folgds: a) Möchtst du hr War vrkauf odr i Di b) Übrlgt uch i dr Klass di Vortil ud di N c) Tauscht uch aus, wr hr Hadl trib möch Lrzil Di Schülri ud Schülr k Möglichkit, slbst Gld zu vrdi, wiss d Utrschid zwisch Hadl ud Distlistug. Lösug ud witr Hiwis Ja, Coria darf arbit. Di Jugdarbit ist i dr Schwiz klar grglt. Utr 13 Jahr dürf Kidr icht bschäftigt wrd. Ab 13 Jahr dürf si für Botgäg ud licht Arbit hragzog wrd. Si darf höchsts bis 20 Uhr arbit. Idividull Lösug Idividull Lösug 5. Zur Vrtifug disr Aufgab stht im Itrt di PowrPoit-Prästatio «Gld vrdi für Kidr» zur Vrfügug. Dari wrd di Utrschid vo Warhadl ud Distlistugsbtrib am Bispil vo zwi Kidr rläutrt. a) Idividull Lösug b) Warhadl Vortil: Di Msch sid auf gwiss Grudprodukt agwis, di immr krissichr agbot wrd kö w di Qualität ud dr Pris stimm. Warhadl Nachtil: J ach agbot Produkt ist i grosss Warlagr ud damit vil Kapital ötig. W di Produkt icht mhr gfragt sid, da blibt dr Hädlr auf im Warlagr «sitz». Distlistug Vortil: Mist ka mit wig Ivstitio brits i Distlistug agbot wrd. Distlistug Nachtil: J ach Distlistugsbrich ist i i paar Jahr villicht twas gaz Nus gfragt. Distlistr sid immr dara, ihr Agbot zu optimir. c) Idividull Lösug 12 Ausgb: Gld vrdi

13 K. Coria übrhaupt arbit? Bgrüd di Atwort. bd höchsts arbit? g Gld. Si arbitt i bstimmt Azahl Stud, bis si ihr Frilagr Kidr arbit mit 13 Jahr brits i paar Stud pro Woch für Gld. ür Gld garbitt? Tragt zusamm, wi ihr i dr Klass scho Zusatzgld rt das Ergbis auf im Plakat. hrug. it Id, wi ihr ur Taschgld aufbssr kött. Utrtilt di List dabi rich. r s/büro rt trib di Eltr, womit si ihr rsts Gld vrdit hab. cht di Rsultat urr Bfragug utriadr aus. utrschid sich di rst Jobs urr Eltr vo ur ig rst Jobs? Notirt i i ar Stichwort, was ihr rfahr habt. Ergäzt ur List i Aufgab 3, w i Arbit auch für uch i Frag kommt. Sogar Kidr kö Gld vrdi. Hast du scho i Id für i igs Gschäft? Übrlg Folgds: ) Möchtst du hr War vrkauf odr i Distlistug abit? b) Übrlgt uch i dr Klass di Vortil ud di Nachtil vo War ud Distlistug. c) Tauscht uch aus, wr hr Hadl trib möcht ud wr libr Distlistug rbrigt. Ausgb: Gld vrdi :19 THEMA 5 Ausgb: Gld vrdi Eistig ud Vrtifugsmöglichkit J ach Altr ig Erfahrug mit Gldvrdi bsprch: Nicht all Kidr wrd damit scho Erfahrug hab. I dr füft odr schst Klass ka das Thma j ach Klasszusammstzug ud Itrss jdoch brits aktull si. Zil ist s dabi icht, di Schülri ud Schülr für Zusatzvrdist zu aimir. Es ght im Wstlich darum, ih zu zig, wi si frühr odr spätr auf lgal ud sivoll Wis slbst Gld vrdi kö. I dr Klass Gld für i bstimmt Alass auftrib: Als Aufhägr ka di Fiazirug is Klasslagrs, ir Klassparty usw. di, für di i Klassisatz ötig ist. D Utrschid zwisch Warhadl ud Distlistug klr: I dr PowrPoit-Prästatio «Gld vrdi für Kidr», di zu disr Dopplsit ghört (vgl. Zusatzmatrial im Itrt), wrd zwi Kidr vorgstllt, di bid vrsuch, sich twas zusätzlichs Taschgld zu vrdi. Eric vrkauft Eist, Ela arbitt als Hudsittri. Ahad dr bid Kidr wrd di Bgriff «Hadl» ud «Distlistug» rläutrt. Dafür stht auch das Arbitsblatt «Hadl odr Distlistug?» zur Vrfügug. Zusatzmatrial im Itrt Di PowrPoit-Prästatio rklärt d Utrschid zwisch Hadl ud Distlistug am Bispil zwir Kidr, di sich twas Gld dazuvrdi möcht. Zu dism Thma stht zudm i Arbitsblatt zur Vrfügug. 17 Ausgb: Gld vrdi 16 PowrPoit-Prästatio «Gld vrdi für Kidr» Hadl odr Distlistug? I N D E R - C A S H 17 Arbitsblatt «Hadl odr Distlistug?» Dig, di du kauf kast, t ma War. Hadl bdutt, War zu kauf odr zu vrkauf. Im Mittlpukt stht immr i Produkt, das du i di Häd hm kast. Distlistug sid Arbit, di jmad für adr macht. Bzahlst du jmad, dass r twas für dich tut, ist das i Distlistug. Hir fidst du i gaz Rih vo Bruf. Notir bi jdm Bruf dazu, ob s hir hr um Hadl odr hr um Distlistug ght. Markir Hadl mit H ud Distlistug mit D. Coiffur Vrkäufr Brifträgri Babysittr Buchhädlri Drogisti Wohbratr Floristi Kassir Wihädlri Augoptikr Polizisti Piloti Postautofahrr Brgführr Kosmtikri Kusthädlri Witrführd Litratur ud Liks Auf disr Wbsit wrd Frijobs vrmittlt. Hir gibt s di Möglichkit, slbst Israt aufzugb ud i Frijob zu such. Di Wbsit für d bkat «Laddist». Schülri ud Schülr dürf brits ab dm Altr vo 14 Jahr Frijobs auf dm Lad ahm. Hir gibt s Israt fürs Kidrhüt i dr gaz Schwiz. Ausgb: Gld vrdi 13

14 Ja, 10 Jahr Hobby: Fussball spil Libsts Schulfach: Tur, Mathmatik Libligstir: Bär Mi Frud ud ich trff us machmal a im schulfri Nachmittag i dr Stadt ud klappr di Gschäft ab. Als Fussballfas fid wir Sportgschäft cool. Da gibt s di ultraust T-Shirts ud mgaschö Fussballschuh. Arbitsaufträg Erstll i List: Was mach di Kidr aus Jas Klass mit ihrm Sackgld? Bfrag di Klasskamrad, was si mit ihrm Sackgld mach, ud rgä Machmal hab wir Diskussio darübr, wi vil twas kost darf. Nicht all vo us hab glich vil Gld. Ich bkomm rglmässig Sackgld. Bso auch, abr r kauft ur Süsss, wil r icht so vil bkommt. Nicola bkommt ki Sackgld, dafür schk ihm si Eltr häufig twas odr r bkommt Gld gschkt. Nu hab wir i dr Schul i Umfrag gmacht. All hab aufgschrib, was si mit ihrm Sackgld mach. Ord all Pukt aus Aufgab 1 ud 2 i im Midmap a. Butz daz Was mach Kidr mit ihrm Sackgld? Hitrgrudiformatio Dis Dopplsit ist dm Thma Taschgld gwidmt. Taschgld ist i friwillig Gab dr Eltr. I usrm Kulturkris bstht di Miug, dass Taschgld i gut Glghit ist, d Umgag mit Gld zu üb. Adr Kultur hab i adr Umgag mit fiazill Aglghit. Bi dr Barbitug disr Sit wrd vrschid Lhrprso utr Umstäd fststll, dass icht all Schülri ud Schülr ihrr Klass Taschgld rhalt. Zil disr Dopplsit ka s icht si, dass all Kidr Taschgld rhalt. Di Frag ist vilschichtig ud vrlagt i bhutsam Umgag. Es gibt vrschid Frag, di für di Barbitug dr Sit ud di Diskussio i dr Klass litd si kö: Was wird mit dm Taschgld fiazirt? (Nur Süssigkit, Zitschrift ud Kliigkit odr auch Klidr, Hadykost?) Wi rhalt Kidr, di ki rglmässigs Taschgld bkomm, ihr Wüsch rfüllt? (Bkomm si z. B. Gldgschk? Wird ih jdr Wusch bzahlt, w si daach frag?) Ltztlich ist s vom Bdürfis dr Lhrprso ud dr Klass abhägig, wiwit dm Thma Taschgld im Utrricht Raum ggb wird. 14 Ausgb: Taschgld RZ_Dt_Schülrhft_ idd Ihr plat i gross Sackgldumfrag. a) Übrlgt uch zurst zu zwit, w ihr bfrag möchtt ( Schulhaus, Lut im Quartir/auf dr Strass, ältr Prs b) Notirt zu zwit, wlch Frag ihr i dr Umfrag stll ds Sackglds, was mit dm Sackgld gmacht wird). c) Diskutirt i dr Klass, wi di Frag am bst form d) Stllt di Frag auf im Fragbog zusamm u ) Führt di Umfrag i Drirgrupp durch. Notirt d Fragbog. f) Daach wrtt ihr di Umfrag aus. Vrglicht all g) Stllt di Atwort übrsichtlich zusamm. Eur gb. h) Prästirt dr Klass gruppwis ur Rsu Lrzil Di Schülri ud Schülr wiss, dass icht all ihr Mitschülri ud Mitschülr glich vil Taschgld rhalt, wiss, dass di Frag ausschlaggbd ist, was mit dm Sackgld fiazirt wrd muss, k vrschid Art, mit Taschgld umzugh, wiss, wi si ihr Ausgab pla kö. Lösug ud witr Hiwis Süssigkit, Gschk, Spilsach, Star-Wars-Figur, Zuckrschlag kauf, Spar für di Zukuft. Idividull Lösug Das Midmap ka z. B. di folgd Äst thalt: Süssigkit, Zitschrift, Sport, Hobby usw. Wichtig ist, dass di Bgriff i Obrbgriff zusammgfasst wrd, vgl. dazu auch di Katgori auf d Dopplsit 16/17 ud 20/2 Idividull Lösug Zu g): Für di Auswrtug sth vrschid Möglichkit zur Vrfügug: Plakat, Wadzitug, Klasszitug. Dazu ist s sivoll, di Schülri ud Schülr azulit, mit Ifografik zu arbit (vgl. Ifoblatt «Alitug zum Erstll vo Ifografik»). 14 Ausgb: Taschgld

15 K Kidr aus Jas Klass mit ihrm Sackgld? rad, was si mit ihrm Sackgld mach, ud rgäz di List. us Aufgab 1 ud 2 i im Midmap a. Butz dazu i sparats Blatt. Was mach Kidr mit ihrm Sackgld? lat i gross Sackgldumfrag. rlgt uch zurst zu zwit, w ihr bfrag möchtt (ur ur Klass, adr Klass, all im hulhaus, Lut im Quartir/auf dr Strass, ältr Prso). otirt zu zwit, wlch Frag ihr i dr Umfrag stll wollt (z. B. Hat das Kid Sackgld? Höh s Sackglds, was mit dm Sackgld gmacht wird). Diskutirt i dr Klass, wi di Frag am bst formulirt wrd kö. Stllt di Frag auf im Fragbog zusamm ud kopirt d Fragbog mhrfach. Führt di Umfrag i Drirgrupp durch. Notirt di Atwort dr bfragt Prso j auf im Fragbog. Daach wrtt ihr di Umfrag aus. Vrglicht all Atwort zur rst Frag, zur zwit Frag usw. g) Stllt di Atwort übrsichtlich zusamm. Eur Lhrprso ka uch dazu witr Iformatio gb. h) Prästirt dr Klass gruppwis ur Rsultat. Ausgb: Taschgld :20 THEMA 6 Ausgb: Taschgld Eistig ud Vrtifugsmöglichkit Vrschid Kultur ud dr Umgag mit Taschgld klr: J achdm, wo di Klass stht ud wi di Bdürfiss sid, wird das Thma Taschgld wohl i adr Stllwrt irhalb dr Barbitug diss Hfts hab. W irhalb dr Klass das Thma i gwiss Wichtigkit hat, ist s sivoll, icht ur ach dr Höh ds Taschglds, sodr immr auch glich ach dr Fiazirug vo Bdürfiss zu frag. I vil adr, vor allm auch aussruropäisch Kultur ist s Traditio, dass di Hrawachsd icht i igtlichs Taschgld, allrdigs immr widr Gldgschk rhalt, mit d si sich ihr Wüsch rfüll. Es ght bi dr Bsprchug diss Thmas icht darum, dass aschlissd all Schülri ud Schülr Taschgld rhalt, sodr dass sich i Bwusstsi für utrschidlich Auffassug im Umgag mit Taschgld twicklt. Vrschid Frag zum Thma Taschgld diskutir: Dazu stht dr Fragbog «Mi Eistllug zu Taschgld» im Itrt zur Vrfügug. Dr Fragbog ka vor ir Klassdiskussio vo all für sich ausgfüllt wrd. Es ist dabi icht ötig, dass all Ergbiss i dr Klass diskutirt wrd. Wichtig ist vor allm, dass sich jd Schülri ud jdr Schülr mit sir ig Eistllug ausiadrstzt. Rcht ud Pflicht dr Kidr bsprch: Prso wrd rst mit 18 müdig bzw. volljährig, abr ur Klikidr sid icht gschäftsfähig. Das hisst, mit Zustimmug dr Eltr dürf Schulkidr Vrträg abschliss ud sogar oh Zustimmug dr Eltr übr ihr Taschgld odr Vrmög vrfüg. Si dürf z. B. i Zitschrift aboir ud slbst mit Akti hadl, solag s um ihr prsölichs Vrmög ght. Dis Dopplsit stht mit dr Dopplsit 16/17 zum Thma Mark ud Kaufvrhalt ud mit dr Dopplsit 24/25 zum Thma Spar i Vrbidug. Zusatzmatrial im Itrt Im Itrt stht i Alitug zum Erstll vo Ifografik (vgl. Aufgab 4 im Hft) zum Dowload brit. Di witr Arbitsblättr gb Argug, wi das Thma Taschgld im Utrricht barbitt wrd ka. 18 Ausgb: Taschgld 18 Arbitsblatt «Taschgldplar 1 ud 2» Taschgldplar 1 I N D E R - C A S H 19 Ifoblatt «Alitug zum Erstll vo Ifografik» Moat 20 Fragbog «Mi Eistllug zu Taschgld» Eiahm Frak Ausgab für... Fst Ausgab Frak Vrädrlich Ausgab Total Eiahm Total Ausgab Total Eiahm Total Ausgab Rst Witrführd Litratur ud Liks Utr dm Stichwort > Richtlii/Mrkblättr > Taschgld fidt sich i PDF zum Thma Taschgld für Kidr ud Jugdlich mit Richtlii für vrschid Altrsstuf. Hir ist di Kids-Vrbrauchr-Aalys vorgstllt, di zigt, wofür i Dutschlad Kidr ud Jugdlich ihr Taschgld ausgb. Obwohl sich di Zahl icht ifach auf di Schwiz übrtrag lass, gb si doch itrssat Aufschlüss. Ausgb: Taschgld 15

16 Hitrgrudiformatio Silla, 13 Jahr Hobby: Chatt Libsts Schulfach: Eglisch Libligstir: Tigr Also, Chatt ist ur i Hobby vo mir. Was ich auch mgagr mach, ist Shopp. Nur hab ich machmal ki Gld, vor allm Ed Moat. Da rhalt ich vo mi Eltr widr Sackgld. Di wrd mgawütd, w ich zu vil Gld ausgb. Ud ich bkomm vo ih auch ki Rapp zusätzlich. Da ützt alls ichts. Ich bkomm vo mi Eltr icht ur Sackgld fürs Hady ud so, sodr auch Klidrgld. Wil ich immr Klamott will, di mir Mama icht gfall. Si hat ki Lust, mit mir zu strit. Ich ka da slbst itil. Das ist machmal mgahart, w das Gld icht richt. Ich fid Markklidr halt cool. Mi Mama fidt si uötig. Si ist ja auch übrhaupt ki bissch modisch Das ist zumidst mi Miug. Ud i Frud mit alt Klamott zu hab, ka ich mir auch icht vorstll. Dis Dopplsit widmt sich d Thm Mark ud Kaufvrhalt. I dr Mittlstuf wrd di Prgroup (Grupp Glichaltrigr) ud Opiio-Ladr (Miugsführr) immr wichtigr. W s um Kauftschid ght, stht bi vil Hrawachsd hut di Frag im Ztrum, ob si «dazu ghör». Das Bdürfis, vo dr Grupp rspktirt ud akzptirt zu wrd, ka auf vrschid Art bfridigt wrd: durch schulisch Listug, durch sportlich Erfolg odr b durch Mark. Vor allm bildugsfr Kidr ud Jugdlich zig i «dmostrativs Kosumvrhalt». Si vrsuch sich durch Markklidr Rspkt zu vrschaff. Tdzill hab si auch i ukritischr Umgag mit Wrbug ud Mark ud sid häufig markfixirt. Dr Wusch, slbst i Trdsttr zu si ud als gstylt zu glt, ud icht ur i Maistramr (Marktigbgriff), dr vils ifach mitmacht, odr gar i Iflxibl (Marktigbgriff), dr sich vo Wrbug ud Markzirkus icht gross bifluss lässt, wird j ach Prgroup vrstärkt. Jugdlich bgrüd ihr Kauftschid zu im gross Til motioal («s ist cool») ud fuktioal («s ützt mir»), ur i klir Til siht d bzug odr gstht sich i, dass Mark vor allm für das Bdürfis ach «sh ud gsh wrd» Trdwichtig sid. Di Sturug dr Bdürfiss vo potzill Kudi ud Kud ist i wstlichs Thma vo Marktig ud Wrbug. Di Bfridigug vo Bdürfiss wird vo Firm für Marktigstratgi ud Wrbug britflächig utrsucht. Hut ist s tschidd, dass (aghd) Kosumti ud Kosumt dis Mchaism frühzitig rk lr. Dr Wusch ach Mark hat vil mit Wüsch grll zu tu. Dr Umgag mit Wüsch wird auf dr Dopplsit 22/23 ochmals aufgomm. Wo Jugdlich am mist auf Mark schau 16 Gsamt 10- bis 19-Jährig Mark wichtig! Markwusch rfüllt 73% Sportschuh 71% 71% Jas 68% 67% Bklidug 67% 73% Hady 64% 58% Tasch, Rucksäck 53% 44% Schulsach 50% 46% Uhr 37% 40% Stroalag 26% 35% CD-Playr 23% 38% PC 18% Ausgb: Mark ud Kaufvrhalt RZ_Dt_Schülrhft_ idd Qull: KVA 2003 Arbitsaufträg Silla sid Mark wichtig. Bi wlch Ggstäd lgt si vor allm Wrt auf Mark Notir. Was hält ihr Muttr vo Mark? Schau dir di Grafik a. a) Bi wlchm Ggstad lg di Jugdlich am mist Wrt auf Mark b) Bi wlch Ggstäd kö sich di Jugdlich ihr Markwüs Schrib all Mark auf, di du hut trägst. 5. Was sid für dich hut di I-Mark? Zähl auf. 6. Warum kaufst du i Mark odr möchtst si kauf a) Kruz a: Dis Mark ist mir sympathisc Dis Mark ist vo gutr Qua Di Wrbug ist cool. Mi bstr Frud, mi b Mi libstr Musikstar träg b) Diskutirt i dr Klass: Wi wichtig sid Mark Was ist für uch wichtig im Lb? Lrzil Di Schülri ud Schülr rk, dass si bi ihr Kauftschidug biflussbar sid, k Möglichkit, wi si mit Biflussug umgh kö, rk, dass si j ach Gröss ud Art dr Aschaffug bi Kauftschid oft adrs vorgh. Lösug ud witr Hiwis Klidr Si fidt Markklidr uötig. a) Sportschuh b) Bklidug, Schulsach Idividull Lösug Idividull Lösug Idividull Lösug Eistig ud Vrtifugsmöglichkit Fiktiv Klidrkauf thmatisir: Du bkommst vo di Grossltr urwartt 150 Frak, di du für Klidr brauch darfst. Was kaufst du dir dafür? Kaufst du Mark? Warum? Di zultzt gkauft Produkt bschrib ud Grüd für Kaufvrhalt samml: Was hast du zultzt gkauft? Di Schülri ud Schülr bschrib di gkauft Produkt. Warum hast du dich grad für diss Produkt tschid? Was war dir bim Eikauf bsodrs wichtig? (vgl. auch Arbitsblatt «Was biflusst dich bim Eikauf?» im Itrt). 16 Ausgb: Mark ud Kaufvrhalt

17 K ch Ggstäd lgt si vor allm Wrt auf Mark? k? THEMA 7 Ausgb: Mark ud Kaufvrhalt d lg di Jugdlich am mist Wrt auf Mark? täd kö sich di Jugdlich ihr Markwüsch rstlos rfüll? ark auf, di du hut trägst. d für dich hut di I-Mark? Zähl auf. Warum kaufst du i Mark odr möchtst si kauf? Kruz a: Dis Mark ist mir sympathisch. Dis Mark ist vo gutr Qualität. Di Wrbug ist cool. Mi bstr Frud, mi bst Frudi trägt di glich Mark. Mi libstr Musikstar trägt di glich Mark. b) Diskutirt i dr Klass: Wi wichtig sid Mark i urm Lb? Gibt s Wichtigrs als Mark? Was ist für uch wichtig im Lb? Ausgb: Mark ud Kaufvrhalt :20 Di Motivatio vo Kauftschid vrsth lr: J achdm, was für i Aschaffug gtätigt wird, tschid wir übrlgt odr icht: Bi täglich Eikäuf wi Buttr, Joghurt usw. grif wir mist automatisch ud oh zu übrlg is Rgal. Tätig wir higg i grössr Aschaffug (Sowboard, Turschuh), da wäg wir vorhr d Kauf ab. Dazwisch gibt s i brits Fld vo impulsiv Käuf: Dig, di wir spota kauf. Frag: Wa kauft ihr spota twas? Wa plat ihr i Eikauf? (vgl. Arbitsblatt «Wi tschid ich mich für i Produkt?» im Itrt) Tipps ud Tricks fürs Eikauf bsprch (vgl. Arbitsblatt «Eikaufstipps» im Itrt). Das Thma «Kauf, um dazuzughör» bsprch: Erfahrugsgmäss kauf vil Kidr ud Jugdlich aus sozial schwach Famili Dig hr, um dazuzughör. I-out-List rstll ud mit solch aus frühr Jahr vrglich (vgl. Arbitsblatt «I ud out»): Wi ädr sich Trds? Wr macht Trds? Wovo hägt s ab, ob twas «i» odr «out» ist? Kosum als Sucht thmatisir: Immr mhr Jugdlich ab 14 Jahr kö ihr Kaufvrhalt schlcht rgulir. Frag: Habt ihr auch scho Gld glih, um uch i Wusch zu rfüll? D Si vo Markklidr am Bispil dr Schuluiform diskutir: J ach Stad ud Itrss dr Klass ka di Frag «Schuluiform/Schulklidug ja odr i?» diskutirt wrd. Schulklidug hat d Zwck, d Markdruck abzuschwäch. Frag: Ist offizill Schulklidug i Lösug, damit imad utr Markdruck kommt? (vgl. Lstxt «Aus für Schuluiform» im Itrt) Zusatzmatrial im Itrt Di Arbitsblättr im Itrt bit sich zur Vrtifug izlr Aspkt zum Thma Markklidr ud Kaufvrhalt a ud gb auch Hiwis zum Eikauf. 21 Ausgb: Mark ud Kaufvrhalt 21 Arbitsblatt «Was biflusst mich bim Eikauf?» Was biflusst mich bim Eikauf? I N D E R - C A S H 22 Arbitsblatt «Wi tschid ich mich für i Produkt?» Ob ipod, Turschuh odr Hady wir kauf vil Produkt icht ur, wil wir si brauch, sodr auch, wil wir si cool fid. 23 Arbitsblatt «Mi Kosumfall» Kauftschid lauf bi all Msch ach im ählich Mustr ab. Irgdtwas rizt dich. Disr Riz gibt dir i Gfühl odr du dkst im Kopf darübr ach, ud aschlissd ragirst du. Riz Kopf ud Gfühl Raktio Notwdigkit Brauch ich das Produkt? Ich muss das Produkt hab. Wrbug Hab ich gügd Gld? Darum wrd mich all Prästatio ds Produkts Ka ich mir das Produkt bid. Frud list? Das Produkt ist schö. Trd Wr hat das glich Produkt? Das Produkt kostt zu vil. Idol Ist das Produkt «i»? Ich fid, das Produkt passt Gfällt mir das Produkt? zu mir. Bidruck ich mit dism Das Produkt ist uötig. Produkt mi Frud? Löst das Produkt bi mir gut Gfühl aus? 24 Arbitsblatt «Eikaufstipps» 25 Lstxt «Aus für Schuluiform» 26 Arbitsblatt «I ud out» Dk übr di ltzt Klidrkauf ach. Was war dr Riz? Schrib i im Satz d Grud für di Kauf. Was hast du dir bim Kauf übrlgt? Schrib tsprchd Sätz auf. Villicht passt auch ir dr Sätz ob. Wi bist du hut mit dim Klidrkauf zufrid? War di Etschidug gut? Odr brust du si? Schrib i paar Sätz dazu. Witrführd Litratur ud Liks Braugardt, Luisa (2006), D richtig Umgag mit Gld lr. Vrlag a dr Ruhr: Mülhim a dr Ruhr. Mit dr Volltxtsuch «Markklidug» fid sich witr Iformatio zum Thma Markklidr, di auch für Eltr aufschlussrich sid. Ausgb: Mark ud Kaufvrhalt 17

18 Hitrgrudiformatio Svri, 11 Jahr Hobby: Modllbaufligr bau Libsts Schulfach: Tur, Eglisch Libligstir: Dlfi Edlich ziht Myriam aus. Si hat i ig Wohug. Es ist ja tt, i Schwstr zu hab, di acht Jahr ältr ist. Machmal ärgrt si mich allrdigs ur och. Si hockt studlag im Badzimmr ud all kö wart, bis si widr rauskommt. Da richt si immr ach Parfüm ud ght «i d Ausgag». Allrdigs: Ich hab auch vil vo ihr glrt. Ud was si mit zwölf durft, durft ich scho mit zh. Ud da atürlich di Hausaufgab: Da wusst si immr Bschid ud hat mir gholf, w ich mal widr di Txtaufgab icht kot. I Math war si immr gut. Nu macht Myriam ihr rsts «Budgt» *. Taglag war «Budgt» das mistghört Wort bim Mittagss. Mi Eltr hab mit Myriam vil diskutirt, wi ma di Kost für i Wohug brcht. Davo ka ich ur profitir. Ich mach jtzt auch i Budgt für mi Gburtstagsparty! Dis Dopplsit führt di Schülri ud Schülr i d Zwck ud di Fuktioswis is ifach Budgts i. J achdm, übr wi vil Gld di Schülri ud Schülr vrfüg ud wi vil Kaufglghit si hab, wird das Thma i adr Aktualität hab. I lädlich Ggd dürft di Kidr i dr Mittlstuf ihr Frizit wigr mit Shopp vrbrig als i dr Stadt, wo a jdr Eck twas Vrlockds zu kauf ist. So odr so ist s sivoll, d Kidr ud Jugdlich brits früh zu zig, was i Budgt für i Zwck hat: ämlich di Plaug vo Ausgab d Eiahm tsprchd. Im Hft wird das Budgt ahad ir ältr Schwstr igführt. J achdm igt sich auch i Klasslagr odr i adrr Schulalass, um di Schülri ud Schülr mit Zwck ud tioswis ds Budgts vrtraut zu mach. Budgt- ud Schuldbratugsstll wis immr widr darauf hi, wi wichtig s ist, Ausgab zu pla ud sich icht ifach vo aktull Wüsch Fuktrib zu lass. Mit dr Ggübrstllug vo zu rwartd Eiahm ud gplat Ausgab wird d Kidr ud Jugdlich dr wichtigst Grudsatz klar: W di Ausgab grössr als di Eiahm sid, gibt s Schuld. Ud di gilt s utr all Umstäd zu vrmid. Das Thma Schuld wird auf dr Dopplsit 20/21 gaur utr di Lup gomm. 18 Ausgb: Budgt RZ_Dt_Schülrhft_ idd *Budgt, fraz., i Pla vo zuküftig, rwartt Eiahm ud Ausgab. Arbitsaufträg I im Budgt gibt s immr zwi Spalt. Dis sollt ausgglich si. Wi hiss Spalt? ud Wi vil rcht Myriam für Wohugsmit, Strom ud Vrsichrug i im M Svri braucht Hilf bim Budgt für si Gburtstagsparty. Er plat i ga ladug. Für sich ud si bst Frud will r d «Gburtstagskidrach buch. Jdr Frud gibt ihm statt is Gschks 10 Fr. Dr Eitritt is Gburtstagsparty für maximal 12 Kidr kost 80 Fr. Das Busbilltt kostt p Gträk kost 50 Fr. pro Kid. D Kuch spdirt i Muttr. a) Wi vil kostt di Gburtstagsparty für isgsamt 12 Kidr? Ergäz das Eiahm Ausg Budgt x 10 Fr. Busfahrt x 50 Fr. x 20 Fr. Gträk Eitritt Musum Total b) D Rst bzahl di Eltr. Wi vil ist das? t Sobald Svri si 1 Gburtstag hat, bkommt r vo soll mit dism Btrag Klidr, Hobby, Hady, Sport, Kio Svris Eltr bzahl ihm 200 Fr. pro Moat. Di Zits für d Coiffur bzahlt r 45 Fr. Di Hadykost btrag a) Stll mit dis Zahl i Budgt auf. Vrtil das Gld a Kost ab, di für Svri durch si Hobby tsth. Budgt Eiahm b) Diskutirt ur Lösug zu zwit odr i dr K Lrzil Di Schülri ud Schülr k d Bgriff «Budgt» ud kö Eiahm ud Ausgab auf dr richtig Sit vrbuch, wiss, dass i Budgt ausgglich si muss, damit ki Kostübrschritug bzw. Schuld tsth, kö aufgrud vo Budgtzahl slbst i ifachs Budgt rstll. Lösug ud witr Hiwis Eiahm ud Ausgab 810 Frak Budgt Eiahm Ausgab «Gschk» 12 x 10. Fr. Fr Busfahrt 12 x 20 Fr. Fr Gträk 12 x 50 Fr. Fr. 4 Eitritt Musum Fr. 80. Total Fr Fr Di Eltr übrhm Frak. Idividull Lösug 18 Ausgb: Budgt

19 K i Spalt. Dis sollt ausgglich si. Wi hiss di zwi ud ohugsmit, Strom ud Vrsichrug i im Moat? im Budgt für si Gburtstagsparty. Er plat i gaz spzill Ei bst Frud will r d «Gburtstagskidrachmittag» im Musum gibt ihm statt is Gschks 10 Fr. Dr Eitritt is Musum ud di maximal 12 Kidr kost 80 Fr. Das Busbilltt kostt pro Kid 20 Fr. Di Fr. pro Kid. D Kuch spdirt i Muttr. burtstagsparty für isgsamt 12 Kidr? Ergäz das Budgt. Eiahm Ausgab um x 10 Fr. x 20 Fr. x 50 Fr. zahl di Eltr. Wi vil ist das? Svri si 1 Gburtstag hat, bkommt r vo d Eltr i «Jugdloh». Er it dism Btrag Klidr, Hobby, Hady, Sport, Kio, Coiffur ud Zitschrift bzahl. ris Eltr bzahl ihm 200 Fr. pro Moat. Di Zitschrift kost ih 10 Fr. im Moat, Coiffur bzahlt r 45 Fr. Di Hadykost btrag 25 Fr. ll mit dis Zahl i Budgt auf. Vrtil das Gld auf di Budgtpost. Schätz dabi di st ab, di für Svri durch si Hobby tsth. Budgt Eiahm Ausgab b) Diskutirt ur Lösug zu zwit odr i dr Klass. Ausgb: Budgt :20 THEMA 8 Ausgb: Budgt Eistig ud Vrtifugsmöglichkit Schulris odr Klasslagr budgtir: Ei Schulalass ist i gut Übugsglghit, bi dr di Schülri ud Schülr di Fuktioswis is Budgts slbst rlb. Di wichtigst laufd Kost klr: Wi tur ist das Lb? Dazu wird das Budgt vo Svris Schwstr studirt: Wofür braucht si am mist Gld? (Mit). Wlch Kost fall zwar icht moatlich a, sollt allrdigs jd Moat igplat wrd? (Stur, Arzt/Zaharzt, Gschk/Spd, Aschaffug/Uvorhrgshs, Fri, Witrbildug usw.). Zil ist s, d Schülri ud Schülr bwusst zu mach, dass mit dm vorhad Gld vrschidst Kost zu bglich sid, di all brücksichtigt wrd soll. Di Dopplsit für di Arbit mit dm «Pro Juvtut Kidr-Cash»-Sparschwi utz: Jds Abtil tspricht dabi im Budgtpost auf dr Sit «Ausgab». Di Katgori Ausgb, Spar, Ivstir, gut Tat sid auch i im ormal Budgt vorhad, w auch iigs diffrzirtr aufgschlüsslt. Ahad ds Budgts mit d Schülri ud Schülr darübr diskutir, wi vorhads Gld für Ausgab, Spar, Ivstir ud gut Tat aufgtilt wrd ka: Dr Vrtilschlüssl wird dabi idividull si. Di i woll libr i grössr Btrag auf di hoh Kat lg, di adr libr ihr Ausgab sorgfältig pla. Priorität hat dabi di Frag, wlch Zil sich di Schülri ud Schülr stz. Ei Budgt stzt di Prioritätlist i Zahl um ud macht d Spilraum klar: Wi vil Gld blibt mir zum Spar, w ich all Ausgab aufglistt hab? Zusatzmatrial im Itrt Statt dr Budgtvorlag im Hft ka auch das Arbitsblatt im Itrt ausgfüllt wrd. 27 Ausgb: Budgt 27 Arbitsblatt «Mi Budgt» Mi Budgt I N D E R - C A S H Moat Eiahm Frak Ausgab für... Frak Taschgld Gldgschk Nbjob Fst Ausgab Hady Süssigkit, Glac Vrpflgug Zitschrift, Comics Computrzubhör Musik Klidr, Schuh Kosmtik Vrädrlich Ausgab Total Eiahm Total Ausgab Total Eiahm Total Ausgab Rst Davo spar ich Fr. Witrführd Litratur ud Liks Braugardt, Luisa (2006), D richtig Umgag mit Gld lr. Vrlag a dr Ruhr: Mülhim a dr Ruhr. Vo dr Wbsit kö Budgtvorlag für ältr Schülri ud Schülr ud Lrd hrutrglad wrd. Ausgb: Budgt 19

20 Arbitsaufträg Hitrgrudiformatio Bi disr Dopplsit sth am Bispil ds Hadys di Schuld im Ztrum. Hut hab 40 Prozt dr Jugdlich ud dr jug Erwachs Schuld. Zil disr Dopplsit ist s, für di Zusammhäg bim Etsth vo Schuld zu ssibilisir ud d Kidr ud Jugdlich zu mhr Fiazkomptz zu vrhlf. Kidr ud Jugdlich gb für vrschid Kosumgütr Gld aus. Das Hady ist dabi ur i möglichr Schuldfaktor, allrdigs dr tückischst. Ist ki Gld im Portmoai, wrd ki Süssigkit odr Zitschrift mhr gkauft bzw. muss aktiv Gld ausglih wrd. Hadyschuld t sth higg schlichd, oft übr Tlforchug, dr Höh icht abgschätzt wrd ka. Schuld sid da «plötzlich» da. Di Tragwit vo Schuld ist Kidr ud Jugdlich oft icht klar. Si hm sich Erwachs ud dr Umgag mit Gld zum Vorbild: Wr icht gug Gld hat, um twas zu kauf, liht sich Gld ud macht Schuld. Dass i Lb mit Schuld icht vorab vo Guss, sodr vo vil Schwirigkit gprägt ist, das macht scho dr Eilitugstxt mit Stfaias Schwstr klar. Dis Dopplsit stht i gm Zusammhag mit dr folgd Dopplsit 22/23, wo bfalls dr Kosum im Mittlpukt stht. Dafür gb Kidr i dr 5. Klass ihr Taschgld aus 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Klidr, Schuh Stfaia, 13 Jahr Hobby: Shopp, SMS schrib Libsts Schulfach: Sig Libligstir: Hamstr Ich träum vo ir Karrir als Sägri. Mir gfällt di Wlt dr Stars ud dr Mod. Ich gh am libst mit mir ältr Schwstr shopp. Nu hat Carla allrdigs i Problm. Si vrschickt daurd SMS ud tlfoirt mit ihrm Nu. Na ja, si ist ja auch scho 16 ud i dr Lhr. Ihr ltzt Hadyrchug war u mgahoch ud u Klamott hat si sich auch gkauft. 20 Jdfalls hat das Gld icht bis Ed Moat gricht, ud Daddy war cht bös. Er hat mit ihr gschimpft, r si icht ihr Bak! Ud da hat r ihr i List utr di Nas ghalt, wi si sich ischräk soll, damit si icht och mhr Schuld macht. Carla gibt mir u daurd Ratschläg, damit ich icht auch i di Schuldfall tapp. Ab sofort tlfoir ich icht mhr mit dm Hady, sodr schrib höchsts zwi SMS pro Tag. Dis ist ämlich i mim Abo ibgriff Accssoirs Gams Ausgb: Hady ud Schuld RZ_Dt_Schülrhft_ idd Hftli Ausgab i % ds ausggb Taschglds Süssigkit Kab Mädch «Tipps zum Vrmid vo Schuld» Hadykost SMS sd, uötig SMS vrmid mit Prpaidkart tlfoir / das richtig Abo wähl Übrsicht, Plaug Budgt mach ud ihalt Ausgab aufschrib, Quittug bhalt List für Aschaffug rstll Shoppig Nur so vil Gld mithm, wi ma ausgb will Krditkart zu Haus lass Eikaufslist mach Outfit Altrativ zu Markklidr such Frag klär: Was ist ötig? Was uötig? Was list ich mir? Ausvrkauf gzilt utz Ausgag Ausgab im Aug bhalt Nur so vil Gld mithm, wi ma ausgb will Altrativ zu turm Ausgag such Plastikgld Plastikgld ur w ötig mithm Kartlimit dm Budgt tsprchd fstlg Nicht mhrr Kart butz Wofür gb Carla ud ihr Schwstr Gld aus? Studir di Grafik mit d Zahl, wofür adr Kidr ihr Gld ausgb. Kruz b a, ob si richtig odr falsch ist. richt a) Kab gb am mist Gld für Gams aus. b) Mädch gb mhr Gld aus für Süssigkit als Kab. c) Am mist Gld gb Mädch für Hftli aus. d) Kab gb wigr Gld für Accssoirs aus als Mädch. ) Am wigst Gld gb di Mädch für Gams aus. Hast du Carlas «Tipps zum Vrmid vo Schuld» vrstad? Tst di a) Was hisst «Altrativ zu turm Ausgag such»? Kruz di richtig Im tur Ausgag twas such. Ei Form ds Ausgags wähl, di wigr Kost vrursacht. Vrsuch, im Ausgag vil Gld auszugb. b) Wi bhält ma si Hadykost im Griff? Kruz all richtig At SMS sd statt tlfoir. Nur i bstimmt Azahl SMS vrsd. Zu im güstigr Abitr wchsl. c) Wozu di Krditkart? Kruz di richtig Atwort a. Zu ichts, ma sollt si zu Haus lass. Zum bargldlos Zahl. Krditkart sid für Lut da, di ki Gld hab. d) Wozu soll ma Quittug aufbwahr? Kruz di richtig A Quittug sammlt ma, um i Übrblick übr di Au W ma gug Quittug is Gschäfts gsammlt Quittug ka ma gut als Notizzttl brauch. Übt i Rollspil: Du bist Carla (odr Carlo) ud kas Nu brauchst du drigd Gld. Du ghst zu dir Mu Du möchtst, dass si/r dir di Schuld bzahlt. a) Übt das Rollspil zu zwit. Tauscht auch di Roll. b) Etschidt, i wlchr Rolltilug ihr das Rolls wollt. c) Spilt das Rollspil vor. Di Zuschaud gb Hat das Rollspil cht gwirkt? Hab di zwi Spild i ihr Roll hii Hab di zwi Spild im Rollspil das Hab di zwi Spild i zur Roll pas Kid, di Muttr spricht wi i Erwachs Lrzil Di Schülri ud Schülr wiss, wi Schuld tsth ud wi si zu vrhidr sid, wiss, wi si ihr Ausgab d Eiahm apass kö, k Möglichkit, Hilf zu hol, w si Schuld hab. Lösug ud witr Hiwis Carla ud ihr Schwstr gb Gld aus fürs Hady ud für Klidr. a) richtig b) falsch c) falsch d) richtig ) richtig a) Ei Form ds Ausgags wähl, di wigr Gld kostt. b) SMS sd statt tlfoir, ur i bstimmt Azahl SMS vrsd. Dr Wchsl zu im güstigr Abitr brigt ur bdigt Kostisparug. Di Hadykost bkommt ma so icht i d Griff. c) Zum bargldlos Zahl d) Quittug sammlt ma, um i Übrblick übr di Ausgab zu hab. Idividull Lösug 20 Ausgb: Hady ud Schuld

Konfliktmanagement in der Psychiatrie. Christoph Hebborn, Fachkraft für Arbeitssicherheit Klinikum Oberberg GmbH

Konfliktmanagement in der Psychiatrie. Christoph Hebborn, Fachkraft für Arbeitssicherheit Klinikum Oberberg GmbH Kofliktmaagmt i dr Psychiatri Christoph Hbbor, Fachkraft für Arbitssichrhit Kliikum Obrbrg GmbH Kofliktmaagmt am Bispil ds Kriskrakhaus Gummrsbach Ztrum für slisch Gsudhit Kliik Marihid 01 Kliikum Obrbrg

Mehr

Kostengünstig und einfach das

Kostengünstig und einfach das Kostgüstig ud ifach das SWIFT-Ntzwrk utz. Mit dm SWIFT Abidugssr vic dr OKB. W IF T- N t z w g U t r h m S du U ug rhm t b rk i t S W I F T- A i m i h S W I F T- A b d o Das SWIFT Abidugssr vic Ihr ifachr

Mehr

Kommunikation. Begriffsdefinitionen aus dem Web

Kommunikation. Begriffsdefinitionen aus dem Web Kommuikatio 28 I usrr Gsllschaft ist Kommuikatio shr wichtig. Oft vrstädig sich Msch problmlos mitiadr. Erst w s Schwirigkit gibt, mrk wir, dass Kommuikatiosprozss zimlich komplizirt si kö: Kommuikatio

Mehr

L Hospital - Lösungen der Aufgaben B1

L Hospital - Lösungen der Aufgaben B1 L Hospital - Lösug dr Aufgab B Gsucht: = Übrprüf ob di Rgl vo L'Hospital agwdt wrd darf Für ght dr Zählr gg L'Hospital darf agwdt wrd, Für ght dr Nr gg = da Zählr ud Nr gg gh Zählr ud Nr diffrzir: ' =

Mehr

Hallo ich grüße Dich!

Hallo ich grüße Dich! AaRot h 10Fa g, d i Dua u fd rsu c h a c hd i ms l t b a t wt s ot s t ud 3Go l d R g l wi Dua bh u t b s s rl b k a s t AaRot h www. a a r ot hc oa c hi g. c om Aa Roth Slortfidri AstroCoach - Prsoal

Mehr

Direkt-Vertrieb Hersteller vertreibt seine Ware direkt an den Kunden (B2C; B2B)

Direkt-Vertrieb Hersteller vertreibt seine Ware direkt an den Kunden (B2C; B2B) (Eiführug) Optimirug Vrtribsprozss Sit: 1 Vrtribsart Dirkt-Vrtrib Hrstllr vrtribt si War dirkt a d Kud (B2C; B2B) Idirktr-Vrtrib War wrd übr Partr, Hädlr, Distributio, Ntzwrk agbot (B2C, B2B) Gmischtr

Mehr

INCIDENT MANAGEMENT SYSTEM

INCIDENT MANAGEMENT SYSTEM INCIDENT MANAGEMENT SYSTEM Uivrslls Srvicud Vorgagsmaagmt WAS KANN i NORIS IMS TATSÄCHLICH FÜR IHR UNTERNEHMEN LEISTEN? Übrzug Si sich vo usrr vollitgrirt Awdug zur Erfassug, Barbitug, Dokumtatio ud Auswrtug

Mehr

Mein Raiffeisen Club-Paket. Bank, Versicherung und Freizeit in einem.

Mein Raiffeisen Club-Paket. Bank, Versicherung und Freizeit in einem. Mi Raiffis Club-Pakt. Bak, Vrsichrug ud Frizit i im. Di idividulls Club-Pakt. Di Koto bi Raiffis. Ei Club-Pakt ist i Kombiatio vo Bakprodukt, * Kostlos Kotoführug di du dir slbst ach di Wüsch ud Zil zusammstll

Mehr

Weiterbildung WBA Allgemeine Zahnmedizin SSO: Beurteilung der Weiterbildungspraxis durch die Assistenzzahnärztinnen und Assistenzzahnärzte

Weiterbildung WBA Allgemeine Zahnmedizin SSO: Beurteilung der Weiterbildungspraxis durch die Assistenzzahnärztinnen und Assistenzzahnärzte Witrbildug WBA Allgmi Zhmdizi SSO: Burtilug dr Witrbildugprxi durch di Aitzzhärzti ud Aitzzhärzt Witrbildugtätt/-prxi: Aitti/Aitt: ---------------------------------------------- -----------------------------------------------

Mehr

Zur Internetkompetenz - vor allem auch unter schulischen Aspekten

Zur Internetkompetenz - vor allem auch unter schulischen Aspekten Zur Itrtkomptz - vor allm auch utr schulisch Aspkt Vo: Marti Wigartz 1. Eilitug Sit iig Jahr hat sich das Itrt als Wisss- ud Iformatiosplattform tablirt. Dabi ist disr Prozss kiswgs abgschloss, sodr i

Mehr

Raiffeisenbank Altdorf-Ergolding eg

Raiffeisenbank Altdorf-Ergolding eg Jui 2012 - A all Haushalt, d, Mitr m m i t s mitb glid Mit! d r w Di Vrit Natio hab 2012 zum Itratioal Jahr dr Gossschaft ausgruf. Ud das mit gutm Grud: Übr 800 Millio Msch i übr 100 Lädr sid i Gossschaft

Mehr

Volksbank Wittenberg eg

Volksbank Wittenberg eg Volksbak Wittbrg G Offlgugsbricht i. S. d. Istituts- Vrgütugsvrordug pr 31.12.2011 Ihaltsvrzichis 1 Ihaltsvrzichis 1 Ihaltsvrzichis... 2 2 Bschribug ds Gschäftsmodlls... 3 3 Agab zur Eihaltug dr Afordrug

Mehr

Etablierung eines Qualitätsmanagementsystems (QMS) für Lehre und Studium an der TU Berlin

Etablierung eines Qualitätsmanagementsystems (QMS) für Lehre und Studium an der TU Berlin Etablirug is Qualitätsmaagmtsystms (QMS) für Lhr ud Studium a dr TU Brli Prof. Dr.-Ig. Jörg Stibach (Projktlitr) Prof. Dr.-Ig. Joachim Hrrma (fachlichr Bratr) Dipl.-Ig. Bjami Will (Projktmaagr) Dipl.-Psych.

Mehr

Führungskräfteentwicklung als Anleitung zur Übernahme von Verantwortung

Führungskräfteentwicklung als Anleitung zur Übernahme von Verantwortung Ladsschulamt ud Lhkäftakadmi Fühugsakadmi Fühugskäfttwicklug als Alitug zu Übahm v Vatwtug Wi müss wi us als Fühugskäft twickl, um vatwtlich hadl zu kö?? Gsllschaft zu Födug ädaggisch Fschug 2. Mai 2013

Mehr

INFLATIONSSCHUTZ 156,00 RAIFFEISEN BANK INTERNATIONAL 10 2012

INFLATIONSSCHUTZ 156,00 RAIFFEISEN BANK INTERNATIONAL 10 2012 Mi Lb INFLATIONSSCHUTZ 156,00 RAIFFEISEN BANK INTERNATIONAL 10 2012 Vorsorg Alg Mobilität Woh * szahlug u a t s d ag 156 % Mi ttobitr N d f au il: bzog! Ihr Vor t ih l A sschutz durch i io t a fl I ug

Mehr

www.em4-remote-plc.com performance inside new business outside

www.em4-remote-plc.com performance inside new business outside www.m4-rmot-plc.com prformac isid w busiss outsid DIE NEUE INDUSTRIELLE REVOLUTION Im abrchd Zitaltr dr Digitalisirug ist s für Utrhm urlässlich, ihr Kud zusätzlich Mhrwrt zu bit. Di Etwicklug is achhaltig

Mehr

Volkswagen. Powered by. Techniktreffen. Verlagssonderveröffentlichung

Volkswagen. Powered by. Techniktreffen. Verlagssonderveröffentlichung Powrd by Volkswag Tchiktrff Vrlagssodrvröfftlichug Vrlagssodrvröfftlichug Schi odr Si? Modratio: Katharia Skibowski, Gschäftsführri Vrlag Rommrskirch. Bim Thma Motorjouralismus dkt ma a schö Autos, schö

Mehr

2011 Bachelorstudium RAUMPLANUNG UND RAUMORDNUNG KURZ UND BÜNDIG

2011 Bachelorstudium RAUMPLANUNG UND RAUMORDNUNG KURZ UND BÜNDIG 2011 Bachlorstudiu RAUMPLANUNG UND RAUMORDNUNG KURZ UND BÜNDIG Zu Studiu vo Di Etfaltugsöglichkit dr Msch sid tschidd ch Räuli ig. abhäg gsgfüg ihr Nutzugsöglichkit i Sidlu sozial di bsti g Nutzug Stadorttschidu

Mehr

Heizlastberechnung Seite 1 von 5. Erläuterung der Tabellenspalten in den Heizlast-Tabellen nach DIN EN 12831

Heizlastberechnung Seite 1 von 5. Erläuterung der Tabellenspalten in den Heizlast-Tabellen nach DIN EN 12831 Hizlastbrchnung Sit 1 von 5 Erläutrung dr Tabllnspaltn in dn Hizlast-Tablln nach DIN EN 12831 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 3x4x5 6-7 12 + 13 8 x 11 x 14 15 x Θ Orintirung Bautil Anzahl Brit Läng

Mehr

e = lim ( n n) und Folgerungen

e = lim ( n n) und Folgerungen = lim + ud Folgrug Ergäzug zur Vorlsug Aalysis I, Dail Grisr, Dz. 2005 Satz: Si x = +, y = + +. Da gilt lim x = lim y = x ist strg mooto wachsd, y ist strg mooto falld. Isbsodr gilt für all x < < y. Bmrug:

Mehr

& im Einklang. HUGO-Bergkräuterochsen-Paß

& im Einklang. HUGO-Bergkräuterochsen-Paß HUGO-Bgkäutochs-Paß Hugo-Bgkäutochsflisch Hugo-Bgkäutochs-Wüst Hugo-Bgkäutochsislig (Wlschislig) Hugo-Bgkäutochsblut (blau Potugis) Oigial-Schobmühl-Schapsl (Nuß) Oigial-Bgkäut-Schapsl (Zib) & im Eiklag

Mehr

Das dine&shine KOnzept für Anlässe mit nachhaltiger Wirkung

Das dine&shine KOnzept für Anlässe mit nachhaltiger Wirkung Das &sh KOzt für Aläss mt achhaltgr Wrkug Lass S us gmsam guts Tu. catrg solutos a r o v b y & s h a r o v b y & s h Usr acht Ltsätz Um usr Abscht kokrt lb u mss zu kö, hab wr acht Ltsätz frt. Ds Ltsätz

Mehr

Mit Lesen punkten! Das Online-Portal zur Leseförderung von Klasse 1 bis 10. 953.103. Fotolia/Sunny studio

Mit Lesen punkten! Das Online-Portal zur Leseförderung von Klasse 1 bis 10. 953.103. Fotolia/Sunny studio Mit Ls pukt! Das Oli-Prtal zur Lsförrug v Klass 1 bis 10 Ftlia/Suy studi 953103 Schrl Gut gmacht Ud s ght s: Buch ls bi aml Quizfrag batrt Lspukt samml Di Schülr/-i ähl i Buch utr glistt Titl aus Licht

Mehr

:46 1/9 Kinder gut betreut

:46 1/9 Kinder gut betreut 30.09.2017 02:46 1/9 gut btrut LANDKREIS AUGSBURG (DRUCKANSICHT) KINDER GUT BETREUT KINDERTAGESSTÄTTEN & SCHULISCHE BETREUUNGSANGEBOTE IM LANDKREIS AUGSBURG Di G mi d im La dkr is Aug sbu rg vrf üg üb

Mehr

SAG HALLO ZU KUH & CO

SAG HALLO ZU KUH & CO ECHTER URLAUB AM BAUERNHOF IN ÖSTERREICH SAG HALLO ZU KUH & CO MIT UNTERSTÜTZUNG VON BUND, LÄNDERN UND EUROPÄISCHER UNION www.urlaubambaurhof.at Europäischr Ladwirtschaftsfods für di Etwicklug ds lädlich

Mehr

O. Univ.-Prof. Dr. Fritz Scheuch, Wirtschaftsuniversität Wien / Institut für MarketingManagement

O. Univ.-Prof. Dr. Fritz Scheuch, Wirtschaftsuniversität Wien / Institut für MarketingManagement Ablauf & Ihalt Eröffugsstatmt O. Uiv.-Prof. Dr. Fritz Schuch, Wirtschaftsuivrsität Wi / Istitut für MarktigMaagmt Bdutug Olishoppig ud Prisvrglichsplattform & Mthodik dr Studi Uiv. Ass. Dr. Ar Floh, Wirtschaftsuivrsität

Mehr

Innovative Spaltenböden Güte überwacht Güte geprüft EN 12737 geprüft

Innovative Spaltenböden Güte überwacht Güte geprüft EN 12737 geprüft Iovaiv Spalböd Gü übrwach Gü gprüf EN 12737 gprüf www.salli.com Tchisch Uiv. Graz mach Säll saubr, rock ud warm Nu mi Quarzgummi-Airuschauflag bi all Schrägschlizlm für Ridr VORTEILE Absolu ruschsichr

Mehr

Sparkasse Staufen-Breisach. Kleine Zinsen für große Wünsche. Der Sparkassen-Privatkredit.

Sparkasse Staufen-Breisach. Kleine Zinsen für große Wünsche. Der Sparkassen-Privatkredit. 2 Jahr ImmobiliCtr = 2 Jahr Komptz, Erfahrug ud Qualität Stauf-Briach i h c ut G Wir lad Si i! Damit Si vo Afag a auf dm richtig Wg id, bit wir Ih al rt Schritt Ihr prölich Fiaz-Chck. Wir rarbit gmiam

Mehr

Das Prozessmodell der ISO 9001. Dr.-Ing. Kira Stein Prozessoptimierung & TQM Prozessmodell ISO 9001

Das Prozessmodell der ISO 9001. Dr.-Ing. Kira Stein Prozessoptimierung & TQM Prozessmodell ISO 9001 Das Prozssmodll dr ISO 9001 Notwdigkit dr Qualitätsmaagmtsystm Qualitätssichrug übr Edprüfug icht mhr möglich Sichr dr Qualitätsfähigkit ds gsamt Utrhms Vrpflichtug ds Maagmts Fhlrvrhütug aus Kostgrüd

Mehr

OFFENES TRAINING. Train the (technical) Trainer. Jetzt informieren und anmelden. Service - Kundendienst - Handwerk

OFFENES TRAINING. Train the (technical) Trainer. Jetzt informieren und anmelden. Service - Kundendienst - Handwerk Jtzt iformir d amld d i dr bgrzt Tilhmrplätz d Frühbchrpris sichr!? ssag. d A lg g dafür o f sbild A k i i d S tlich ig t doch. Dr ha sproch das b b a Wir h ar gt. ay. ss w az ok Das E cho g s r a w raiig

Mehr

Life Hacks Kollegen, Schüler, Eltern & Co.

Life Hacks Kollegen, Schüler, Eltern & Co. Lif Hacks Kollg, Schülr, Eltr & Co. Gial Tipps ud Tricks für Grudschullhrri ud Grudschullhrr Lhrr Lif Ha cks Gru Grud owloadauszug owloadauszug aus d Origialtit tl: Origialtitl: schull Lif Hacks Kollg,

Mehr

Die Kraft der guten Worte

Die Kraft der guten Worte ! k h c s l l o iv Ds Büchr, C chmck, ft Ptsch A trß PLZ / Ort L A ll i sivoll schk möcht! mit vil Fr f ll it rit. Wi k ich hlf? Dis Frg h sich sichr scho vil vo s gstllt. Zm Bispil mit sr Gschk, r Erlös

Mehr

Ihre Ziele & Wünsche

Ihre Ziele & Wünsche Volksbak Mai-Taubr G Ausgab 3 i 2013 Auflag 25.000 INFOsrvic Ihr Zil & Wüsch Has Lurz, stllvrtrtdr Vorstadsvorsitzdr: Im Kudkotakt ght s us vor allm um i lagfristig Zusammarbit. Ihr Wüsch ud Zil sth bi

Mehr

In jedem Kind steckt ein Genie.

In jedem Kind steckt ein Genie. Nurschiug IV. Quartal 2013 ltroisch Bautil ud gial Projt + + + Ei igs Eltro-Rboot twrf, bau ud zu Wassr lass, w all adr ur mit gauft Frtig-Boot am S sth? Im ächst Sommr wird di Trupp dr Plasti-Kapitä stau!

Mehr

Bildungsangebot AQUA-AGENTEN Dem Wasser auf der Spur

Bildungsangebot AQUA-AGENTEN Dem Wasser auf der Spur Bildgsagbot AQUA-AGENTEN Dm Wassr af dr Spr DAS AQUA-AGENTEN-PROGRAMM MACHT DIE ÖKOLOGISCHEN, ÖKONOMISCHEN, SOZIALEN UND KULTURELLEN ASPEKTE DER RESSOURCE WASSER SPIELEND LEICHT ERFAHRBAR. Hambrgr Schülri

Mehr

Inklusionskiste für Kinder mit besonderem Förderbedarf

Inklusionskiste für Kinder mit besonderem Förderbedarf Iklusioskist für Kidr mit bsodrm Fördrbdarf Dutsch Afagsutrricht k o o E-B Basistraiig Phoologisch Bwussthit 1 rk b ta s h c u db u t au L, Rim Ihalt 1 Arbitsblättr Phoologisch Bwussthit 1 Rimwörtr sprch

Mehr

Das neue. etzelgas-lager

Das neue. etzelgas-lager Das tzlgas-lagr Vrborgs Potzial sivoll gtzt Ergi as d Nord g für di Erdgasvrsorg ds a sl i tfr Os g t Di Bd Das ist Ostfrislad: wits, grüs Lad, vil Hil, Küh, Wolk, Strad d Mr. Ei alrischs Flckch Erd, das

Mehr

Unser Ziel. Exklusiver Lizenznehmer. Die effektvoll werben GmbH ist Ihr Partner für effektives Dialogmarketing. HAPPY-Exklusiv.

Unser Ziel. Exklusiver Lizenznehmer. Die effektvoll werben GmbH ist Ihr Partner für effektives Dialogmarketing. HAPPY-Exklusiv. Das Utrhm Das Utrhm J dtaillirtr das Wiss übr di Käufrschicht ist, dsto ffktvollr sid di Marktigaktivität. Wi usr Firmam scho vrrät, hab wir hirauf i spzill Fokus glgt, da wir übrzugt sid, dass dis dr

Mehr

R. Brinkmann Seite Achsenschnittpunkte von e- Funktionen und Exponentialgleichungen

R. Brinkmann  Seite Achsenschnittpunkte von e- Funktionen und Exponentialgleichungen R. Brikma http://brikma-du.d Sit 08..009 Achsschittpukt vo - Fuktio ud Epotialglichug Eiführugsbispil Bispil : Zu bstimm sid di Achsschittpukt vo s + f = D Schittpukt mit dr y y=f 0 Achs fidt ma übr d

Mehr

Interio. Magazin. Mein Garten ist, wo ich bin: Wunderschöne Gartenmöbel, farbstarke Accessoires Interio macht den Sommer schön.

Interio. Magazin. Mein Garten ist, wo ich bin: Wunderschöne Gartenmöbel, farbstarke Accessoires Interio macht den Sommer schön. Magazi Mi Gart ist, wo ich bi: Wudrschö Gartmöbl, farbstark Accssoirs macht d Sommr schö. t Ga r ds r T 4 201 Editorial Dr ächst Sommr kommt bstimmt. Wir mach ih allggwärtig ud iszir ih übrall dort, wo

Mehr

Logarithmusfunktionen

Logarithmusfunktionen V Logarithmusfuktio Widrholug wichtigr Rchgstz Üug ach http://www.hrdr-orschul.d/madica/aufg000/pu.pdf (utr Hälft ds Aritslatts!) mit folgd Zusatzfrag: Brch Si ud drück Si durch i izig Logarithmus glichr

Mehr

Daniel Reichert Schulden. Die nächsten 5000 Tage

Daniel Reichert Schulden. Die nächsten 5000 Tage ISSN 1422-0482. CHF 35. EUR 27 Wisssmagazi für Wirtschaft, Gsllschaft, Hadl Nummr 2. 2012! s s a f u Nicht z lagfristi r g rd ü w i S, Ja g pla. mhr fuk i d ir w s a d, i N tioir. damit ö k i S, ik a P

Mehr

Babykost im 1. Lebensjahr Alles zur Milchnahrung

Babykost im 1. Lebensjahr Alles zur Milchnahrung Babykost im 1. Lbsjahr Alls zur Milchahrug ud Bikost Hrausggb vo dr Ladshauptstadt Düssldorf Dr Obrbürgrmistr Gsudhitsamt Erährugsmdiziisch Bratug für Kidr ud Jugdlich Kölr Str. 187, 40227 Düssldorf Vratwortlich:

Mehr

pp e S oz i l te r n nem A t ze n? ü n te r s t lig in d a u f fä l ich än . Was in m u te n e k n i ihn u r zurü n ich t mer m h im u r S ohn so et w

pp e S oz i l te r n nem A t ze n? ü n te r s t lig in d a u f fä l ich än . Was in m u te n e k n i ihn u r zurü n ich t mer m h im u r S ohn so et w ütz t s t U ug, i K fü lich g Ju k c Rü Ich ko Mi M S oh z mm mit h im iht sic lt vhä c h t o T i Ich w üsch m m sich i s mi h i m i t i b a l t m A ic ka ck. Wi zuü lig i a u f fä l täk : i w p p u G

Mehr

Geschäftsbericht 2011. Vertrauen in Werte.

Geschäftsbericht 2011. Vertrauen in Werte. Gschäftsbricht 2011 Vrtrau i Wrt. Z A H L E N U N D F A K T E N 31.12.2011 Di Stadtsparkass Müch i Zahl IN MIO. EURO +/- GGÜB. 2010 Bilazsumm 15.600 +3,0 % Summ dr Auslihug 9.638 +1,4 % Summ dr Eilag (ikl.

Mehr

bleibt tegut Gut essen, besser leben Gut essen, besser leben Vorschau Februar tegut... steht zu 100% unter Öko-Strom! Lebensmittel vermitteln Leben

bleibt tegut Gut essen, besser leben Gut essen, besser leben Vorschau Februar tegut... steht zu 100% unter Öko-Strom! Lebensmittel vermitteln Leben marktplatz marktplatz Bsuch Si us! www.tgut.com Gut ss, bssr lb www.facbook.com/tgut www.twittr.com/tgut Jauar 2013 Gut ss, bssr lb Imprssum Hrausgbr tgut, Grlosr Wg 72, 36039 Fulda, Tl. 0661-104-0, Fax

Mehr

Reihenentwicklung die Taylorentwicklung

Reihenentwicklung die Taylorentwicklung Rihtwicklug di Taylortwicklug Motivatio: Es lig i Potrih olgdr Form vor: Durch Umorm rgibt sich: s s s s s K K K Für udlich groß rgibt sich im Wrtbrich < < i dlich Summ s. Dis lässt sich als Fuktio vo

Mehr

Bis zu 20 % Ra. b b. a h

Bis zu 20 % Ra. b b. a h btt! Bis zu 20 % R www.gvb.ch h? ic s b b d d u W s s d ich t lück lo s s u H Ih h ic s W i v Mit us kö Si Ih Hus udum vsich Mit us Zustzvsichug ist Ih Vsichugsschutz i ud Sch W glichzitig i Lück i d Gbäudvsichug

Mehr

GGA 16. erleben. erleben. Sponsoringkonzept. entdecken. fühlen. entdecke. erleben Mai 2016, Engelburg. Gewerbe erleben. Kontakte pflegen.

GGA 16. erleben. erleben. Sponsoringkonzept. entdecken. fühlen. entdecke. erleben Mai 2016, Engelburg. Gewerbe erleben. Kontakte pflegen. GGA 16 Gaisrwaldr Gwrbausstllug 20. bis 22. Mai 2016 Eglburg rlb Gaisrwaldr Gwrbausstllug fühl Sposorigkozpt 20. 22. Mai 2016, Eglburg f tdck Iformatio zur GGA16 di Sposorigmöglichkit attraktiv rlb A16

Mehr

Fußwoche Herzwoche Denkwoche Rückenwoche Medikamentenwoche Bewegungswoc

Fußwoche Herzwoche Denkwoche Rückenwoche Medikamentenwoche Bewegungswoc h Rückwoch Zahwoch tivatioswoch Brufswoch Fußwoch Bwgugswoch woch Erholugswoch Vitamiwoch Brufswoch Fußwoch tivatioswoch isch ch Zahwoch Bwgugswoch Vitamiwoch Bggugswoch Erährugswoch Fußwoch Hrzwoch Dkwoch

Mehr

ev. Jugend Böckingen Freizeit Programm 2015

ev. Jugend Böckingen Freizeit Programm 2015 v. Jugd Böckig Fzt Poga 2015 Zltlag fü 9-13 Jähig 2. - 15. August 2015 Wi sog fü gaos ud uvgsslich Fzt i Mt ds Hohloh Walds, i Etthaus kl gütlich Dof. Dikt vo Bauhof ba gibt s täglich fischst Milch du

Mehr

2. Solarmodule und Solargeneratoren

2. Solarmodule und Solargeneratoren . olarmodul ud olargrator Di Halblitrthori ud dr Aufbau dr olarzll sid wstlichr Bstadtil vom il A. dism il dr Vorlsug wir ur kurz auf d Aufbau ud das Fuktiosprizip vo olarzll iggag. Zur Erzugug praktisch

Mehr

Auto Schunn Ihr Transporter-, Bus und Nutzfahrzeug-Spezialist. Herzlich. Willkommen

Auto Schunn Ihr Transporter-, Bus und Nutzfahrzeug-Spezialist. Herzlich. Willkommen Mrcds-Bz Familiär, Komptt, Listugsstark Kudmagazi Witr 2012 Witrsaiso-Agbot bi Auto-Schu Jtzt zugrif : Top Jahrswag & jug Gbraucht 1S atz kos Wi t trr los *fü ra * if usg w ähl t F ahr zu g Spa auc r h

Mehr

Quantenmechanik I. Musterlösung 4.

Quantenmechanik I. Musterlösung 4. Quatmchaik I. Mustrlösug 4. Hrbst 011 Prof. Rato Rr Übug 1. Rch mit Kommutator. Dr Kommutator [A, B] AB BA zwir Oprator ist liar i A, B ud atisymmtrisch: [A, B] [B, A]. a Zig di Produktrgl ud di Jacobi-Idtität,

Mehr

Die günstige Alternative zur Kartenzahlung. Sicheres Mobile Payment. Informationen für kesh-partner. k sh. smart bezahlen

Die günstige Alternative zur Kartenzahlung. Sicheres Mobile Payment. Informationen für kesh-partner. k sh. smart bezahlen Di günstig Altrnativ zur Kartnzahlung Sichrs Mobil Paymnt Informationn für ksh-partnr k sh Bargldlos. Schnll. Sichr. Was ist ksh? ksh ist in Smartphon-basirts Bzahlsystm dr biw Bank für Invstmnts und Wrtpapir

Mehr

jede Menge mehr... Faire Ferien Mit Bestellbogen für fair gehandelte Produkte!

jede Menge mehr... Faire Ferien Mit Bestellbogen für fair gehandelte Produkte! Fairr Hadl, praktisch Tipps, achhaltig Frizit, Aktiosid ud fair Rzpt ud jd Mg mhr... Fair Fri Mit Bstllbog für fair ghadlt Produkt! 1 Imprssum:? Di Etwicklugspolitisch RfrtI vo: Amt für Jugdarbit dr EKvW

Mehr

Auszeit - Raus aus dem Hamsterrad

Auszeit - Raus aus dem Hamsterrad Auszit - Raus aus dm Hamstrrad Abtur, Risträum ud Lifstyl-Dsig vo Jatt Zur 1. Auflag trditio 2014 Vrlag C.H. Bck im Itrt: www.bck.d ISBN 978 3 8495 9269 1 Zu Ihaltsvrzichis schll ud portofri rhältlich

Mehr

MundRaum. Das Praxis-Magazin. Das richtige Pflegeheim finden. Kieferorthopädie für alle. Mit Hund in den Urlaub. Experten-Tipp.

MundRaum. Das Praxis-Magazin. Das richtige Pflegeheim finden. Kieferorthopädie für alle. Mit Hund in den Urlaub. Experten-Tipp. MudRaum Das Praxis-Magazi Ihr Partr für Zahgsudhit ud Kifrorthopädi Ausgab 02 MUNDRAUM 2015 IHR R A MPL E X E ZUM EN! M NEH MIT Exprt-Tipp Das richtig Pflghim fid Zahgsudhit Kifrorthopädi für all Ris-Tipp

Mehr

Rechtzeitig die Segel setzen!

Rechtzeitig die Segel setzen! Di Kudzitug dr Sparkass Ulm Toll Autos zu kli Lasig-Pris Si sid spritzig, kultig ud udrschö: Btl, Mii ud Co. Auf Sit 2 stll ir Ih klass Flitzr vor, übr di sich slbst Ihr Gldbutl frut. s z sucht Stars vo

Mehr

virtualnights:media Agentur für junge Zielgruppen Ausgabe 2013 www.virtualnightsmedia.com

virtualnights:media Agentur für junge Zielgruppen Ausgabe 2013 www.virtualnightsmedia.com virtualight:mdia Agtur für jug Zilgrupp Augab 2013 www.virtualightmdia.com virtualight:mdia //Ur Gchäftbrich virtualight:mdia agt Willkomm!.. Kai Broklmir Wir bgrüß Si zu d Utrhm-Nw vo virtualight:mdia,

Mehr

schulschriften www.schulschriften.de Inhalt

schulschriften www.schulschriften.de Inhalt Schriftn Spzial 2010 schulschriftn i S n l Erstl n i d m s t h c i r r t n U i g n n t f i r h c S n d mit! n h c i z k i f a und Gr Inhalt Druckschriftn Schribschriftn Mathmatik - Fonts Pädagogisch -

Mehr

InnoLas Laser GmbH 2.0

InnoLas Laser GmbH 2.0 Vrsi 4 QM-Habch Erstllt: 05.10.2012 / sba Ghmigt : 01.11.2012 / rk ILas Lasr GmbH ILas Lasr GmbH Grügsjahr: 2009 hrvrggag as r 1995 ggrüt ILas GmbH Sitz: Jsts-v-Libig-Rig 8, 82152 Kraillig Eigtümr: ILas

Mehr

www.copyshop-ger.de Ludwigstr. 5 / Ecke Königsplatz 76726 Germersheim Tel:. 07274 / 700 1355

www.copyshop-ger.de Ludwigstr. 5 / Ecke Königsplatz 76726 Germersheim Tel:. 07274 / 700 1355 COPY HOP a dr UNI Ludwigstr. 5 / Eck Köigsplatz 76726 Grmrshim Mo-Do 10:00-12:30 Uhr 13:30-18:00 Uhr Fr - Sa 10:00-12:30 Uhr Studtprislist Nur gültig i Vrbidug mit im gültig Studtauswiß s/w Ausdruck bis

Mehr

Von der Milchviehzur Pferdehaltung BETRIEBSREPORTAGE. LICHT Wege und Plätze beleuchten. ZERTIFIZIERUNGEN Was bringen die Schilder?

Von der Milchviehzur Pferdehaltung BETRIEBSREPORTAGE. LICHT Wege und Plätze beleuchten. ZERTIFIZIERUNGEN Was bringen die Schilder? 10/2015 www.pfrd-btrib.d ISSN 1437-3866 LICHT Wg ud Plätz blucht ZERTIFIZIERUNGEN Was brig di Schildr? PRAXISTEST Kickladr Giat D254SW BETRIEBSREPORTAGE Vo dr Milchvihzur Pfrdhaltug privat Lib Lsr, i vil

Mehr

Informationen zu intelligenten Assistenzsystemen für ein selbstbestimmtes Leben im Alter

Informationen zu intelligenten Assistenzsystemen für ein selbstbestimmtes Leben im Alter H E F T 2 / 2 0 1 1 W W W. A A L- M A G A Z I N. D E das AALmagazi Iformatio zu itlligt Assistzsystm für i slbstbstimmts Lb im Altr DIE WOHNUNGSWIRTSCHAFT UND AAL INTERVIEW MIT DR. VIEHWEGER DER MENSCH

Mehr

Die günstige Alternative zur Kartenzahlung. Sicheres Mobile Payment. Informationen für kesh-partner. k sh. smart bezahlen

Die günstige Alternative zur Kartenzahlung. Sicheres Mobile Payment. Informationen für kesh-partner. k sh. smart bezahlen Di günstig Altrnativ zur Kartnzahlung Sichrs Mobil Paymnt Informationn für ksh-partnr k sh smart bzahln Bargldlos. Schnll. Sichr. Was ist ksh? ksh ist in Smartphon-basirts Bzahlsystm dr biw Bank für Invstmnts

Mehr

Corporate Semantic Search - Semantische Suche: Tagging und Wissensgewinnung. Olga Streibel

Corporate Semantic Search - Semantische Suche: Tagging und Wissensgewinnung. Olga Streibel Corport Smtic Srch - Smtisch Such: Tggig ud Wisssgwiug Olg Stribl Ihlt Tggig Folksoomy Extrm Tggig Algorithmic Extrctio of Tg Smtics Us Cs: Chmischs Ztrlbltt Prprocssig d Extrm Tggig: Wisssgwiug 2 Ws ist

Mehr

Schulinterner Lehrplan des Faches Physik (Sekundarstufe I)

Schulinterner Lehrplan des Faches Physik (Sekundarstufe I) Schulitrr Lhrpla ds Fachs Physik (Skudarstuf I) 1. Stllug i dr Studtafl Am Gymasium Sdastraß wird das Fach Physik i d Klass 6, 8 ud 9 utrrichtt. 2. Prozssbzog Komptz Vrwdt Abkürzug Gmäß KLP, S. 17-19,

Mehr

bringen Solaranlagen Heizkessel zum takten?

bringen Solaranlagen Heizkessel zum takten? brig Solaralag Hizkssl zum takt? solar Hizug odr Nur solar Hizugsutrstützug Btrachtug zur Vrschaltug vo Solaralag ud Hizkssl RUBRIK SOLARTHERMIE Stop ad Go kurz Brrlaufzit vil Starts ud Stopps Itrvallhiztchik

Mehr

Aufgabe: Knapp bei Kasse

Aufgabe: Knapp bei Kasse Bitte tragen Sie das heutige Datum ein: Anna und Beate unterhalten sich: Anna: Ich habe monatlich 250 Euro Taschengeld. Damit komme ich einfach nicht aus. Wieso das? 250 Euro sind doch viel Geld. Mein

Mehr

MATERIAL-LISTE. zur Woche für das Leben MATERIALIEN. MATERIALIEN Bestellen: Christiane Moser Telefon 0681 /819 175 27 salzburg@wochefuerdasleben.

MATERIAL-LISTE. zur Woche für das Leben MATERIALIEN. MATERIALIEN Bestellen: Christiane Moser Telefon 0681 /819 175 27 salzburg@wochefuerdasleben. Foum Nus Lb MATERIAL-LISTE zu Woch fü das Lb 2016 MATERIALIEN KOSTENLOS ANFORDERN Fag batwott Ih g Chistia Mos Tlfo 0681 /819 175 27 salzbug@wochfudaslbat MATERIALIEN Bstll: Im Itt mit Oli-Fomula: wwwwochfudaslbat

Mehr

VERKEHRS REPORT LUFTVERKEHR SCHIFFFAHRT SCHIENENVERKEHR ÖPNV HÄFEN

VERKEHRS REPORT LUFTVERKEHR SCHIFFFAHRT SCHIENENVERKEHR ÖPNV HÄFEN Wir bwg was 02 2015 VERKEHRS REPORT LUFTVERKEHR SCHIFFFAHRT SCHIENENVERKEHR ÖPNV HÄFEN MEINUNG Schwugvoll witr! Bi dr 4. Budsfachbrichskofrz wurd di bishrig Budsfachbrichslitri Christi Bhl mit großr Mhrhit

Mehr

Kinder bastelten eindrucksvolle Bilder

Kinder bastelten eindrucksvolle Bilder Mittwoch, 21. Jauar 2015 Nr. 4 14. Jahrgag Auflag 34 082 Rhitalr Bot brigt mich jd Woch i Ihr Brifkast DIE WochEzEItug Am Marktplatz «Haus Müzhof» 9400 Rorschach Isrataahm Tlfo 071 844 23 50 Rdaktio Tlfo

Mehr

StudiumPlus- SS 2017 Torsten Schreiber

StudiumPlus- SS 2017 Torsten Schreiber StudiumPlus- SS 07 Torst Schribr 44 Dis rg sollt Si uch oh Skript btwort kö: N Si di wichtigst Eigschft vo Mg! Wi kö Si i Itrvll dfiir? Wi fuktioirt di Modulo-Oprtio? Wofür brucht m ds d Morg Gstz? Ws

Mehr

Anforderungen/Termine (4 ECTS)

Anforderungen/Termine (4 ECTS) PS: Kommuikatiostraiig Nacbsprcug Jär 05 Uivrsität Salzburg Facbric Erziugswissscaft Adras Pasco & Grgö Horsa Afordrug/Trmi ( ECTS) Awsit: Trmi Vorbsprcug: Mo,. Oktobr 7.00-9.00.05 UN Tst: Mo, 7. Novmbr

Mehr

Wählt euren Stil HART ABER HERZLICH. SPIESSER.de. Was die mehr oder weniger großen Parteien euch zu bieten haben.

Wählt euren Stil HART ABER HERZLICH. SPIESSER.de. Was die mehr oder weniger großen Parteien euch zu bieten haben. Sptmbr 2013 Nr. 148 SPIESSER.d Wählt ur Stil Was di mhr odr wigr groß Parti uch zu bit hab. HART Härtr, Härttst: Kai ght für uch Chr-lid. ABER Di Kazlri als Vrtrtugslhrri! Das wird doch icht Wahlkampf

Mehr

Würselen, Juli - Dezember Kursprogramm

Würselen, Juli - Dezember Kursprogramm Wüsl, Jli - Dzmb 2018 Kspogamm 2 OFFENE NÄHKURSE Off Nähks Fü all, di Rat bi d Umstzg Ih Näh-Id bach, di Nählft schpp woll, di Id d Efahg t Glichgsit astasch woll, Hilf bim Ab- stck bötig d icht isam,

Mehr

Reduktion von Lebensmittelabfällen bei Brot und Backwaren. Ein Konzept für Handwerk, Handel und Verbraucher. Das Projekt wird gefördert durch:

Reduktion von Lebensmittelabfällen bei Brot und Backwaren. Ein Konzept für Handwerk, Handel und Verbraucher. Das Projekt wird gefördert durch: Rduktio vo Lbsmittlabfäll bi Brot ud Backwar Ei Kozpt für Hadwrk, Hadl ud Vrbrauchr Das Projkt wird gfördrt durch: Fachhochschul Müstr Istitut für Nachhaltig Erährug ud Erährugswirtschaft (isun) Corrsstr.

Mehr

WEGEN Umbau. Renovierung des letzten Teilstücks der Herbesthaler Straße. Auch mit Baustelle ohne Probleme in die Eupener Innenstadt! Wir für Eupen!

WEGEN Umbau. Renovierung des letzten Teilstücks der Herbesthaler Straße. Auch mit Baustelle ohne Probleme in die Eupener Innenstadt! Wir für Eupen! Wir für Eupn! WEGEN Umbau... göffnt! Wir für Eupn! Wir für Eupn! Auch mit Baustll ohn Problm in di Eupnr Innnstadt! Rnovirung ds ltztn Tilstücks dr Lib Bürgrinnn und Bürgr, wir möchtn Si informirn, dass

Mehr

Kryptologie am Voyage 200

Kryptologie am Voyage 200 Mag. Michal Schnidr, Krypologi am Voyag200 Khvnhüllrgymn. Linz Krypologi am Voyag 200 Sinn dr Vrschlüsslung is s, inn Tx (Klarx) so zu vrändrn, dass nur in auorisirr Empfängr in dr Lag is, dn Klarx zu

Mehr

Bericht PV-Anlagen in Neuerkerode: Elm und Scheune

Bericht PV-Anlagen in Neuerkerode: Elm und Scheune Umstzugsprojkt: Itgral Plaug ud Sturug dr achhaltig Modrisirug ds Gbäudbstads ud dr Ergivrsorgug dr Evaglisch Stiftug Nurkrod Bricht PV-Alag i Nurkrod: Elm ud Schu Dr Bricht wurd rstllt vo / Das Projkt

Mehr

Heute Kapitalanlage morgen ein Zuhause

Heute Kapitalanlage morgen ein Zuhause Immobilie Heute Kapitalalage morge ei Zuhause Courtage: Kaufpreis: Preis auf Afrage 3,57% icl. 19% MwSt für de Käufer hausudso Immobilie Moltkestr. 14 77654 Offeburg Tel. 0781 9190891 Fax 0781 9190892

Mehr

Studio-Programm - industrial chic. MÖBel FÜR AUSgeSchlAFene

Studio-Programm - industrial chic. MÖBel FÜR AUSgeSchlAFene SUMATRA Studio-Programm - idustrial chic MÖBl FÜR AUSgSchlAF Dr usd look vo SUMATRA. 2 m... r a h c h tisc prüht xo rt - vrs iszi traststark ko d u h r Zit. sc b authti vrgag t, ir ix a m Fl d g i ach

Mehr

4. Thermische Eigenschaften von Kristallen - spezifische Wärme

4. Thermische Eigenschaften von Kristallen - spezifische Wärme 4. rmisc igscaft vo Kristall - spzifisc Wärm f.: spz. Wärm bi ost. olum: S tropi, ir rgi, mpratur S primtll: - bi Zimmrtmpratur ist N M bi fast all Fstörpr (ulog-ptitsc Rgl), N Azal dr Atom, M Mass ds

Mehr

31. März 2009 Aalyst Tlfokofrz zum Gschäftsjahr 2008 Agda Eltug Ürlck zu d Sgmt Gschäftszahl für 2008 Etwcklug dr Akt Auslck EM.SPORT MEDIA AG I Aalyst Tlfokofrz 31. März 2009 2 Wstlch Ergss st dm 1. Sptmr

Mehr

Aufgabenblatt Finanzmathematik. Rentenrechnung 3

Aufgabenblatt Finanzmathematik. Rentenrechnung 3 FachHochschul Lausitz Fachbich IEM Fiazmathmatik Nam: Plz,Noack Mat. WIE 3 Datum: 7..4 Aufgabblatt Fiazmathmatik tchug 3 Aufgab Aus i Azig: Bakdit sofot ud bum fü jd Zwck: z.b. 5.,- fü 36,- moatlich bi

Mehr

Energieeffizienz: Herstellung und Design. Energieeinsparung zwischen 75% und 93% Jahre Garantie FORDERN SIE UNSEREN FACHKATALOG AN

Energieeffizienz: Herstellung und Design. Energieeinsparung zwischen 75% und 93% Jahre Garantie FORDERN SIE UNSEREN FACHKATALOG AN 5 Jahr Garati VERLÄNGERUNG AUF 10 JAHRE AUF ANFRAGE Ergiffiziz: Hrstllug ud Dsig Ergiisparug zwisch 75% ud 93% i S h b a g c s o Au g ur ri l h Za Ihrr bish % 25 für! g tu h c u l B FORDERN SIE UNSEREN

Mehr

Unser Frühlingsprogramm:

Unser Frühlingsprogramm: Postwurfsdug a sämtlich Haushalt Nr. 5 März 2014 U. a. i disr Ausgab: Vrastaltugskaldr im Hft! Wichtig Adrss Sit 2 Stab dr Kulturbauftragt wird witrgricht Sit 3 Bricht aus d Gmid Sit 4-11 Dutschr Mühltag

Mehr

ZEITARBEIT. Wohin geht der Weg?

ZEITARBEIT. Wohin geht der Weg? Fachmagazi Zitarbit 03 2010 + AÜG-Rform mit Ati-Schlckrklausl +++ Obrsts Gbot: Arbits- ud Gsudhitsschutz +++ Das u igz-dgb-tarifwrk +++ +++ Fair Löh für fair Arbit +++ Komptztwicklug dr Zitarbit +++ Qualität

Mehr

Nr. 2/14 CVJM MAGAZIN. Sachsen. Geld. im Schafstall

Nr. 2/14 CVJM MAGAZIN. Sachsen. Geld. im Schafstall Nr. 2/14 CVJM MAGAZIN Sachs Gld Jugdarbit im Schafstall Valtisabd Hldzit Gott schwigt Ihalt Titlthma: Gld Imprssum CVJM MAGAZIN Sachs i Magazi für Mitglidr ds CVJM Sachs. V., rschit virmal jährlich Hrausgbr:

Mehr

Osterspaß mit Familie Gluck

Osterspaß mit Familie Gluck www.ikaufsctr-uprlach.d Nr. 4, 28. März 2012 Müch Nuprlach Bildr ud Bricht aus dm Eikaufs-Ctr Nuprlach Farbfroh Di aktull Mod macht Lust auf d Sommr Sit 3 Litrarisch Toll Kidrbuchtipps für d Ostrhas Sit

Mehr

PostDoc Briefschreibset Unterrichtsmaterialien für eine Briefschreibwoche

PostDoc Briefschreibset Unterrichtsmaterialien für eine Briefschreibwoche PostDo Brifsribst Utrritsmatriali für i Brifsribwo Didaktis Übrlgug Zil Das vorligd Lrmittl gibt I Argug, wi Si mit Irr Klass a füf aufiadr folgd Tag das Tma Brifsrib im Utrrit auf vilfältig Art ud Wis

Mehr

THEMEN + FREQUENZEN. Kunststück Filmfinanzierung. SAEK News. Magazin der Sächsischen Landesanstalt für privaten Rundfunk und neue Medien 02/15

THEMEN + FREQUENZEN. Kunststück Filmfinanzierung. SAEK News. Magazin der Sächsischen Landesanstalt für privaten Rundfunk und neue Medien 02/15 F 50936 THEMEN Magazi dr Sächsisch Ladsastalt für privat Rudfuk ud u Mdi 02/15 + FREQUENZEN Kuststück Filmfiazirug Budgts Hrausfordrug Filmtat: Warum Produzt auf mhrr Kart stz. 8 SAEK Nws # slfi Slbstporträts

Mehr

C M Y K Seite 1. new tools. Das 5-Wochen- Expertenprogramm

C M Y K Seite 1. new tools. Das 5-Wochen- Expertenprogramm C M Y K Sit 1 w tools 03/2014 www.griwaldr.com 2,30 EUR/5.20 CHF fachzitschrift für marktig ud wrbug i dr fitss-brach by Griwaldr & Partr wlch mög si am libst? usr lckrbiss zur FIBO... Di u SlimLgs mit

Mehr

mtp GAMIFICATION Wie das Marketing verspielter wird ALWAYS ON LINE Mobile Geschäftsprozesse jederzeit involviert und informiert

mtp GAMIFICATION Wie das Marketing verspielter wird ALWAYS ON LINE Mobile Geschäftsprozesse jederzeit involviert und informiert 2012 Ausgab 14 MTP Marktig zwisch Thori ud Praxis.V. Was dk Studt übr di aktull Rcruitigkaäl? * GAMIFICATION Wi das Marktig vrspiltr wird ALWAYS ON LINE Mobil Gschäftsprozss jdrzit ivolvirt ud iformirt

Mehr

Unser Markt-Angebot am Freitag, 19. 4. und Samstag, 20. 4. 2013 auf ALLE Brotsorten 10%

Unser Markt-Angebot am Freitag, 19. 4. und Samstag, 20. 4. 2013 auf ALLE Brotsorten 10% 01_bot_sit_Layout 1 12.04.13 10:23 Sit 1 47. Jahrgag Nr. 643 WIR aus Garrburg iformir di gaz Rgio Ga Garrbur Garrburgr rrbu rrr rr bbur uurrgg gr rbot ot FRÜHJAHRSMARKT 19. bis 21. April 2013: FRÜHJAHRSMARKT

Mehr

Klausur (Mathematik II) - Sommersemester 2013

Klausur (Mathematik II) - Sommersemester 2013 Klusur Mthmtik II) - Sommrsmstr Nm: Mtrikl-Nr: EMil: optiol Schll-Korrktur) Aug 6 7 8 Pukt 6 Als Hilsmittl sid di vo dm Lhrutrgt zur Vrügug gstllt sowi ig Utrlg zuglss Skript ud Mustrug sowi dr Lösug).

Mehr

neues studium recyclingtechnik Märkte: Bauteile drucken» Seite 14 Montanuni: Neue Homepage» Seite 20 Triple m geht an:

neues studium recyclingtechnik Märkte: Bauteile drucken» Seite 14 Montanuni: Neue Homepage» Seite 20 Triple m geht an: Zitschrift dr Motauivrsität Lob Ausgab 2 2014 Märkt: Bautil druck» Sit 14 Motaui: Nu Hompag» Sit 20 us studium rcycligtchik Msch: Altbürgrmistr Korad ausgzicht» Sit 17 Tripl m ght a: Motaui u studirichtug

Mehr

Sufi-Zentrum Rabbaniyya. Eusubillahi-mineş-şeytanirrajim Bismillahirr-rahmanirrahim. Angst und Drohung. Sheikh Eşref Efendi - Sufiland

Sufi-Zentrum Rabbaniyya. Eusubillahi-mineş-şeytanirrajim Bismillahirr-rahmanirrahim. Angst und Drohung. Sheikh Eşref Efendi - Sufiland Eusubillahi-mineş-şeytanirrajim Bismillahirr-rahmanirrahim Angst und Drohung Sheikh Eşref Efendi - Sufiland Urgroßsheikh Abd Allah Faiz ad Daghistani Was hast du gemacht, eben mit deinem Kind? Du hast

Mehr

NummerSicher. Schnee... Spass mit. So machen wir Sie sicherer! 44 Geheimnisse. Acht Seiten grosses Basler-Spezial: Sicherheitsbox

NummerSicher. Schnee... Spass mit. So machen wir Sie sicherer! 44 Geheimnisse. Acht Seiten grosses Basler-Spezial: Sicherheitsbox NummrSichr Das Magazi dr Baslr Vrsichrug 1/2009 44 Ghimiss Spass mit Sch... Acht Sit grosss Baslr-Spzial: Sichrhitsbox Schutz ud Sichrhit im Alltag So mach wir Si sichrr! Erfahrug Sichrhitsmittl im Eisatz

Mehr