Wirkungen und Nebenwirkungen des EU/IWF-Rettungsschirms für verschuldete Euro-Länder



Ähnliche Dokumente
Wirkungen und Nebenwirkungen des EU/IWF-Rettungsschirms für verschuldete Euro-Länder

Kurse und Renditen von Anleihen. Ein Wörterbuch der Anleihenmärkte. Finanzmärkte und Erwartungen 6-1

Erläuterungen zu Leitlinien zum Umgang mit Markt- und Gegenparteirisikopositionen in der Standardformel

Herleitung und Umstellung der allgemeinen Zinseszinsformel

Das Ziel ist das Ziel

Bundesministerium für Verkehr, Bau und Stadtentwicklung. Bekanntmachung der Regeln für Energieverbrauchskennwerte im Wohngebäudebestand

(3) Sie haben 120 Minuten Zeit und können eine Maximalpunktzahl von 120 erreichen.

Kondensator an Gleichspannung

Erwartungsbildung, Konsum und Investitionen

Mitschrift Schwingungen

Fachbereich Maschinenbau Elektrotechnik für Mechatroniker

Kryptologie am Voyage 200

Vorschlag (Endstand) für Normentext zur Berechnung der Lüftungswärmeverluste in EN (deutsch)

Makroökonomik III: Wechselkurs

3. Spezielle diskrete Wahrscheinlichkeitsmodelle

3.4.4 Die M/M/s-Multiserver-Warteschlange

Heizlastberechnung Seite 1 von 5. Erläuterung der Tabellenspalten in den Heizlast-Tabellen nach DIN EN 12831

3.1 Definition, Einheitsvektoren, Komponenten, Rechenregeln, Vektorraum

Die günstige Alternative zur Kartenzahlung. Sicheres Mobile Payment. Informationen für kesh-partner. k sh. smart bezahlen

Die günstige Alternative zur Kartenzahlung. Sicheres Mobile Payment. Informationen für kesh-partner. k sh. smart bezahlen

Checkliste Wärmebrücken

Luftwechsel, Reinheitsklasse und Clean Up Period in Reinräumen mit turbulenter Mischströmung

19. Bauteilsicherheit

Auslegeschrift

2.6! Sicherheit, Zuverlässigkeit, Verfügbarkeit

5.5. Konkrete Abituraufgaben zu Exponentialfunktionen

Chemische Bindung - Grundprinzipien der Valenztheorie

Die Normalverteilung. Die Normal- oder Gauß-Verteilung ist die am häufigsten vorkommende Verteilung.

L.JPH.WH r d. i l

Bürger-Energie für Schwalm-Eder. Bürger-Energie für Schwalm-Eder! Die FAIR-Merkmale der kbg! Leben. Sparen. Dabeisein. Einfach fair. h c.

TI II. Sommersemester 2008 Prof. Dr. Mesut Güneş 5. Exercise with Solutions

Geldwäscheprävention aus Sicht der Sparkasse Nürnberg

L Hospital - Lösungen der Aufgaben B1

WEGEN Umbau. Renovierung des letzten Teilstücks der Herbesthaler Straße. Auch mit Baustelle ohne Probleme in die Eupener Innenstadt! Wir für Eupen!

Totalrevision Geldspielgesetz: Aktueller Stand und Perspektiven Swiss Sport Forum, Zürich, 29. Januar 2015

Das Phasendiagramm des 3-Zustands- Pottsmodells

Clubbeitrag: Der Clubbeitrag wird problemlos monatlich von Ihrem Konto per Bankeinzugsverfahren abgebucht.

Franziskusmesse. 1. Von Gott gerufen. Eingangslied. Text: Raymund Weber Musik: Klaus Wallrath 2012/13. q. = 72

PASSAUER DISKUSSIONSPAPIERE

«Ich sehe was, was du nicht siehst» St.Gallen, 24. September Fachtagung Kinderwelten auf der Spur.

= G. 2.1 Beschreibung linearer Systeme im Zeitbereich. 24 Beschreibung linearer Systeme im Zeitbereich. Parallelschaltung mit gemeinsamem Eingang G 1

Lösungen zu Übungsblatt 5 Fourier-Integral

Geldpolitik und Finanzmärkte

Teil I: Offenes Beispiel

Wiederholungsklausur vom 5. Oktober 2012 Teil 1: Multiple Choice (10 Punkte)

Analyse der Panelmortalität mit der Logistischen Regression

Makroökonomie I/Grundlagen der Makroökonomie

Entdecken Sie. in Lostorf. - mit einer schönen Wanderung. - mit dem Auto. - mit den öffentlichen Verkehrsmitteln. Schloss Wartenfels

Übersicht EUROWINGS VERSICHERUNGSSCHUTZ. Leistungsbestandteile im Überblick. Hinweise im Schadenfall:

IK: Einkommen, Beschäftigung und Finanzmärkte (Sommersemester 2011) Die natürliche Arbeitslosenquote und Inflation die Phillips-Kurve

Moderne Mietwohnungen Zentral leben im Gallusviertel Frankfurt am Main

Ich habe ein Beispiel ähnlich dem der Ansys-Issue [ansys_advantage_vol2_issue3.pdf] durchgeführt. Es stammt aus dem Dokument Rfatigue.pdf.

Kapitel 1. Grundlegendes zur Finanzwirtschaft. 1.1 Grundbegriffe. Bevor wir die Begriffe

J a h r e E r f a h r u n g

Papa - was ist American Dream?

Digitaltechnik. TI-Tutorium. 17. Januar Tutorium von K. Renner für die Vorlesung Digitaltechnik und Entwurfsverfahren am KIT

1.6 Energie Arbeit und Leistung Wird ein Körper unter Wirkung der Kraft F längs eines Weges s verschoben, so wird dabei die Arbeit

Wie in der letzten Vorlesung besprochen, ergibt die Differenz zwischen den Standardbildungsenthalpien

Kapitel 2: Finanzmärkte und Erwartungen. Makroökonomik I -Finanzmärkte und Erwartungen

Was meinen die Leute eigentlich mit: Grexit?

4. Berechnung von Transistorverstärkerschaltungen

Verarbeitung von Kunstoffen und Kunststoffe im Alltag. Von Christina Marth

5. Staatsfinanzen, Geldpolitik und Inflation

Von der Burg in Wetter über Herdecke zur Hohensyburg in Dortmund 24. Von Schwerte zum Haus Opherdicke in Holzwickede 40

4. Ratenmonotones Scheduling Rate-Monotonic Scheduling (LIU/LAYLAND 1973)

ALLGEMEINE VERKAUFS- UND LIEFERBEDINGUNGEN DER FIRMA OBJECTIVE SOFTWARE GMBH

Quick-Guide für das Aktienregister

LOW-COST MESSTECHNIK. Grundsätzliches zum Messen (Vortrag) schnelle Prozesse ( Oszillograf ) langsame Prozesse (

Anhang 1 Mathematische Grundlagen

Das dine&shine KOnzept für Anlässe mit nachhaltiger Wirkung

Durchführungsbestimmungen zum Großen Wiener Faschingsumzug 2016

Wiesdorfer Platz Fußgängerzone, Luminaden, Otto-Grimm-Straße

Lineargleichungssysteme: Additions-/ Subtraktionsverfahren

Preisniveau und Staatsverschuldung

Mal- und Spielebuch Hämophilie

Energieleitlinie für Kall

1 Aufgaben Messen Sie mit dem Oberflächensperrschichtzähler die Elektronen-Spektren der 207 Bi- und

Auswertung P2-60 Transistor- und Operationsverstärker

mit δ-förmiger 7.4 Greenfunktionen Linear Response = n 7.4 Zerlegung eines Pulses in Harmonische Definition: δ-funktion Beispiel:

Wir sind Ihr kompetenter Partner für Netzwerke IT-Dienstleistungen und IT-Security

Derivative Finanzinstrumente

Kinderarmut. 1. Kapitel: Kinderarmut in der Welt

Eigenschaften trigonometrischer Reihen. Trigonometrische Reihen. Reihenentwicklung. Reihenentwicklung. Fourierreihenentwicklung

b) Weisen Sie nach, dass g und f im selben Punkt ein Minimum besitzen.

Studien- und Prüfungsordnung B. Besonderer Teil 43 Bachelor-Studiengang Software Engineering (SE-B)

Heizstrom für Nachtspeicher

PLUS RLB. Die Servicezeitung für RLB-Kunden. RLB für Sie am Ball. RLB-Finanzberatungswelt. Finanzieller Freiraum

I, U : Momentanwerte für Strom und Spannung I 0, U 0 : Scheitelwerte für Strom und Spannung

Kapitalerhöhung - Verbuchung

Finanzierung und Förderung von energetischen Maßnahmen für Wohnungseigentümergemeinschaften

Kurse und Renditen von Anleihen

1 Definition und Grundbegriffe

Professionelle Seminare im Bereich MS-Office

Vorbereitung. Geometrische Optik. Stefan Schierle. Versuchsdatum: 22. November 2011

Jeder in Deutschland soll ab Mitte 2016 ein Konto eröffnen können.

Feldliste Einmeldung Steuerdaten

60,7 46,5 38,2 36,3. 18,1 *deflationiert mit USA-Lebenshaltungskostenindex

Dow Jones am im 1-min Chat

schulschriften Inhalt

Kontaktlinsen Sehminare Visualtraining. Die neue Dimension des Sehens

Transkript:

Wrkungn und Nbnwrkungn ds EU/IWF-Rungsschrms für vrschuld Euro-Ländr Volkr Grossmann * Erschnn n: Wrschafsdns, 91. Jahrgang, Hf 3, März 211, Sn 179-185. Korrgr Fassung** 1. Enlung Gb s n Eurokrs? Is dr Euro spkulavn Aackn ausgsz, d durch Balous hoch vrschuldr Euro-Ländr abgwhr wrdn könnn? D führndn Polkr dr Europäschn Unon (EU) schnn davon übrzug zu sn. Nach dn ls dramaschn Ansgn dr ffkvn Znsn s M Aprl 21 für Saasanlhn ngr Euro-Ländr (sh Abb. 1) v.a. Grchnland, Irland und Porugal ha d EU m Ma 21 bschlossn, Bürgschafn für Euro-Saan n Höh von 44 Mrd. Euro und Krd dr EU- Kommsson n Höh von 6 Mrd. Euro m Rahmn ds sog. Europäschr Sablsrungsmchansmus (ESM) br zu slln. Dazu kommn drk EU-Krd für Grchnland n dr Grössnordnung von 8 Mrd. Euro. D Hauplas dr EU-Hlfn (gu zw Drl) ragn Duschland, Frankrch und Ialn. Dr Inrnaonal Währungsfond (IWF) ha zudm 25 Mrd. Euro an Bürgschafn und 3 Mrd. Drkhlf für Grchnland zugsag. Ds Wrn ha d Europäsch Znralbank bs End 21 v.a. grchsch, rsch und porugssch Saasanlhn m Wr von ca. 7 Mrd. Euro gkauf. D Gröss ds provsorschn Rungsschrms bräg also brs ca. 93 Mrd. Euro. In dr Ta snd d Znsn für grchsch, rsch und porugssch Saasanlhn unmlbar nach Schnürn ds Rungspaks wdr dulch gsunkn. Ds war abr nur von kurzr Daur. S dm rnun, aus Abb. 1 rschlchn Znsansg s End Okobr 21 bgann dahr n nu Dskusson übr d Auswung ds Rungsschrms und dssn prmann Ausgsalung. Im Zug dssn ha d EU M Fbruar 211 lau dm luxmburgschn Mnsrpräsdnn Jan-Claud Junckr d ffkv Auslhkapazä m Rahmn ds ESM, dr dn provsorschn Rungsschrm ablösn soll, auf daurhaf Mrd. 5 Euro fsgsz. Wr Massnahmn wrdn dskur. Ds Arb unrsuch d möglchn Wrkungn und Nbnwrkungn ds Rungsfonds bzw. snr Auswung anhand ns nfachn horschn Modlls. Das Haupaugnmrk lg dab auf dn Znsn für Saasanlhn hoch vrschuldr Ländr und auf dm Euro-Wchslkurs. Dab spl d raonal zu rwarnd Rückzahlungsuo bzw. d Dfaul-Wahrschnlchk von Saasanlhn hoch vrschuldr Saan n nschdnd Roll. * Unvrsä Frburg/Schwz, Dparmn für Volkswrschafslhr; CESfo, Münchn; Insu zur Zukunf dr Arb (IZA), Bonn. Emal: volkr.grossmann@unfr.ch. Ich dank Davd Sadlmann für wrvoll Dskussonn und Kommnar zu nr frührn Vrson. ** In dr publzrn Vrson ha sch n klnr chnschr Fhlr ngschlchn, dr kn Auswrkung auf d Krnaussagn dr Analys ha und hr korrgr s.

13 12 11 1 9 8 7 6 Duschland Frankrch Ialn Spann Porugal Irland Grchnland 5 4 3 2 1 Mrz. 7 Ma. 7 Jul. 7 Sp. 7 Nov. 7 Jan. 8 Mrz. 8 Ma. 8 Jul. 8 Sp. 8 Nov. 8 Jan. 9 Mrz. 9 Ma. 9 Jul. 9 Sp. 9 Nov. 9 Jan. 1 Mrz. 1 Ma. 1 Jul. 1 Sp. 1 Nov. 1 Jan. 11 Abb. 1: Effkvzns (n %) für 1-jährg Saasanlhn ausgwählr Euro- Mgldsländr, März 27 bs Fbruar 211. 1 D Analys lg nah, dass s zwar spkulav Aackn auf Saasanlhn n nm wohl dfnrn Snn gbn kann und ds durch dn Rungsschrm abgwhr wrdn könnn. Abr slbs n dm Fall könn d Süzung ds Euro fhl- und sogar n das Ggnl umschlagn. Grund dafür snd unabshbar Folgn auf d Saasfnanzn und auf das Ponzal für wachsumspolsch Massnahmn n dn Gbrländrn durch d Kosn dr Balous. Von nr Eurokrs zu sprchn s zudm höchs zwflhaf. Slbs m urbulnn, spän Frühjahr 21 war dr fs Eurokurs noch mmr auf nm Sand von wa 1,2 US$/Euro nm Wr, dr noch Anfang 24 nn hsorschn Höchssand markr ha. Zudm soll sch n Eurokrs darn rknnbar machn, dass d Znssäz auf Saasanlhn allr Euro-Ländr sch rhöhn, da Anlagn n Euro nsgsam unarakvr würdn. W abr aus Abb. 1 rschlch, lgn d Rndn für dusch und französsch Saasanlhn noch unr dm Nvau vor dr Fnanzkrs. 2. Das Modll Brach n rpräsnavs Land m hohn Saasschuldn nnrhalb dr Euro-Zon. 2 Wr nhmn an, d Ökonom bfnd sch mmr m mlfrsgn Glchgwch (d.h. d 1 D Abbldung s n akualsr Vrson dr Abb. 1 n: Snn, Hans-Wrnr und Ka Carsnsn (21). En Krsnmchansmus für d Euro-Zon, fo-schnlldns, Sondrausgab, 23. Novmbr 21. Danull: Rurs Ecown (Govrnmn Bnchmarks, Bd, 1 yar yld). 2 D Analys s vollkommn analog anwndbar auf n vrschuld Rgon nnrhalb ns födralsschn Lands m gnr Währung, wa Kalfornn n dn USA. 2

Prsnvaurwarungn snd korrk); korrspondrnd dazu s dr Bruonlandsproduk (BIP) Y anfänglch glch Y. Y wachs m nr konsann und vorhrshbarn Ra g. Bzchn m G d Saasausgabn n nr Prod. Wr nhmn an, d Saasausgabnuo kann nch unr n Mndsnvau a falln, G / Y a, z.b. zur Aufrchrhalung dr öffnlchn Ordnung (Polz, Jusz, öffnlch Vrwalung) sow dr Schrsllung ns Mndsmaßs an öffnlchr Infrasrukur und Bldung. D Surnnahmn sn proporonal zum BIP: T Y, wob dr Sursaz nach obn bschränk s: 1. und a sn bkann, wob a. Wr ghn von rskonuraln Anlgrn und vrnachlässgbarn Transakonskosn auf dn Fnanzmärkn aus. Es gb nn rskolosn Znssaz n dr Euro-Zon bsplsws für Saasanlhn von grng vrschuldn Ländrn und nn rskolosn Znssaz aussrhalb dr Euro-Zon, *. Bzchn zudm m E dn Wchslkurs ds Euro (z.b. US$ pro Euro) n Prod =,1,2 und m E 1 dn zukünfg rwarn Wchslkurs. En Snkn von E bdu n Abwrung ds Euro ggnübr ausländschn Währungn. Ursprünglch sn d Anlgr ndffrn, nn Euro n Saasanlhn ns grng vrschuldn Euro-Lands odr m Ausland anzulgn. Som gl d Znsparä E 1 (1 *). (1) E 1 Zudm müssn d Anlgr ndffrn sn, nn Euro n nm hoch- odr grngvrschuldn Euroland anzulgn. S ι d Rnd auf Saasanlhn ds vrschuldn Saas, d sch ohn Dfaul rgbn würd (w z.b. dr Effkvzns n Abb. 1). Wnn s Dfaul-Erwarungn gb, nhäl ds Markrnd n Rskopräm. S dr rwar Anl dr Saasanlhn, dr zurückgzahl wrd (z.b. n rwarr Dfaul von 3% ds Nnnwrs bdu =.7). D rwar Rnd m hochvrschuldn Land, (1+ι), muss also 1+ nsprchn. Som gl: 1 1, (2) also falls 1. Zur Vrnfachung sn, * und znvaran. Dam s ι bnfalls znvaran. Dr rwar Eurokurs E s sgnd n dr rwarn Rückzahlungsuo dr vrschuldn Ländr, da Dfaul-Erwarungn n Fluch n andr Währungn (z.b. Anlagn n US-Dollar) auslösn könnn. Zudm nhmn wr an, dass EU/IWF-Hlfn zur Bglchung dr Saasschuldn zugunsn von Algläubgrn vrwnd wrdn und n zurückgzahl wrdn müssn. Som könn E aufgrund zukünfgr EU/IWF-Transfrs snkn. Ds dshalb, da d Inanspruchnahm ds Rungsfonds n höhr zukünfg Schuldnlas auch von bslang grng vrschuldn Gbrländrn dr Euro-Zon bdu. Höhr Schuldn mplzrn grngr Fnanzrungsmöglchkn öffnlchr Invsonn n Infrasrukur und F&E sow von Bldungsausgabn. S habn also nn möglchrws rs längrfrsg schbarn, advrsn Wachsumsffk. Zudm könnn s n Anhbung dr Sursäz nög machn, wlch d Arakvä dr Gbrländr als Unrnhmnssandor snkn und som zu Kapalfluch aus dr Euro-Zon führn kann. Ds komm nr Abwrungsrwarung ds Euro glch. Bzchn m Z +1, Z +2, dn 3

Transfr aus dm EU/IWF-Rungsfonds n Prod +1, +2, c. Wr schrbn m Hlf dr Funkon E ~ : ~ E E(, Z, Z,...). (3) 1 1 2 D EU/IWF-Transfrs wachsn m nr konsann und angkündgn Ra h. Jd Prod mr dr vrschuld Saa Anlhn, d n Prod Laufz habn. S D dr Schuldnsand n Prod. Es gl (wnn s knn Dfaul gb): D 1 (1 ) D S, (4) wob S : T G Z dn Budgübrschuss (Surplus) n Prod bzchn (d.h. S s das Saasdfz). 3. Glchgwchsanalys Um n Vrschuldung auszuschlssn, d m mmr nun Schuldn fnanzr wrd DT 1 ( Ponz-Spl ), muss gln, dass lm. Som muss gmäss (4) gln: T T (1 ) D S 1 (1 ). (5) Vrwndung von (5), T Y und Y Y (1 g) lg folgnd Dfnon nah. Dfnon 1. En Saa s bankro, wnn gl: D Y ay (1 ) 1 ( a) Y 1 (1 g) (1 ). (6) d.h. falls dr Barwr ds Sroms dr sch ohn Transfrs rgbnn, maln Budgübrschüss (T-G) nch ausrch, um d hugn Schuldn zurückzuzahln, ausghnd von dr mnmaln Dskonrungsra (Markzns ohn Dfaul-Erwarung). Bdngung (6) s äuvaln zu 3 d : D Y a 1 1 1 g a, (1 )( g) (7) 3 Wr szn voraus, dass >g rfüll s. 4

d.h. n Saa s bankro, wnn d Schuldnuo (d) hoch und glchzg d zukünfg Enkommnswachsumsra (g) ndrg s. Man sh aus (7), dass nch nur d Schuldnuo sondrn bn auch Wachsums- und Haushalskonsoldrungsponzal wsnlch für nn Saasbankro snd. Dfnon 2. Es wrd n Saasbankro rwar ( <1), wnn d Saasschuld dn Barwr dr maln, rwarn Budgübrschüss nkl. Transfrs b Markrnd ι übrsg. Formal gl (unr Vrnachlässgung von Unschrh): D ( a) Y Z (1 ) 1. (8) Da Y Y (1 g), äuvaln zu 4 Z Z (1 h) und d Znsparä 1 (1 )/ gl, s (8) d ( 1 a) (1 g) 1 a z 1 1 (1 g) (1 h) z (1 h) 1 (9) wob z : Z / Y. Bach, dass d lz Umformung > voraussz. Es wrd also n Bankro rwar, falls d Schuldnuo hoch s und glchzg d Enkommnswachsumsra (g), dr anfänglch Transfr rlav zum anfänglchn BIP (z) und d Wachsumsra ds Transfrs (h) ndrg snd. Zudm sg d rch S von (9) n dr rwarn Rückzahlungsuo ( ). En Dfaul- Erwarung wrd also umso hr nrn, wnn man nn Dfaul rwar. Das hör sch zwar paradox an, doch sog. sch slbs rfüllnd Erwarungn snd n dr Wrschafshor bkannlch nchs Ungwöhnlchs. Sowohl d Erwarung ns Dfaul als auch d Erwarung kns Dfaul könnn som glchzg raonal sn. Wnn n Dfaul rwar wrd ( <1), dann s dr Znssaz auf Saasanlhn (ι) gmäss Glchung (2) hoch und som dr Barwr dr maln, zukünfgn Budgübrschüss crs parbus ndrg. Erwarung <1 wrd also bsäg. (Unglchungn (8) bzw. (9) snd rfüll.) Wnn hnggn kn Dfaul rwar wrd ( =1), s dr Znssaz grng und dr Barwr dr Budgübrschüss s hoch, so dass (9) möglchrws nch rfüll wär. Som kann s für dslbn Paramr bnfalls raonal sn, =1 zu rwarn. Rsula 1: = s mmr n raonal Erwarung. Bws: Für = gl gmäss (2), dass. Som wrd d rch S von (8) Null, d.h. Saasschuld D s nch rückzahlbar. 4 Wr szn voraus, dass >g und >h rfüll snd. 5

Rsula 1 mplzr auch, dass n Land, für das d Erwarungn xrm pssmssch snd, gar kn Saasschuldn mhr aufnhmn kann. Wr charakrsrn nun d glchgwchgn Dfaul-Erwarungn für dn Fall, dass d Fskalpolk d maln Budgübrschüss gnrr. Rsula 2. (Raonals Erwarungsglchgwch) Angnommn, s gb n vrbndlch Fslgung auf Fskalpolk (, a). (a) En nnrs Glchgwch, gknnzchn durch n raonal Erwarung (,1), s ggbn durch a z d (, z, g, h). 1 (1 g) 1 (1 h) (1) (b) Es xsrn für d Schuldnbsandsuo Grnzn d und d d, so dass gl: () für d d xsr kn nnrs Glchgwch und 1 s n Glchgwch; () für d ( d, d ) gb s gnau n nnrs Glchgwch und 1 s n Glchgwch; () für d d xsr kn Glchgwch m. Bws: En nnrs Glchgwch lg dor, wo d glch s dr rchn S von (9) was d durch (1) ggbn n Rückzahlungsuo dr Saasanlhn dfnr wrd. Das bws Tl (a). Tl (b) folg aus dr Tasach, dass (, ) und (, ) sgnd als s. ( (, ) s zudm srng konvx.) Funkon von,1 d (, z, g, h) (, z, g, h) A B d 1 Abb. 2: Erwarungsglchgwch übr d Rückzahlungsuo. Es gl z z. 6

D glchgwchg (rwar) Rückzahlungsuo dr Saasanlhn ns Lands n nr Prod ( ) s also abhängg von dr Schuldnuo d, dr BIP-Wachsumsra g, und dr Höh ds rwarn Transfrsroms (charakrsr durch z und h). Es kann gmäss Rsula 2(b) nbn dm rvaln Glchgwch (Rsula 1) noch mndsns n wrs Glchgwch. Wlchs Glchgwch sch nsll, häng n dm Fall von Erwarungn ab, d sch nsprchnd slbs rfülln. D Suaonn, d m Glchgwch aufrn könnn, lassn sch anhand dr Abb. 2 ablsn. D horzonaln Lnn rpräsnrn d lnk S von (1). Falls d Schuldnuo shr ndrg s ( d d ), xsr nbn dm Glchgwch ohn Rückzahlung (Rsula 1) ausschlsslch n Glchgwch m vollr Rückzahlung ( 1). Für Schuldnuon m mlrn Brch d ( d, d ) kann s zudm auch noch n durch (1) dfnrs nnrs Glchgwch ( (,1) ) gbn. In Abb. 2 lg das nnr Glchgwch dor, wo d jwlg horzonal Ln d Kurv (, ) schnd d rch S von (1). Dab häng d Lag von (, ) ab vom anfänglchn Transfr als Anl ds anfänglchn BIP, wlchr ndrg sn kann ( z ) angzg durch d gsrchl Kurv n Abb. 2 odr hoch ( z ) angzg durch d durchgzogn Kurv. B Rückgang ds Transfrs sg (,1), wa von Punk A zu Punk B. Falls d Schuldnuo nn hnrchnd hohn Wr ( d d ) aufws, gb s nur n Glchgwch m. 3.1 "Spkulav Aackn"? Um d drzg Schuldnproblmak ngr uropäschr Ländr zu vrshn, rufn wr uns kurz d Hnrgründ dr jüngsn Fnanz- und Wrschafskrs n Ernnrung. Aufgrund dr Übrbwrung von US-Immobln und dn som nkorrkn Erwarungn übr das Kollaral b Immoblnkrdn (zum Tl sog. Subprm-Krd, also Hypohknaufnahm wsghnd mllosr Haushal) konnn Bankn durch d kurzfrsg Ausgab von Hypohknvrbrfungn (Ass-backd Scurs, kurz: ABS) hr langfrsg vrgbnn Hypohknkrd nch mhr kurzfrsg fnanzrn (was bs dahn übr unrgulr Zwckgsllschafn n nm Schanbanknsysm gschhn s). Fnanzmarkakur bfürchn Immoblnprsrückgäng und som nn Dfaul ns Tls dr ABS. Dr Mark für ABS brach n dr Folg zusammn bzw. d Nachfrag nach ABS sank massv. Andrs ausgdrück: d Frsnransformaon das Krngschäf dr Bankn, wlchs radonll d Fnanzrung langfrsgr Krdvrgab durch lud Sparnlagn ansa durch ABS bnhal war nch mhr möglch. Es handl sch also um nn modrnn Bank-Run, bgünsg durch fhlnd Egnkapalpuffr, d b ABS andrs als b Sparnlagn nch vorgschrbn warn. Zudm habn sch Bankn sch unrnandr aufgrund Unschrh übr dn fnanzlln Saus (hrm gnn und dm andrr Bankn) kaum mhr Gld glhn (was s sons zur Übrbrückung von Ludäsngpässn n hohm Mass un). Slbs Bankn, d kn Subprm-Krd vrgbn habn, droh d Zahlungsunfähgk. Ds ha Ludässprzn dr Nonbankn und Saasgarann für Fnanznsu n unghurrm Ausmass zur Folg. Zu dn Ludäsngpässn dr Bankn und (drohndn odr asächlchn) Insolvnzn m Fnanzskor kamn pssmssch Erwarungn übr d zu rzlnd Rnd durch längrfrsg Krdvrgab. D Folg war n snknd Invsonsgürprodukon. Zudm kam s n Europa aufgrund snkndr Impor dr USA zu nm zusäzlchn 7

Nachfragrückgang, von dm grad Duschland aufgrund snr Exporornrung broffn war. Vl Ländr brbn zur Lndrung dr rsulrndn Rzsson nun massv xpansv Fskalpolk, nbn dr ls auch auf d Banknkrs zlndn xpansvn Gldpolk. Ebnso habn Znralbankn fskalsch Massnahmn zur Banknrung unrnommn, w bsplsws dn Aufkauf oxschr Papr übr dm Markwr. D Schuldnuo n vln Saan rhöh sch dulch. Südlch Euro-Ländr m ohnhn manglndr saalchr Haushalsdszpln schon vor dr Fnanzkrs habn akull nun n hsorsch hoh Schuldnuo (Grchnland, Ialn, Spann, Porugal). 5 Es kam n dr Euro-Zon dahr zu Dfaul-Erwarungn b Saan w Grchnland, d.h. d rwar Rückzahlungsuo sank. EU-Polkr sprchn n dm Zusammnhang ofmals von spkulavn Aackn auf dn Euro. Ds Wahrnhmung könn m dr Erwarung nr grngn Rückzahlungsuo assozr sn, da ds gmäss (3) zu nm grngn rwarn Wchslkurs ds Euro (E ) führn kann. D Abwrungsrwarung bdu nun, dass d Znsparä nch mhr rfüll s, d.h. 1+<(1+*)E/E. Euro-Anlhn wrdn som nsgsam unarakvr. Som kann s aufgrund gsgnr Saasvrschuldung n manchn Rgonn nr Währungsunon zu nm Rückgang ds Wchslkurss E kommn (z.b. n Euro-Vrfall ggnübr dm US- Dollar und/odr dm Schwzr Frankn). Folgnd Dfnon nr spkulavn Aack schn nnrhalb ds hr vorgschlagnn, nfachn analyschn Rahmns snnvoll. Dfnon 3. En spkulav Aack auf Saasanlhn lg dann vor, wnn d Dfaul- Erwarungn nch konssn snd m nm Glchgwch odr n Ändrung dr Erwarungn von nm hohn, glchgwchgn Wr zu nm Glchgwch m grngm vorgnommn wrd. Gmäss Rsula 2 gb s aussr n dm Fall nr hohn Schuldnuo mulpl Glchgwch. Falls 1 n möglchs Glchgwch s und sch dnnoch d Erwarung 1 nsll, kann man von nr spkulavn Aack sprchn. B sarkr Abhänggk ds rwarn Euro-Wchslkurss (E ) von (vgl. Glchug (3)) könn dr Wchslkurs nach nr solchn spkulavn Aack nun nn so grngn Wr annhmn, dass Massnahmn rgrffn wrdn solln. 3.2 EU/IWF-Rungsmassnahmn D m dm EU/IWF-Rungsschrm vrbundn Hoffnung war und s, dass d Dfaul- Erwarungn für grchsch Saasanlhn und Anlhn andrr hoch vrschuldr Ländr snkn und d Euro-Abwrungsrwarungn abgmldr wrdn. D obg Glchgwchsanalys lg zumnds folgndn Schluss nah. Rsula 3. (Effk auf ) Es kann durch d Rungsmassnahmn zu nr Erhöhung dr rwarn Rückzahlungsuo kommn, m Exrmfall bs zu 1. D Rnd ι auf Saasanlhn hoch vrschuldr Saan snk dmnsprchnd. 5 Das Glch gl für d USA und Japan. Auch dor gb s Anzchn dafür, dass n Dfaul rwar wrdn könn, auch wnn d Enkommnswachsumsra g wohl noch höhr gschäz wrd als n hoch vrschuldn Euro-Ländrn. 8

Bws: Höhr Transfrs (Ansg von z odr h) vrschbn d (, ) Kurv n Abb. 2 nach obn. Ds kann bs zu dm Punk gschhn, dass s nbn dm rvaln Glchgwch ( ) nur noch das Glchgwch 1 gb. D dam vrbundn Znssnkung folg aus Glchung (2). In dr Ta snd d Znsn für grchsch, rsch und porugssch Saasanlhn End Aprl 21 rs n d Höh gschossn und unmlbar nach Schnürn ds Rungspaks wdr dulch gsunkn (Abb. 1). Durchaus auch n plausbl Hoffnung wär, dass dr Rungsfonds nn Wchsl von pssmsschn zu opmsschn Erwarungn bwrkn könn odr abr nn sons möglchrws vorgnommnn Erwarungswchsl hn zum Glchgwch m grngm Wr vrhndrn könn. Som könn n m Snn von Dfnon 3 möglch, spkulav Aack abgwhr wrdn. W n Abb. 1 gshn, warn abr nch nmal d Znswrkungn von Daur. Hnschlch dr Wrkung auf dn Euro muss man noch skpschr sn. D n Aussch gslln EU/IWF-Hlfn könnn gmäss (3) nn drk ngavn (!) Effk auf dn Eurokurs habn, für ggbn Dfaul-Erwarungn. Rsula 4. (Effk auf E ) Slbs wnn durch dn Rungsfonds rhöh würd, könnn d Abwrungsrwarungn durch das Rungspak unbnfluss sn odr sogar zunhmn. Bws: Folg drk aus Glchung (3). Das Rsula s n Folg dr Annahm, dass d Rungsmassnahmn faksch n Übrnahm dr Schuldn von Grchnland odr andrr hoch vrschuldr Ländr durch d Haupgbrländr bdun würd. Es käm also n Zukunf zu Surrhöhungn und/odr nm Rückgang öffnlchr Invsonn bsplsws n Duschland und Frankrch. Som könn Kapal aus dr Euro-Zon abflssn. Dr Euro würd dann abwrn, obwohl sch d Znsn auf Saasschuldn für hoch vrschuld Ländr rduzrn. Ds unrwünsch Nbnwrkung schn kn horsch Anomal. D Ankündgung ds EU/IWF-Rungsfonds m Ma 21 ha d Abwrung ds Euro nch vrhndrn könnn. Ds sprch dafür, dass dr Rungsfonds drk auf d Wchslkursrwarung E gwrk ha, obwohl wnn auch nur kurzfrsg das Zl ns Snkns von bzw. ds Znssazs auf grchsch, porugssch und rsch Saasanlhn rrch wordn s. 3.3 Wr möglch, unrwünsch Nbnwrkungn Es mag wr, unrwünsch Nbnwrkungn dr Rungsmassnahmn gbn, d n unsrm nfachn Modll nch rfass snd. Rgrungn, d glaubn, m Bankrofall ohnhn gr zu wrdn, vrmdn schmrzhaf Sparansrngungn und lösn som dn Saasbankro möglchrws rs aus (Moral-Hazard). Man könn nwndn, dass ds kn Problm s, wnn man d Krdvrgab n nr Schuldnkrs m srngn Sparauflagn vrknüpf. Allrdngs bshn gross Zwfl, ob d Enhalung solchr Sparauflagn asächlch durchgsz wrdn könnn. 6 Man rnnr sch bloss an dn Sabläs- und Wachsumspak. Nch n nzgr dr zahlrchn Vrsöss ggn das 3%-Dfzkrrum s dr Enführung ds 6 Sh hrzu auch Konrad, Ka A. (21). En Frag dr Glaubwürdgk, Wrschafsdns 9 (12), 783-786. 9

Euro s sankonr wordn. Sparauflagn snd noch schwrr durchszbar. Grund s, dass EU-Polkr möglch, gwalsam Pros n vrschuldn Ländrn nch vranworn wolln, d aufgrund dr Ankündgung von Sparmassnahmn ausbrchn könnn. D gwalsamn Pros n Grchnland m Ma 21 habn dsbzüglch nn ndrücklchn Vorgschmack ggbn. Zudm könnn Haushalskonsoldrungsmassnahmn, d m Zug von Hlfszusagn für vrschuld Ländr okroyr wrdn (Snkung dr Saasausgabn G bzw. Erhöhung ds Enkommnsursazs ), d BIP-Wachsumsra (g) snkn und som konraprodukv sn. Sparmassnahmn würdn höchswahrschnlch grad öffnlch Invsonn für Infrasrukur und Bldungsausgabn brffn, da dr polsch Wdrsand dor vrmulch klnr wär als b Kürzung von Pnsonn, Ghälrn von Saasbdnsn, Sozallsungn c. Som s vorsllbar, dass slbs d raonal zu rwarnd Rückzahlungsuo durch dn Rungsschrm aufgrund dr dam vrbundnn Auflagn snkn kann. D jüngsn, n Abb. 1 dargslln Znsnwcklungn für grchsch, porugssch und rsch Saasanlhn dun darauf hn. 4. Schlussbmrkungn Dr EU/IWF-Rungsfonds und dssn möglch Auswung brgn hoh Rskn. D Analys ds n dsr Arb nwckln, nfachn Modlls lg zwar nah, dass dr Rungsfonds m bsn Fall zu sch slbs rfüllndn, opmsschrn Erwarungn hnschlch dr Rückzahlungsuo für hoch vrschuld Euro-Ländr führn kann. Allrdngs s s aufgrund dr rsulrndn fskalschn Problm dr Gbrländr w Duschland und Frankrch slbs n dsm Fall nch ndug, ob das Abwrungsrsko ds Euro daurhaf rduzr wrdn kann. 7 Im Ggnl könn rs das Rungspak slbr aufgrund dr dam vrbundnn Gfährdung von Wachsumsprspkvn n Gbrländrn dn Euro unr Druck brngn. Bslang jdnfalls du wng auf n Eurokrs hn, auch wnn ohn Zwfl n Saasschuldnkrs vorlg, d abr rgonal bgrnz schn. Es sprch dahr ngs dafür, dass man vrschuld Ländr ohn Krdhlf umschuldn lassn soll, slbs dann, wnn ds Ländr n dr Euro-Zon blbn. Es gb wng Anzchn dafür, dass ds dramasch Effk habn könn, ganz m Ggnsaz zu dn Rskn ds Rungsfonds. Um ganz schr zu ghn, könnn Ludäshlfn für bsondrs broffn Gläubgrbankn angkündg wrdn. En grossr Vorl nr Umschuldung m Gläubgrvrzch wär, dass für d Zukunf Anrz für Saan gschaffn wrdn, vrnünfgr Haushalspolk zu brbn. Zudm gäb s dann auch für Anlgr vrsärk Anrz, möglch Rskn n hr Anlagvrhaln nzubzhn. Umschuldungsmassnahmn könnn sogar möglchrws d Znssäz für Saasanlhn hochvrschuldr Ländr snkn. Aufgrund ds rduzrn Moral-Hazard Problms b Vrzch auf Balous könnn zumnds mlfrsg Dfaul-Erwarungn gmldr wrdn. 7 Slbs wnn man von nsgsam süzndn Wrkungn ds Rungsfonds auf dn Eurokurs ausghn würd, blb d Frag, wr unr dn Rungsschrm aufgnommn wrdn soll. Irland bsplsws ha n bhrrschbar Schuldnuo b glchzg vrglchsws hohm Wachsums- und Haushalskonsoldrungsponzal. Irland woll m Novmbr 21 nach anfänglchm Wdrsand dnnoch unr dn Rungsschrm (dab soll sch d d Hlf auf 8-9 Mrd. Euro blaufn), da Bankgarann n Höh ds 2,5-fachn ds BIP abggbn wurdn und som wrhn n Schuldnaufnahm zu grngn Znssäzn möglch blbn könn. D Frag s nun, ob d EU n Inrss habn soll, Irlands Vrsprchn an sn Bankn zu fnanzrn. Da d Bankn nch sysmrlvan schnn, sprch hr wng dafür. 1

Was rklär nun das Zusandkommn ds Rungsfonds, angschs snr möglchrws shr bgrnzn Wrkung auf dn Eurokurs und dn rhblchn Kosn für d Gbrländr? End 29 habn französsch Bankn nn Wr grchschr Anlhn von 52 Mrd. Euro und dusch Bankn von 31 Mrd. Euro ghaln. Zusammn warn ds gu 5% dr m Bankbsz bfndlchn grchschn Anlhnwr. 8 Som lg dr Vrdach nah, dass hr wngr n Grchnlandhlf, als n naonal Banknhlf dr Hnrgrund ds grosszüggn Rungsschrms unr dr Fdrführung von Frankrch und Duschland war. M andrn Worn: dusch und französsch Surzahlr kommn für Fhlnvsonn dr Fnanznsu hrr Ländr auf. Slbs wnn n Ausfall dr Saasanlhn n sysmrlvan Bdrohung ds Fnanzskors darslln würd, 9 gäb s alrnav Insrumn dr Banknrung. Slbs auf dm Höhpunk dr Fnanzkrs 27-28 gab s nch so nn schamlosn Transfr an d Bankn w s durch dn EU/IWF- Rungsschrm faksch dr Fall s. En Rungsfonds für nsolvn Saan bglch auf ndrkm Wg d Schuldn an d Algläubgr, d sch drz n knm Mass an fakschn Saasbankron blgn müssn. Vrlus dr Bankn wrdn abrmals sozalsr. Das s nch nur vrlungspolsch schwr vrsändlch sondrn w n dsr Arb argumnr wurd aufgrund gfährdr Wachsumschancn n dr Euro-Zon nsgsam höchs nffzn. In jdm Fall war dr Rungsfonds nch, w von EU- Polkrn unsono bhaup, alrnavlos. Er schn sogar d schlchs allr Alrnavn gwsn zu sn. 1 Man kann nur hoffn, dass dr Rungsschrm nch noch wr ausgdhn wrd, m unabshbarn Folgn. 8 Vgl. Snn, Hans-Wrnr (21). Rscung Europ, CESfo Forum 11, Spcal Issu, Augus 21. 9 Zwfl snd aufgrund dr grossn Sruung dr Saasanlhn angbrach, so dass vorausschlch kn Grossbank Ludäs- odr gar Solvnzproblm bkäm. 1 En nrssan Dskusson von alrnavn Massnahmn fnd sch n Sms, Hans-Dr (21). Muss dr Euro gr wrdn?, Wrschafsdns 9 (8), 548-554. 11