leva levar alvess alvess

Transkript

1 SA 10 S- 60 Jeu hai aunc da dar a vus oz igl emprem il text dalla translaziun tecnica. Il commentari nus vein serrau giu avon 15 dis electronicamein. Dat ei forsa aunc damondas tier lez? - Lu vein nus entschiet la davosa gada "life" cul text 'Signur K. ed il gats'. Il problem principal che nus vein giu tochen uss ei il 'K.' en quei tetel, che stat primo inaga en alliteraziun cun 'Katzen'. Schon quella alliteraziun ei buc da spindrar el romontsch, cunzun leu, nua ch'ins ha la fuorma 'giats' per "Katzen". In [ġ] persul san ins buc scriver per romontsch, e sch'ins scriva <G> + <i>, pronunzian ins era [ġi]. Lu va plinavon l'allusiun dalla schlatteina 'Keuner' a 'keiner' a piarder. Cunquei ch'ins sa buc adattar il K., resta ei nuot auter che schar el sco el ei, quei ch'ha lu denton la consequenza ch'il text vegn a vegnir resentius sco jasters. Translatau e discutau vevan nus il toc suandont: Signur K. haveva buc bugen ils gats. Ei pareva ad el, ch'els seigien buc amitgs dils carstgauns, pia era el era buc lur amitg. "Vessen nus medems interess", scheva el, "lu fuss lur tenuta hostila tuttina a mi." Signur K. spuentava denton mo nuidis ils gats giu da sia sutga." Nus vevan aunc giu difficultads, contas negaziuns ch'ei hagi el ladin tier "war er auch nicht ihr Freund". Quei para effectivamein buc dil tut clar. Jeu hai aunc ina translaziun da quei text da Chatrina Josty, ch'ha 'uschè nu d'eira el neir na lur amih', pia sco Annetta. Fadrina Hoffman veva denton priu: 'dimena nu d'eira neir el lur ami', pli semegliont alla translaziun da Didier. Il Peer indichescha en scadin cass sut 'neir': "neir el auch er nicht", senza in ulteriur 'na'. Tier Ganzoni anfl'ins buc 'neir' egl indext, mo Arquint indichescha 'El nun es neir gnü'; en scadin cass buc 'El nun es neir na gnü'. Sin basa da mias retschercas, stuess il davos 'na' pia esser da memia, silmeins tenor norma, mo jeu sun secapescha buc native speaker vallader. Lu hai jeu tuttina priu uss 'giu da sia sutga' enstagl mo 'da sia sutga'; igl ei forsa tuttina era tipic pli romontsch, che lez indichescha en quels cass la direcziun ed il tudestg buc, sche jeu seregordel endretg d'in referat da Raphael Berthele. Forsa ei l'ideologia da duvrar quels adverbs dil liung aschi pauc sco pusseivel mo puspei ina marotta dapli che fa pli bia donn che gudogn al lungatg. Aunc damondas tier quella part dil text? Lu vegnessen nus tier il commentari da signur K. per quei secuntener: "Sich zur Ruhe legen, ist eine Arbeit", sagte er; "sie soll Erfolg haben". Tgei proponis? - "Semetter a ruaus ei ina lavur", scheva el; "ella duei haver success". 'Sich zur Ruhe legen' ei 'semetter a ruaus' per sursilvan. Quei ei datier dil tudestg, mo ei dat negin indezi, ch'ei seigi influenzau dil tudestg. Ils Ladins han priu 'as metter al pos' cun artechel, sco il Peer indichescha. Tgei ch'ei manegiau, san silmeins quels che han in gat a casa. Lez va buc semplamein a scher, mobein controllescha igl emprem il plaz, nua ch'el vul semetter giu, selava lu empau, sestrubegian lu 4 gadas tochen ch'el ha la posiziun cunvegnenta eav. Igl ei pia buc semplamein 'il paus' ch'ei ina lavur, mobein anflar il dretg liug e la dretga posiziun, perquei pia er "sich zur Ruhe legen". 'Erfolg haben' ei? ver success, quei che dat lu: 'ella duei ver success'. Per ladin ei la fuorma 'dess', mo il rest ei tuttina.

2 SA 10 S- 61 La proxima frasa ei lu pli difficultusa. Gia l'entschatta ei buc dil tut senza malart. Schon per 'Auch wenn Katzen vor seiner Tür jaulten' dat ei tontas propostas sco translaziuns. En connex cun gats emprov'ins igl emprem inaga cun 'Era sche gats miaulavan avon siu esch'. Sch'ins transpona denton lu puspei quella anavos el tudestg, ves'ins lu in problem, numnadamein tgeinin? Rom. 'miaular' ei 'miauen' per tud., buc 'jaulen'. 'Jaulen' vegn duvrau plitost per tgauns e lufs, e sch'igl ei duvrau cheu per gats, ei quei in tec pegiurativ. Enzatgei corrispundent el romontsch ei buc aschi sempel d'anflar. 'urlar', lad. 'üerlar' ei memia ferm en quei connex, silmeins el surs., nua ch'ei vess num 'urlar'; gliez ei "brüllen" ni "bellen". 'tgular' cun animals sco subject ei plitost "winseln" e vegn era duvrau plitost per tgauns pigns. Cu ch'ils gats fan propi da mitgiert schevan nus 'far viars', mo con current che quei ei ozildi aunc, sai jeu buc. 'viers' ei "Tierlaut", 'viars' il plural leutier. Capis quei? - Peer indichescha era il plaid 'viers' "Tierlaute, Tiergeschrei" e dat sco emprem exempel 'viers trid dals giats "aufregendes Miauen der Katzen". Ei fuss pia probablamein schon la dretga translaziun per 'jaulen' en quei connex, mo ch'ella vegn buc ad esser currenta pli ozildi. 'miaular' ei ei en scadin cass empau fleivel, schebi ch'igl ei realmein correct: Per saver vegnir en, miaulan ils gats e fan buc auters viars. La fuorma veglia sursilvana ei dil reminent 'mular - miaula', mo sin da quellas fuormas arcaicas dun jeu buc peisa; jeu drovel mez 'miaular - miaula'. Fabian ha duvrau 'miular - miaula', quei che selai era giustificar; tier el ei il verb ius vi el tip 'ludar lauda'. Co ch'ei stat cun 'schmiaular' sai jeu buc dir; quei plaid hai jeu aunc anflau negliu tochen uss. Aunc pli difficultus ei denton 'stand er auf vom Lager'. Tgei status ha quella dicziun el tudestg? - Primo inaga stattan era ils Tudestgs schon in temps buc pli 'auf vom Lager', mobein "kommen aus dem Bett". Igl ei pia era leu arcaic. Susteniu vegn quei aunc dalla posiziun digl 'auf' ella construcziun: 'stand er auf vom Lager' enstagl 'stand er vom Lager auf'. Igl ei pia ina allusiun ad ina situaziun arcaica, probablamein ina sort citat da texts pli vegls. Nua encuresses en in tal cass igl emprem, dil reminent buc mo ella litteratura tudestga, mobein era ella romontscha? - Ella Bibla secapescha. Tochen il davos concil da 1962 san ins quintar, ch'in scribent cun ina scolaziun gimnasiala enconuscha la Bibla, ch'el dispona pia da quels texts per formular ils agens. Ch'ins sto era quintar tier Brecht cun allusiuns alla Bibla, demuossa lu claramein la secunddavosa frasa: "wenn sie rufen, öffnet man ihnen." Enconuschis ina formulaziun biblica semeglionta? - Ei dat in passadi tier Lucas (11,10) che di: 'A tgi che splunta, vegn aviert'. Spluntar san ils gats uss gie buc bein; ei ston pia sefar udir autramein, cheu pia cun 'jaulen' resp. 'rufen' pli tard. Igl entir context ei denton aschia ch'igl ei da supponer, che era 'stand er auf vom Lager' vegn dil medem toc biblic. Jeu legel ingaga l'historia ella versiun dalla Bibla romontscha ecumena, ch'ei denton mo ina Bibla sursilvana ecumena, buc romontscha, malgrad il tetel, Lc.11,5ss. Ei va pia era cheu per enzatgi ch'ei semess a durmir e che leva per dar enzatgei ad in amitg che vegn da mesa notg e vul enzatgei dad el, mo che signur K. leva buc mo pils amitgs, mobein schizun per enzatgi ch'ei buc ses amitgs. Il text latin ha lu era: 'et pueri mei mecum sunt in cubīli', quei ch'ei lu puspei nuot auter che "und

3 SA 10 S- 62 meine Kinder sind mit mir auf dem Lager", che vegn lu puspei translatau ella Bibla sursilvana cun 'ein cun mei a durmir", pia cun untgir il plaid 'Lager'. 'stand er auf vom Lager' ei pia ina allusiun biblica, probablamein directamein a Lc La Bibla sursilvana romontscha untgescha denton da translatar 'in cubīli', sco dil reminent era la translaziun actuala tudestga, ch'ha era mo "schlafen bei mir". Ina ni l'autra bibla romontscha translatescha cun 'letg', sco dil reminent era la Bibla tudestga pli veglia, mo gliez dat en scadin cass ina fallida impressiun dalla situaziun. Ins vegn or da letg, e stat buc si dil letg, perquei ch'il letg ei pli aults ch'il plantschiu, ferton ch'il 'Lager' ei directamein sil plantschiu. 'letg' va pia buc. Tier Brecht stat gie era buc 'Bett', che corrispundess a 'letg'. El surs. san ins pia buc translatar senz'auter "stand er auf vom Lager". Era la 'treglia', "Schlafpritsche", ei normalmein ad ault, ed els nuegls aunc pli ad ault ch'il letg, perquei che la calira va ensi e buc engiu, aschia ch'ins metta la treglia aschi ad ault sco pusseivel. El ladin fa il plaid era problems. Didier ha priu 'let', quei che jeu ughegiass buc da far, perquei ch'ei sveglia fallidas associaziuns. Annetta ha 'cutscha', che jeu hai giu breigia d'anflar els vocabularis, perquei che la fuorma fuss tenor norma cuotscha, e gliez stat en in auter liug el vocabulari. Il Peer indichescha la significaziun "Couch, Polsterbank, (gepolsterte) Ofenbank", quei ch'ei schon buc il medem sco cheu. Il DRG dat era "Lager, Pritsche", denton mo per la treglia d'alp, ed en quella significaziun indichescha era il NVS il plaid. Pia propi la noda tucca quei plaid era strusch. Tenor ils vocabularis savess eventualemin 'cuz' ir. Tenor il DRG sa 'cuz' effectivamein designar "Lager der Katze", mo forsa ei quei lu ligiau aschi fetg vi da "Lager der Katzen", ch'ins sa buc schar durmir leu in carstgaun. Tgei manegiasses da 'cuz', Annetta? - El surs. para 'cuz' buc d'exister en quella significaziun. Miu bab duvrava quei plaid, mo probablamein veva el quel ord l'engiadina; el era staus carrotschier leu en ses giuvens onns. Sch'ins sa buc prender 'cuz', ed el sursilvan va gliez buc, resta ei pauc auter che da schar naven quella indicaziun dil tut el text. Lu han ins aunc la schelta denter 'levar' e 'star si'. 'levava el' vess igl avantatg da far la punt cul text biblic che jeu hai legiu avon; leu stat ella Bibla sursilvana: "Jeu ditgel a vus: Era sch'el leva buc per dar ad el, perquei ch'el ei siu amitg, sche vegn el tonaton a levar e dar ad el quei ch'el drova pervia da siu tulanem." E la Bibla ladina ha: "Eir sch'el nun alvess per ils dar ad el, pervia ch'el ais seis ami, schi alvess el bainschi per motiv da seis schacagnar ( )", pia era il verb 'levar' resp. 'alvar' ozildi. Igl ei denton clar, che 'levar' sa buc svegliar las medemas associaziuns sco 'stand er auf vom Lager'. Sch'il lectur dalla translaziun romontscha remarcass denton quella allusiun biblica sin basa dalla secunddavosa frasa e mirass suenter il text ella Bibla, vesess el lu era, ch'il toc da Brecht fa era allusiun al vers avon. Silmeins 'aufstehen' stat era ella Bibla tudestga en gliez liug. Aunc damondas tier quei tochet, ch'ei uss veramein ualti difficultus? Lu 'selbst bei Kälte'. 'schizun da ferdaglia' ei uss schon buc fetg romontsch, sche schon, stuess ei ver num 'da tutta ferdaglia', e gliez ei lu era la solia cumbinaziun pusseivla da 'da' e 'ferdaglia'

4 SA 10 S- 63 che jeu hai anflau els dicziunaris. Plinavon ei 'ferdaglia' "grosse Kälte", e cheu eis ei mo ina "Kälte" dil tuttafatg normala. Era 'fraidüras' ei "grosse Kälte", tenor Peer. Co savess ins dir "bei Kälte" per romontsch, sch'ins fagess quei senza risguard dil text tudestg? - 'schizun cu ch'ei era freid' ni 'schizun sch'ei era freid'. Jeu hai priu 'sche', perquei che gliez ei empau pli cuort. Ir van domisdus: 'Nus eran adina giuado, schizun cura ch'ei plueva' ni 'schizun sche ei plueva'. Igl 'era freid' ei empau pli sempel che 'fageva freid' resp. 'fascheva fraid', mo correct fuss gliez era. Cun 'far freid' prendess jeu lu denton plitost 'cura ch'ei fageva freid' che 'sch'ei fageva freid', mo buc dumandei mei, pertgei. Lu aunc 'und liess sie in die Wärme ein'. 'e schava en els ella calira' fuss lu schon fetg falliu: 'schar en' fuss falliu, 'calira' fuss falliu en quei context, e l'entira locuziun ei aunc in germanissem. Mo quei ha lu era negin fatg. Era cheu ston ins partir dalla fuorma naturala romontscha. Sch'ils mats eran o avon casa e fagevan canera, reagava la matta, silmeins tscheu e leu. Tgei fageva ella lu? - 'Ella scheva gnir en els'; il 'vegnir' ei obligatoris. 'Schar en' san ins mo vaccas e nuorsas, e tier lezzas va quei, perquei ch'igl ei clar, ch'ins saveva mo schar vegnir ellas en nuel. Enstagl 'schar vegnir en' san ins secapescha era duvrar 'schar entrar'. Tgei differenza eis ei denter 'schar vegnir en' e 'schar entrar'? 'vegnir en' ei lungatg plidau, secapescha ina fuorma levamein dubiusa dad esser influenzada dil tudestg, 'entrar' ei puramein lungatg da scartira, silmeins per sursilvan. Jeu hai aunc mai udiu in Sursilvan a dir 'Mo entra'. Cheu para la translaziun datier dil lungatg plidau dad esser pli adequata al text tudestg, ch'ha gie era mo "liess ein", buc "liess eintreten", quei ch'ei era empau surfatg per gats. Era per romontsch san ins forsa schar entrar gl'augsegner ni il reverenda, per giats tonscha 'schar vegnir en' schon. Per 'in die Wärme' ei il pli sempel segir enzatgei cun 'cauld'. Surs. 'calira' fuss segir plitost "Hitze" en quei connex, e 'chalur' resent jeu era plitost aschia, mo forsa ei quei mo in'influenza dil sursilvan. Sch'ins pren 'cauld', dat ei aunc in pign problem tier la preposiziun che s'auda tier 'cauld'. Sch'ins pren mo 'vegnir', sto ei ver num "el cauld", pia 'scheva vegnir els el cauld'. Sch'ins pren 'vegnir en', sto ei ver num 'a cauld', perquei che 'en' stat schon tier 'vegnir', pia 'scheva vegnir en els a cauld'. Co ch'ei mass lu el ladin cun 'chod', hai jeu buc saviu eruir. Chatrina Josty veva scret 'als laschaiva aint i'l chod', mo lezza era da Bravuogn, e denter Bravuogn e Strada eis ei in brav toc. Da dir ei aunc, che la fuorma ufficiala sursilvana digl impf. da 'schar' fuss 'schava' ni 'laschava'. Sche jeu emblidel buc, scriv jeu era 'schava', mo garantir sai jeu per nuot. La fuorma 'scheva' ei bein schi derasada en Surselva, silmeins sin basa dil material dil DRG, mo 'schava' fuss en sesez pli logic, aschia che jeu pren lezza fuorma, denton, sco detg, mo sche jeu emblidel buc. Lu dess quei pia: "Era sche gats miaulavan" ni "fagevan viars avon siu esch, levava el, schizun sch'ei era freid, e schava vegnir els el cauld." Lu vegn puspei igl argument da signur K per siu secuntener. Tgei proponis? -

5 SA 10 S- 64 "Lur quen ei sempels", scheva el, "sch'ei cloman, arv'ins ad els". Sche la 'Rechnung' ei schon 'einfach', san ins schon buc bein prender 'calcul', veramein in plaid tecnic e doct, per quei. Pia 'quen'. Lu eis ei 'öffnet man ihnen', senza 'Tür' ni 'Tor'. Ei sa numnadamein era esser mo ina finiastra ni mo la part sura digl esch, ni schiglioc ina ruosna. Pia semplamein 'arv'ins ad els / tils as driva'. In'entira porta drovan gats schon buc, per vegnir en; sch'ins arva igl esch per ina sfendaglia, tonscha quei schon ad els. Ei drova dil reminent dus pronoms el vallader 'tils as driva', mo il 'as' sa vegnir scursanius ad 's. La fuorma i's driva significass tenor Ganzoni, p.79 "öffnet es sich", sche jeu hai capiu endretg. Ni buc Annetta? - La construcziun ei relativamein sempla, mo ch'ella ei ina allusiun a Lc.11,9: "Ed a tgi che splunta vegn ei aviert." Era cheu eis ei denton buc semplamein in citat; ella Bibla stat: "Klopfet an, so wird euch aufgethan" (Luther), cheu denton "tut auf, sonst wird nicht mehr angeklopft", pia in'autra morala. L'allusiun ei evidenta, denton buc aschi exacta, ch'ins stuess dispet prender la versiun biblica, che fuss gie 'so wird ihnen aufgetan' e buc 'öffnet man ihnen'. Aunc damondas tier quella construcziun e sias allusiuns. Lu tier la proxima! - 'Sch'ins arva buc pli ad els, cloman els buc pli.' Negins problems, ton sco jeu vesel, auter che puspei culs pronoms ladins. "Wenn man nicht öffnet" stuess puspei esser tenor la grammatica 'Schi nu's driva', sco Annetta ha era fatg. Lu maunca denton aunc igl 'ihnen'. Nua mettis lu lez? 'Schi nu tils s'driva'? - Tgei ei lu 'Schi nu tils driva plü', senza igl s'? La construcziun stat en clara opposiziun tiel text biblic, che pretenda gie: Spluntei, ed ei vegn aviert a vus. Cheu ei la morala gie: Arvi, schiglioc vegn ei buc spluntau pli. Ed aunc la davosa. - "Clamar, quei ei in progress." A mi paress 'Clamar, gliez ei in progress' meglier per sursilvam, mo arguemtnar quei sai jeu buc. Ei mass era mo per sursilvan. Cheu fuss lu secapescha aunc da sedumandar, tgei progress che quei ei effectivamein, mo gliez ei lu ina caussa d'interpretaziun dil text. Cunquei che quella interpretaziun gioga buc ina rolla per la translaziun, schein nus quei cheu; jeu savess era buc propi, tgei ch'ei manegiau cheu exactamein, senza studegiar la caussa pli da rudien. Aunc damondas tier quei text? - Lu dun jeu aunc las translaziuns a vus, l'emprema per sursilvan, la secunda en rg, perquei che jeu sai buc avunda vallader, cunzun buc nua metter ils pronoms e las negaziuns. Il text en rg savess secapescha era veser or auter; en bia cass san ins gie prender ton la fuorma ladina sco la sursilvana. Ins savess p.ex. era prender 'Signur K.', mo 'Sar K.' ei foneticamein pli datier da 'Herr K.' perquei che 'sar' ha mo ina silba, sco 'Herr' era. Sch'ins ha gia la pusseivladad da prender enzatgei ch'ei pli datier dil text oriund, duess ins far quei. Mo 'betg gugent' hai jeu lu puspei buc ughegiau da remplazzar cun 'amar', perquei che quei verb ei mo fetg litterars el sursilvan. Eav., igl ei aschia ina ponderaziun, tgei ch'ins sa prender d'in idiom e tgei da tschel per far in text relativamein equilibrau denter domisdus. Mo in Ladin fagess probablamein tuttina aunc ualti different il text da quei che jeu hai uss fatg. Mo en pli bia detagls vi jeu buc ir cheu; nus vein gie in seminari da translaziun e buc da rumantsch grischun.

6 SA 10 S- 65 Aunc damondas tier las translaziuns? Gest bia pli sempel eis ei pia buc da translatar texts litterars che texts da diever, sch'ins pren en consideraziun tut. Il texts litterars fan denton autras difficultads ch'ils texts da diever. Ferton ch'ei dat problems culla terminologia en texts da diever, dat ei tier texts litterars lu plitost problems cun la subtilitad da tals texts, e gliez ei lu magari schon aunc pli difficultus che mo far terminologia. Mo ins vesa era vi da quei text, ch'ina translaziun ei adina mo ina approximaziun agl original e sa buc remplazzar lez. Mo igl ei lu tuttina aunc meglier ch'era da quels che san buc tudestg legien tals texts, aunc sche la translaziun vegn buc da render tut ils detagls dil text. Lu mein nus tiel proxim text litterar, in text da Peter Bichsel, cul tetel 'Die Tochter'. Quei text ei cumparius l'emprema gada en ina antologia cul tetel 'Prosa junger Schweizer Autoren' igl onn 1964, ei pia relativamein vegls. Il medem onn eis el era cumparius en la rimnada d'historias da Peter Bichsel cul tetel 'Eigentlich möchte Frau Blum den Milchmann kennenlernen', in cudisch ch'ha fatg renomaus Peter Bichsel bunamein sur notg. Quei cudisch ei cumparius 1991 en 19avla ediziun ella casa editura oriunda, il Walter-Verlag, ina ediziun, ch'ei era puspei exhausta. Denton para la casa editura Suhrkamp da ver surpriu ils dretgs; quei cheu ei l'emprema ediziun da lezza da Sche vus veis sez gl'ensenn d'entscheiver a scriver, prendi in exempel da quei cudisch: 75 paginas cun tetel e cuntegn e tut, scret ualti grond, bia spazi liber denter las historias. Vus veis bia pli grondas schanzas da vegnir renomai aschia che cun in cudisch da 200 paginas scret da stretg; gliez sa primo mintgin scriver e secundo ha negin peda da leger quei ozildi. Per scriver enzatgei aschia drov'ins denton probablamein schon 5 onns, 15 paginas ad onn. Sche vus leis buc impunder ton temps, stueis halt scriver cudischs pli gross. Bichsel veva 29 onns, cu ch'el ha publicau quei emprem cudisch, ed el ha segir buc entschiet a scriver el quei onn. 'Die Tochter' ei la tiarzdavosa historia dil cudisch. Suenter suonda aunc in roman da 3 paginas e miez ed ina declaronza d'ina mesa pagina. Jeu hai denton buc priu il toc ord quella ediziun, perquei ch'il text ha leu 4 paginas, ferton ch'el ha mo duas cheu. Mia versiun deriva dad ina antologia cul tetel 'Erfundene Wahrheit, Deutsche Geschichten seit 1945', edida da Marcel Reich-Ranicki e cumparida 1965, pia mo in onn suenter l'emprema publicaziun. En quella antologia ei Peter Bichsel igl autur il pli giuven ch'ei vegnius risguardaus, e Marcel Reich-Ranicki era da quei temps tuttina il papa dalla litteratura tudestga contemporana, aschia ch'ins astga era valetar quei sco ina renconuschientscha ualti extraordinaria. Lu mein nus tiel text. Jeu dun a vus ils originals cun las correcturas dil text tochen ca. enamiez da quella part dil text. Aschi lunsch vegnin nus denton segir buc oz. Sche vus leis, saveis vus turnar alla fin da l'ura il text, lu curreg'jeu leu vinavon, nua che jeu hai calau quella gada. Quei ha igl avantatg, che vus vessas lu tuttas correcturas sil medem fegl. Schiglioc dun jeu lu l'autra gada semplamein aunc copias cun las correcturas dil rest. Avon ch'entscheiver culla translaziun tuttina aunc ina damonda da l'analisa litterara dil text. Per tgei va ei en quei text, ni, pli exact, tgei problem vegn tematisaus entras quei text? In problem denter geniturs e la feglia.

7 SA 10 S- 66 Pia in problem da generaziun. E tgei problem dat ei denter quellas duas generaziuns? Ei vivan differentamein. Giebein, mo quei sto gie buc dispet menar a problems. Tgei relaziun han las duas generaziuns? La generaziun giuvna ha en scadin cass da dir nuot alla generaziun veglia. Adina cu la generaziun veglia vul saver enzatgei dalla giuvna, constatescha igl autur: Sie wusste aber nichts zu sagen, l.27 e l.53. Cheu vivan pia dus munds in sper l'auter, ch'han da dir nuot in a l'auter pli, e la tragedia ei, ch'ei setracta da geniturs e lur affon. Igl ei pia l'incapacitad da communicaziun denter las generaziuns, schizun enteifer la famiglia, ch'ei tematisada en quei toc. Lu tiel text. Il tetel fa uss veramein buc difficultads da translatar; 'Die Tochter' ei 'La feglia'. Auter lu l'emprema construcziun. Tgei proponis? - La construcziun fa plirs problems. Il pli impurtont ei segir la construcziun dil verb 'spitgar'. La construcziun romontscha oriunda ei 'spitgar enzatgi ni enzatgei'. Sin basa dalla construcziun tudestga 'warten auf' drov'ins ozildi praticamein mo la construcziun 'spitgar sin enzatgi ni enzatgei', en scadin cass el lungatg plidau. El sursilvan ei la construcziun nova aschi currenta, che la construcziun oriunda vegn resentida sco artificiala, e gliez ei secapescha buc gest ina buna entschatta per in tal text. Da l'autra vart han ins secapescha schliata cunscienzia, sch'ins suonda buc la norma. Quei ei il dischavantatg, sch'il lungatg da scartira ei fetg datier dil lungatg plidau e tuttina buc identics cun lez. El tudestg dat ei buc quei problem; 'Am Obig hend si amigs uf d'monika g'wartet' ei aschi lunsch naven dad 'Abends warteten sie auf Monika', che ins vegn gnanc en tentaziun da dir, che 'Abends warteten sie auf Monika' seigi nunnatural, malgrad ch'ins drova ni 'Abends' el tud. svizzer ni igl ipf. El tud. secapescha quei da sesez, ch'il lungatg scret ei auters ch'il lungatg plidau, aschia che quei dat negins disturbis leu. El sursilvan para la caussa denton clara a mi; ei resta nuot auter che da prender 'spitgavan els sin Monica'; 'spitgavan els Monica' ei artificial. Tut tenor tgei text litterar ch'ins ha da traslatar, savess ins prender la construcziun oriunda, mo en in text da Bichsel, ch'ei fetg sempels, va quei buc bein. Pil ladin savess la caussa aunc veser or empau auter; en scadin cass han domisdus text priu 'spettar a Monica'. Ei dat schon era el ladin 'spettar sün', mo leu eis eil silmeins aunc buc aschi currents, che ins sa strusch duvrar igl obj. direct en certs cass, sco el surs. Lu la 'Monika'. Co ha lezza num per romontsch? 'Mengia'. Quei ha lu denton negin priu; tuts han priu 'Monica' cun <c>, buc cun [k]. Effectivamein dat ei a Ruschein 2 Monicas e 2 Mengias, ed ina da quellas Mengias ei feglia dad ina da quellas Monicas. Domisduas fuormas ein pia currentas el romontsch. Pia cun schliata cunscienzia: 'La sera spitgavan els sin Monica', ni empau curios 'La sera spitgavan els Monica'. Per ladin duess 'La saira spettaivna a Monica', cun quella marotta ladina da duvrar era el lungatg da scartira las fuormas scursanidas 'spettaivna' enstagl da 'spettaivan els', ir. La successiun ei fixa; il text dalla translaziun sto entscheiver cun 'La saira', sch'il text tudestg entscheiva cun 'Abends'. Igl emprem plaid d'in text litterar san ins buc midar; el ei gie buc causalmein all'entschatta dil raquent. La proxima construcziun ei buc schi difficultusa, auter che las "Verbindigas". Tgei proponis? -

8 SA 10 S- 67 'Ella luvrava el marcau, las colligiaziuns ein schliatas'. Per 'Bahnverbindung' dattan VD e BT 'communicaziun da viafier' e 'coincidenza dil tren'; 'coindicidenza' dat era aunc il Tscharner. 'coincidenza' ei denton antiquau en quei connex. Il plaid 'communicaziun' ei segir il plaid oriund, ozildi aud'ins denton probablamein pli savens 'colligiaziun'. Primo vegn 'colligiaziun' duvrau per 'Anschluss', e sch'ins ha bunas 'colligiaziuns', han ins era bunas communicaziuns. Secundo vegn 'communicaziun' duvraus ozildi pli savens el senn da contact oral denter duas persunas: 'communicaziun telefonica, communicaziun electronica'; 'communicar' vul gie dir "mitteilen". La banca da datas electronica indichescha 'communicaziun da trens" per "Zugverbindung von einem Zug zum anderen", 'colligiaziun da viafier' per "Verbindung durch die Eisenbahn", mo talas differenziaziuns vegn ins strusch a saver far penetrar en in territori, nua ch'il bia da quei ch'ha da far culla viafier vegn scret per tudestg. Jeu creigiel buc che 'communicaziun' el senn da "Bahnverbindung" seigi da spindrar silla liunga. Jeu mez hai aunc priu 'communicaziun', perquei ch'il text ha tuttina bunamein 30 onns, aschia ch'ins astga aunc ughegiar quei plaid, mo en in text actual predess jeu 'colligiaziun', quei che la maioritad ha lu era fatg. In pign problem ei aunc, tgei metter per 'Bahn'. Tier 'communicaziun' proponan ils vocabularis 'da viafier', quei che va segir. Tier 'colligiaziuns' prendess jeu 'dils trens'; ei drova gie silmeins dus trens per ver ina colligiaziun. Pia 'communicaziuns da viafier' ni 'colligiaziuns dils trens'. Lu sto ei secapescha ver num 'las communicaziuns ein schliatas' resp. 'sun noschas'; egl original tudestg stat gie claramein 'sind'. Quella ruptura dil temps ei segir buc casuala. Pertgei ha Bichsel mess cheu il prs., buc igl ipf.? - Tgei funcziun ha igl ipf. ton el tudestg sco el romontsch en quei connex? - Ina funcziun narrativa. Sch'el scrivess: 'Sie arbeitete in der Stadt, die Verbindungen waren schlecht' spetg'ins in raquent, nua ch'ei schabegia lu enzacu enzatgei en connex cun quellas schliatas colligiaziuns. Gliez ei denton buc il cass; ei ha mo da declarar, daco ch'els spetgan. Lu la proxima! 'Els, el e sia dunna, sesevan davos meisa e spitgavan sin Monica.' 'Sie, er und seine Frau', san ins buc translatar en in text litterar cun 'Els, il bab e la mumma'; ei stat gie buc "Sie, der Vater und die Mutter". Quei vegn lu schon aunc, mo cheu va ei per enzatgei auter, numnadamein per indicar il pugn da vesta, dil qual ei vegn raquintau. Ell'emprema construcziun ei quei gie buc precisau aunc; leu eis ei semplamein "sie". Digl pugn da vesta da tgei persuna vegn raquintau cheu? Dil pugn da vesta digl um; ei ha gie num 'er und seine Frau'. Naven da quei mument ei lu 'sie' el plural "er und seine Frau", tochen ch'ei dat lu in'autra perspectiva.