SP 10 S- 11. da consultar u igl original ni l'ediziun da Gartner, ni meglier aunc domisdus. Mo che gliez ei lu pli gleiti detg che fatg.

Transkript

1 SP 10 S- 9 Jeu hai tractau la davosa gada las treis ovras romontschas publicadas da Bifrun. La pli veglia ei segir la 'Fuorma', pia il catechissem, ch'ei vegnius publicaus l'emprema gada La pli renumada ei denton 'L'g Nuof Sainc Testamaint', cumparius 1560, e buc propi clar ei, cu che l'emprema ediziun dalla 'Tæfla' ei cumparida. Pil mument ei l'ediziun da 1571 la pli veglia ch'ins sa documentar, mo era da lezza san ins mo entras la postfaziun da Lu hai jeu aunc indicau, co ch'ins vegn tier ils texts dallas ovras da Bifrun. La secunda ediziun dalla 'Fuorma', quella da 1571, ei vegnida publicada avon dus onns ellas Annalas e stat cun quei a disposiziun ella versiun la pli veglia ch'ei semantenida. Dalla tiarza ediziun da 1589, fatga da Iachiam Papa, dat ei excerpts en las duas Crestomazias. Teoreticamein indichescha l'ediziun da Bernhard variantas dalla 3.ed. da 1589, mo tier quels tocs che jeu hai saviu controllar, ei quei buc fatg fetg sistematicamein. Il text dalla tiarza ediziun ei pia buc disponibels en ina fuorma sufficienta per lavurs linguisticas, mo cunquei ch'ins ha uss il text dalal secunda ediziun, emporta quei buc ton pli, auter che sch'ins vul intercurir il svilup ortografic denter quellas duas versiuns. L'emprema ediziun semantenida dalla 'Tæfla' datescha pér da Lezza dat ei denton silmeins en plirs exemplars. Da quella dat ei ina ediziun cumpleta, fatga da Jacques Ulrich, pli enconsuchents sco Jakob Ulrich, ella 'Revue des langues romanes, tom 39, 1896, p Jeu hai controllau il text dad Ulrich culs excerpts dalla Crestomazia, tom V,249s., leu nua che quei era pusseivel. Ei dat effectivamein pintgas differenzas denter quels dus texts, mo ch'igl ei buc da dir cun segirtad, tgi ch'ha en quels cass il text correct dil pugn da vesta editori 1. Tier il NT dat ei lu meins problems da vegnir tiel text. Ei dat bia dapli originals ch'ein semanteni, ed ei dat l'ediziun cumpleta da Theodor Gartner, ch'ei bein era fetg scarta, ch'ins anfla denton tuttina en bunamein tuttas bibliotecas d'universitads pli veglias. Era l'ediziun da Gartner cuntegn bein enqual sbagl, denton tuttina buc tons, ch'ins stuess controllar l'entira ediziun avon che saver duvrar ella. Controllas fan ins lu mo aunc en cass da dubi per quei toc text ch'ins drova gest. L'ediziun da Gartner ha plinavon dus gronds avantatgs visavi igl original. Primo ein ils vers numerai atras tier Gartner, quei ch'ei buc il cass egl original; era quella numeraziun ei in'invenziun ch'era aunc buc currenta dil temps che Bifrun ha translatau il text. Secundo ha ella alla fin ina cuorta grammatica da gnanc 10 paginas, che dat tuttina ina emprema investa el sistem grammatical dil Niev Testament da Bifrun. Pli impurtonts ei denton segir il glossari da 95 paginas, savens cun indicaziun dil liug, nua ch'il plaid vegn avon, e gliez ei lu veramein in grond agid. Per luvrar preferess jeu perquei aschia ni aschia l'ediziun da Gartner agl original. Dil text dil NT dat ei lu era empau dapli tocs ch'ein vegni edi. Ina part pli gronda ei vegnida edida da Jakob Ulrich gia avon l'ediziun cumpleta da Gartner, cul tetel 'Bifrun's Übersetzung des Neuen Testamentes', Halle Ella cuntegn las prefaziuns ed ils evangelis da Mattiu e da Marc. Quella ediziun ei vegnida restampada sco secunda part da 'Rhätoromanische Texte', 'Rhätoromanisch' puspei cun R-h, hrsg. von J.Ulrich, Slatkine Reprints', Genevra 1978, ei pia probablamein aunc da survegnir. Il tetel 'Rhätoromanische Texte' deriva denton buc dad Ulrich. Sco emprema part stat leu in'autra ediziun dad Ulrich cul tetel 'Vier nidwaldische Texte', 4 texts dil Grischun

2 SP 10 S- 10 central. Jeu hai era controllau tier quella ediziun la prefaziun da Bifrun cugl original, p Jeu hai anflau buca meins che 36 differenzas. En cumparegliaziun cun l'ediziun da Gartner cun 4 differenzas ei quei lu schon dabia. Il bia ei bein piculezzas, sco commas el falliu liug, scret ensemen plaids ch'ein screts dapart tier Bifrun ni il cuntrari, emblidau accents, <ü> enstagl mo <u> en loghens, nua che quei ei en sesez giustificau, p.ex. plü enstagl plu tier Bifrun. Ei dat denton tuttina era sbagls pli gravonts, sco p.ex. nu enstagl mi, in tipic sbagl da concentraziun, accunuschaiua enstagl 'arcunuschaiva', quei ch'ei lu pli gravont, grusêta enstagl grusêra, ed aunc in ni l'auter ch'ei buca nunimpurtonts per la scripziun, sco 'salva' cun -v- enstagl cun -u-. Per la pura lectura dil text da Bifrun po quella ediziun parziala pia aunc ir, per la lavur scientifica vi dil text eis ella denton nunsufficienta. Ulrich ha bein era constatau sez quei; ella prefaziun scriva el numnadamein: "Meine Absicht war, Bifrun genau abzudrucken. Es hat aber nicht verhindert werden können, dass mein Druck an manchen Orten correcter, an manchen weniger correct ist als Bifrun". Bia pli savens eis el segir meins corrects, ed aunc leu, nua ch'el ei pli corrects, interesseschan mei ils sbagls da Bifrun tuttina aunc dapli che las correcturas dad Ulrich. Sco dissertaziun acceptass jeu mai ina ediziun cun tontas differenzas visavi igl original. Ella 'Crestomazia' ei il NT da Bifrun representaus mo cun paucs texts. En tom (Crest.) V, anfl'ins las prefaziuns, 2 capetels ord igl evangeli da Gion, capetel 18 e 19, la brev da Judas, 2 capetels dalla palentada ni apocalipsa da Gion, cap.5 e 22; il capetel 22 ei la fin dil NT. Lu vegn aunc il 'De modo legendi', nua che Bifrun declara per latin, co ch'ei seigi: "da leger e scriver il lungatg retic, ch'ils Rets numnan 'Romanum' ni 'Ladinum'". Quei ei in text detg interessant dil pugn da vesta linguistic, era sche tut quei che Bifrun indichescha leu constat lu buc. Quei che pertucca la qualitad dalla ediziun sund jeu staus surstaus: ella prefaziun da Bifrun hai jeu anflau mo 8 differenzas enviers igl original, neginas propi gravontas. Ina ni l'autra savess aunc ir a quen digl exemplar ch'ei staus a disposiziun agl editur da quels texts, che sto esser staus ualti schliats, sco quei ch'ei resorta d'ina correctura dil text. Il text vegn currigius aschia, sco quei ch'el ei effectivamein tier Bifrun, mo ch'ins saveva buc leger pli il text digl original egl exemplar ch'ei staus a disposiziun agl editur dils texts dalla Crestomazia. Deplorablamein ein denton ils texts dil Niev Testament da Bifrun publicai ella Crestomazia aschi rudimentars ch'ins sa buca entscheiver la massa mo cun els. Tocs aunc pli cuorts ord il Niev Testament da Bifrun ein aunc publicai en auters loghens. Jeu fetg mo aunc attent sin quels ch'ein publicai ellas Funtaunas I. Sin p.79 veis vus la fotografia dalla pagina da tetel che nus vein legiu la davosa gada, probablamein ingrondiu levamein. Sin p veis vus igl entir text dalla prefaziun da Bifrun, ch'ei effectivamein detg interessanta, e quei en ina copia da l'ediziun da Gartner; egl original drova lezza nov paginas enstagl mo 4 sco tier Gartner. Il text il pli interessant dallas Funtaunas I ord il NT da Bifrun ei denton quel sin p.76; l'emprema pagina dalla prefaziun da Philip Galicius al NT da Bifrun. Leu ves'ins lu era, co ch'ina pagina stampada normal da quei cudisch vesa or. Il text ei engrondius ualti fetg, persuenter ves'ins lu fetg bein ils bustabs ed era, tgeinins ch'ein aschi semeglionts ch'ei san vegnir sbagliai, seigi dil stampadur ni digl editur. Lu lasch jeu cun quei, quei che pertucca las ediziuns da texts dil NT. Per la lavur scientifica resta aschia ni aschia nuot auter che

3 SP 10 S- 11 da consultar u igl original ni l'ediziun da Gartner, ni meglier aunc domisdus. Mo che gliez ei lu pli gleiti detg che fatg. Lu aunc cuort tiel original. Ei setracta d'in cudisch relativamein pign, sco nus vein viu la davosa gada, denton d'in cudisch ualti gries. El ha tuttina 902 paginas en tut, ed il pupi era da gliez temps per ordinari era empau pli gross ch'ozildi. Ei setracta pia d'in cudisch en format da diever, buca en format da parada. La pagina da tetel ei gigina, senza negins ornaments, sco quei ch'ins vesa ella copia ellas Funtaunas I, p.79. Inizialas cun dessegns sco sin la pagina cun l'introducziun da Gallicius ein d'anflar mo mintgamai a l'entschatta d'in niev toc, ferton ch'ils singuls capetels han mo inizialas pli grondas, senza illustraziuns. Lu tiel cuntegn dil cudisch sin basa dalla ediziun da Gartner. Il cudisch entscheiva suenter la pagina da tetel cun ina prefaziun da duas paginas da Philippus Gallizius, cheu screts cun -z-, tier Chiampell schizun cun <tz>, usualmein denton cun -c-, al Niev Testament da Bifrun. L'emprema da quellas duas paginas veis vus ellas 'Funtaunas'. La schlatteina oriunda da Gallizius era 'Saluz'; el indichescha lu era "chi er Salucius"; la schlatteina 'Gallizius' ha Philip dau a sesez sco humanist. Igl era moda da gliez temps dad u latinisar sia schlatteina ni era da dar a sesez in niev num latin per demussar siu humanissem. Lu suonda la translaziun da l'introducziun dad Erasmus da Rotterdam a sia ediziun latina dil Niev Testament da 1522 dad 11 paginas. Quella ediziun dad Erasmus, l'emprema ediziun pli u meins scientifica dil text latin dil Niev Testament, ei segir stada la basa dalla translaziun da Bifrun. Lu suonda sin ina pagina ina tabella dallas differentas parts dil Niev Testament, ina sort tabla da cuntegn senza indicaziun dalla pagina, e lu finalmein la renumada introducziun da Bifrun sez, 9 paginas. Lu vegn aunc ina gliesta da "Qualchiuns pleds quæls chi sun mis oura in aquaist cudesth", pia "Entgins plaids ch'ein declarai en quei cudisch", pli u meins alfabeticamein, mintgamai cun indicaziun dil liug, nua ch'els ein declarai ellas annotaziuns tiels differents capetels. Lu stat aunc ina translaziun d'in tochet cun indicaziuns davart ils evangelists da Hieronymus, ch'ei responsabels pil text dalla Vulgata latina, probablamein prius ord l'ediziun dad Erasmus. Quellas empremas 28 paginas ein nunpaginadas egl original, ed han survegniu cefras romanas ellas ediziuns. Lu vegnan sin 869 ils texts dil Niev Testament, numnai ella tabella: ils 4 evangelis, ils Fatgs dils apostels, las brevs da Paul, Pieder, Gion e Giudas e l'apocalipsa da Gion. La finiziun fan 5 paginas puspei nunnumeradas, duas da quellas cul tetel 'De modo legendi et scribendi linguam Rheticam', pia "Dalla moda e maniera da leger e scriver il lungatg ret", ch'empermettan denton dapli che quei ch'ei tegnan. Las davosas treis paginas curregian sbagls da stampa. En tut ha il cudisch pia 902 paginas, in detg cudisch. Lu lasch jeu cun quei per oz; l'autra gada lu aunc enzatgei davart la litteratura secundara sur da Bifrun. Oz mein nus denton tiel text. Jeu hai encuretg oriundamein in text cun relativamein bia terminologia, perquei che jeu level inaga mirar, co la terminologia semida el decuors dallas differentas versiuns dil text. Jeu hai denton buc anflau in text adattau per quei intent. Perquei hai jeu lu encuretg in, nua che silmeins la morfologia ei empau variada e sun lu vegnius

4 SP 10 S- 12 tier quei text cheu, il 13avel capetel ord igl evangeli da Johannes ni Gion, nua ch'ins anfla tuttina praticamein fuormas da tut las persunas, sco nus vegnin a veser. Plinavon hai jeu aunc risguardau tier la schelta dil text, ch'el vegni era avon en in dils evangelis dallas dumengias. Ils catolics han numnadamein buc translatau igl entir Niev Testament, mobein mo purziuns da quel. Dus tocs da quel vegnevan mintgamai legi avon dil plevon la dumengia: l'epistla, per ordinari in toc ord las brevs da sogn Paul, tscheu e leu era dil Vegl Testament, ed igl evangeli, lez adina ord in ils quater evangelis. Cudischs che cuntegnan ils texts dallas epistlas e dils evangelis dat ei en Surselva tuttina naven da Il toc tscherniu, Gn XIII, 1-15, ei igl evangeli da gievgia sontga. Per quei seminari lasch jeu probablamein naven ils texts sursilvans ni che jeu prendel mo il pli vegl, mo per ina survesta sur igl entir intschess romontsch stuess ins secapescha schon era ver lezs. Il text che nus legin hai jeu copiau dalla ediziun da Gartner. Il text original vess jeu era giu a disposiziun, Mo primo hai jeu buc ughegiau da smaccar dapart il cudisch per fotocopias, per buc rumper il dies, ch'ei schon fess. Da l'autra vart ei il text da Bifrun era senza indicaziun dil vers, quei ch'ei malemperneivel, sch'ins vul citar il text. Sco detg, era quella numeraziun dil text aunc buc usuala da quei temps; ella ei lu vegnida en usit pauc pli tard. Las "Annotatiuns" sisum la pagina s'audan aunc tier capetel 12. Alla fin d'in capetel ha Bifrun magari annotaziuns, nua ch'el declara certs plaids ch'ein vegni avon el capetel precedent. Il text dil Niev Testament cuntegn secapescha ina massa caussas ch'ei deva buc ell'engiadin'aulta ed el Grischun; l'acziun sespleiga gie en Israel. 'Spicanard' sereferescha sin vers 12,3. Curiosamein stat leu denton mo nard; ellas Biblas actualas 'narda' "eine wohlriechende Pflanze" tenor Wahrig. Il plaid ei internaziunals. El vegn declaraus ni glossaus cheu cun "ina certa jarva che fagevan ora in etg precius". 'giüdichier' el senn 'cundamnêr' sa sereferir mo sin vers 12,47; il verb vegn buc avon en quei capetel pli baul. 'Osanna' sereferscha lu puspei sin 12,13, mo ch'ei stat lu puspei leu 'Hosanna' cun H- inizial e buc 'Osanna'. Las annotaziuns suondan pia buc il text dil capetel cheu, ed ei vegn explicau fuormas ch'ei dat gnanc leu. Quei para empau curios a mi, mo jeu hai era mai intercuretg quei da rudien. Las annotaziuns da Bifrun valessen probablamein la peina d'intercurir inaga pli exact. Lu pia tiel text. Legi inaga igl emprem vers, che va ualti lunsch. Lectura e pronunzia: Ina tilda sin in vocal indichescha adina in nasal che suonda, il bia in <n>, tscheu e leu era in <m>, mo lez ei era da natira ano pli rars ch'igl 'n' suenter vocal. La tilda ei buc obligatoria; 'sauiand' en lingia 1 ei scret cun tilda, 'hauiand' en lingia 3 senza. Magari vegn la tilda scretta per ulivar or il plaz silla lingia, quei che savess effectivamein esser la raschun per quella egl original. Suenter vegn leu sin quella lingia mo pli 'Ie', pia dus bustabs. Sch'ins vess scret 'saviand' cun <n>, fuss <Ie> buc iu si pli silla lingia. Ei fuss pia u restau memia bia plaz alla fin, ni ch'ei vess giu plaz mo per <I>, quei ch'ei era buc bi. auns: La pronunzia da 1560 da quei <au> sai jeu era aunc buc segir. Ozildi eis ei [ēnts], mo enzacu sto ei esser stau [aunts], e quei en scadin cass aunc ualti ditg, schiglioc vess ins gie buc scret quei aschia, cu ch'ins ha entschiet a scriver puter. Mo igl ei schon pli-

5 SP 10 S- 13 tost da supponer, ch'ella eri [ēnts] gia da quei temps, quei che demussass lu tuttina, ch'ins sto ver scret puter gia in pulit tec pli baul che quei ch'ils emprems texts lains supponer. Per la pronunzia gnieu vala il medem sco per quella dad [ēnts]. Ozildi vegn pronunziau [ñia], mo dapi cu ch'ins pronunzia quei aschia, sai jeu era aunc buc. Il problem tier quellas scripziuns ei, ch'ei corrispundevan segir alla pronunzia, cura ch'ins ha duvrau ellas per l'emprema gada e che la pronunzia ei lu segir semidada enzacu el decuors dil temps, ch'ins ha denton aunc mai intercurretg exact, cu che quella midada da pronunzia ei lu succedida: sche schon avon ils emprems texts semanteni ni pér suenter. Cun leger empau da quels texts, vegness ins schon or cun quei. Zacu scriv'enzatgi lu schon inaga tenor la pronunzia e buc tenor la norma da quei temps, aschia ch'ins sa lu silmeins trer la conclusiun, che la pronunzia "nova" seigi pli veglia che l'emprema gada ch'ella vegn scretta. Mo nus vegnin aunc a revegnir a quei problem el decuors dil temps. Quei che pertucca la capientscha: dat ei problems? - Transponi inaga il text en vallader, Annetta, buc memia spert, che jeu vegni era suenter. In problem savess silpli igl emprem 'amò' esser, silmeins per in vallader. Leu vul quei dir "aunc", quei che dess cheu era in senn: "e havend aunc ils ses ch'eran el mund". Quei va denton buc el puter, co ha 'amò' num leu? auncha. Pia sto ei esser il ptc. dil verb 'amar, sco la secunda gada era. Vall. 'amo' "aunc" dat ei gia tier Chiampell ella fuorma amuo. Quei ei in da quels plaids, nua ch'il vallader va ensemen cul ladin dallas Dolomitas ed il furlan ed ils dialects lumbards digl ost, il puter cul rest dalla Romantschia. Buc dil tut clar ei il 'co', il tierz plaid, che para a mi sintacticamein buc necessaris. Cheu fuss da spitgar mo la preposiziun "avon", buc la conj. 'avon che'. Pallioppi indichescha en scadin cass 'aunz mia partenza', buc *aunz co mia partenza'. Pallioppi dat denton era in exempel biblic, Mt.16,34: 'aunz cha'l gial chaunta'. Ils citats biblics dil Pallioppi derivan dalla translaziun dil Niev Testamen da Menni, cumparida Il text corrispundent da Bifrun ha: 'auns co che l'g gial uain à chiantêr'; lez para pia da far diever dad 'auns co' el senn dad "avon". La translaziun ei pia: "Mo avon la fiasta da Pastgas, savend Jesus che sia ura da passar ord quest mund ed ir tiel bab seigi vegnida, ed havend carezau ils ses che eran el mund, sche ha el carezau quels tochen alla fin." Aunc damondas tier quei emprem vers. Quei che pertucca la translaziun eis ella segir influenzada empau dalla sintaxa latina, p.ex. il diever dil gerundi 'sauiand' per latin 'sciens', mo tut priu eis ella tuttina ualti libra, sch'ins mira lu pli exact. Il text latin ei tier quei vers: Ante diem autem festum Paschae, sciens Iesus quia venit eius hora, ut transeat ex hoc mundo ad Patrem, cum dilexisset suos, qui erant in mundo, in finem dilexit eos. Il text latin ei pia sintacticamein tuttina ualti differents da quel da Bifrun, auter che tier 'sciens' - 'sauiand'. Lu aunc in pèr caussas pertuccont la grafia dil text. Duas caussas ch'ein ualti tipicas per l'ortografia resp. il lungatg da Bifrun ves'ins schon en quei emprem vers. Quei ei inaga la scripziun da [š] cun <s-t-h> enstagl <s-c-h> en 'Pasthqua'. Ei dat era la scripziun

6 SP 10 S- 14 <s-c-h> tier Bifrun, mo lezza stat aunc il pli regular tier plaids ch'entscheivan ozildi cun [tš], sco nus vegnin lu gleiti a veser. La repartiziun da quellas duas scripziuns ei buc fixa, silmeins buc adina. Tier Bifrun dat ei ina fetg gronda variaziun grafica, ed igl ei buc adina lev dad eruir, tgei regla che stat davostier, sch'ei dat insumma ina regla e las grafias vegnan buc mo duvradas sco variantas. En scadin cass ei la caussa enorm cumplexa. Il diever dad <s-t-h> ed <s-c-h> hai jeu giu intercurretg inaga pli baul, tochen che jeu vevel aunc peda per da quei. Ei dat posiziuns, nua che la scripziun <s-t-h> vegn duvrada praticamein senza excepziuns, numnadamein alla fin dil plaid suenter in vocal liung, p.ex. tier pæsth "pasch". En quels cass ei la scripziun cun <s-t-h> pia fixa; <s-c-h> vegn buc avon en quella posiziun. En auters cass setracta ei mo d'ina grafia regulara: ei vegn bein scret il bia <s-t-h>, ei dat denton era singulas excepziuns cun <s-c-h>. E lu dat ei era posiziuns nua che gnanc ina statistica dallas scripziuns meina tier resultats clars, nua ch'ins sto pia quintar cun variantas graficas libras. Mo senza ina statistica dallas differentas variantas vegn ins segir mai tier indicaziuns valablas sur dallas differentas grafias. Cunquei ch'ins sto far quellas statisticas pil mument a maun, cala ins lu denton gleiti cun quei; ei drova enorm bia temps. La scripziun <s-t-h> ei tipica per il Niev Testament da Bifrun, eventualmein aunc pils auters texts da Bifrun tochen tiel Niev Testament. El ha denton bandunau sez pli tard quella scripziun per gronda part. 'pæsth', ch'ei screts el NT adina cun <s-t-h>, ei screts cun <s-c-h> en sia atgna introducziun alla 'Fuorma' da 1571, medemamein ella postfaziun dalla 'Tæfla' dil medem onn. Dus <s-t-h>s ein denton restai ella introducziun dalla 'Fuorma', numnadamein en masthchiels 2 ed en dsthchiatscheda. Cheu ves'ins lu denton era claramein, pertgei che quels ein vegni da surviver en quels dus cass: da scriver <s-c-h> stuess ins scriver duas gadas <c-h> ina suenter l'autra, pia 'mas-ch-ch-els'. Bifrun ha pia aunc empruau da dar ina nova funcziun a sia grafia <s-t-h>, mo ordeifer texts ch'han da far directamein ni indirectamein cun Bifrun hai jeu mai anflau quella scripziun. Secapescha che quei vul aunc buca dir la massa; ei dess schon aunc in pèr texts ch'ins stuess aunc pér controllar, mo in pulit diember ei lu tuttina vegnius ensemen el decuors dils onns. In'autra grafia ualti tipica per Bifrun, denton per dabia buc aschia exclusiva sco igl <s-t-h>, ei sia scripziun digl artechel: l'g el singular, l's el plural. La specialitad ei cheu la posiziun digl apostrof, las fuormas sco talas ein las fuormas usualas el romontsch vegl, ton el ladin sco el sursilvan dil 16avel e 17avel tschentaner 3, e texts surmirans da medema vegliadetgna dat ei buc. Tier Chiampell ein las fuormas (i)lg ed (i)ls; el singular il bia senza i, el plural il bia cun i, mo en scadin cass senza apostrof. Igl apostrof indichescha cheu igl 'i' ch'ei svanius, e stuess en sesez star davontier, quei ch'ei dat era en certs texts. Scriver in apostrof a l'entschatta d'in plaid ei uss era buc gest in hit, perquei ha Bifrun mess el denteren. Leu, nua ch'igl artechel vegn cumbinaus cun ina proposiziun, stat igl apostrof buc, p.ex. en ilg muond, pia "en il mund", per sursilvan actual 'el mund'. Ni lu en vers 5: dals discipels, atgnamaein da+l's. La scripziun digl artechel cun in apostrof suenter igl <l> ei lu semantenida in pulit tec meglier che la scripziun <s-t-h>. Quella scripziun drova era Iachiam Papa en sia atgna prefaziun alla ediziun dalla 'Fuorma' da 1589, nua ch'ella sa pia buc derivar directamein da Bifrun.

7 SP 10 S- 15 Lu lasch jeu cun quei, quei che pertucca igl emprem vers, nun ch'ei detti aunc damondas da vossa vart.