Konventa e Kombeve të Bashkuara mbi kontratat për shitjen ndërkombëtare të mallrave (KShNM)

Transkript

1 Konventa e Kombeve të Bashkuara mbi kontratat për shitjen ndërkombëtare të mallrave (KShNM) Nëntor 2014

2 Manual trajnimi: Konventa e Kombeve të Bashkuara mbi kontratat për shitjen ndërkombëtare të mallrave (KShNM) HEQJE E PËRGJEGJËSISË Përmbajtja e këtij manuali është vetëm përgjëgjësi e Checchi and Company Consulting, Inc., ndërsa pikëpamjet e autorit nuk pasqyrojnë medoemos pikëpamjet e Agjencisë së Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar apo të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara. Ky publikim mund të riprodhohet, shumëzohet ose të transmetohet në mënyrë elektronike, mekanike, të fotokopjohet apo të inçizohet vetëm me kusht që atributi ndaj USAID-it dhe Programit të USAID-it për përmbarim dhe legjislacion komercial (CLE) ceket shumë qartë në çdo kopje të bërë apo të shpërndarë.

3 Tabela e përmbajtjes MODULI 1:... 1 HYRJE DHE ÇËSHTJE TË PËRGJITHSHME TË KSHNM-SË PASQYRË E PËRGJITHSHME OBJEKTIVAT E MËSIMIT HYRJE KSHNM-JA: HISTORI E SHKURTËR STRUKTURA E KSHNM-SË INTERPRETIMI I KONVENTËS PËRPARËSITË DHE DOBËSITË E KSHNM-SË PËRMBLEDHJE... 7 MODULI 2:... 8 ZBATIMI I KSHNM-SË NË KOSOVË PASQYRË E PËRGJITHSHME OBJEKTIVAT E MËSIMIT GJENDJA E KONVENTËS SË KOMBEVE TË BASHKUARA PËR KONTRATAT PËR SHITJEN NDËRKOMBËTARE TË MALLRAVE TË VITIT KSHNM NË KOSOVË KONVENTA E VJENËS PËR TRASHËGIMINË NDAJ TRAKTATEVE NDËRKOMBËTARE TRASHËGIMIA NË KOSOVË NDAJ KSHNM-SË SIPAS KONVENTËS SË VJENËS PËR TRASHËGIMINË NDAJ TRAKTATEVE NDËRKOMBËTARE ZBATIMI I KSHNM-SË NË KOSOVË PËRMBLEDHJE MODULI 3: FUSHËVEPRIMI DHE ZBATIMI I KSHNM-SË PASQYRË E PËRGJITHSHME OBJEKTIVAT E MËSIMIT PËRCAKTIMI I ZBATUESHMËRISË KONTRATA E SHITJES SË MALLRAVE KARAKTERI NDËRKOMBËTAR (NENI 1(1) I KSHNM-SË) LIDHJA ME SHTETIN KONTRAKTUES SFERA E PËRKOHSHME E ZBATIMIT AUTONOMIA E PALËS PËRMBLEDHJE: A ZBATOHET KSHNM-JA?... 24

4 3.10 PËRMBLEDHJE MODULI 4: HARTIMI I KONTRATËS PASQYRË E PËRGJITHSHME OBJEKTIVAT E MËSIMIT MODELI I OFERTËS DHE PRANIMIT OFERTA SYNIMI PËR TË QENË I DETYRUAR OFERTA MJAFT E QARTË OFERTA EFEKTIVE (NENI 15(1) I KSHNM-SË) OFERTA E PA ANULUAR PRANIMI TË PËRGJITHSHME MIRATIMI PRANIMI I PACILËSUAR PRANIMI EFEKTIV TËRHEQJA E PRANIMIT TË OFERTËS NDRYSHIMI I KONTRATËS USHTRIMI OFERTA DHE PRANIMI PËRMBLEDHJE MODULI 5: DETYRIMET E SHITËSIT PASQYRË E PËRGJITHSHME OBJEKTIVAT E MËSIMIT DETYRIMET E SHITËSIT PASQYRË E PËRGJITHSHME HIERARKIA E KONVENTËS DORËZIMI I MALLRAVE DHE DOKUMENTEVE DETYRIMI PËR T I DORËZUAR MALLRAT DETYRIMI I SHITËSIT PËR T I DORËZUAR DOKUMENTET BARTJA E PRONËSISË PËRPUTHJA E MALLIT KËRKESAT PËR PËRPUTHJE ME KONTRATËN (NENI 35(1) I KSHNM-SË) PËRPUTHJA ME STANDARDET E PARAPARA ME NENIN 35(2) TË KSHNM-SË KOHA RELEVANTE (NENI 36(1) I KSHNM-SË) E DREJTA E SHITËSIT PËR TË BËRË PËRMIRËSIME PARA DATËS SË DORËZIMIT (NENI 37 I KSHNM-SË) KËRKESAT PËR EKZAMINIM DHE NJOFTIM EKZAMINIMI I MALLRAVE (NENI 38 I KSHNM-SË)... 45

5 5.6.2 NJOFTIMI PËR MOSPËRPUTHJE (NENI 39 I KSHNM-SË) LISTA E KONTROLLIT E SHITËSIT USHTRIMI 1: PËRMBLEDHJE MODULI 6: MJETET JURIDIKE TË BLERËSIT PASQYRË E PËRGJITHSHME OBJEKTIVAT E MËSIMIT MJETET JURIDIKE TË BLERËSIT NË RAST TË SHKELJES SË KONTRATËS NGA ANA E SHITËSIT PLAN I PËRGJITHSHËM I MJETEVE JURIDIKE E DREJTA NË PËRMBUSHJE TË DETYRIMEVE DHE NË PËRMBUSHJE TË DETYRIMEVE ZËVENDËSUESE NENET 46 DHE 47 TË KSHNM-SË) SHMANGIA E KONTRATËS ZBRITJA E ÇMIMIT DËMET USHTRIMI PËRMBLEDHJE MODULI 7: DETYRIMET E BLERËSIT, KALIMI I RREZIKUT DHE MJETET JURIDIKE TË SHITËSIT PASQYRË E PËRGJITHSHME OBJEKTIVAT E MËSIMIT DETYRIMET E BLERËSIT DHE KALIMI I RREZIKUT PLAN I PËRGJITHSHËM PAGESA RREZIKU PRANIMI I MALLIT MJETET JURIDIKE TË SHITËSIT PLAN I PËRGJITHSHËM E DREJTA E SHITËSIT PËR TË KËRKUAR PËRMBUSHJE TË DETYRIMEVE SHMANGIA DËMET PËRMBLEDHJE BIBLIOGRAFIA... 67

6

7 MODULI 1: HYRJE DHE ÇËSHTJE TË PËRGJITHSHME TË KSHNM-SË Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 1

8 1.1 Pasqyrë e përgjithshme Ky modul merret me parimet themelore të KShNM-së, si dhe me historikun e saj. Ai pastaj e shpjegon strukturën e KShNM-së si dhe metodën e zbatueshme të interpretimit sipas nenit 7 të KShNM-së. 1.2 Objektivat e mësimit Pas kryerjes së këtij moduli, ju do të jeni në gjendje: ta shpjegoni historikun e KShNM-së; t i theksoni përparësitë dhe të metat e KShNM-së; ta keni një ide si ta zgjidhni një konflikt të ligjeve; ta kuptoni strukturën e KShNM-së. 1.3 Hyrje Biznesi ndërkufitar shpesh vjen me paqartësi dhe mungesë të dijes për praktikat dhe dispozitat ligjore të huaja për biznesin. Këto shqetësime burojnë nga përkatësia e ndryshme ekonomike, kulturore dhe gjuhësore e partnerëve të përfshirë në biznes dhe këto probleme u shkaktojnë bizneseve shpenzime të konsiderueshme. Posa të ketë ndonjë transaksion ndërkufitar, shtrohet pyetja cili është ligji i aplikueshëm që e qeverisë kontratën dhe cila gjykatë do të ishte kompetente. Për shembull: Prodhuesi gjerman i një pajisjeje e shet atë në Francë. Cili ligj është i zbatueshëm? Krahas kësaj, vëmendje duhet t u kushtohet edhe dispozitave relevante të BE-së dhe dispozitave të tjera ndërkombëtare. Sipas ligjit që e qeverisë kontratën, mund të ketë zgjidhje të ndryshme për këtë rast. Prandaj, është më se e rëndësishme që ligji i aplikueshëm të përcaktohet paraprakisht. Çdo juridiksion tashmë e ka një ligj që i rregullon kontratat ndërkufitare. Ligji i aplikueshëm përcaktohet sipas tabelës më poshtë: Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 2

9 Përcaktimi se cila gjykatë është kompetente Marrëveshje ndërkombëtare, Ligji për procedurën ndërkombëtare civile Përcaktimi se cili ligj vendor material zbatohet për një kontest të caktuar. Konflikti i ligjeve, e drejta private ndërkombëtare, e drejta ndërkombëtare private Aplikimi i ligjit material të zbatueshëm të konstatuar 1.4 KShNM-ja: Histori e shkurtër Konventa e Kombeve të Bashkuara për Kontratat për Shitjen Ndërkombëtare të Mallrave (KShNM) është traktat shumëpalësh që paraqet një ligj uniform të shitjes i cili deri më tani është ratifikuar nga 83 shtete ( Palë të kësaj konvente janë vendet të cilat zotërojnë një pjesë të konsiderueshme të tregtisë kombëtare, duke e bërë kështu KShNM-në njërin nga ligjet ndërkombëtare uniforme më të suksesshme. KShNM-ja ua mundëson palëve të një kontrate t u shmangen problemeve me zgjedhjen e ligjit për zbatim, sepse KShNM-ja ofron rregulla përmbajtësore në të cilat palët kontraktuese, gjykatat dhe arbitrit mund të mbështeten. KShNM-ja është rezultat i një procesi të gjatë, i cili ka filluar në vitet e 20 ta. Hartimi i një ligji uniform të shitjes qe nisur fillimisht nga Instituti Ndërkombëtar për Unifikimin e së Drejtës Private (INUDP, angl. UNIDROIT) dhe Konferenca e Hagës për të Drejtën Private Ndërkombëtare dhe pastaj nga Komisioni i Kombeve të Bashkuara për të Drejtën Ndërkombëtare Tregtare (KKBDNT). Ky traktat është nënshkruar në Vjenë në vitin 1980, prandaj nganjëherë quhet Konventa e Vjenës. KShNM-ja hyri në fuqi në janar të vitit 1988, për një numër prej 11 shtetesh. Që nga ajo kohë, numri i këtyre shteteve është rritur në vazhdimësi, çfarë mund të quhet rrëfim suksesi për unifikimin e ligjit. Çfarë është më e rëndësishmja, KShNM-ja ka gjetur zbatim të gjerë në terren, sepse është pranuar nga çdo rajon gjeografik, çdo fazë e zhvillimit ekonomik dhe çdo sistem kryesor ligjor, shoqëror dhe Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 3

10 ekonomik. Pas aderimit të shtetit, KShNM-ja bëhet pjesë e ligjit vendor dhe e zëvendëson çfarëdo ligji kombëtar përndryshe të aplikueshëm të shtetit kontraktues. Nga konventat e së drejtës uniforme, KShNM-ja është përshkruar të ketë ndikimin më të madh në të drejtën e tregtisë ndërkufitare mbarëbotërore. KShNM-ja është përshkruar si një arritje e madhe legjislative dhe si akti ndërkombëtar më i suksesshëm deri më tani në kuadër të së drejtës së unifikuar të shitjeve ndërkombëtare. Një ndër faktorët kryesor që e bëjnë KShNM-në aq të suksesshme është para së gjithash fleksibiliteti i saj. Ajo ua lejon shteteve kontraktuese që të heqin dorë nga disa nene të specifikuara. Është shumë me rëndësi që një konventë të jetë fleksibile për t i bindur shtetet me tradita ligjore të ndryshueshme që të pajtohem me unifikimin e një pjesë të caktuar të ligjit. Një numër vendesh që e kanë nënshkruar KShNM-në kanë dhënë deklarata dhe i kanë shprehur rezervat e tyre sa i përket fushëveprimit të këtij traktati, ndonëse shumica e tyre kanë aderuar në këtë konventë pa asnjë rezervë. 1.5 Struktura e KShNM-së Struktura KShNM-ja përmban rregulla të hollësishme të zbatimit. Kjo parandalon shikimin në sistemin e së drejtës private ndërkombëtare për përcaktimin e së drejtës materiale të zbatueshme. Prandaj, zbatimi i KShNMsë nuk varet nga kompetenca e ndonjë gjykate. Kjo është ilustruar në skicën në vijim. 1. Zbatimi i KShNM-së? Përcaktimi sipas rregullave të zbatimit (neni 1-6 i KShNM-së) 3. Përcaktimi i gjykatës kompetente 2. Zbatimi i dispozitave materiale të KShNM-së Bazuar në rregullat e zbatueshmërisë, çfarë është edhe më me rëndësi, KShNM-ja përmban edhe të drejtë materiale që merret me shitjen e mallrave të luajtshme. Kjo në fakt parandalon zbatimin Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 4

11 nganjëherë të vështirë të së drejtës materiale të huaj. Megjithatë, dispozitat në KShNM nuk janë të plota. Edhe pse ato ngërthejnë dispozitat më të rëndësishme që i qeverisin kontratat e shitjes, ende ekzistojnë zbrazëtira që duhet të plotësohen me ligjin kombëtar të zbatueshëm. Nëse zbatohet në mënyrë korrekte, KShNM-së mund të jetë thjeshtëzim i pamasë i biznesit ndërkombëtar. KShNM-ja ndahet në katër pjesë: I. Pjesa e parë (nenet 1-13 të KShNM-së) përmban rregullat për sferën e zbatimit të saj (kapitulli I, nenet 1-6 të KShNM-së) dhe një numër dispozitash të përgjithshme të tjera (kapitulli II, nenet 7-13 të KShNM-së). II. Pjesa e dytë (nenet të KShNM-së) merret me formimin e kontratës III. Pjesa e tretë (nenet të KShNM-së) është gjithsesi pjesa më gjithëpërfshirëse e kësaj konvente. Ajo titullohet shitja e mallrave dhe siguron ligjin aktual të shitjes brenda kësaj konvente. Pastaj ajo nëndahet në pesë kapituj: 1. Kapitulli I (nenet të KShNM-së) përmban disa dispozita të përgjithshme që mund të jenë relevante për tërë ligjin e shitjes, e posaçërisht përkufizimin e nocionit të shkeljes themelore, i cili do të jetë relevant në veçanti si parakusht për dispozicionin e disa mjeteve juridike, përfshirë të drejtën për t iu shmangur kontratës (krahaso nenet 49, 64, 72 dhe të tjerët me radhë të KShNM-së) 2. Kapitulli II (nenet të KShNM-së) merret me detyrimet e shitësit. Pas rregullës së përgjithshme në nenin 30 të KShNM-së, i cili i përcakton detyrimet e shitësit në kuptim të gjerë, pjesa I (nenet të KShNM-së) merret me përputhjen e mallrave dhe pretendimet e palës së tretë, dhe përfundimisht, pjesa III (nenet të KShNM-së) përmban elementet thelbësore të çdo ligji të shitjes mjetet juridike të blerësit në rast të shkeljes së kontratës nga shitësi. 3. Kapitulli III (nenet të KShNM-së) ka një strukturë të ngjashme: me nenin 53 të KShNM-së parashihen detyrimet e blerësit në një mënyrë të përgjithshme. Pjesa I (nenet të KShNM-së) merret me detyrimin për ta paguar çmimin. Pjesa II (neni 60 i KShNM-së) merret shkurtimisht me detyrimin për ta bërë pranimin e mallit. Pjesa III (nenet të KShNM-së) qeverisë mjetet juridike të shitësit për shkelje të kontratës nga blerësi. 1.6 Interpretimi i konventës Vëmendje duhet t i kushtohet karakterit ndërkombëtar të kësaj konvente kur bëhen përpjekje për t i interpretuar dispozitat e saj. Neni 7 (1) i KShNM-së ofron disa udhëzime për standardin e interpretimit. Parimet e përgjithshme të interpretimit janë karakteri ndërkombëtar i kësaj konvente dhe nevoja për ta promovuar njëjtësinë në zbatim. Nga kjo deklaratë mund të nxirren tri udhëzimet kryesore: Karakteri ndërkombëtar Kjo do të thotë se kjo konventë duhet të interpretohet në mënyrë pavarur, çfarë do të thotë se nuk duhet të tërhiqet asnjë analogji me ligjet vendore, ndërsa termave duhet t u jepet kuptim sipas KShNM-së, e cila po ashtu bazohet në politikat kryesore, strukturën dhe historinë e negociatave për këtë konventë. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 5

12 Njëjtësia/Uniformiteti Qëllimi është që çdo gjykatë apo arbitër ta zbaton KShNM-në në mënyrë identike. S do mend se ky është qëllim paksa utopist, por gjykatat prapëseprapë mund ta marrin parasysh të drejtën e huaj precedentale dhe së paku të përpiqen të distancohen në çështjet e KShNM-së për t u dhënë përparësi praktikave vendore dhe për t i konsultuar opinionet akademike për këto çështje. Respektimi i mirëbesimit Vështirësia e parë në të cilën haset është që të gjendet një standard relevant i mirëbesimit. Sërish, konceptet vendore të mirëbesimit nuk duhet të barten në këtë konventë. Mirëbesimi mund të burojë vetëm nga e drejta precedentale, praktika ndërkombëtare dhe shkrimet akademike. 1.7 Përparësitë dhe dobësitë e KShNM-së Përkundër popullaritetit të madh të konventës në radhët e shteteve, ajo është edhe objekt i kritikave. Para së gjithash, kritikët e kanë parë KShNM-në si të paaftë për të rënë dakord për një kod që në mënyrë koncize dhe të qartë i thekson parimet universale të së drejtës së shitjes. Udhëzimi për interpretime ( karakteri ndërkombëtar ) vetëm ua jep gjyqtarëve mundësinë për të zhvilluar kuptime të ndryshme. KShNM-ja është përshkruar që të jetë vetëm një variacion i standardeve të paqarta dhe kompromiseve që duken në shpërputhje me interesat komerciale. Fakti që KShNM-ja është shkruar në gjuhë të thjeshtë të biznesit ua mundëson gjyqtarëve që këtë konventë ta zbatojnë në një numër situatash. Ky stil i hartimit është i qartë dhe me formulime të thjeshta dhe të pa ngatërruara me fjali të ndërlikuara nënrenditëse, ndërsa kuptimi i përgjithshëm mund të kuptohet që në leximin e parë. Pretendimi se zbatimi uniform i KShNM-së është problematik për shkak të ngurrimit të gjykatave për t i përdorur zgjidhjet e miratuara është, për fat të keq, i vërtetë në disa raste. Megjithatë, ka edhe disa gjykata që kanë qenë veçanërisht të gatshme që ta bëjnë një gjë të tillë. Jurisprudenca kundërthënëse është një tjetër dobësi e kësaj konvente. Megjithatë, nëse duket se ka hapësirë për vendime kontradiktore, kjo konventë duhet të qartësohet për ta shtuar sigurinë në vendimet kundërthënëse dhe për t ua mundësuar gjyqtarëve që ta përdorin atë. Kjo është veçanërisht e rëndësishme nëse vazhdon ngurrimi për ta zbatuar të drejtën e huaj precedentale. Mbështetësit e KShNM-së janë të brengosur se prirja e natyrshme e gjyqtarëve është që ta interpretojnë KShNM-në duke përdorur metoda që i njohin nga shteti i tyre, e jo që të përpiqen t i zbatojnë parimet e përgjithshme të kësaj konvente apo rregullat e së drejtës private ndërkombëtare. Ky shqetësim është mbështetur nga një hulumtim që është zhvilluar nga Këshilli Këshillëdhënës i KShNM-së, në të cilën është thënë në kontekst të interpretimit të neneve 38 dhe 39 se ka një tendencë të gjykatave për t i interpretuar nenet në dritën e ligjeve të veta shtetërore dhe se disa shtete janë orvatur që ta zbatojnë KShNM-së si duhet. Për njërën nga vargu i gjatë i kritikave ndaj aktvendimeve të gjykatave kanadeze për ta përdorur legjislacionin vendor për interpretimin e KShNM-së, një komentues pati thënë se KShNM-ja është menduar t i zëvendësojë ligjet vendore ekzistuese dhe të drejtën precedentale dhe se përpiqet për t i zgjidhë boshllëqet që nuk mund të zgjidhen duke iu referuar dispozitave relevante të ligjit [vendor] për shitblerjet. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 6

13 Kritikët e versioneve shumëgjuhëshe të KShNM-së pretendojnë se është e paevitueshme që këto versione të mos jenë plotësisht konsistente, për shkak të gabimeve në përkthim dhe papërkthyeshmërisë së nuancave delikate të gjuhës. Ky pretendim, ndonëse deri diku i vlefshëm, nuk do të dukej endemik për KShNM-në, por do të vlente për cilindo dhe për të gjitha traktatet që ekzistojnë në shumë gjuhë. Kjo konventë, thonë kritikët, është e paplotë dhe nuk ka asnjë mekanizëm për përditësimin e dispozitave dhe asnjë panel ndërkombëtar për t i zgjidhur çështjet e interpretimit. Për shembull, KShNM-ja nuk e qeverisë vlefshmërinë e kontratës, e as nuk i merr parasysh kontratat elektronike. 1.8 Përmbledhje Në këtë modul, ju e keni shqyrtuar historinë, themelet dhe strukturën e KShNM-së. Ky modul po ashtu ka ofruar informata për përparësitë dhe dobësitë e KShNM-së. Në këtë modul, ju jeni mësuar: ta shpjegoni historikun e KShNM-së t i theksoni përparësitë dhe dobësitë e KShNM-së ta fitoni një ide se si ta zgjidhni një konflikt të ligjeve ta kuptoni strukturën e KShNM-së Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 7

14 MODULI 2: ZBATIMI I KSHNM-SË NË KOSOVË Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 8

15 2.1 Pasqyrë e përgjithshme Ky modul shqyrton zbatimin e KShNM-së në kontratat e shitjeve ndërkombëtare të Kosovës. Zbatimi i KShNM-së në kontrata do të vlerësohet nën dritën e Konventës së Vjenës mbi Trashëgiminë ndaj Traktateve Ndërkombëtare (përmes Ligjit për Marrëdhëniet e Detyrimeve nr. 04/L-077 nenit 1058]. Moduli do të përmbyllet me vërejtje dhe shembuj të zbatimit të KShNM-së në praktikë. 2.2 Objektivat e mësimit Pas kryerjes së këtij moduli, ju do të jeni në gjendje: ta kuptoni sistemin e trashëgimisë së traktateve ndërkombëtare ta nxirrni nga shembujt e dhënë një nocion për zbatueshmërinë e KShNM-së në kontratat që lidhen me një shtet kontraktues dhe një shtet jo-kontraktues.1.3 Shtetet kontraktuese Grafika nga Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 9

16 2.3 Gjendja e Konventës së Kombeve të Bashkuara për Kontratat për Shitjen Ndërkombëtare të Mallrave të vitit Ratifikimi, Shteti Shënime Nënshkrimi Aderimi(*), Aprovimi( ), Pranimi( ) ose Suksedimi ( ) Hyrja në fuqi Bosnja dhe Hercegovina 12/01/1994( ) Kroacia (c ) 08/06/1998( ) Mali i Zi 23/10/2006( ) Serbia (l) 12/03/2001( ) Sllovenia 07/01/1994( ) Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë 22/11/2006( ) Aktualisht janë 83 palë kontraktuese të KShNM-së Pas aderimit në këtë konventë, Kroacia ka vendosur, bazuar në Vendimit Kushtetues për Sovranitetin dhe Pavarësinë e Republikës së Kroacisë të datës 25 qershor 1991 dhe Vendimit të Parlamentit të Kroacisë të datës 8 tetor 1991 dhe për shkak të trashëgimisë nga ish-republika Socialiste Federative e Jugosllavisë në raport me territorin e Kroacisë, që të konsiderohet palë e Konventës duke filluar nga data 8 tetor 1991, datë më të cilën Kroacia i ka shkëputur të gjitha lidhjet kushtetuese dhe ligjore me Republikën Socialiste Federative të Jugosllavisë dhe i ka marrë përsipër obligimet ndërkombëtare të saj. Ish-Jugosllavia (RSFJ) e ka nënshkruar dhe ratifikuar këtë konventë më 11 prill 1980 dhe 27 mars 1985 përkatësisht. Më 12 mars 2001, ish-republika Federative e Jugosllavisë ka deklaruar si vijon: "Republika Federative e Jugosllavisë, pasi ka shqyrtuar [konventën], merr përsipër obligimet ndaj së njëjtës dhe zotohet t i përmbushë dhe zbatojë me besnikëri dispozitat e saj që nga data 27 prill 1992, datë më të cilën Republika Federative e Jugosllavisë ka marr përgjegjësinë për marrëdhëniet ndërkombëtare të saj." 1 Në dispozicion në Kjo faqe përditësohet kurdo që Sekretariati i UNCITRAL-it informohet për ndryshimet në statusin e konventës. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 10

17 2.4 KShNM në Kosovë Konventa e Vjenës për Trashëgiminë ndaj Traktateve Ndërkombëtare Për ta kuptuar konceptin e nenit 34 të Konventës së Vjenës për Trashëgiminë ndaj Traktateve ndërkombëtare, ne duhet që së pari ta shpjegojmë vetë këtë konventë. Neni 6 Kjo Konventë mbulon rastet e trashëgimisë së shteteve Kjo Konventë zbatohet vetëm për efektet e trashëgimisë së shteteve që ndodhin në përputhje me të drejtën ndërkombëtare dhe, në veçanti, për parimet e së drejtës ndërkombëtare që janë mishëruar në Kartën e Kombeve të Bashkuara. Kjo konventë bën dallimin midis të ashtuquajturave shtete të sapopavarësuara dhe rasteve të ndarjes së një pjese të shtetit (të gjitha shtetet e tjera). Kjo bëhet për t ua ofruar shteteve të sapopavarësuara një dosje të pastër (neni 16 i Konventës), çfarë do të thotë se shtetet e sapopavarësuara postkoloniale nuk trashëgojnë ndonjë obligim të traktateve të fuqisë kolonizuese. Megjithatë, kjo nuk vlen për rastet e ndarjes së një pjese të shtetit, në të cilat zbatohet neni 34(1), kështu që shtetet mbeten të detyruara nga të gjitha obligimet e traktateve që i ka pasur shteti nga i cili janë ndarë. Ish-Jugosllavia e ka nënshkruar dhe ratifikuar këtë Konventë më 6 shkurt 1979 dhe 28 prill 1980 përkatësisht. Këtë e kanë bërë edhe palët e konventës: Bosnja dhe Hercegovina (më 22 korrik 1993, sipas trashëgimisë), Kroacia (më 22 tetor 1992, sipas trashëgimisë), ish-jugosllavia, Sllovenia (më 6 korrik 1992, sipas trashëgimisë), ish-republika Jugosllave e Maqedonisë (më 7 tetor 1996, sipas trashëgimisë) dhe Jugosllavia. Neni 9 Deklarata e njëanshme nga një shtet pasardhës në raport me traktatet e shtetit paraardhës 1. Obligimet ose të drejtat që janë paraparë me traktatet që kanë qenë në fuqi në raport me një territor të caktuar më datën e marrjes përsipër të trashëgimisë nga ana e shteteve nuk bëhen obligime apo të drejta të shtetit pasardhës apo të shteteve të tjera palë të atyre traktateve vetëm për faktin se shteti trashëgues e ka nxjerrë një deklaratë të njëanshme që mundëson mbetjen në fuqi të traktateve në raport me territorin e tij. 2. Në një rast të tillë, efektet e trashëgimisë së shteteve në traktatet që kanë qenë në fuqi në raport me territorin në fjalë më datën e marrjes përsipër të trashëgimisë nga ana e shteteve qeverisen nga kjo Konventë. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 11

18 Pjesa IV. Bashkimi dhe ndarja e shteteve Neni 34 Trashëgimia e shteteve në rast të ndarjes së një pjese të një shteti 1.Kur një pjesë apo disa pjesë të territorit të një shteti ndahen për të formuar nga një apo më shumë shtete, pavarësisht se a vazhdon të ekzistojë shteti paraardhës apo jo: (a) çdo traktat që ka qenë në fuqi më datën e marrjes përsipër të trashëgimisë nga ana e shteteve në raport me tërë territorin e shtetit paraardhës mbetet në fuqi për çdo shtet pasardhës që është formohet në atë mënyrë; (b) cilido traktat që ka qenë në fuqi më datën e marrjes përsipër të trashëgimisë nga ana e shteteve në raport me vetëm atë pjesë të territorit të shtetit paraardhës, i cili është bërë shtet pasardhës, mbetet në fuqi në raport me vetëm atë shtet. 2.Paragrafi 1 nuk zbatohet nëse: (a) shtetet në fjalë merren vesh ndryshe; ose (b) nga traktati duket ose është konstatuar ndryshe se zbatimi i traktatit në raport me shtetin pasardhës do të binte ndesh me objektin dhe qëllimin e atij traktati dhe do t i ndryshonte rrënjësisht kushtet për funksionimin e tij Trashëgimia në Kosovë ndaj KShNM-së sipas Konventës së Vjenës për Trashëgiminë ndaj Traktateve Ndërkombëtare Ish-Jugosllavia, si anëtar kontraktues i a KShNM-së, e ka nënshkruar dhe ratifikuar këtë konventë më 11 prill të viti 1980 dhe 27 mars të vitit 1985 përkatësisht. Më 12 mars të vitit 2001, ish-republika Federale e Jugosllavisë ka deklaruar se Republika Federative e Jugosllavisë merr përsipër obligimet ndaj kësaj Konvente dhe zotohet t i përmbushë dhe zbatojë me besnikëri dispozitat e saj që nga data 27 prill 1992, datë më të cilën Republika Federative e Jugosllavisë ka marr përgjegjësinë për marrëdhëniet ndërkombëtare të saj. Siç mund ta shohim në skicën më lart, të gjitha shtetet e ish-jugosllavisë kanë aderuar në këtë konventë. Kosova, si shteti më i fundit, ende është në pyetje. Meqë Kosova ende nuk ka dhënë njoftim për trashëgimin e obligimeve ndaj kësaj konvente, pyetje të rëndësishme mbesin pa përgjigje. A konsiderohen palët kontraktuese kosovare palë që vijnë nga radhët e shteteve kontraktuese të KShNMsë për qëllime të nenit 1(1)(a) të KShNM-së? A duhet të konsiderohet se ligji i Kosovës e përfshinë KShNM-në, nëse rregullat e së drejtës ndërkombëtare çojnë në zbatimin e saj sipas nenit 1(1)(b) të KShNM-së, përderisa kontrata kryesore lidhet në periudhën aktuale? Meqë Serbia është shtet kontraktues i KShNM-së dhe ka qenë i tillë edhe në territorin e Kosovës, a mund të zbatohet në këtë rast neni 34 i Konventës së Vjenës për Trashëgiminë ndaj Traktateve Ndërkombëtare të vitit 1978? Në nenin 34 thuhet se në rast të shpërbërjes së një shteti, kemi vazhdim Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 12

19 automatik të zbatueshmërisë së traktateve shumëpalëshe që janë nënshkruar nga shteti paraardhës në territorin e shtetit pasardhës. Praktika e dhënies së njoftimeve nga shteti pasardhës dhe pranimi i pastajmë nga ana e shteteve garantuese mund të interpretohet si mënyrë e qartësimit të situatës e jo si argument në të kundërtën, për shkak të njoftimit se shteti ka aderuar në Konventë. Kështu, statusi i shtetit kontraktues në raport me traktatin do të përcaktohej ipso facto nga data kur shteti e shpall pavarësinë. Njoftimet prandaj mund të shihen vetëm si zyrtarizim. Neni 100 i KShNMs-së, megjithatë, bie ndesh me vetë natyrën konstituive të njoftimit. Kjo bëhet e dukshme kur vetë ligji i shtetit zgjidhet si ligj që e qeverisë kontratën. Kur palët e zgjedhin ligjin e Kosovës tani, ato me gjasë nuk mëtojnë të jenë të detyruara nga KShNM-ja, meqë kjo konventë nuk përbën pjesë të ligjit të Kosovës në kohën kur lidhet kontrata. Kjo është koha kur neni 100(2) i KShNMsë vihet në zbatim, e cili i mbron palët e kontratës nga inkorporomi i pastajmë i KShNM në ligjin kombëtar, në kontratën e tyre. Pa këtë dispozitë, do të kishte një çekuilibër midis palëve që kontraktojnë pasi KShNM-ja të hyjë në fuqi, sepse ato mund t i shmangen zbatimit të KShNM sipas nenit 6, përderisa palët që kanë kontraktuar para inkorporimit nuk e kanë pasur një mundësi të tillë. Prandaj, duke i kushtuar vëmendje të duhur sigurisë ligjore, kontrata e lidhur me zgjedhjen që ligj i zbatueshëm të jetë ligji i Kosovës nuk do të përbëjë kontratë sipas KShNM-në. Neni 100 i KShNM-së (1) Kjo Konventë zbatohet për formimin e një kontrate vetëm kur propozimi për lidhjen e një kontrate bëhet më apo pas datës kur kjo Konventë hyn në fuqi në raport me shtetet kontraktuese që janë përmendur në nënparagrafin (1) (a) ose me shtetin kontraktues që është përmendur në nënparagrafin (1) (b) të nenit 1. (2) Kjo Konventë vlen vetëm kontratat që lidhen më ose pas datës kur kjo Konventë hyn në fuqi në raport me shtetet kontraktuese që janë përmendur në nënparagrafin (1)(a) ose me shtetin kontraktues që është përmendur në nënparagrafin (1)(b) të nenit 1. Megjithatë, Kosova (së pari përmes Rregullores 2000/68 të UNMIK-ut mbi Kontratat për Shitjen e Mallrave e tani me anë të Ligjit për Marrëdhëniet e Detyrimeve nr. 04/L-077) e ka miratuar KShNM-në njëanshëm. Kosova ka qenë më parë, për shkak të statusit të saj si vend nën administrimin e OKB-së, palë e KShNM-së mirepo ky status pastaj është humbur, për shkak të deklaratës së pavarësisë pa njohjen e plotë të organeve të OKB-së. Teknikisht, KShNM-ja tashmë është zbatuar në Kosovë jo vetëm për shitblerjet ndërkombëtare, por edhe për shitblerjet vendore, ndërsa interpretimi i këtij ligji ka qenë i pakënaqshëm. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 13

20 LIGJI NR. 04/L-077 PËR MARRËDHËNIET E DETYRIMEVE Neni 1058 Ndërprerja e vlefshmërisë dhe zbatimi i ligjeve tjera 1. Në ditën e hyrjes në fuqi të këtij Ligji dispozitat e Rregullores së UNMIK-ut nr. 2000/68, për kontratat mbi shitjen e mallrave pushojnë se ekzistuari. 2. Në kuptim të këtij ligji, e në pajtim me nenin 145 të Kushtetutës së Republikës së Kosovës, ligj i aplikueshëm për kontratat për shitjen ndërkombëtare të mallrave është Konventa e Kombeve të Bashkuara për kontratat për shitjen ndërkombëtare të mallrave. 3. Në ditën e hyrjes në fuqi të këtij Ligji dispozitat e Ligjit mbi marrëdhëniet e detyrimeve (Gazeta Zyrtare e RSFJ-së, nr. 29/78, 39/85, 57/89), pushojnë se ekzistuari, me përjashtim të dispozitave në vijim: Kreu XXXI, nenet 1035 deri 1046; Kreu XXXII, nenet 1047 deri 1051; Kreu XXXIII, nenet 1052 deri 1060; Kreu XXXIV, nenet 1061 deri 1064; Kreu XXXV nenet 1065 deri 1068; Kreu XXXVI nenet 1069 deri 1071; Kreu XXXVII, nenet 1072 deri 1082; Kreu XXXVIII, nenet 1083 deri 1087; Kreu XXXIX, neni 1088, të cilat përshtatshmërisht do të vazhdojnë të aplikohen përderisa legjislacioni nacional nuk fuqizon ligje, gjegjësisht akte tjera nënligjore për rregullimin e të njëjtave. 4. Me hyrjen në fuqi të këtij ligji, pushojnë së vepruari edhe dispozitat e ligjeve të mëparshme që kanë rregulluar këtë materie, përveç në rastet kur me këtë ligj është paraparë ndryshe Zbatimi i KShNM-së në Kosovë Nëse Konventa e Vjenës për Trashëgiminë ndaj Traktateve Ndërkombëtare sipas nenit të 100 KShNMsë nuk do të kishte qenë e zbatueshme, kjo do të krijonte një situatë në të cilën do të konsiderohej se KShNM-ja ka qenë e zbatueshme për kontratat që janë lidhur para pavarësisë së Kosovës, sipas Rregullores 2000/68 të UNMIK-ut për Kontratat për Shitjen e Mallrave. Kontratat që janë lidhur sipas ligjit që përfshin KShNM-në ende do të duhej të përcaktoheshin sipas rregullave të KShNM-së. Edhe kontratat me shtetet që janë shtete kontraktuese të KShNM-së munden të çojnë në rrethana të caktuara që janë shtjelluar në modulin 3 në zbatimin e KShNM-së në Kosovë. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 14

21 Nga shembulli i Maqedonisë, ne mund të nxjerrim opinione për zbatueshmërinë në raste të konfliktit Në rastin e Maqedonisë (Maqedonisë iu deshën 15 vjet nga data e pavarësisë së saj për ta paraqitur një njoftim për marrje përsipër të trashëgimisë së KShNM-së), në dy raste para njoftimit formal dhe pas elaborimit të arsyeve për zbatimin e KShNM-së, arbitri pati deklaruar si vijon: "meqë shitësi është një kompani serbe, ligj i zbatueshëm duhet të jetë ligji i Serbisë, gjegjësisht Ligji për Marrëdhëniet e Detyrimeve. Megjithatë, meqë të dyja shtetet në territorin e të cilave palët kanë vende të biznesit kanë qenë njësi konstituive të ish-rsfj-së dhe meqë RSFJ-ja e ka nënshkruar Konventën e KKBDNT-së [Komisionit të Kombeve të Bashkuara për të Drejtën Ndërkombëtare Tregtare, angl. UNCITRAL] për Kontratat për Shitjen Ndërkombëtare të Mallrave dhe kontrata në fjalë është kontratë për shitjen ndërkombëtare të mallrave, arbitri konsideron se Konventa e Vjenës (e KKBDNT-së) është e zbatueshme edhe për arsyet e trashëgimisë automatike të traktateve ndërkombëtare." Vendimet T-14/04 dhe T-15/04 të datës 21 shkurt për kohën kur Maqedonia ka paraqitur njoftim për marrje përsipër të trashëgimisë dhe është radhitur në ueb faqen e KKBDNT-së si shtet kontraktues i KShNM-së. Në një kontest midis një shitësi serb dhe një blerësi maqedonas, KShNM-ja është zbatuar si pjesë e ligjit serb në bazë të analizës së konfliktit të ligjeve (KiL-së). Arbitri i vetëm pati vërejtur qartë në obiter dictum se analiza e zbatimit të KShNM-së në bazë të nenit 1(1)(a) nuk është bërë qëllimisht, meqë Maqedonia ka qenë palë e kësaj konvente në kohën kur është marrë vendimi, por nuk ka qenë në kohën kur ishte lidhur kontrata. Vendimi T-23/06 i datës 15 shtator 2008 Mendimet e kundërta që janë dhënë në lidhje me shembullin e mëposhtëm: Përfundim i kundërt është nxjerrë në rastin e një kontrate të dhënë, në të cilin KShNM-ja është zbatuar në bazë të nenit 1(1)(a), meqë të dyja shtetet e vendeve të biznesit të palëve janë konsideruar palë të KShNM-së, përkundër faktit se kontrata kryesore ishte lidhur para paraqitjes së njoftimit për aderim të Maqedonisë në KNShM. Kjo bie ndesh me nenin 100(2) të KShNM-së. Vendimi nr. T-8/07 i datës 9 maj 2008 Vendimi nr. T-1/08 i datës 17 nëntor 2008 Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 15

22 2.5 Përmbledhje Ky modul shqyrton zbatimin e KShNM-së në kontratat e Kosovës për shitje ndërkombëtare. Zbatimi i KShNM-së ndaj kontratave do të vlerësohet nën dritën e Konventës së Vjenës për Trashëgiminë Ndërkombëtare dhe miratimin e KShNM-së përmes saj. Moduli do të përmbyllet me vërejtje dhe shembuj të zbatimit të KShNM-së në praktikë. Pas kryerjes së këtij moduli, ju do të jeni në gjendje: ta kuptoni sistemin e trashëgimisë së traktateve ndërkombëtare ta nxirrni nga shembujt e dhënë një nocion për zbatueshmërinë e KShNM-së në kontratat që lidhen me një shtet kontraktues dhe një shtet jo-kontraktues. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 16

23 MODULI 3: FUSHËVEPRIMI DHE ZBATIMI I KShNM-së Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 17

24 3.1 Pasqyrë e përgjithshme Ky modul shpjegon në veçanti sferën e zbatimit të KShNM-së si dhe rregullat për sferën e zbatimit. Ju do ta fitoni një ide për kontratat që qeverisen nga KShNM-ja, domosdonë e karakterit ndërkombëtar dhe lidhjen me shtetin kontraktues, ta kuptoni sferën e përkohshme të zbatimit të KShNM-së edhe të jeni të gjendje ta lidhni një kontratë duke e zbatuar apo mos e zbatuar KShNM-në. 3.2 Objektivat e mësimit Pas kryerjes së këtij moduli, ju do të jeni në gjendje: ta kuptoni sferën e zbatimit të KShNM-së; t i interpretoni situatat/kontratat sipas zbatueshmërisë të KShNM-së. 3.3 Përcaktimi i zbatueshmërisë Zbatueshmëria e KShNM-së ndaj disa kontratave përcaktohet me anë të vetë rregullave të saj të përcaktuara me nenet nga 1 deri në 6 të KShNM-së. Për përcaktimin e zbatueshmërisë, është me rëndësi që të merren parasysh elemente të ndryshme të kontratës. Elemente të rëndësishme për këtë përcaktim janë palët, lidhja e tyre me shtetin kontraktues dhe me KShNM-në dhe vetë transaksioni. Në rastet kur nenet nga 1 deri në 6 që qeverisin përcaktimin e zbatueshmërisë lënë boshllëk apo e lejojnë interpretimin, për ta përcaktuar zbatimin mund të përdoren rregulla ligjore të zgjedhura. Përveç që qeverisin zbatueshmërinë, nenet nga 1 deri në 6 edhe e kufizojnë sferën e zbatimit të KShNMsë. Meqë unifikimi përmes KShNM-së nuk siguron unifikim të plotë të së drejtës së shitjes, ai mund të shihet vetëm si unifikim i pjesshëm, unifikim që ka të bëjë vetëm me kontratën e shitjes dhe përmbushjen e saj. Kjo rezulton në një situatë në të cilën ligji vendor do të jetë i zbatueshëm bashkë me KShNM-në. Prandaj, është e këshillueshme që në kontratë të parashihet jo vetëm zbatueshmëria të KShNM-së, por edhe ligji vendor që e qeverisë atë kontratë. Për ta përcaktuar zbatueshmërinë e KShNM-së sipas neneve nga 1 deri në 6 në një situatë të caktuar, ndiqeni skicën e mëposhtme: Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 18

25 A është kjo shitje ndërkombëtare? A zbatohet KShNMja sipas nenit 1(1)(a)-(b)? A mund të cilësohet transaksioni si shitje e mallrave sipas neneve 1-3? A e kanë ushtruar palët lirinë e tyre për t'iu shmangur kontratës sipas nenit 6? A qeveriset lënda (çështja) në fjalë nga konventa (nenet 4-5)? Nëse lënda qeveriset, a qeveriset, por nuk zgjidhet, sipas nenit 7(2)? 3.4 Kontrata e shitjes së mallrave Mallrat Neni 1 i KShNM-së parasheh se KShNM-ja zbatohet për kontratat e shitjes së mallrave. Është jo relevante se a ka kontrata përkatëse karakter civil apo tregtar (neni 1(3)). Sipas interpretimit të akademikëve të drejtësisë (shih për hollësi Schlechtriem/Schwenzer, Commentary on the Convention on the International Sale of Goods, 3 rd edition, 2010) mallrat janë të luajtshme, të prekshme, objekte. Termi mall do t i nënshtrohet një interpretimi të gjerë ashtu që t i mbulojë të gjitha objektet të reja apo të përdorura të cilat e përbëjnë materien e kontratave tregtare të shitjes dhe ato të cilat hartuesit e konventës nuk kanë mundur t i parashohin. Disa artikuj qartë përjashtohen nga zbatueshmëria e konventës (shih neni 2(d)-(f)). Artikujt që janë extra commercium ose tregtia e të cilave është përndryshe e ndaluar, janë mallra në kuptim të nenit 1. Sa u përket softuerëve, edhe ata mund të jenë subjekt i KShNM-së, nëse transferohen tek pala tjetër në mënyrë permanente në të gjitha aspektet, me përjashtim të të drejtave autoriale dhe kufizimeve ndaj përdorimit të tyre nga palët e treta dhe bërjes së tyre pjesë e pronës së palëve të tjera. Megjithatë, bartja e njohurive që nuk realizohet përmes një mediumi fizik nuk hyn në kuadër të KShNM-së, sepse nuk ka asnjë lidhje me nocionin e mallit. KShNM-ja zbatohet edhe për shitjen e dokumenteve. Kjo nuk vlen për shitjen e tërë ndërmarrjeve afariste, sepse ato nuk hyjnë në kuadrin e KShNM-së. Kjo pa dyshim vlen për aksionet, interesat e partneritetit, meqë ato përbëjnë të drejta, por mund të jetë ndryshe kur kemi të bëjmë me çështjen e ndarjes së aseteve. Atëherë përvetësimi i këtyre artikujve mund të jetë objekt real i blerjes së aksioneve nga blerësi. Në përgjithësi, KShNM-ja përjashtohet madje edhe në rast të një ndarjeje të aseteve, meqë prona e patundshme dhe/ose të drejtat zakonisht përbëjnë pjesën kryesore të materies së shitjes. Për më tepër, edhe vullneti i mirë dhe artikujt e tjerë të paprekshëm, siç janë të drejtat e patentave etj., do ta luajnë një rol të rëndësishëm. Shitja e thjeshtë e të drejtave nuk mbulohet nga KShNM-ja. Megjithatë, siç e bëjnë të qartë nenet 41 dhe 42, fakti që artikujt përmbajnë të drejta të pronës intelektuale nuk ndikon Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 19

26 në karakterin e tyre si mallra. Pretendimet, licencat, patentat, të drejtat autoriale, etj. nuk janë mallra në kuptim të nenit 1. Kontrata e shitjes KShNM-ja nuk e definon termin kontratë e shitjes. Kontratat e shitjes në kuptim të KShNM-së janë kontratat reciproke që orientohen kah këmbimi i mallrave kundrejt një çmimi. Duke iu përmbajtur këtij përkufizimi, mund të përfundohet se neni 1(1) ngërthen shumicën e llojeve të shitjeve. Në KShNM janë radhitur disa lloje të kontratave, në të cilat klasifikimi mund të shkaktojë vështirësi. Në konventë janë përmendur qartë bartja e mallrave (neni 31(a), 67), shitja sipas mostrës dhe modelit (neni 35(2)(c)) ose sipas specifikacioneve që janë dhënë nga blerësi (neni 65), si dhe kontratat me këste (neni 73). Të përfshira në konventë, por jo të përmendura qartë, janë shitjet me kushte, përfshirë mbajtjen e titullit apo kufizimet kohore si dhe kontratat që parashohin dërgesën e drejtpërdrejtë të mallrave te konsumatori i blerësit. KShNM-ja po ashtu zbatohet për kontratat që parashohin opsione parandaluese ose të drejta të riblerjes, kontrata të riblerjes, kundërblerjes dhe shlyerjes së detyrimeve. Në nenin 3 mund të gjendet një dispozitë e veçantë për mallrat që duhet të prodhohen. Ndonëse koncepti i shkëmbimit të mallrave u përngjan kontratave të shitjes, ato nuk janë përfshirë në kuadrin e fushëveprimit të kësaj konvente. Në rast të kontratave të shitjes me marrëveshje për financim të veçantë, rregulla e përgjithshme është në analogji me nenin 3(2) të KShNM-së dhe pesha e pjesës së blerjes në një rast të veçantë është kriter vendimtar. E drejta për shpërndarje, e drejta për të tregtuar dhe e drejta në ndërmjetësim ose franshizë nuk hyjnë në kuadër të fushëveprimit të KShNM-së. Në kuadër të rregullave të KShNM-së (neni 29) hyn ndonjë modifikim, shmangie ose ndryshim në kontratat fillestare të shitblerjes. 3.5 Karakteri ndërkombëtar (neni 1(1) i KShNM-së) Për ta përmbushur kërkesën e karakterit ndërkombëtar të paraparë me nenin 1 të KShNM-së, palët kontraktuese duhet t i kenë selitë e bizneseve të tyre në shtete të ndryshme dhe kjo kërkesë është e përbashkët për të dyja pikat (pika a dhe pika b). KShNM-ja nuk e përmend vendin e lidhjes së kontratës e as vendin e përmbushjes së saj, por thjesht shikon kah vendi i biznesit. Barra e provës duhet të bartet nga pala e cila pretendon se KShNM-ja është e zbatueshme. 3.6 Lidhja me shtetin kontraktues Kërkesa në nenin 1 të KShNM-së parasheh se kontrata duhet të ketë ndonjë lidhje me së paku njërin shtet kontraktues të KShNM-së. Neni 1 i KShNM-së përmban dy rregulla për zbatimin e KShNM-së. Rregulla në nenin 1(1) pika (a) është më e rëndësishmja. Kurdo që një palë, biznesi i së cilës gjendet në një shtet kontraktues të caktuar, i shet mallra një pale tjetër dhe vendin përkatës të biznesit e ka në një shtet tjetër të KShNM-së, konventa zbatohet automatikisht, sepse shitja në fjalë përfshin një kontratë midis palëve vendet e biznesit të të cilave janë në shtete kontraktuese të ndryshme. Nëse dy palë me vende të biznesit të tyre në Francë lidhin një kontratë për shitjen e një ngarkese me mall nga Kina në Spanjë, KShNM-ja nuk do të jetë e zbatueshme. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 20

27 Nëse një palë me vend të biznesit të vet në Kinë lidh kontratë për shitjen dhe transportin e mallrave nga Parisi në Bordo me një palë e cila vendin e biznesit të saj e ka në Spanjë, kërkesa e karakterit ndërkombëtar të KShNM-së plotësohet. Zbatimi i KShNM-së nuk ndikohet nëse dy qytetarë gjermanë lidhin një kontratë në Hamburg për një sasi të caktuar të likerit, i cili i dorëzohet menjëherë nga shitësi tek blerësi, përderisa vendet e bizneseve të tyre të jenë në shtete të ndryshme. Kur shitja në fjalë është ndërkombëtare, gjykatat e shumicës së shteteve kontraktuese nuk janë vetëm të obliguara ta zbatojnë këtë konventë kur plotësohen kriteret e përcaktuara me nenin 1(1), pika a, por edhe pika b mund të jetë shkas për zbatimin e KShNM-së, edhe nëse vetëm njëra nga palët e ka vendin e biznesit të saj në shtetin kontraktues të KShNM-së. Zbatimi nën pikën b është paksa më i ndërlikuar, meqë çon në zbatimin e KShNM-së nëpërmjet rregullave të forumit të së drejtës private ndërkombëtare. KShNM-ja zbatohet kur këto rregulla çojnë në zbatimin e ligjit të një shteti kontraktues. Një kontest midis dy palëve (një shitësi gjerman dhe një blerësi britanik) do të vendoset nga Gjykata Gjermane (ndërkombëtarisht kompetente) sipas rregullës së të drejtës private ndërkombëtare për lidhjet më të afërta që duhet të qeverisen nga ligji gjerman. Prandaj, si pjesë e ligjit gjerman, KShNM-ja do të jetë e zbatueshme ndaj kësaj kontrate, kur të plotësohen kriteret e zbatimit të KShNM-së. Për të njëjtën arsye, KShNM-ja do të zbatohej po që se gjykatës britanike ndërkombëtarisht kompetente do t i duhej ta zbatonte ligjin gjerman, për shkak të rregullave për konfliktin e ligjeve. Megjithatë, për shkak të një deklarimi apo rezervimi që mund të jetë bërë nga shtetet kontraktuese (p.sh. Kina, SHBA-të.) sipas nenit 95, gjykatat në ato shtete nuk janë të detyruara nga rregulla e nënparagrafit (b) të nenit 1(1). Kemi kontratë midis palëve kontraktuese, një blerësi britanik (Britania duke mos qenë shtet kontraktues i KShNM-së) dhe një shitësi amerikan; kemi gjykatë amerikane kompetente ndërkombëtarisht dhe zbatimin e së drejtës materiale të SHBA-ve. Gjykata nuk do ta zbatojë KShNM-në, ndonëse do të ishte pjesë e ligjit të SHBA-ve, për shkak të deklaratës së SHBA-ve sipas nenit 95, çfarë nënkupton se KShNM-ja do të zbatohet nëse të dyja shtetet janë shtete kontraktuese dhe nuk zbatohet vetëm nëse e drejta private ndërkombëtare çon në zbatimin e KShNM-së pa qenë të dyja shtetet palë e konventës. Siç shihet më lartë, ky rast do të çonte në zbatimin e KShNM-së në rastin e blerësit britanik dhe shitësit gjerman. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 21

28 Që konventa të zbatohet, elementi ndërkufitar duhet të jetë i dukshëm për kontraktuesit ose nga kontrata, ose nga marrëdhëniet midis palëve, ose nga informatat që janë shpalosur gjatë negociatave midis palëve (neni 1(2) i KShNM-së). Nëse një kompani austriake që e ka degën në Austri blen diçka nga një agjent austriak i një kompanie zvicerane, (e cila nuk ka degë në Austri), atëherë kompania austriake duhet të ketë qenë në dijeni se ky agjent ka vepruar për kompaninë zvicerane dhe/ose se kompania zvicerane e ka lidhjen më të afërt me kontratën dhe me përmbushjen e saj, në mënyrë që KShNM-ja të zbatohet sipas nenit 10(a) të KShNMsë. Nëse agjenti nuk ka treguar se ai/ajo ka kontraktuar në emër të kompanisë zvicerane dhe nëse nuk është evidente se kontrata ka një lidhje të ngushtë me kompaninë zvicerane (qoftë përmes marrëdhënieve të mëhershme, negociatave apo nga kontrata dhe përmbushja e saj), KShNM-ja nuk do të jetë e zbatueshme. Në vend të kësaj, do të zbatohet ligji austriak. 3.7 Sfera e përkohshme e zbatimit Neni 100 i KShNM-së qeverisë sferën e përkohshme të zbatimit të konventës. Kjo dispozitë bën dallimin midis rregullave për formimin e kontratës dhe rregullave të tjera të kësaj konvente. Neni 100(1) parasheh se kjo konventë zbatohet për hartimin e kontratave vetëm kur propozimi për lidhjen e kontratës bëhet ose më ose pas datës kur kjo konventë hyn në fuqi në lidhje me shtetet kontraktuara që janë përmendur në nënparagrafin (1) (a) ose me shtetin kontraktues që është përmendur në nënparagrafin (1) (b) të nenit 1. (2) Kjo konventë zbatohet për hartimin e kontratave vetëm kur propozimi për lidhjen e kontratës bëhet ose më ose pas datës kur kjo konventë hyn në fuqi në lidhje me shtetet kontraktuara që janë përmendur në nënparagrafin (1) (a) ose me shtetin kontraktues që është përmendur në nënparagrafin (1) (b) të nenit Autonomia e palës Zbatimi i KShNM-së i nënshtrohet parimit të autonomisë së palës. Sipas nenit 6 të KShNM-së, palët mund ta përjashtojnë zbatimin e KShNM-së ose, sipas nenit 12 të KShNM-së, ta shmangin ose ndryshojnë efektin e dispozitave të saj. Kjo dispozitë përmban dy mekanizma të ndryshëm: së pari shmangien e plotë të zbatimit të konventës dhe, së dyti, shmangien nga dispozitat specifike të Konventës. Në rast të vendimit për ta zbatuar KShNM-në nëse kërkesat për zbatim nuk janë plotësuar (për shembull nga dy shtete jo kontraktuese) dhe nëse palët mund ta zgjedhin zbatimin duhet të dallohen dy situata: së pari, kur palët kanë zgjedhur ligjin e shtetit kontraktues, trajtimi i saktë mund të varet nga ajo se ku gjendet forumi (shih skicën në kapitullin për lidhjen me shtetin kontraktues), por në shumicën e Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 22

29 rasteve, KShNM-ja do të zbatohet si pjesë e ligjit të zgjedhur në shtetin kontraktues; në situatën e dytë, palët e kanë zgjedhur KShNM-së si ligj të zbatueshëm. Këtu ende shtrohet pyetja nëse palët mund ta zgjedhin një instrument ligjor ndërkombëtar si të tillë, jo si pjesë e ligjit të një shteti me të cilin është miratuar ky akt. Efekti i një zgjedhjeje të tillë do të ishte që dispozitat e KShNM-së do të inkorporoheshin në kontratën e tyre. Prandaj, rregullat e KShNM-së nuk do të inkorporoheshin si ligj i zbatueshëm, por si klauzola të thjeshta të kontratës. "Vendimi për zbatim" Ligji qeverisës "Shmangia" Kjo Marrëveshje do të qeveriset nga ligjet e [...]. Do të përjashtohet zbatimi i Konventës së Kombeve të Bashkuara për Shitjen e Mallrave të 11 prillit Për këtë Marrëveshje do të zbatohet e drejta materiale gjermane, përfshirë Konventën e Kombeve të Bashkuara për Kontratat e Shitjes Ndërkombëtare të Mallrave të 11 prillit 1980 ose Të drejtat dhe obligimet e palëve sipas kësaj Marrëveshjeje do të qeverisen nga rights and obligations of the parties Konventa e Kombeve të Bashkuara për Kontratat e Shitjes Ndërkombëtare të Mallrave të 11 prillit 1980 ose KShNM Kjo Kontratë do të qeveriset nga Konventa e Kombeve të Bashkuara për Kontratat e Shitjes Ndërkombëtare të Mallrave e 11 prillit 1980, ose, për aq sa konventa nuk i përcakton të drejtat dhe obligimet e palëve, do të zbatohen ligjet materiale të. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 23

30 3.9 Përmbledhje: A zbatohet KShNM-ja? Po A është kontratë shitjeje? Jo Po A ka ndonjë mall në kuptimin e konventës? Ndonjë objekt të luajtshëm, të prekshëm? Jo Po Po Jo A i kanë palët kontaktuese vendet e tyre të biznesit në shtete kontraktuese të ndryshme? Neni 1(1) A janë të dyja shtetet shtete kontrakteuse të KShNM-së? Neni. 1(1), pika a 1) A përjashtohet zbatimi i konventës (neni 12) ose a i shmangen palët ndonjë efekti të konventës? 2) Konventa nuk zbatohet sipas nenit 2? Jo Jo Shqyrtimi i kërkesave të tjera të nevojshme për zbatim, neni1(1)lit. a KShNM-ja nuk zbatohet; Duhet të zbatohet ligji kombëtar i unifikuar. SHËNIM KShNM-ja zbatohet ligji kombëtar i qeveris zbrazëtirat Po 3.10 Përmbledhje Në këtë modul, ju e keni shqyrtuar sferën e zbatimit të konventës, duke i vlerësuar më për së afërmi kontratat e shitjen së mallrave për të cilat zbatohet KShNM-ja. Pse karakteri ndërkombëtar dhe lidhja me shteti kontraktues janë të domosdoshme që një kontratë të hyjë në kuadrin e KShNM-së? Ne pastaj i hodhëm një vështrim sferës së përkohshme të zbatimit dhe autonomisë e palës. Në këtë modul, ju keni mësuar: ta kuptoni sferën e zbatimit të KShNM-së; t i interpretoni dhe vlerësoni situatat/kontratat dhe të konstatoni nëse KShNM-ja është e zbatueshme; Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 24

31 MODULI 4: HARTIMI I KONTRATËS Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 25

32 4.1 Pasqyrë e përgjithshme Ky modul ka të bëjë me hartimin e kontratës sipas KShNM-së. Në të shtjellohet se çfarë duhet të përmbajë një ofertë, synimi për të qenë i detyruar, se oferta duhet të jetë mjaft e qartë, se oferta duhet të jetë efektive dhe se nuk duhet të anulohet. Pastaj do të shtjellohet oferta që pasqyron pranimin. Po ashtu janë përfshirë disa skica, të cilat tregojnë ofertën dhe pranimin me dhe pa formularë standardë. 4.2 Objektivat e mësimit Pas kryerjes së këtij moduli, ju do të jeni në gjendje: t i kuptoni parakushtet e domosdoshme për një ofertë sipas KShNM-së t i kuptoni parakushtet e domosdoshme për një pranim sipas KShNM-së ta shpjegoni për së afërmi nga hartimin e kontratës duke u bazuar në skicë 4.3 Modeli i ofertës dhe pranimit Pjesa II e KShNM-së merret me dispozitat e hartimit të kontratës, rregullat që kanë të bëjnë me ofertën, pranimin dhe çështje të ngjashme. Oferta dhe pranimi janë dy elemente esenciale në procesin e hartimit të kontratës. Për të shitur apo blerë mallra në tregun ndërkombëtar, një ofertë e caktuar duhet ta përmbushë një minimum të caktuar të kërkesave të konventës. 4.4 Oferta Fjalia e parë e nenit 14(1) i paraqet kërkesat kryesore që një ofertë ta plotësojë standardin minimal. Si rregull e përgjithshme, oferta duhet t i drejtohet një apo dy personave specifikë, duhet të jetë mjaft e qartë dhe ta dëshmojë synimin e ofertuesit për të qenë i detyruar Synimi për të qenë i detyruar Synimi për të qenë i detyruar definohet nga vullneti i ofertuesit për të qenë i detyruar në rast të pranimit. Përdorimi i frazave si porosisim për dërgesë të menjëhershme dhe ofrojmë për shitje tregojnë një synim për të qenë i detyruar, përderisa termi pa obligime tregon qartë të kundërtën. Sipas nenit 8, këto shprehje duhet të interpretohen në kontekstin e tyre. Si në shumicën e sistemeve ligjore, kjo konventë bën një dallim midis një oferte dhe një komunikate qëllimi i së cilës është që vetëm ta ftojë pranuesin që ta bëjë një ofertë ( ftesa ad ofertaendum ). Neni 14(2) merret me një ofertë tjetër që u bëhet një apo më shumë personave. Në të thuhet se kjo konsiderohet thjesht si ftesë për të bërë oferta, përveç kur e kundërta tregohet qartë. Sikur që nuk mund të konkludohet në përgjithësi se një ofertë që u bëhet një apo më shumë personave specifikë gjithmonë do të trajtohet si ofertë, ashtu edhe një propozim që bëhet sipas nenit 14(2) nuk mund të jetë kurrë ofertë. Shihet qartë se kjo është çështje që i nënshtrohet interpretimit sipas nenit 8. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 26

33 4.4.2 Oferta mjaft e qartë Fjalia e dytë e nenit 14(1) e përkufizon një propozim si mjaft të qartë nëse ai propozim a) tregon mallrat dhe b) shprehimisht ose tërthorazi e cakton çmimin Kjo do të thotë se kushtet esenciale të marrëveshjes së ardhshme ( essentialia negotii ) duhet të ruhen në propozimin e ofertuesit. Kjo është tejet e rëndësishme që oferta kur të pranohet kontrata të mund të realizohen kur të hyjnë në fuqi. Shkalla e specifikacionit të nevojshëm do të varet nga lloji i mallrave që janë lëndë kryesore. Prandaj, nëse në dispozicion është një sasi më e gjerë e produkteve (diferencat në cilësi), oferta duhet të jetë më precize, ndonëse nuk ka ndonjë kërkesë të përgjithshme që të tregohet cilësia e mallrave. Urdhërpagesa që e identifikon programin e dhënë kompjuterik (softuer standard i llojit X) dhe kompensimi që duhet të paguhet për të do t i plotësojnë kërkesat. Një porosi për gëzof të çinçilës të cilësisë së mesme apo më të mirë për një çmim prej 35 dhe 65 markave gjermane është konsideruar si mjaft e qartë. Kontrata për furnizim në të ardhmen me sasi komerciale të një përbërësi kimik është konsideruar si mjaft e qartë sipas nenit 14 nga një gjykatë amerikane në një vendim fleksibil. Nëse propozimi nuk i përmbush standardet minimale të qartësisë sipas nenit 14(1), nuk mund të cilësohet as si ofertë e KShNM-së, as si kundërofertë sipas nenit 19(1). Megjithatë, nëse një komunikatë duket se nuk e përmbush kërkesën, për ta plotësuar atë mund të shërbejnë zakoni dhe praktika e tregtimit. Kështu, kur përcaktimi i essentialia negotii duhet të bëhet tërthorazi, duhet të merren parasysh të gjitha rrethanat e rastit, përfshirë negociatat, çfarëdo praktike që palët e kanë krijuar midis vete, shprehitë dhe çfarëdo sjelljeje të pastajme të palëve (nenet 8, 9 të KShNM-së). Në një rast në Hungari, një komunikatë gojore në dukje e paqartë nga një shitës gjerman është cilësuar si mjaft e qartë sipas nenit 14(1), meqë cilësia, sasia dhe çmimi i mallrave ishin caktuar tërthorazi nga rrjedha e marrëdhënieve paraprake midis palëve në përputhje me nenin 9(1). Në disa raste, shitësi i kishte dërguar mallrat e porositura nga blerësi, i cili e kishte paguar çmimin rregullisht dhe pa ndonjë vërejtje pas pranimit. Propozimi për një kamion të ngarkuar me vezë është konsideruar i pranueshëm për shkak të zakoneve të palëve. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 27

34 Në rast të mundësisë së përcaktimit të ofertës sipas fjalisë së dytë të nenit 14(1), një propozim mund të jetë mjaft i qartë pavarësisht se çmimi, mallrat dhe sasia nuk janë caktuar as shprehimisht, as tërthorazi, nëse me të ofertë parashihet përcaktim i tyre. Atëherë propozimi është i përcaktueshëm. Blerësi porositë 50 gjëra të ndryshme të përshkruara dhe me çmime të caktuara në katalog, çmimi i porosisë është mjaft i përcaktueshëm. Problemi i vetëm që mbetet është termi i çmimit të hapur. Ligjet vendore ndryshojnë varësisht nga ajo se a munden apo jo ta lidhin një kontratë pa e përcaktuar apo fiksuar përfundimisht çmimin. Sipas nenit 14(1) të KShNM-së, një ofertë është mjaft e qartë nëse shprehimisht ose tërthorazi e përcakton apo mundëson përcaktimin e cilësisë dhe të çmimit. Përfundimi në të cilën kanë ardhur akademikët e contrario nga kjo dispozitë është se një propozim i cili nuk e përcakton apo mundëson përcaktimin e çmimit nuk është mjaft i qartë dhe, kësisoj, nuk përbën ofertë. Pikëpamja kundërshtuese është se ky problem zgjidhet nga neni 55, e cili parasheh si referencë një rregull automatike për çmimin që përgjithësisht caktohet në rastet kur kontrata lidhet në mënyrë të vlefshme, por nuk përcakton ose parashikon shprehimisht ose tërthorazi përcaktimin e çmimit. Meqë neni 55 i KShNM-së parasheh një metodë për t u marrë me këtë problem dhe për ta plotësuar boshllëkun së paku në disa nga kontratat e KShNM-së, kjo dispozitë e mohon opinionin se mungesa e kushtit të çmimit paraqet pengesë për një ofertë mjaft të qartë. Për ta gjetur një zgjidhje në këtë rast, gjykatat dhe arbitrit duhet së pari ta vërejnë synimin e vërtetë të palëve, jo vetëm sepse ky është parimi kryesor i nenit 14, por edhe sepse neni 6 i lejon palët që t i shmangen cilësdo dispozitë të KShNM-së që ka të bëjë me hartimin e kontratës Oferta efektive (neni 15(1) i KShNM-së) Hapi i ardhshëm pas përcaktimit të një ofertë është çështja se kur oferta nis të zbatohet. Kjo është e rëndësishme për periudhat relevante në atë periudhë kohore (oferta mbetet e hapur, ose nëse pranimi arrin me kohë). Siç është rënë dakord në përgjithësi, një ofertë vihet në zbatim kur mbërrin tek ai të cilit i bëhet oferta. Një ofertë verbale mbërrin tek i ofertuari menjëherë, përderisa një ofertë me shkrim merr kohë të caktuar që të dërgohet tek vendi i biznesit dhe, nëse nuk ka vend të biznesit, tek vendbanimi Oferta e pa anuluar Që i ofertuari ta pranojë ofertën, ajo nuk duhet të jetë anuluar. Është me rendësi që të bëhet dallimi midis tërheqjes dhe revokimit. Tërheqja (neni 15(2) i KShNM-së) Nënkupton anulimin e ofertës që bëhet para ose në të njëjtën kohë kur oferta mbërrin te i ofertuari. Nëse komunikata për anulimin e ofertës mbërrin tek i ofertuari para ose në të njëjtën kohë kur mbërrin edhe oferta, kjo është efektive për ta tërhequr ofertën, edhe nëse në ofertë thuhet se ajo është e parevokueshme (neni 15(2) i KShNM-së. Dallimi nga revokimi i ofertës është se e drejta për t u tërhequr ka të bëjë me ofertat që asnjëherë nuk janë vënë në zbatim. Revokimi (neni 16 i KShNM-së) Anulimi pasi oferta të mbërrijë te i ofertuari. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 28

35 Ofertuesi ka të drejtë ta revokojë një ofertë e cila nuk është tërhequr në mënyrë efektive sipas nenit 15(2), ka mbërritur tek i ofertuari dhe është vënë në zbatim. E drejta në revokim është e lejueshme nëse revokimi i mbërrin të ofertuarit para se ai ta ketë dërguar njoftimin për pranim të ofertës (neni 16(1) i KShNM-së). Ideja themelore është që ofertuesi duhet ta ketë lirinë që ta revokojë ofertën së paku derisa i ofertuari të ketë pranuar atë. Dy modifikime të rëndësishme të së drejtës në revokim mund të gjenden në nenin 16(2). Modifikimi i parë është se oferta për lidhje të kontratës të shitjes ndërkombëtare nuk mund të revokohet nëse tregon që është e parevokueshme (neni 16(2) (a)). Në kufizimin e dytë thuhet: nëse ka qenë e arsyeshme për të ofertuarin që të mbështetet në ofertën si të revokueshme dhe nëse i ofertuari ka vepruar duke u mbështetur në atë ofertë (neni 16(2) (b)). S (në shtetin X të KShNM-së) ia dërgon blerësit potencial B-1 një faks duke ofertuar furnizim me pëlhurë për një çmim të caktuar (në shtetin e KShNM-së Y). B-1, i cili bën biznes të rregullt me S, i përllogarit shpenzimet e prodhimit në bazë të ofertës dhe pastaj oferton për t i shitur mallra të gatshme (xhaketa) B-2-it. Menjëherë pasi B-2 e pranon ofertën që është bërë nga B-1, S e revokon ofertën e tij për B-1. Duke e mohuar efektin e këtij revokimi, B-1 e pranon ofertën origjinale nga S-i. Meqë në ofertën e S nuk është përcaktuar ndonjë kohë afat kohor për pranim, S ka mbetur i lirë që ta revokojë ofertën para pranimit nga ana e B-1, përveç rasteve kur zbatohet parimi i mbështetjes në ofertë i paraparë me nenin 16(2) (b). Në këtë rast, një gjykatë mund të thotë se ka qenë e arsyeshme për B-1 që të mbështetej në ofertën si të parevokueshme, për shkak të marrëdhënieve të mëhershme midis palëve, dhe t i japë B-1 arsye që të ketë parashikuar se S nuk do ta kishte revokuar ofertën. Sipas kësaj rregulle, i ofertuari mund ta pranojë ofertën, madje edhe pas tentimit të pastajmë të ofertuesit për ta revokuar atë. Refuzimi i ofertës (neni 17 i KShNM-së) Oferta anulohet kur refuzimi i ofertës mbërrin tek ofertuesi. Madje ky anulim përmes refuzimit hyn në fuqi edhe kur theksohet se oferta është e parevokueshme. Refuzimi mund të shpallet shprehimisht ose tërthorazi. Pranimi me kushtet e reja që janë paraparë me nenin 19 të KShNMsë mund të interpretohet si refuzim i nënkuptuar i ftesës së parë i shoqëruar me një kundërofertë. Për të hyrë në fuqi, refuzimi duhet të mbërrijë te ofertuesi. 4.5 Pranimi Të përgjithshme Sipas nenit 23, kontrata lidhet nëse pranimi i ofertës hyn në fuqi. Nenet nga 18 deri në 22 rregullojnë kërkesat për pranim të një oferte. Neni 18 përkufizon se çfarë përbën një pranim dhe kur ai hyn në fuqi. Neni 19 merret me pranimet që përmbajnë modifikime të ofertës origjinale. Rregullat për afatet kohore relevante i përmban neni 20. Me pranimet e vonuara merret neni 21.Tërheqja e pranimit është subjekt i nenit 22. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 29

36 Tri elementet thelbësore që duhet të jenë të pranishme që një pranim të hyjë në fuqi janë: indikacioni për miratim të ofertës; miratimi duhet të jetë i plotë; miratimi duhet të jetë efektiv; (miratimi nuk duhet të jetë i tërhequr) Miratimi Neni 18 kërkon që ofertuesi të tregojë se e miraton ofertën. Si rregull, indikacioni për miratim të ofertës jepet qartë ose me gojë, ose me shkrim. Megjithatë, mund të jepet edhe përmes sjelljes. Cilat veprime mund të klasifikohen si miratim i ofertës duhet të përcaktohet sipas nenit 8 në lidhje me interpretimin e sjelljes. Shembuj të veprimeve që mund të cilësohen si sjellje e tillë janë dërgimi i mallrave, pagesa, etj. Por, si pranim mund të konsiderohen edhe disa veprime të një karakteri më përgatitor. Në rastin Magellan International Corp kundër Salzgitter Handels GmbH, biznesi që merret me tregtinë me çelik dhe i cili selinë e ka në SHBA ka negociuar me kompaninë gjermane për dorëzimin e çelikut Ukrainas. Sa i përket ofertës së paditësit, i padituri së pari e ka dërguar një njoftim për pranim të ofertës, përfshirë afatin standard të dorëzimit, i cili ndryshonte nga ai i paditësit. Kjo rezultoi në negociata të mëtejme, gjatë të cilave paditësi u zbut dhe krijoi një linjë krediti për pagimin e mallrave në favor të të paditurit. Pas kësaj, i padituri kërkonte ndryshime të tjera në kontratë, të cilat paditësi i refuzonte. I padituri e refuzoi furnizimin me çelik ukrainas, ndërsa paditësi e paditi atë për dëmet e shkaktuara si rrjedhojë e shkeljes së kontratës. Çështja është se a do të interpretohej lëshimi i linjës së kreditit si pranim dhe nëse, për këtë arsye, kontrata do të lidhej. Gjykata vërtetoi se lëshimi i linjës së kreditit ka qenë pranim sipas nenit 18(1)1 të KShNM-së dhe sjellje tjetër e të ofertuarit që tregon miratimin e ofertës. Blerësi e ka nënshkruar një faturë, e cila i ishte dërguar blerësit paraprakisht dhe ia ka prezantuar atë institucionit financiar të tyre. Gjykata argjentinase pa këtu një pranim të nënkuptuar. Vlefshmëria e një pranimi varet nga mbërritja e tij te ofertuesi (neni 18(2), fjalia e parë). Ky nen po ashtu e përcakton afatin kohor për tërheqjen e pranimit. Si rregull e përgjithshme, në KShNM theksohet se heshtja dhe pasiviteti nuk përbëjnë pranim në vetvete. Kjo dispozitë mund të trajtohet si dispozitë Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 30

37 paralajmëruese se një i ofertuar nuk ka nevojë të ndërmarrë veprime për një ofertë që përndryshe do ta injoronte. Megjithatë, nëse palët janë pajtuar shprehimisht për të mos reaguar ndaj një oferte brenda një afati të caktuar kohor, heshtja mund të interpretohet si pranim Pranimi i pacilësuar Si rregull e përgjithshme, pranimi është shprehje përfundimtare dhe e pacilësuar e miratimit të kushteve të propozuara nga ofertuesi. Nëse i ofertuari nuk i pranon plotësisht kushtet e ofruara, por, në vend të kësaj, paraqet kushte e cilësime të reja ose e modifikon ofertën e parë, kjo ofertë nuk mund të trajtohet si e pranuar. Pranimi i pacilësuar do të trajtohet si refuzim i ofertës origjinale dhe si kundërofertë me kushte të reja të përcaktuara si reagim ndaj saj (neni 19(1)). Një gjykatë Gjermane e ka trajtuar dërgimin e 2700 palë këpucëve si refuzim të ofertës së blerësit për t i blerë 3400 palë sosh. Dërgimi i 2700 palë këpucëve ka përbërë kundërofertë, e cila është pranuar nga blerësi kur e ka pranuar mallin. Prandaj është lidhur një kontratë për 2700 palë këpucë. Po t i kishte refuzuar blerësi 2700 palë këpucë, blerësi pastaj do të kishte mundur të vendoste se a do ta pranonte ofertën origjinale duke i dërguar 3400 palë këpucë, sepse përgjigja që rezulton në kundërofertë, e jo në një pranim, e ka efektin e refuzimit të ofertës origjinale, duke e bërë kështu të pamundshëm pranim e pastajmë të mallit Pranimi efektiv Një pranim mund të hyjë në fuqi vetëm kur i komunikohet apo mbërrin tek ofertuesi (neni 18(2)). Asnjë kontratë nuk lidhet deri në atë moment. Nuk ka ndonjë metodë të veçantë në të cilën duhet të komunikohet pranimi i ofertës. Palët mund të bien dakord për ndonjë metodë të caktuar. Kur bihet dakord për këtë, kontrata lidhet vetëm kur i ofertuari e pranon ofertën me anë të metodës për të cilën është rënë dakord. Për kohën e pranimit mund të zbatohen disa dispozita në diskrecionin e palëve. Sa i përket pranimit të vonuar, KShNM-ja parasheh se duhet të bëhet dallimi midis vonesës së qartë në transmetim (neni 21(2)) dhe pranimit të vonuar për arsye të tjera nga vonesa e qartë në transmetim (neni 21(1)). Në rastin e parë, pranimi i vonuar do të trajtohet si efektiv, sepse në rastin tjetër kontrata do të lidhet vetëm nëse ofertuesi jep njoftim për këtë qëllim Tërheqja e pranimit të ofertës Në nenin 22 thuhet se pranimi i ofertës mund të tërhiqet nëse njoftimi për tërheqje mbërrin tek ofertuesi para ose në të njëjtën kohë kur pranimi do të hynte në fuqi. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 31

38 4.6 Ndryshimi i kontratës Në nenin 29 të KShNM-së shpjegohet se kontrata mund të ndryshohet apo anulohet me pajtimin e thjeshtë të palëve. Neni 29(2) përmban një modifikim ndaj formës së përgjithshme dhe qasjes së lirë ndaj modifikimeve të dakorduara. Nëse kontrata origjinale përmban një dispozitë me të cilën kërkohet që modifikimi në një periudhë të mëvonshme të jetë edhe me shkrim, kjo kërkesë duhet të plotësohet. Si përjashtim ndaj kësaj dispozite thuhet se një palë mund të pengohet nga vetë sjellja e saj që ta pohojë një klauzolë të tillë për aq sa pala tjetër është mbështetur në atë sjellje. Pala A sugjeron verbalisht që të bëhet një ndryshim në kontratë (e cila përmban një klauzolë në të cilën thuhet: asnjë ndryshim verbal ) që pranohet nga pala B, cila vepron sipas ndryshimit të sugjeruar. Në një rast të tillë, pala A nuk do të mund të llogarisë në klauzolën për asnjë modifikim verbal, nëse do të insistojë në mënyrën fillestare të përmbushjes së kontratës kundrejt asaj të ndryshuar. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 32

39 4.7 Ushtrimi 1 Skicat e përmbledhjes Oferta dhe pranimi Po Ofertë? Neni 14 i KShNM-së Ofertë "efektive"? Neni 15 i KShNM-së Mjaft e qartë? Synimi për të qenë i detyruar Jo Po A ka arritur oferta tek i ofertuari? Neni 24 i KShNM-së Jo Po Nuk ka revokim të ofertës? Neni 16 i KShNMsë Nuk ka tërheqje të ofertës? Neni 15(2) i KShNM-së Jo Po Jo A ka pranim të ofertës? Neni18 i KShNM-së A ka pranim të modifikuar si ofertë e re? Neni 19 i KShNM-së Po Jo Ndonjë ndryshim jo material? neni 19(2) i KShNMsë Jo Kontrata nuk lidhet Jo Nuk ka ndonjë tërheqje të pranimit? Po Nuk ka njoftim për refuzim? Neni 19(2) i KShNM-së Jo Shënim Kontrata lidhet Jo Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 33

40 4.8 Përmbledhje Ky modul merret me hartimin e kontratës sipas KShNM-së. Në të shtjellohet se çfarë duhet të përmbajë një ofertë, synimi për të qenë i detyruar, se oferta duhet të jetë mjaft e qartë, se oferta duhet të jetë efektive dhe se nuk duhet të anulohet. Për më tepër, do të pranohet oferta që pasqyron miratim dhe e cila po ashtu është paraqitur në skicën e ofertës dhe pranimit. Pas kryerjes së këtij moduli, ju keni mësuar: t i radhisni parakushtet e nevojshme për një ofertë sipas KShNM-së t i radhisni parakushtet e nevojshme për një pranim sipas KShNM-së t i identifikoni sferat problematike nëse konfrontoheni me një rast që ka të bëjë me sferat problematike në ofertë dhe pranim. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 34

41 MODULI 5: DETYRIMET E SHITËSIT Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 35

42 5.1 Pasqyrë e përgjithshme Ky modul shpjegon detyrimet e shitësit sipas sistemit të KShNM-së. Ai përqendrohet në detyrimet e ndryshme në hollësi për t i kuptuar më mirë dhe më në detaje detyrimet në sistemin e KShNM-së. Në këtë modul do të shqyrtohet më për së afërmi kërkesa për përputhje të mallrave. Ky modul pastaj shpjegon rëndësinë e kërkesës për njoftim dhe efektet e mundshme të mungesës së një njoftimi të tillë. 5.2 Objektivat e mësimit Pas kryerjes së këtij moduli, ju do të jeni në gjendje: ta kuptoni sistemin e detyrimeve të shitësit; t i vendosni kushtet e kontratës, praktikat e tregtimit dhe dispozitat e konventës në një sistem hierarkik; ta analizoni përputhjen e mallrave në një rast të dhënë; ta zbatoni si duhet kërkesën për njoftim dhe ta kuptoni rëndësinë e saj. 5.3 Detyrimet e shitësit Pasqyrë e përgjithshme Kapitulli II i pjesës III të konventës paraqet detyrimet kryesore të shitësit. Këto mund të ndahen në tri pjesë: 1. Shitësi duhet t i dorëzojë mallrat dhe t i dorëzojë dokumentet (nenet i KShNM-së) 2. Mallrat duhet të jenë në përputhje me kërkesat kontraktuale (nenet të KShNM-së) (po ashtu janë përfshirë rregullat për detyrimet për ekzaminim dhe njoftim) 3. Mallrat duhet të jenë të lira nga pretendimet e palëve të treta (nenet të KShNM-së) (po ashtu janë përfshirë rregullat për detyrimet për ekzaminim dhe njoftim) Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 36

43 Dorëzimi i mallrave dhe dokumentacionit Shitësi është i obliguar t'i dorëzojë në një vend dhe kohë të caktuar Paketimi siç kërkohet me kontratë Dokumentet të dorëzohen Përputhja e mallrave Sasia siças kontratës Cilësia sipas kontratës Përshkrimi sipas kontratës Përshtatja për qëllim të rëndomtë/të veçantë Bartja e pronësisë së mallrave Mallrat duhet të jenë të lira nga pretendimet e palëve të treta Obligimet e përbashkëta (kontraktuale) Obligimi për ta informuar blerësin për nisjen e mallrave Lidhja e kontratës për transportim Sigurimi i mallrave Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 37

44 5.3.2 Hierarkia e konventës 1) Obligimet në bazë të pëlqimit (të qartë) për kushtet e përcaktuara në kontratën e shitjes në fjalë 2) Obligimet në bazë të praktikave të mëhershme dhe pëlqimit të nënkuptuar nga praktikat e tregtimit 3) Obligimet në bazë të zbatimit të rregullave të KShNM-së Elementet themelore të realizimit të duhur janë paraqitur në nenin 30 të KShNM-së. Megjithatë, ky nen përcakton rregullën e qartë se KShNM-ja do t i përcaktojë kushtet e kontratës vetëm nëse kontrata nuk i përmend ato. Kjo mund t i atribuohet nenit 6 të KShNM-së, i cili ua lejon palëve që t i shmangen konventës në tërësi ose cilësdo dispozitë të saj. Në rast të mospërputhjeve midis kontratës dhe dispozitave të konventës, shitësi duhet t i përmbushë detyrimet e tij siç është kërkuar me kontratë. Në përgjithësi, mund të themi se premtimi i qartë ka përparësi ndaj praktikës së mëparshme apo zakonit të nënkuptuar. Kështu, gjatë analizimit të një rasti, duhet të fillohet nga detyrimet e përmbushjes që janë paraparë shprehimisht në kontratën në fjalë. Një shitës italian merr përsipër t i dorëzojë një blerësi në Danimarkë gypa specialë për prodhimin e gazit natyror dhe këta gypa t i dorëzojë në Danimarkë më 1 shkurt. Nëse shitësi i dorëzon gypat në ndonjë vend tjetër, mosveprimi i shitësit sipas premtimit do të përbënte qartë shkelje të kontratës. Meqë shihet qartë se marrëveshja midis palëve e mbulon këtë rast, nuk ka nevojë të merren parasysh rregullat e KShNM-së, të cilat përndryshe do të ishin të zbatueshme. Një shitës italian merr përsipër t i dorëzojë një blerësi në Danimarkë gypa specialë për prodhimin e gazit natyror dhe këta gypa t i dorëzojë në Danimarkë më 1 shkurt. Gypat që duhet të dorëzohen duhet t i plotësojnë kriteret e tipit 3357 të pandryshkur dhe rezistent ndaj acideve. Nëse dorëzohet ndonjë gyp tjetër nga gypat për të cilat është rënë dakord, shitësi nuk i ka përmbushur detyrimet sa i përket përputhjes së mallrave. Prandaj, kjo mospërmbushje automatikisht kërkon mjetet juridike kundër shkeljes së kontratës që parashihen me KShNM. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 38

45 5.4 Dorëzimi i mallrave dhe dokumenteve Neni 30 i KShNM-së parasheh se: Shitësi duhet t i dorëzojë mallrat, të dorëzojë çfarëdo dokumentesh që kanë të bëjnë me to dhe ta bartë pronësinë në mallra, siç kërkohet me kontratë dhe me konventë. Shkurt: shitësi duhet t i dorëzojë mallrat e duhura në kohën dhe vendin e duhur, siç kërkohet me kontratë dhe me rregullat e s KShNM-së. Detyrimi për t i dorëzuar mallrat dhe dokumentet është shpjeguar plotësisht në nenet nga 31 deri në 34 të KShNM-së Detyrimi për t i dorëzuar mallrat Detaje për detyrimin e shitësit për t i dorëzuar mallrat janë paraqitur në nenin 31 të KShNM-së. Ky nen plotësohet nga neni 32 i KShNM-së, i cili shpjegon detyrimet shtesë në rast të një bartësi të pavarur. Neni 33 KShNM-së i përcakton rregullat për afatin e dorëzimit. Termi dorëzim nuk është përkufizuar qartë në KShNM-së. Disa indikacione na e lejojnë që ta ngushtojmë këtë term me faktin se dorëzimi mund të realizohet në mënyrë të njëanshme nga shitësi pa bashkëpunimin e blerësit. Dorëzimi nuk mund të interpretohet vetëm si dorëzim i mallrave të përshtatshme, sepse edhe dorëzimi i mallrave të papërshtatshme do të përbëjë dorëzim (me detyrimin e shitësit sipas nenit 35 të KShNM-së). Dorëzimi dhe pagesa mund të bëhen sipas marrëveshjes midis palëve. Megjithatë, në mungesë të një marrëveshjeje të qartë, neni 58(1) i KShNM-së parasheh se [blerësi] duhet të paguajë [çmimin] kur shitësi t i vendosë ose mallrat, ose dokumentet, duke kontrolluar se a janë ato në dispozicion të blerësit sipas kontratës së paraparë me konventë. Kështu, nëse nuk bihet dakord ndryshe, pagesa mbetet të bëhet pas vënies së mallrave në dispozicion të blerësit. Sa i përket kohës së dorëzimit me kontratë të shitjes ndërkombëtare zakonisht kërkohet që dorëzimi të bëhet në një datë të caktuar ose (së paku) brenda një periudhe të caktuar kohore. Në këto raste, neni 33 (a) (b) e obligon qartë shitësin që mallin ta dorëzojë në kohën për të cilën është rënë dakord. Në mungesë të ndonjë marrëveshje të veçantë, shitësi duhet ta dorëzojë mallin brenda një periudhe kohore të arsyeshme. Prandaj opsionet janë: Nëse është caktuar ndonjë datë me kontratë ose mund të përcaktohet nga ajo, më atë datë; Nëse është caktuar ndonjë periudhë ose kohë me kontratë ose mund të përcaktohet me të, në çdo kohë brenda asaj periudhe, përveç nëse rrethanat tregojnë se është blerësi ai i cili duhet ta zgjedhë datën; ose në cilindo rast tjetër, brenda një periudhe kohore të arsyeshme pas lidhjes së kontratës. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 39

46 Blerësi gjerman ka porositur rroba nga një shitës italian të cilat qe dashur të dorëzoheshin në korrik, gusht dhe shtator. Shitësi e ka bërë dorëzimin e parë në fund të shtatorit. Pas një interpretimi të kohës së dorëzimit sipas nenit 8 të KShNM-së është konstatuar se një e treta e mallit qe dashur të dorëzohej çdo muaj në kohën e përcaktuar nga shitësi në korrik, gusht dhe shtator, por jo që tërë mallrat të dorëzoheshin në shtator. Vendi i dorëzimit duhet të përcaktohet sërish sipas kontratës, e cila i zëvendëson rregullat standarde të KShNM-së. Kjo marrëveshje kontraktuale mund të bëhet me ndihmën e kushteve tregtare ndërkombëtare 2. Këto kushte tregtare të përcaktuara mirë i përplotësojnë në një masë të madhe rregullat përkatëse të KShNM-së. Nëse vendi i dorëzimit nuk është përcaktuar në kontratë, e as Inkotermat nuk e përkufizojnë atë, zbrazëtirën e plotëson neni 31 i KShNM-së. Neni 31 (a) i rregullon rastet e kontratave të shitblerjes të cilat përfshijnë transportimin e mallit. Mallrat duhet t i dorëzohet së pari transportuesit të parë, për t ia transmetuar ato blerësit, çfarë do të thotë se mallrat duhet t i dorëzohen bartësit të parë, personit të parë i cili nuk është nën kontroll të drejtpërdrejtë të shitësit ose blerësit. Prandaj, vendi i dorëzimit është vendi ku ndodh dorëzimi. Pika (b) merret me rastin kur, në nuk hyn në kuadrin e nënparagrafit pararendës, kontrata ka të bëjë me mallra specifike, apo mallra të paidentifikuara që duhet të nxirren nga një stok specifik apo të prodhohen dhe kur në kohën e lidhjes së kontratës palët e kanë ditur se mallrat janë prodhuar apo është dashur të prodhohen në një vend të caktuar për t i vënë ato në dispozicion të blerësit në atë vend; në rastin nën pikën (c) dorëzimi bëhet duke i vënë mallrat në dispozicion të blerësit në vendin ku shitësi e ka pasur vendin e biznesit të tij në kohën kur është lidhur kontrata. I mbetet kështu blerësit që t i mbledhë mallrat. 2 Kushtet tregtare ndërkombëtare [angl. Incoterms ] përbejnë një varg kushtesh tregtare që janë paracaktuar nga Oda Ekonomike Ndërkombëtare. Këto kushte janë inkorporuar në kontratat për shitblerjen e mallrave në mbarë botën dhe ofrojnë rregulla dhe udhëzime për importues, eksportues, avokatë, transportues, sigurues dhe studiues të tregtisë ndërkombëtare. Këto ide së pari janë konceptuar nga Oda Ekonomike Ndërkombëtare (OEN) në vitin 1921 dhe janë publikuar me rregullat e para të Incoterms në vitin Sot janë në fuqi Incoterms Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 40

47 Për ta ilustruar rastin më të rëndomtë të nenit 31 (a) "Dorëzimi" Malli A "Bartës i pavarur Palë e tretë e cila nuk është nën kontrollin e shitësit apo të blerësit B Vendi i dorëzimit është veçanërisht i rëndësishëm për kalimin e rrezikut dhe përcaktimin e përputhjes së mallit. Vendi i dorëzimit po ashtu mund të ndikojë për të përcaktuar nëse gjykata, nga e cila është kërkuar ta zgjidhë konfliktin, ka kompetencë gjyqësore Detyrimi i shitësit për t i dorëzuar dokumentet Neni 34 i KShNM-së parasheh se shitësi duhet t i dorëzojë dokumentet që kanë të bëjnë me mallin. Ai duhet ta bëjë këtë në kohë dhe vendin e kërkuar sipas kontratës. Konventa nuk përmban ndonjë dispozitë për tërheqje në këtë rast. Pastaj nuk përmban ndonjë përkufizim se çfarë janë dokumentet që kanë të bëjnë me mallin, dhe nuk parasheh ndonjë listë të dokumenteve që shitësi duhet t ia dorëzojë blerësit. Për t i përcaktuar detyrimet lidhur me këto dokumente, gjykata duhet ta shohë kontratën, marrëdhëniet e mëparshme dhe praktikat e tregtimit Bartja e pronësisë Sipas nenit 30 të KShNM-së, shitësi duhet ta bartë pronësinë e mallit tek blerësi. Çështja se a është bartur pronësia apo jo nuk qeveriset nga KShNM-ja. Kjo është bërë e qartë në nenin 4, pika (b) e KShNM-së, ku thuhet se konventa nuk merret me efektin të cilin kontrata mund ta ketë në pronësinë e Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 41

48 mallit të shitur. Bartja e pronësisë së mallit qeveriset nga ligji i aplikueshëm sipas së drejtës ndërkombëtare private të forumit. 5.5 Përputhja e mallit Pjesa më e madhe e çështjeve gjyqësore i atribuohen çështjes së përputhjes së mallit. Neni 35 i KShNMsë përcakton se kur mund të konsiderohet se mallrat janë në përputhje me kontratën. Ky nen i KShNMsë po ashtu i parasheh detyrimet të cilave duhet t u përmbahet blerësi për të qenë në gjendje t i realizojë të drejtat e tij apo të saj sipas KShNM-së (d.m.th. ta japë njoftimin 5.6). Në të po ashtu saktësohet detyrimi i shitësit për të dorëzuar mall të lirë nga defektet apo pretendimet e palëve të treta duke u bazuar në të drejtat e pronësisë intelektuale (shih më poshtë të drejtat e palës së tretë 5.7.) Kërkesat për përputhje me kontratën (neni 35(1) i KShNM-së) Koncepti i mospërputhjes sipas KShNM-së mund të nënkuptojë diferencat në cilësi, sasi, në dorëzimin e një artikulli dhe në paketim. Neni 35 i KShNM-së përcakton një rregull themelore, sipas së cilës kontrata përcakton nëse një mall e plotëson standardin. Në të thuhet se shitësi duhet të dorëzojë mallra të cilët janë të sasisë, cilësisë dhe përshkrimit që kërkohet me kontratë dhe të cilat janë të mbyllura apo të paketuara në mënyrën që kërkohet me kontratë. Shitësi duhet ta dorëzojë sasinë e saktë të mallit që parashihet në kontratë të shitblerjes, dhe një shkelje e kësaj, qoftë më pak apo më shumë, përbën shkelje të kontratë. Termi cilësi duhet të interpretohet gjerësisht, nuk mund të kufizohet me karakteristikat fizike të produktit (kështu që mund të ndodhë po ashtu që produkti të jetë me origjinë nga ndonjë vend tjetër nga vendi për të cilin është rënë dakord). Shkelje të kontratës përbën edhe devijimi nga përshkrimi në kontratë. Shkelje e kontratës do të jetë edhe mospaketimi i mallit sipas kontratës. Përputhja nuk përcaktohet në mënyrë objektive. Ajo varet para së gjithash nga përshkrimi subjektiv i mallit në kontratë. Kjo vlen edhe për paketimin. Ky defekt subjektiv ilustrohet në shembullin në vijim. Blerësi bie dakord që t i blejë nga shitësi 200 tonë të rrëshirës së paraamortizimit (F622) që prodhohet në US Formosa plastics Corp me një çmim për njësi prej 790 renminbi për ton në portin CFR Huangpu në Kinë. Çmimi i përgjithshëm për mallin është renminbi. Lejohet 3% më shumë ose më pak në sasi dhe në çmimin e përgjithshëm, në diskrecion të shitësit. Kur malli mbërrin, blerësi zbulon se mallrat që i dorëzohen janë në përputhje me standardin H622 në vend që të jenë në përputhje me standardin F622. Megjithatë, malli nuk ishte e përshtatshëm për çka blerësi dëshironte ta përdorte rrëshirën e amortizimit PVC. Objektivisht, H622, në vend të F622 siç ishte kërkuar me kontratë, i referohej të njëjtit produkt dhe ishte në përputhje me të njëjtin standard. Sipas bisedimeve me telefon, B në Austri nënshkruan një kontratë për të blerë 200 kilogramë proshutë nga Teksasi. B pranon. Katër këstet e para dorëzohen, por kur autoritetet austriake të shëndetësisë ngrenë kundërshtime sa i përket cilësisë së tyre, B refuzon të pranojë dhe të paguajë për më shumë, ndërsa S e padit B në një gjykatë të Teksasit. B pretendon se S pati premtuar gjatë bisedimeve në telefon se B të mund ta anulonte porosinë menjëherë nëse autoritetet austriake do të shprehnin shqetësime të tilla. Megjithatë, kontrata me shkrim e lidhur midis palëve nuk përmban ndonjë klauzolë të tillë. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 42

49 S ka dyshim se kjo kontratë qeveriset nga KShNM-ja, por meqë gjykata që vendosë është një gjykatë në Teksas, duhet të merret në konsideratë pranueshmëria dhe relevanca e deklaratës verbale. Sipas ligjit vendor, përmbajtja e kontratës do të kufizohej me kushtet që janë përcaktuar qartë brenda dokumentit me shkrim. Kjo rregull e provës verbale nuk do ta lejonte gjykatën e Teksasit që të pranojë ndonjë provë tjetër. Por, sipas nenit 7(2) të KShNM-së, çështja e veçantë e pranueshmërisë së provës qeveriset nga KShNM-ja dhe neni 8(3) e obligon gjykatën e Teksasit që vëmendje të duhur t u kushtojë të gjitha rrethanave relevante të rastit, përfshirë bisedimet, ndërsa neni 11 vërteton se një shitblerje sipas KShNM-së (dhe përmbajtja e saj) lejohet të provohet me çfarëdo mjeti, përshirë dëshmitarin. Me të drejtën precedentale amerikane vërtetohet se prova verbale nuk zbatohet për rastet e KShNM-së. B (në shtetin X të KShNM-së) kërkon nga S (në shtetin Y të KShNM-së) informata për punën e një makine të caktuar. E interesuar për të krijuar të hyra për biznesin e tij të sapofilluar, S nga pakujdesia ofron informata për një model më të kushtueshëm me një kapacitet maksimal më të lartë. Duke vepruar sipas kësaj informate, B e porosit makinën. Pas dorëzimit, B bën disa përpjekje të vazhdueshme dhe të pasuksesshme për ta bërë makinën të punojë në kapacitetin e deklaruar. Tri javë para përpjekjes së fundit, B e informon S për mospërputhje. Ndonëse shihet qartë se kjo përbën shkelje të detyrimit të paraparë me nenin 35(1) për të ofruar furnizim me mall të përputhshëm, B mund ta ketë humbur të drejtën e tij në çfarëdo mjeti kontraktual (të KShNM-së), meqë S (ndoshta) nuk është njoftuar për mospërputhjen e mallit brenda një periudhe të arsyeshme kohore. Akademia dhe e drejta precedentale kanë mendime të ndara për këtë, sepse disa thonë se rregullat e mospërputhjes të KShNM-së përfshijnë tërë fushën e mospërputhjes, duke e penguar kështu B-në që të ketë qasje në mjetet alternative të ligjit vendor (p.sh. prezantimi i gabuar nga pakujdesia). Mendimet e tjera (që mbështeten nga e drejta precedentale e KShNM-së) pretendojnë se ankesa e B-së i tejkalon suazat e KShNM-së, duke ia lejuar kështu B-së që të ngit padi për shkelje të ligjit vendor. Dentisti (B) në shtetin e KShNM-së X blen një njësi të kombinuar me ulëse dhe turjelë nga një furnizues (S) në shtetin Y të KShNM-së. Pak kohë pas dorëzimit, një zjarr që shkaktohet nga një lidhje telash në njësi e shkatërron vetë pajisjen dhe po ashtu shkakton dëm edhe në zyrë. Duke supozuar se pajisja me defekt nuk është në përputhje me kontratën (neni 35), B mund të ngrit padi kontraktuale kundër S-së për shkelje të kontratës së tyre sipas KShNM-së, ndërsa dëmet e riparueshme sipas asaj padie do t i përfshinin humbjet e veçantë në fjalë. B-ja po ashtu mund të ngritë padi delikti (përgjegjësia ndaj produktit), varësisht nga juridiksioni. Mund të lejohet që kjo padi të ngritët paralelisht me padinë kontraktuale Përputhja me standardet e parapara me nenin 35(2) të KShNM-së Neni 35(2) parasheh një varg detyrimesh që vlejnë për të gjitha kontratat e shitjes që qeverisen nga KShNM-ja, përveç rasteve kur ato përjashtohen me kontratë (shprehimisht apo tërthorazi). Kjo dispozitë do të zbatohet nëse me kontratë nuk parashihet ndonjë kërkesë për përputhje sipas nenit 35(1) të KShNM-së. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 43

50 a) janë të përshtatshme për qëllimet për të cilat rëndom do të përdoreshin mallrat e përshkrimit të njëjtë. Përshtatja e produkteve për qëllim të zakonshëm duhet të përcaktohet duke marrë parasysh se çfarë do të mendonte një person i arsyeshëm i profesionit të njëjtë me shitësin dhe blerësin. Nëse shitësit i është bërë i qartë ndonjë qëllim i veçantë, neni 35(2) duhet të ketë përparësi ndaj nenit 35(1). Nuk mund të ketë ndonjë standard të cilësisë të cilin do të duhej ta plotësonin produktet e përshtatshme për qëllim të rëndomtë, por e tëra varet nga çka mund të presë një person i arsyeshëm në pozitën e blerësit. b) janë të përshtatshme për çfarëdo qëllimi të veçantë që i është bërë i qartë shitësit shprehimisht apo tërthorazi kur është lidhur kontrata, përveç rasteve kur rrethanat dëshmojnë se blerësi nuk ka llogaritur, ose ka qenë e paarsyeshme për të që të llogarisë, në shkathtësinë dhe gjykimin e shitësit; Neni 35(2), pika (b) e KShNM-së përcakton kriteret e qëllimit të veçantë për të cilin ai synon ta blejë mallin. Duke e përcaktuar qëllimin e veçantë, blerësi tregon se kërkon një mall specifik. Nëse qëllimi është më specifik, shitësi duhet të sigurohet që produktet t i përshtaten qëllimit të specifikuar. Nëse blerësi mban zogj veçanërisht të rrallë dhe delikatë dhe e informon shitësin (ekspert në ushqimin për kafshë), se i duhet ushqim për këta zogj, shitësi do ta shkelë nenin 35(2), pikën (b) të KShNM-së, nëse ushqimi u bën dëm këtyre zogjve, madje edhe nëse ai ushqim nuk do të kishte qenë i dëmshëm për shumicën e zogjve. c) i posedojnë cilësitë e mallit të cilin shitësi ia ka ofruar blerësit si mostër apo model; Nëse shitësi dorëzon një mall i cili nuk i posedon cilësitë që kanë qenë të pranishme në mostër apo model, atëherë kemi të bëjmë me shkelje të kontratës. Modeli përdoret për ta përshkruar lëndën e kontratës. Në vend të fjalëve, specifikat e mallit jepen përmes modelit. d) mbyllen apo paketohen në një mënyrë të zakonshme për një mall të tillë ose, kur nuk ka ndonjë mënyrë të tillë, në një mënyrë adekuate për ta ruajtur dhe mbrojtur atë mall. Kjo dispozitë saktëson detyrimet e shitësit që ta paketojë mallin siç kërkohet me kontratë Koha relevante (neni 36(1) i KShNM-së) Koha kur mallrat duhet të jetë në përputhje me kontratën është kur rreziqet kalojnë nga shitësi tek blerësi. Nëse mallrat nuk janë të përputhshëm, blerësi mund t i përdorë mjetet juridike që i ka në dispozicion sipas nenit 45 të KShNM-së. Nëse mallrat prishen më vonë, por kanë qenë të përputhshme në kohën e kalimit të rrezikut, blerësi duhet të paguajë për to. Kjo nuk do të thotë domosdo se duhet të konsiderohen si mallra të përputhshme nëse ato e shfaqin mospërputhjen e tyre pas kalimit të rrezikut (neni 36(2) i KShNM-së. Nëse shitësi është i obliguar me kushtet e kontratës së shitblerjes që të lidhë kontratë për transport dhe ai e bën këtë me një transportues i cili shihet qartë se është jo kompetent, dëmi që u shkaktohet mallrave pasi të ketë kaluar rreziku nuk do të hynte në kuadër të nenit 36(1) të KShNM-së, për shkak se Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 44

51 nuk ka pasur ndonjë mungesë të përputhjes në kohën e kalimit të rrezikut. Megjithatë, shitësi do të mbante përgjegjësi sipas nenit 36(2) të KShNM-së E drejta e shitësit për të bërë përmirësime para datës së dorëzimit (neni 37 i KShNM-së) Shitësi ka të drejtën që të bëjë përmirësime nëse i ka dorëzuar mallrat para datës së dorëzimit. Ai mund të rregullojë çfarëdo mospërputhjeje (vetëm nëse nuk i shkakton blerësit shqetësime apo shpenzime të paarsyeshme). 5.6 Kërkesat për ekzaminim dhe njoftim Ekzaminimi i mallrave (neni 38 i KShNM-së) Blerësi është i obliguar t i ekzaminojë mallrat me rastin e dorëzimit sipas nenit 38 të KShNM-së. Ky nen po ashtu parasheh afatin kohor brenda të cilit duhet të kryhet ekzaminimi. Fraza brenda një periudhe të shkurtë dhe të mundshme sipas rrethanave tregon se ka faktorë të ndryshëm që ndikojnë në kohën e ekzaminimit. Këto rrethana mund të jenë natyra e mallrave, karakteristikat e tyre, rrethanat e veçanta. Ka edhe rregullore të veçanta. Neni 38, pika (2) parasheh se ekzaminimi i mallrave mund të shtyhet (mund të ekzaminohen në destinacion), ose neni 38, pika (3) parasheh se nëse mallrat dorëzohen më [...] ose blerësi ua ndërron drejtimin, ato mund të ekzaminohen në vendarritjen përfundimtare të tyre. Thënë shkurt: nuk ka ndonjë rregull përgjithësisht të zbatueshme për atë se kur duhet të bëhet ekzaminimi i mallrave dhe çfarë është afati kohor për ekzaminimin e tyre. Ai do të ndryshojë varësisht nga faktet në secilin rast. Një kompani holandeze ka lidhur kontratë me një kompani italiane për furnizim me djathë me ngrirje të thellë. Blerësi argumenton se djathi është plot me krimba. Meqë ekzaminimi është bërë pas disa kohëve pasi djathi është dorëzuar dhe, rrjedhimisht, njoftimi është dhënë me vonesë, faktor vendimtar ka qenë se a është bërë ekzaminimi brenda një periudhe sa më të shkurtër apo jo. Blerësi ka pretenduar se nuk ka qenë e mundur që ekzaminimi të bëhej më herët, sepse djathi është dorëzuar i ngrirë. Gjykata nuk e ka pranuar këtë argument: blerësi ka mundur ta ekzaminojë një pjesë të djathit të dorëzuar dhe ka mundur ta ekzaminojë djathin menjëherë Njoftimi për mospërputhje (neni 39 i KShNM-së) Në rast se blerësi zbulon ndonjë defekt gjatë ekzaminimit të mallrave, blerësit i ndahet një kohë e arsyeshme nga koha e vërejtjes për të dhënë njoftim. Ai duhet ta kundërshtojë çfarëdo mospërputhjeje të mallit të dorëzuar. Kjo mund të jetë mospërputhje në cilësi ose në sasi. Pasoja e mosdhënies së njoftimit është se blerësi e humb të drejtën e kërkimit të mjeteve juridike. Njoftimi duhet të jetë mjaft Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 45

52 specifik për ta informuar shitësin për detajet e mospërputhjes. Shprehja periudhë e arsyeshme kohore varet nga rrethanat e rastit. Duhet të përmendet se detyrimi i blerësit për ta ekzaminuar mallin dhe afati kohor për dhënie të njoftimit nuk mund të përmblidhen brenda një afati të vetëm kohor ato duhet të mbesin të ndara rreptësishtë. Por, këto afate megjithatë mund të ndikojnë në njëri tjetrin. Kjo ndodh kur bëhet një ekzaminim i cili merr shumë kohë dhe kur duhet të konsultohet ndonjë ekspert, ndërsa blerësi sigurisht mund të vendosë gjatë kësaj kohe se çfarë planifikon të bëjë. Në njoftim duhet të saktësohet lloji i defektit, ndërsa argumenti duhet të jetë i bazuar. Përmes njoftimit, shitësi e kupton defektin dhe mjetin e duhur për të ndrequr atë. Nëse shitësi nuk e vëren plotësisht një mospërputhje për të cilën ai ka qenë në dijeni, KShNM-ja po ashtu e rregullon pakujdesinë e madhe dhe mashtrimin (neni 40 i KShNM-së). Blerësi që gjendet në Gjemani ka blerë këpucë nga një shitës italian. Blerësi ka refuzuar ta paguajë çmimin e blerjes për këpucët e dorëzuara dhe ka deklaruar se ka shpallur shmangie të kontratës. Kur ka dhënë njoftimin, blerësi ka deklaruar se këpucët kanë qenë me defekte në të gjitha aspektet, se materiali ka qenë me defekt dhe se fundi i këpucëve ka qenë i ndryshëm për çdo palë (nganjëherë këpucët kanë qenë shkelura, nganjëherë të palosura). Gjykata ka konstatuar se këto njoftime kanë qenë të ndryshme, meqë nuk ka qenë e mundur të nxirrej nga to natyra e saktë e defekteve dhe shkalla e mospërputhjes. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 46

53 5.7 Lista e kontrollit e shitësit Vendi i dorëzimit Koha e dorëzimit Transportuesi dhe shpenzimet e dorëzimit Informatat, letrat, dokumentet e shpedicionit Sigurimi Autorizimet, tarifat, dogana Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 47

54 5.8 Ushtrimi 1: UDHËZIME: Në tekstin e mëposhtëm ju mund t i gjeni disa situata të ngjashme me ato që janë shtjelluar më parë. Luteni t i vlerësoni rastet dhe ta shprehni mendimin e juaj për zgjidhjen e këtyre rasteve. Luteni që po ashtu t i përmendni në përgjigjen e juaj dispozitat relevante të KShNM-së. Nëse shitësi është i obliguar sipas kushteve të kontratës së shitblerjes që të lidhë kontratë për transport dhe ai e bën këtë me një transportues i cili shihet qartë se është jo kompetent, dëmi që u shkaktohet mallrave pasi të ketë kaluar rreziku nuk do të hynte në kuadër të nenit 36(1) të KShNM-së, për shkak se nuk ka pasur ndonjë mungesë të përputhjes në kohën e kalimit të rrezikut. Megjithatë, shitësi do të mbante përgjegjësi sipas nenit 36(2) të KShNM-së. Çfarë do të ndodhte po që se transportuesi do të kishte qenë një transportues shumë i besueshëm, i cili e ka përdorur paketimin si zakonisht, por shitësi ka qenë në nguti para se t ia dorëzonte paketimin transportuesit dhe ka përdorur gazeta për mbështjellje, në vend që të përdor mbështjellës me flluska, i cili nuk ka qenë praktik? Një organ publik e ndalon shitjen dhe përdorimin e një pjese të caktuar të një gypi për shkarkimin e gazrave i cili u përshtatet shumicës së VW-ve, sepse siç supozon gabimisht autoriteti publik ajo shpërndan zëvendësues të rrezikshëm, të cilët filtrohen jashtë në mënyrë të zakonshme. Organi publik e nxjerr këtë ndalesë pa pasur bazë ligjore. Shitësi A ka lloje të ndryshme të kësaj pjese, sepse ato mund të përdoren në mënyrë të ndërkëmbyeshme, por është ndaluar vetëm një lloj i tyre. Shitësi A e ka marrë porosinë për 100 pjesë që duhet të përdoren në gypat e VW-ve menjëherë pasi është nxjerrë ndalesa. Ai i paketon artikujt e ndaluar, sepse blerësi nuk e ka saktësuar porosinë më tutje. Cilat janë rrjedhojat? Një tregtar i çelikut nga Gjermania ka blerë shtresa të çelikut nga një prodhues austriak. Këto shtresa është dashur të dorëzoheshin në Rostock, por do të duhej t u ridorëzoheshin menjëherë konsumatorëve portugezë të tregtarit gjerman të çelikut. Shtresat e çelikut janë mbledhur në formë tubi, kështu që nuk mund të bëhet ndonjë ekzaminim pa shpenzime të konsiderueshme. Çfarë vendimi do të merrte gjykata në këtë rast? Për shkak se ekzaminimi nga blerësi i fundit është ekonomikisht i mundshëm posa shtresat të kenë arritur në destinacionin final, gjykata ka konstatuar se periudha e ekzaminimit ka filluar vetëm nga koha kur shtresat kanë mbërritur tek blerësi portugez. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 48

55 Të dyja palët, pasi blerësi ka dhënë njoftim me vonesë, kanë negociuar më tej dhe kanë pritur reagimin e blerësit të fundit. Kur negociatat kanë ngecur dhe blerësi ka kërkuar mjete juridike, shitësi ka refuzuar t i kushtojë vëmendje njoftimit me vonesë. Blerësi është përgjigjur, duke kërkuar negociatat të mëtejme dhe duke argumentuar se shitësi ka hequr dorë nga e drejta e tij ose e saj në mbrojtje nga mosnjoftimi. 5.9 Përmbledhje Ky modul i shpjegon detyrimet e shitësit sipas sistemit të KShNM-së. Ai përqendrohet në detyrimet e ndryshme në hollësi për t i kuptuar më mirë dhe më në hollësi detyrimet në kuadër të sistemit të KShNM-së. Në këtë modul shqyrtohet më për së afërmi kërkesa për përputhje të mallrave. Për më tepër, ky modul e shpjegon rëndësinë e kërkesës për njoftim dhe efektet e mundshme që mund t i ketë mungesa e një njoftimi të tillë. Pas kryerjes së këtij moduli, ju keni mësuar: ta kuptoni sistemin e detyrimeve të shitësit; të jeni në gjendje t i vendosni kushtet e kontratës, praktikat e tregtimit dhe dispozitat e konventës në një sistem hierarkik; ta analizoni përputhjen e mallrave në një rast të caktuar; ta zbatoni kërkesën për njoftim në mënyrë korrekte dhe ta kuptoni rëndësinë e saj. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 49

56 MODULI 6: MJETET JURIDIKE TË BLERËSIT Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 50

57 6.1 Pasqyrë e përgjithshme Ky modul shpjegon sistemin e mjeteve juridike në dispozicion të blerësit, përfshirë të drejtën e përmbushjes apo shmangies së kontratës si dhe zbritjes së çmimit dhe dëmeve. Në secilin kapitull shpjegohen në hollësi mjetet juridike të ndryshme, përmenden parakushtet dhe ofrohen shembuj të zbatimit në praktikë. 6.2 Objektivat e mësimit Pas kryerjes së këtij moduli, ju do të jeni në gjendje të: ta kuptoni sistemin e mjeteve në dispozicion të blerësit; të përfitoni njohuri për atë se kur zbatohen mjetet juridike të ndryshme dhe me çfarë parakushtesh; ta analizoni një rast dhe të vendosni se cili mjet juridik zbatohet. 6.3 Mjetet juridike të blerësit në rast të shkeljes së kontratës nga ana e shitësit Qëllimi i përgjithshëm është që të ruhet kontrata dhe të evitohet dëmshpërblimi. Si rrjedhojë, anulimi i kontratës është në dispozicion vetëm si mjet i fundit. Kjo po ashtu ndikon në mjetet e tjera juridike, siç janë kërkesat për përmbushje të kontratës dhe e drejta për ta zbritur çmimin. Parimi kryesor i kësaj ideje për anulimin e kontratës si mjet të fundit është parimi pacta sunt servanda [marrëveshjet duhet të zbatohen]. Arsyeja e dytë për këtë politikë është kryekëput ekonomike. Anulimi i kontratës për shkak të dorëzimit të mallit me defekte çon në kthimin e mallrave që janë dorëzuar fillimisht dhe ndoshta edhe në kthimin e të hollave. Kthimi i mallrave shkakton shpenzime dhe rreziqe të konsiderueshme, të cilat mund të evitohen nëse nuk anulohet kontrata dhe çmohet interesimi i blerësit për të marrë mallra të përputhshme. Kështu, nga këndvështrimi ekonomik, anulimi i kontratës është mjet juridik mjaft i shtrenjtë. Së treti, interesat legjitime të palëve luajnë një rol të rëndësishëm. Më poshtë është paraqitur një skicë që paraqet një pasqyrë të përgjithshme për mjetet juridike në dispozicion të blerësit. Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 51

58 Po Shkelja e kontratës nga shitësi Nuk është respektuar koha dhe kushtet e dorëzimit të mallit Jo Po Mallrat nuk janë në përputhje me kontratën apo me të drejtat e palës së tretë Jo Po Nuk është korrigjuar mospërputhja para datës së dorëzimit? neni 37 i KShNM-së Jo Po A është përmbushur kërkesa për ekzaminim dhe njoftim? A ka defekte të fshehura? Nenet 38 dhe 39 të KShNM-së Po A është zbatuar periudha e parashkrimit? Neni 39(2) i KShNM-së Jo Po Nuk ka mjete juridike Jo A ka periudhë kohore shtesë për përmbushje të kontratës?"nachfrist" Jo Realizimi dhe dëmet Po A ka shkelje "thelbësore" të kontratës? rëndësia e parashikueshmërisë së shitësit Jo Mjetet në dispozicion: Po mjetet në dispozicion: realizimi ulja e çmimit dëmet - përmbushja e kontratës - zëvendësimi i mallit të dorëzuar - zbritja e çmimit - shmangia e kontratës - zhdëmtimi (shtesë) Programi i USAID-it në Kosovë për përmbarim dhe legjislacion komercial 52