IMPULS Heft 04 Oktober 2014 IMPULS 4 Magazin der Suchtprävention in Vorarlberg Thema: Nikotin Die neue Lust auf Freiheit

Größe: px
Ab Seite anzeigen:

Download "www.supro.at/impuls IMPULS Heft 04 Oktober 2014 IMPULS 4 Magazin der Suchtprävention in Vorarlberg Thema: Nikotin Die neue Lust auf Freiheit"

Transkript

1 IMPULS Hft 04 Oktobr 2014 IMPULS 4 Mgzi dr Suchtprävtio i Vorrlbrg Thm: Nikoti Di u Lut uf Frihit

2 vv IMPULS Mgzi dr Suchtprävtio i Vorrlbrg Mg. Adr Pr Lib Lri ud Lr! Ötrrich gilt l Prdi für RuchrI. D ötrrichich Tbkgtz vrfolgt im Ggtz zu bchbrt Lädr ki klr Lii, tprchd mglhft gtltt ich dr NichtruchrIchutz. D piglt ich drmtich i d Zhl dr ruchd Jugdlich widr. Nirgdwo i Europ ruch mhr 15-Jährig l i Ötrrich. Di Zhl dr jug Ruchr- I tigt, d Eitigltr ikt. Au dim Wi hru twicklt di SUPRO Wrkttt für Suchtprophylx d Projkt Niko-T, i mhrtufig Progrmm für Jugdlich i Btrib, Schul ud dr Off Jugdrbit. Primär Zil vo u it br vor llm, Nichtruch l Norm ud dmit i u, gllchftlich Bwuti i Vorrlbrg zu vrkr. Ei Bitrg dzu oll di vorligd 4. Augb vo IMPULS lit. Wir möcht mit dim Mgzi di vil Fctt dr Thmtik ud Hitrgrüd dr Problmtik ufzig. D Sucht ht vil Gichtr, Prävtio uch. 4 Jug Ötrruch Bi dr Azhl dr jugdlich RuchrI tht Ötrrich uf Pltz i. Wohr kommt d ud w k gt wrd, um di Zhl lgfritig zu k? 10 D Umfld it gfordrt Dr Arbitpltz ud di Schul kö d Nichtruch fördr ud utrtütz. 12 Gr icht rt fg... Hrufordrug dr Tbkprävtio. 14 Niko-T Dritufig Tbkprävtioprogrmm für Jugdlich. 16 Ruchfri mit Sytm Di Hrufordrug d Ruchtopp rfolgrich mitr. 17 Fkt: W pirt im Körpr ch dm Ruchtopp? 18 Tipp: Di Ruchfri-App. 18 Tt: Bi ich bhägig? Mg. Adr Pr Litr dr SUPRO Wrkttt für Suchtprophylx Imprum: Hrugbr ud Mdiihbr: Di Mgzi ttd im Rhm d Projkt SUPRO Wrkttt für Suchtprophylx ifo@upro.t Für d Ihlt vrtwortlich: Mg. Adr Pr Rdktio: Mg. (FH) Corli Müllr, Mg. Mrti Odr Grfik: Mg. (FH) Joh Ridrr, Svitl Trtik Foto: SUPRO, Fotoli, Wikimdi Lktort: Hidi L. Achmmr, Corli Amm, Korli Kopf, Mg. Mrti Odr, Sdro Tirlr Auflg: Stück, Druck: flyrlrm (2. Auflg)

3 INHALT Thm: Nikoti 24 Shih, Su & Co im Übrblick 26 Nicht o hrmlo, wi i richt W tckt hitr dr blibt Shih ud ihrm lktroich Nmvttr, dr E-Shih? 28 E-Zigrtt: Gud Altrtiv? Im Gpräch: Dr. Grhrd Köbrl. 29 Tbkbu i Frtz Au dr Gchicht d Tbkbu im 18. Jhrhudrt. 30 Fridpfif ud Soldtkrut Wi di Tbkpflz di Wlt robrt. 32 Di Erd it (k)i Achbchr Übr 4,5 Billio wggworf Zigrtt jährlich hitrl wltwit i groß Schd. 33 Fkt: Ruchvrgüg uf Kot dr Ärmt. 34 Stmmgt: Achbchr Brucht di Gtroomi di RuchrI? 19 Abwrt, blk, bhu Im Gpräch: Wolfgg Grbhr MSc. 20 Oh Ruch ght uch! Vir hmlig RuchrI bricht vo d prölich Hrufordrug d Aufhör. 22 Ihr Kid rucht mit! Ei Drittl dr chwgr RuchrI chfft icht ufzuhör. Dbi ht d Ruch chwrwigd Auwirkug uf d Fötu. 23 Fkt: Pivruch. 37 Loklugchi: Gtroomi i Vorrlbrg. 38 Fkt: Hoh Kot durch Tbkkoum. 39 Lt uch icht mch! Ruch i Wrbug ud Film. 42 W it Nikoti? Iformtio übr d Nrvgift, d di Tbkpflz produzirt. 44 Brwi Nikotimyth ufgdckt ud witr pd Fkt.

4 4 Eiführug Jug Ötrruch Di Schlgzil id lrmird: Bi dr Azhl dr jugdlich RuchrI tht Ötrrich uf Pltz i ud uch bi dr Azhl dr ruchd Erwch blg wir i Spitzpoitio. E it wichtig, d dr Gllchft bwut wird, d Nichtruch di Normlität it. D di Hltug dr Gllchft biflut d/di Eizl/. Dbi ollt m icht miioir, odr iformir ud ibiliir. Mg. Adr Pr Litr dr SUPRO Wrkttt für Suchtprophylx Ötrrich ht i hr hoh Azhl RuchrI ud tprchd hoh Zhl vo Ruchrkrkhit ud Ruchrtot. Dbi it Nichtruch i dr wig Mßhm, mit dr m Gudhit ichr, Krkhit vorbug ud Lbdur vrlägr k, vrchulicht Primr Dr. Rihrd Hllr di Situtio. Um di Azhl RuchrI lgfritig zu k, mü uf vrchid Eb Mßhm gtzt wrd. D di Hitrgrüd, wrum Mch zur Zigrtt grif, id wi di Suchttthug komplx. Mittchidd id di Subtz, i dim Fll d Nikoti, ud di Pro lbt, mit ll ihr Lbkomptz, gmcht Erfhrug ud Eitllug. Witr wichtig Eiflufktor id d ozil Umfld ud di Hltug dr Gllchft ggübr dm Ruch. Poitiv Img Trotz llr bkt gtiv Koquz hb Zigrtt immr och i poitiv Img. E mu klr wrd, d d Ruch b icht cool, toll ud rwch it, odr hr i urif Vrhlt, rläutrt Primr Dr. Hllr. Scho i dr Vrgghit wurd d Ru- ch immr widr mit poitiv Eigchft vrh, di mit dm Produkt igtlich gr icht zu tu hb. Gftigt hb di Bild Wrbug, Frh ud Film. Studi hb gzigt, d Tbkwrbug owohl d Eitig l uch d Übrgg vom Probir zum rglmäßig Koum ud dmit di Ftigug d Ruchvrhlt fördrt wurd i EU-wit Wrbvrbot für Tbkprodukt vrbchidt. Trotzdm gibt immr och Sri ud Film, i d grucht wird. Dbi wird zwr ki Wrbug für i btimmt Produkt gmcht, br d Erlbi Ruch wird zumit poitiv drgtllt. Lgfritig Zil it, di poitiv Bild uf d Nichtruch zu übrtrg. Schlißlich id trff Hut, br Koditio ud mhr Gld i dr Tch icht ur Grüd, odr Ttch, di für d Nichtruch prch, führt Mg. Adr Pr, Stlllitr dr SUPRO Wrkttt für Suchtprophylx, u. Wrum ruch Jugdlich? D vo dr Tbkidutri gchff Img wirkt türlich uch uf Kidr ud Jugdlich ud piglt ich i d Motiv, wrum Jugdlich zur Zigrtt grif, widr. u

5

6 6 Eiführug Di Motiv hb ich i d ltzt Jhrzht kum vrädrt. Grüd id utr drm Nugird, Rbllio, Slbtdrtllug, Gruppdruck, Str ud Gwichtrduktio. Auch wi Ruch im ozil Umfld whrgomm wird, it mitvrtwortlich dfür, ob jmd fägt odr icht. D i dr Pubrtät oritir ich Jugdlich zuhmd ußrfmiliär Bzugpro. Wr lo vil Ruchr- I im Frudkri ht, grät lichtr i Vruchug, lbr mit dm Ruch zufg. Al ich i di höhr Schul km, hb ich vil kglrt, di cho grucht hb. So hb ich d uch gfg, rzählt di 15-jährig Li u Götzi. Dr Wuch, dzughör zu woll, pilt hir i wtlich Roll. Di Jugdzit ht ihr gz ig Hrufordrug: Bi jug Mch id di Frg d Erwchwrd, dr Idtität, dr Slbtichrhit ud Kommuiktio hr wichtig ud d it d Ruch i wichtig Krück, rläutrt Primr Dr. Hllr. Kidr imitir ud lr I dr früht Kidhit k ich brit i Tdz twickl. Scho kli Kidr bobcht di Wirkug d Ruch. D btätigt uch Nikotixprt Mg. Mrti Odr: Kidr hm Erwch whr, di Zigrtt ruch ud d ih durch d Tbkkoum chibr gut ght. Kidr lr hr vil durch Bobchtug ud hm i dr Folg uch ubwut Vrhlt ch. D hißt türlich icht, d ll Kidr u Ruchrfmili lbr ikotiüchtig wrd, br ruchd Eltr rhöh di Whrchilichkit, d d Kid pätr bfll zu ruch bgit. Eltr, di lbr ruch, id oft vruichrt, wil i wi, d i dibzüglich ki poitiv Vorbild id. D hißt br icht, d di Eltr icht trotzdm glig k, d Nchwuch uf i ruchfri Lb vorzubrit. Wichtig it i dim Zummhg dr off ud hrlich Umgg mit dr Thmtik, d hißt uch, übr ig Erfhrug zu rd. Ei hudrtproztig rfolgrich Mthod, di ig Kidr vom Ruch bzuhlt, gibt lidr icht wdr für ruchd och für ichtruchd Eltr. Zumidt im häulich Umfld btht di Mög-

7 Eiführug 7 Bi dr Azhl dr jugdlich RuchrI th wir uf Pltz 1. Di Motiv hb ich i d ltzt Jhrzht kum vrädrt. Grüd id utr drm Rbllio, Slbtdrtllug, Gruppdruck, Nugird, Str ud Gwichtrduktio. lichkit, d Ruchvrhlt zu vrbit bzw. zu rglmtir. Ft tht jdoch uch, d ttrktiv Blohug für Nichtruch br wirk l hrt Strf für Ruch. Kompromi- ud gprächbrit zu i, hißt icht, d Vrhlt gutzuhiß. Di ruchd Zukuft Scho früh komm Kidr ud Jugdlich mit Produkt i Brührug, di Ruchprodukt imitir. I d 1980r- ud 1990r-Jhr wr Schokozigrtt, hut gibt ufgrud d tchich Fortchritt i u Ruchtrd, dr uch Kidr ud Jugdlich pricht: Di ogt E-Shih odr E-Zigrtt. Di thlt ki Tbk, odr Flüigkit (Liquid), di zum Vrdmpf gbrcht wrd. Wi bi dr klich Wrpfif mch kütlich Arom d Ruch ttrktivr. D ki Tbk thlt it, fll di Produkt icht utr d Jugdchutzgtz. D Budgrmium dr Trfikt ht ich trotzdm dfür igtzt, d di Produkt icht utr 16-Jährig vrkuft wrd oll. Abr türlich gibt i witr wichtig Bzugqull oh Jugdchutzmßhm: D Itrt. Pycholog Mg. Odr bwrtt di Etwicklug kritich: Ich bi i Ggr vo Produkt, di d Ruch vrhrmlo ud kidgrcht rchi l. Mit ll di Produkt kö Kidr ud Jugdlich gz lgl d Ruch üb, wodurch i pätrr Griff zur Zigrtt whrchilichr wird. Bwuti bild Jugdlich, di d 16. Lbjhr och icht volldt hb, dürf Tbkwr wdr rwrb, bitz och koumir. Sollt i dbi rwicht wrd, droh vrchid Sktio wi Gldtrf odr gmiützig Dit. Kidr- ud Jugdwlt DSA Michl Ruch gibt zu bdk, d Strf icht d gwücht Erfolg brig:

8 8 Eiführug E mg bi Erwch ivoll i, Gldtrf zuwd. Ich dk br icht, d d bi Jugdlich wirkt. Ei jugr Mch wird icht wg ir Strf vo 20 Euro ufhör zu ruch wichtigr it di prävtiv Arbit durch Bwutibildug ud Auidrtzug im Gpräch. Di Vrfügbrkit izuchräk, it i tchidd Mßhm, um ir Sucht vorzubug. Ei rtr Schritt wurd im Jur 2007 gmcht. Sitdm mu m ich bi Zigrttutomt mit Bkomtkrt uwi. D mcht für utr 16-Jährig chwirigr, br türlich icht umöglich, Zigrtt zu komm. Klich wrd Ältr vorgchickt, um olch Produkt zu kuf. Lidr kommt uch immr widr vor, d Vrkuftll, wi Gtroomi odr Tktll, wig Bwuti für Jugdchutz zig ud utr 16-Jährig vrkuf. Währd di Alkoholbgb cho it iig Jhr vo dr Wirtchftkmmr ud dr SUPRO rglmäßig übrprüft wird, gibt olch Kotroll bi Tbkprodukt och icht. Di tädig Erhältlichkit pilt i tchid Roll. Kpp Tbkvrkuftll ud tw Zigrttutomt ld di ruchd ÖtrrichrI zu jdr Tg- ud Nchtzit zum Koum i. Dhlb tzt ich di ötrrichich ARGE Suchtvorbugug für i Vrbot vo Automt bzw. i zitlich Rglmtirug d Vrkuf i. Umdk Trotz ll dr brit gtzt Mßhm, wi Wrbvrbot, Auwitug dr ruchfri Zo ud Erchwri d Zugg zu Zigrtt, it d Ruch immr och zu prät im öfftlich Rum. Obwohl zwi Drittl dr Jugdlich icht ruch, it di Whrhmug oft i dr. E kommt bi Jugdlich d Gfühl uf, d ll ruch. D Ruchr- I chi mit ihr qulmd Stägl llggwärtig. E it wichtig, d dr Gllchft bwut wird, d Nichtruch di Normlität it. Etchidd it di Hltug dr Gllchft, i biflut d/di Eizl/. Dbi ollt m icht miioir, odr iformir ud ibiliir.

9 Eiführug 9 Um di NichtruchrI tärkr i di öfftlich Whrhmug zu rück, ollt di ruchfri Zo ugwitt wrd. Vor llm m NichtruchrIchutz i dr Gtroomi mu grbitt wrd. Auch DSA Michl Ruch iht d o: I Ötrrich fhlt i klr Lii. Vor llm m Bipil Gtroomi zigt ich, wi chwmmig di Rglug id. Ei gtzlich grgltr NichtruchrIchutz wär di Bi. Vil tchiddr it jdoch d Umdk dr Mch, um wirklich tw zu rrich. Klr Rglug ud Bwutibildug Di Azhl RuchrI lgfritig zu rduzir, it i vilchichtigr Proz, bi dm di Gtzgbug, di Mdi ud di Gllchft gfordrt id. Etchidd it, i d Köpf tw zu vrädr ud Ruch l d zu h, w it: Ei Sucht mit trk körprlich Auwirkug. Primr Dr. Hllr vrdutlicht: Ruch it di wirkugvollt Mthod, d Lb zu vrkürz. Dhlb ollt i Til dr Eihm u Tbkprodukt, vor llm i Form vo Stur, dr Prävtio zugut komm. W di prävtiv Mßhm btrifft, th wir i dr gz EU ltztr Stll. D it im Prizip i uglublichr Skdl. W trukturll fhlt, id klr Gtz ud Rglug, di uch xkutirt wrd. D Tbkgtz wird vo vil l uzurichd mpfud, d ki klr Botchft vrmittlt. Kidr tärk Auf dr prölich Eb it wichtig, di Etwicklug vo Lbkomptz cho im Kidltr zu fördr. Kidr, di glrt hb, ich lbt zu bhupt ud mit Str, Koflikt ud Problm gm umgh kö, id uch br vor Sucht gchützt. D di Wich für i möglich Suchttwicklug wrd oft cho i dr früh Kidhit gtllt. Auch di Mch im Umfld vo Kidr ud Jugdlich pil i tchidd Roll, d Vorbildr wirk, rklärt Adr Pr bchlißd. p

10

11 Eiführug 11 D Umfld it gfordrt Um di Azhl jugdlich RuchrI lgfritig zu k, ollt owohl Schul l uch Arbitgbr d Nichtruch utrtütz ud fördr. Ruchfri Lhrlig Utrhm kö d Nichtruch ihrr Agtllt utrtütz ud fördr. Attrktiv Blohug für Nichtruch wirk dbi i dr Rgl br l Strf für Ruch. Di Stdt Fldkirch bloht ihr Lhrlig cho it übr 15 Jhr mit im fizill Bou für Nichtruch. Um di Prämi zu rhlt, it i bidd Zug d Lhrlig zu Bgi i jd Lhrhlbjhr Vorutzug. D wird jährlich i Prämi vo 150 Euro gutgchrib, di zum Ed dr Lhrzit ubzhlt wird. Wird dr/di Auzubildd i dr Lhrzit RuchrI, tfällt di Prämi zur Gäz. Di Erfolg wr übr di Jhr utrchidlichr Ntur. Für u ht ich di Sch cho gloht, w wir i Lhrlig dvo bhlt kö, mit dm Ruch zufg, räumt Lhrligkoorditor Wolfgg Mir i. Ei dr Atz ht di Firm Gtzr Txtil i Bür. Sit übr zh Jhr ht i i grll Ruchvrbot für Lhrlig igführt. Dr Lhrligvrtwortlich Prri Plombo zufolg ht ich d Ruchvrbot bwährt, d jd/r Eizl wiß cho vor dr Eitllug übr di Bchlu Bchid ud bihr gb dmit kirli Problm. Doch d Utrhm vrbitt icht ur, fördrt uch. W di Auzubildd uch i dr Frizit btit blib, bkomm i motlich 25 Euro gutgchrib. Auf di Wi kö di Lhrlig bi zu Euro pr, di i d i d Führrchi ivtir kö. Bi dir Vribrug it Vrtru. Wir tz uf Ehrlichkit. Ur bihrig Erfhrug zig, d d fuktioir k. I d ltzt füf Jhr gb höcht zwi, di umgfll id. Di wr d br uch o hrlich, zuzugb, führt Plombo witr u. NichtruchrI zu tärk, it dr wichtigt Atz. Guo wichtig it uch, RuchrI dbi zu utrtütz, ruchfri zu wrd. Ruchfri Schul Auch di Schul it gfordrt, im Rhm dr Gudhitbildug Nichtruch zur Norm zu mch ud di ruchfri Schul zu fördr. Studi hb gzigt, d dr ruchfri Schul i bodr ud chhltig Bdutug zukommt. Schul, d kompltt uf d Ruch vrzichtt wurd, vrzicht idrigr KoumtIzhl, zigt dr SUPRO-Stlllitr ud hmlig Lhrr Mg. Adr Pr uf. I Ötrrich gilt lut Tbkgtz i uhmlo Ruchvrbot i ll Räum, i d Utrricht- ud Fortbildugvrtltug odr portlich Aktivität tttfid. Di Vrbot gilt für SchülrI, LhrrI ud ll Pro, di ich im Schulgbäud ufhlt. Übr di Schulordug gilt für SchülrI i prizipill Ruchvrbot uf dm gmt Arl dr Schul. Schul, di ki llgmi bildd Pflichtchul id, kö übr d Schulgmichftuchu d Ruch im Außbrich b 16 Jhr rlub. Doch um i ruchfri Schul zu fördr, drf ki RuchrIplätz Schul gb. Dort hlt ich oft di ozil rkt SchülrI uf, di l Vorbildr fugir ud für di Jügr gut ichtbr id. Ntürlich kö uch Lhrpro i dir Hiicht l Vorbildr fugir. Durch di ruchfri Schul wird Nichtruch l Normlzutd och tärkr i d Köpf vrkrt. Doch o i Vrbot mu oh Auhm glt, d hißt uch für LhrrI, icht utrrichtd Prol ud BuchrI, ot it wirkuglo, rklärt Mg. Mrti Odr vo dr SUPRO. Ntürlich wrd RuchrI, i Erwch odr Jugdlich, vruch, di Vrbot zu umgh ud ußrhlb d Schulgläd ruch. Doch dmit it uch i wichtig Zil rfüllt: W Ruchr- I ich di Müh mch mü, d Schulgläd zu vrl, wird wigr grucht. Auch GlghitruchrI wrd wigr koumir. Ei tollr Nbffkt it, d di RuchrI o u dr Whrhmug dr SchülrI vrchwid, führt Mg. Pr u. Vrbot lli rich jdoch icht u, um mit dr Problmtik umzugh. Scho früh prävtiv Mßhm zu tz, it wichtig. Profioll Utrtützug Di SUPRO bitt mit klrtxt, plu ud Niko-T vrchid Progrmm, um Tbkprävtio ktiv i dr Schul odr im Lhrbtrib zugh. Witr Ifo: p

12 Gr icht rt fg... Hrufordrug dr Tbkprävtio. W d Ruch ght, id ötrrichich Jugdlich Spitzritr: I kim dr OECD-Stt ruch o vil Jugdlich wi i Ötrrich. Mit 15 Jhr grif cho rud 20 Prozt täglich zur Zigrtt, witr cht Prozt ruch wöchtlich. I dr Jugd wird o dr Grudti für i Abhägigkit vom Nikoti irit ud drrit für grvird Gudhitchäd glgt. Doch w mcht Ruch für Jugdlich o ttrktiv? Primr Dr. Rihrd Hllr rklärt: Ich dk, ht dmit zu tu, d bi jug Mch di Frg d Erwchwrd, dr Idtität, dr Slbtichrhit ud dr Kommuiktio hr wichtig id ud d k d Ruch i Krück i. Bi Jugdlich W di prävtiv Mßhm btrifft, tht Ötrrich i dr gz EU ltztr Stll. D it im Prizip i uglublichr Skdl, d icht zu ruch it i dr ffktivt Mßhm, mit dr m di Gudhit ichr, Krkhit vorbug ud di Lbdur vrlägr k. Primr Dr. Rihrd Hllr Ärztlichr Litr Stiftug Mri Eb Projkt dr Gudhitfördrug wi Niko-T oll jug Mch dzu rmutig, ich für i gud Lbtil zu tchid. Nb ir Ädrug uf dr Vrhltb ollt uch d Umfld, i dm Mch lb, rbit ud lr, gudhitfördrd gtltt wrd. Mg. Ait Häfl Gchäftführri Fod Gud Vorrlbrg

13 I igr Sch 13 mu m di pychologich Effkt rbit, d igtlich ht d Ruch icht mit Läigkit zu tu, odr it i Audruck vo Uichrhit. Währd Erwch häufig uf Grud vo körprlich Auwirkug ufhör woll zu ruch, pil di Fktor für Jugdlich ur i utrgordt Roll. Dr jugdlich Körpr vrträgt iig. E bidruckt Jugdlich wig, w m gt, i 50 Jhr wirt du di Folg pür. D it für jug Mch zu wig grifbr. Dbi it Ruch i dr wirkugvollt Mthod, d Lb um tw ib Jhr zu vrkürz. Im Vrglich: Ugudr Str kott tw vir Jhr, gfährlich Sportrt zwiihlb Jhr, führt Primr Dr. Hllr witr u. Nikotiprävtio ud Etwöhugprogrmm mü lo pzill uf Jugdlich zugchitt i, um chhltig wirk zu kö. D ch dm 18. Lbjhr ur och wig Mch mit dm Ruch bgi, it orm wichtig, cho früh Mßhm zu tz. Hrufordrug dr Prävtio Di Nikoti-Prävtio ht gz ig Hrufordrug. D ob jmd rucht odr icht, hägt icht ur vo dr Pro lli b. Btimmt Eigchft vo Tbkprodukt biflu bo wi d ozil Umfld, ob jmd zu ruch bgit odr icht. Auf dr prölich Eb pil gmcht Erfhrug, Wi übr di Ob jmd rucht odr icht, hägt icht ur vo dr Pro lli b. Btimmt Eigchft vo Tbkprodukt biflu bo wi d ozil Umfld, ob jmd zu ruch bgit odr icht. Riik d Ruch ud Lbkomptz i Roll. Kidr, di biflut türlich jd Idividu- d di Hltug dr Gllchft glrt hb, ich lbt zu bhupt ud mit Str, Koflikt, Prob- l Normlzutd i d Köpf um. Dhlb ollt d Nichtruch lm ud d vo Primr Dr. Hllr gproch Uichrhit uch di Normlität. I Ötrrich tblirt wrd. Nichtruch it gm umgh kö, id gibt mhr NichtruchrI l br vor Sucht gchützt. Etchidd it uch d Produkt lbt. Fk- d rfolgrich i, w ll di- RuchrI. Prävtio k ur tor wi licht Erhältlichkit, groß Suchtpottil, Zigrttpri l. Grudtz dr Suchtprävtio Fktor poitiv zummpi- ud Wrbug id dbi wichtig. it, icht mit rhobm Zigfigr di Jugdlich hr- Guo wi d ozil Umfld: Ruchd Eltr, Frud, Klkmrd, br uch mdil Iformtio ud motivir di zutrt. Wir bit fchlich richtig Vorbildr kö di prölich Jugdlich, ich lbt i Miug zu bild. Mit Zwg rricht Hmmchwll k. E it uch wichtig, wi di Gllchft d Ruch bzw. Nichtruch ituft, Odr, Nikotixprt dr SUPRO. m gr icht, rklärt Mg. Mrti p Ruch gilt itrtiol l wohl bdutdtr Riikofktor für di Gudhit. E it dhlb wichtig, jug Mch zu vrmittl, w i ich Gut tu, w i icht ruch. Nichtruch l poitiv ud gut Lbgfühl d woll ud oll di Prävtioprogrmm vo hut vrmittl. Mfrd Brur Obm VGKK E it koqut, d mit llr Krft gg d Ruch vorggg wird. D Spktrum mu dhr vo dr Prävtio bi zur ttioär RuchrItwöhug ugchöpft wrd. E gibt gz klr i gudhitpolitich Zil ud Bkti: Mch wg vo Zigrtt zu brig! Dr. Chriti Brhrd Gudhitldrt

14 14 I igr Sch Di SUPRO twicklt d dritufig Tbkprävtioprogrmm Niko-T, um Jugdlich zu iformir, zu ibiliir ud zu motivir, ihr ig Koumvrhlt zu übrdk. Zur Pro Pycholog Mg. Mrti Odr koordiirt d Tbkprävtioprojkt Niko-T ud litt di Gruppkur für Jugdlich, di d Ruch rduzir möcht. D Progrmm Niko-T wird utrtützt durch: Zilgrupp d Progrmm id Jugdlich u Vorrlbrg zwich 14 ud 18 Jhr. Erricht wrd i übr Schul, Btrib, Vri odr di Off Jugdrbit. Idirkt Zilgrupp id MultipliktorI wi LhrrI, Eltr, SchulärztI ud JugdbtrurI. Di Bzugpro oll ich ihrr Vorbildroll bwut wrd ud ihr pädgogich Möglichkit k, um mit dr Thmtik gut umgh zu kö. Stuf 1: Mitmch-Prcour Al Eitig k i Mitmch-Prcour gbucht wrd. I zwi Utrrichtihit bkomm di Jugdlich i ch Sttio vil Iformtio ud Hitrgrudwi uf bwchlugrich ud itrktiv Wi prätirt. Durch d Prcour bchäftig i ich utr drm mit d Kot ud körprlich Riik d Ruch, mit d Ihlttoff vo Tbkprodukt, i tz ich mit Nikotimyth uidr ud rlb, w Ruch mit dm Gruch- ud Gchmcki mch k. Stuf 2: klrtxt:ikoti Ztrlr Buti vo Niko-T it d vo dr SUPRO twicklt Tbkprävtioprogrmm klrtxt:ikoti. Di Progrmm bihltt i Fortbildug für Bim Mitmch-Prcour bkomm di Jugdlich vil Hitrgrudiformtio. Bzugpro (LhrrI, LhrligubildrI, MultipliktorI), wlch ddurch bfähigt wrd, lbttädig mit Jugdlich di britgtllt Utrrichtihit zum Thm Tbkkoum durchzuführ. I im druf folgd Rflxioworkhop kö di Jugdlich gmim mit ir Fchpro dr SUPRO übr di gmcht Erfhrug rflktir ud idividull Frgtllug vorbrig. Eltr wrd im Rhm i Eltrvortrg bfll i d Progrmm mit igbud. Si wrd übr d Thm Tbk iformirt, ibiliirt ud rhlt pädgogich Tipp ud Iformtio übr Hilfgbot. Di Bzugytm Jugdlichr wrd i di Tbkprävtio igbud. So it möglich, glichlutd Botchft zu d ud Prävtio chhltig wirk zu l, ft Projktlitr Mrti Odr zumm.

15 **** **** 15 Stuf 3: Gruppkur Abgchlo wrd k d Projkt mit im Gruppkur für brit ruchd Jugdlich. Dr Gruppkur bitt di Möglichkit, ich ktiv mit dm ig Koum uidrzutz bzw. d ig Tbkkoum zu rduzir odr gz zu bd. Di Motivtio ufzuhör, it bi Jugdlich i dr l bi Erwch. Dhlb kö Hilfgbot für Erwch icht i zu i uf Jugdlich gwdt wrd. Bi ur rwch PtitI id mit gudhitlich Apkt, di i zum Aufhör motivir. Si pür di Folg d Ruch cho körprlich ud woll tw dgg tu. Für Jugdlich pilt d i utrgordt Roll, rläutrt Wolfgg Grbhr MSc, Pycholog i dr RuchrImbulz dr Stiftug Mri Eb. So ht di Südtirolr Prävtiofchtll Forum Prävtio i pzill uf jugdlich RuchrI bgtimmt Gruppkur twicklt. Dir it brit rprobt ud vluirt ud wird utr dm Nm Fr Your Mid bworb. Di SUPRO bitt d Kur u uch i Vorrlbrg. Primär Zil d Gruppkur it icht i Ruchtopp, odr i Vrädrug d Ruchvrhlt. Di Jugdlich dfiir lbt i prölich Zil. Dr Gruppkur gibt Motivtio, it Etchidughilf ud bitt Rückhlt bim Vruch, d gtckt Zil zu rrich. Si i komplttr Ruchtopp odr b i Rduktio d Tbkkoum, o Pycholog Mg. Mrti Odr. Gtilt Lid it hlb Lid! durch d ggitig Autuch, Tipp ud Hiwi uf Aughöh wird di Vrhltädrug rlichtrt. Nichtruch l Norm Durch d Progrmm oll grudätzlich wigr Jugdlich mit dm Ruch bgi, wigr Jugdlich vom Al- odr Glghitruch zum üchtig Ruchvrhlt wchl ud mhr Jugdlich ihr Ruchvrhlt lgfritig ädr. Nichtruchd Jugdlich oll br gchützt ud dri btätigt wrd, d i ruchfri Lb di richtig Etchidug it. Zil dbi it icht, RuchrI zu dikrimiir, odr jd möglich Utrtützug für i Koumrduktio odr i Ruchutig zu bit. Di Viio it, Nichtruch l Norm zu tblir. D trotz dr hoh RuchrIzhl id zwi Drittl dr Jugdlich Nichtruchr- I i dutlich Mhrhit, rläutrt Mg. Adr Pr, Litr dr SUPRO. p Foto: Ptr Frick Dr mchich Ruchr mcht di Rücktäd ir Zigrtt ichtbr. Dr Schrddr zigt, wi vil Gld durch d Ruch vrichtt wird. Kidr tz ich mit ich lbt, ihrm Umfld ud dr Gllchft uidr.

16 16 I igr Sch Vorglbt Ruchfri mit Sytm Etw zwi Drittl dr RuchrI hb cho ml mit dm Gdk gpilt, mit dm Ruch ufzuhör. Jd/r Dritt vrucht jährlich, d ig Koum zu vrädr. D tllt grd bim Ruch i groß Hrufordrug dr. Nikoti it i dr m chllt üchtigmchd Subtz. Wolfgg Grbhr MSc E it ki Ghimi, d Ruch vil gudhitlich Riik birgt, tikt ud tur it. Trotzdm it für vil Ruchr- I chwirig, ich mit dm Gdk zufrud, NichtruchrI zu wrd. D RuchrI gb Zigrtt vil poitiv Attribut: Si tp, th für Gu, hlf, di Motivtio zu tigr ud Lgwil bzubu. Außrdm h vil RuchrI di Zigrtt l Mittl, gtiv Umtäd, wi Uruh, Nrvoität ud Str, zu bitig. D Uruh ud Nrvoität durch d Nikotitzug uglöt wrd köt ud di Zigrtt ur di lbt hrvorgruf Symptom mildrt, wird dbi vrg. Dr Griff zur Zigrtt wird zum poitiv btzt Ritul, di gtiv Folg wrd i d Hitrgrud gdrägt. W türlich och chwrr mcht ufzuhör. Zigrtt ollt icht ur l chlcht Agwohhit gh wrd, odr l Sucht ud chroich Erkrkug. Nikoti it i dr m chllt üchtigmchd Subtz, o Wolfgg Grbhr MSc vo dr RuchrIbrtug m Krkhu Mri Eb. Gwohhit durchbrch Mit dm Ruch gh uch vil Gwohhit ud Ritul ihr. Durchchittlich RuchrI zih Zigrtt pro Jhr. Ei täglich vilfch widrholt Vrhltmutr, d ich tif i Suchtgdächti iprägt. Di mit Zigrtt wrd uch icht u Gu, odr u Gwohhit grucht. Di Gwohhit zu durchbrch, it für vil RuchrI hr chwirig. Si vrpür Agt vor dm Aufhör, ur cho wil i ich di Abtiz icht vortll kö. Doch kum i/r ht Agt vor dm Ruch, obwohl doch vil mhr Al lifr würd. Di Gdk ud Eitllug mü gädrt ud Mutr durchbroch wrd. Nur o k ich i poitiv Eitllug zum Nicht-

17 I igr Sch 17 ruch twickl. Wichtig it, Aufhör icht l Mu zum Bipil u gudhitlich odr ozil Apkt zu h. E ght drum, ich bwut zu tchid: Ich möcht d icht mhr, ich möcht ru u dr Abhägigkit, führt Pycholog Wolfgg Grbhr MSc witr u. Dbi hilft, di ig Bwrtug d Ruch kritich zu hitrfrg. D di Mrktigmchiri dr Tbkidutri ht i d ltzt 60 Jhr gz Arbit glitt. Bi hut gilt Ruch bi vil l cool ud l Audruck dr Rbllio. Zil it lgfritig, di poitiv Img uf d Nichtruch zu übrtrg. Schlißlich id trffr Hut, br Koditio ud mhr Gld i dr Tch icht ur Grüd, odr Ttch, di für d Nichtruch prch. Kotrollirt Ruch odr Abtiz Für vil RuchrI rchit kotrollirt Ruch l di prktikblr Löug l gz ufzuhör. Doch ob d dr Gudhit wirklich hilft, it frglich. W wigr grucht wird, wird d izl Zigrtt i höhr Bdutug bigm ud i wrd oft tifr ihlirt. Auch dr Hbitu wird icht ufggb. Kotiuirlich Rduzir k RuchrI hlf, d chwr fällt, vo im Momt zum dr kompltt ufzuhör. Trotzdm ollt m ich i Trmi für d Ruchtopp tz, d uchttypich it, d m ich irgdw mit dr rduzirt Mg zufrid gibt ud d zimlich chll widr i lt Mutr zurückfällt, btot Wolfgg Grbhr MSc. u W pirt im Körpr ch dm Ruchtopp? Nch 9 Mot Dr Ruchrhut vrchwidt. Agpthit ud Kurztmigkit wrd dutlich br. Nch 15 Jhr D Hrzifrktriiko it kum höhr Nch 3 Mot l bi Mch, di Dr Blutkriluf icht ruch. vrbrt ich ud di Lug k ft 1/3 mhr Surtoff ufhm. 20 Miut Hrzchlg, Blutdruck ud Körprtmprtur rrich NichtruchrI- Wrt. Nch 3 Tg D Atm fällt lichtr. Nch 2 Jhr D Hrzifrktud Lugkrbriiko id dutlich guk. Nch 8 Stud Surtoff vrdrägt d Kohlmooxid u dm Blut. Nch 48 Stud Gruch- ud Gchmcki vrbr ich. Nch 24 Stud D Hrzifrktriiko immt b. Dr Atm vrbrt ich. Nch 10 Jhr D Lugkrbriiko it o hoch wi bi NichtruchrI. Nch Bdigug d Ruch ormliir ich di Körprrktio rch ud di Gudhit vrbrt ich rtulich. (Qull: Stiftug Mri Eb)

18 18 I igr Sch Vilchichtig Etwöhug Di Agbot ud Produkt zur Ruchtwöhug id vilfältig. Ob Nikoti-Pfltr, Nikoti-Kugummi, Hypo odr Etwöhugprogrmm, Produkt ud Progrmm, di hlf oll, NichtruchrI zu wrd, gibt vil. W dvo wirkt, hägt vo dr Motivtio dr izl Pro b. Ei wichtigr Schritt uf dm Wg zum ruchfri Lb it, gwoht Mutr ud Hdlugbläuf zu hitrfrg ud lgfritig zu durchbrch, führt Nikotixprt Mrti Odr vo dr SUPRO u. Di Etwöhug ollt vilchichtig pir, d hißt körprlich, pychich ud ozil. Wolfgg Grbhr MSc rklärt di Vorghwi dr RuchrIbrtug: I im Ertgpräch rhb wir, wi vil ud w grucht wird, ob cho ml Nikotirtzprodukt vrwdt wurd, ob ud wi vil Aufhörvruch gtrtt wurd ud wlch Etzugrchiug d ufgtrt id. Auch di Ruchmotiv, lo wrum jmd i btimmt Situtio rucht, ud di Ruchritul wrd bluchtt. Ahd di Gpräch mrk wir, wlch Produkt ud Progrmm für d Ptit odr di Ptiti gigt id ud btimm d gmim d witr Abluf. Di No-NichtruchrI bruch ußrdm itutiobzog Hdlugtrtgi, um icht glich widr izukick ud i lt Mutr zu vrfll. Häufig it di rt Zigrtt ch dm Ruchtopp dr Widrbgi ir RuchrIkrrir. p DIE RAUCHFREI-APP Dr Ruchtopp it di wirkmt Strtgi zur Stigrug dr Lbrwrtug, zur Rduktio vo Erkrkug ud zur Stigrug dr Lbqulität. Di kotlo Ruchfri-App bitt idividull Bglitug. Bi ich Abhägig? Btwort Si folgd ch Frg, w Si d Grd Ihrr Nikotibhägigkit ichätz möcht. Eifch di Pukt dr zutrffd Atwort zummzähl. Di Auwrtug fid Si uf dr ächt Sit! Frg Si utrtützt bi dr Vrädrug d Ruchvrhlt. dr Umtzug d Ruchtopp. dr Aufrchtrhltug dr Ruchfrihit. 1. Wi vil Zit vrght zwich dm Aufwch ud Ihrr rt Zigrtt? 2. Fid Si chwirig, Ort, wo d Ruch vrbot it (z. B. Büro, öfftlich Gbäud, Kio), 5 Mi Mi Mi. j mhr l 60 Mi. i d Ruch zu utrl? Idividullr Foku Bglitug i di Ruchfrihit Umfd Utrtützugtool i ll Ph dr Vrädrug Idividull Bchrichtigug ud Eitllug Möglichkit dr kotfri, tlfoich Utrtützug durch d Ruchfri-Tlfo: Ifo: 3. Auf wlch Zigrtt würd Si icht vrzicht woll? 4. Wi vil Zigrtt ruch Si im Allgmi pro Tg? 5. Ruch Si m Morg im Allgmi mhr l m Rt d Tg? 6. Kommt vor, d Si ruch, w Si krk id ud tgübr im Btt blib mü? 31 ud mhr di Ert dr morg bi 10 j i j i

19 Im Gpräch 19 Abwrt, blk, bhu W id di Huptmotiv, d Ruch zu bd zu woll? Bi ur PtitI id mit gudhitlich Apkt. Si pür di Folg d Ruch körprlich ud woll tw dgg tu. Gld pilt i Roll, it br lt i Huptgrud. Jug Eltr oft Vorbildwirkug ggübr d ig Kidr l Grud. Auch di Abhägigkit ich it für vil i Thm. Si rlb di Druck, dr mit d Zigrtt ihrght, l törd. Zum Bipil w m bd och ru mu, wil m ki Zigrtt mhr ht, obwohl m igtlich grd ki Lut ht, di Sucht br tärkr it. W bitt di RuchrIbrtug? I im Ertgpräch rhb wir d Ruchvrhlt ud di Ruchmotiv urr Ptit ud Ptiti. Ahd di Gpräch mrk wir, wlch Produkt ud Progrmm gigt id ud btimm d gmim d witr Abluf. Widr fri tm! Auf dm Wg zum Nichtruchr bitt vilfältig Utrtützug bim Ruchtopp: Ambult Grupp- ud Eizltwöhug, Akupuktur, ttioär Aufthlt ud mdikmtö Utrtützug. Wori lig di größt Hrufordrug für di RuchrI? Ei wichtigr Schritt uf dm Wg zum ruchfri Lb it, gwoht Mutr ud Hdlugbläuf zu hitrfrg ud lgfritig zu durchbrch. M k dbi vil übr ich lbt lr, zum Bipil w mi gwoht Ritul id: W ruch ich ud vor llm wrum? Wi utrtütz Nikotirtzprodukt wi Nikoti-Kugummi, -Pfltr odr Mdikmt d Ruchtopp? Vorübrghd kö di Produkt i Utrtützug i, uch Studi h- b d gzigt. Wichtig it, d m i richtig Eichulug bkommt, d di pd Doirug it tchidd. M fägt mit ir höhr Doirug ud rduzirt di d kotiuirlich. Ihr Tipp für ur LrI? Di 3A-Tchik it i gutr Tipp: Abwrt, Ablk, Abhu. W di Lut uf i Zigrtt kommt, ollt m bwrt, ch dri bi füf Miut ght di mit widr vorbi. Dbi hlf k: Ablk. D hißt, m fidt i Ertzhdlug für di Zit, wi ich zu bwg, Kugummi zu ku odr irgdw mit dm Mud ud mit d Häd zu mch. I Situtio, i d vil ruch odr Alkohol trik ud d Vrlg immr tärkr wird, ollt m ich u dr Situtio ruhm, lo bhu. M ollt uch icht mit dm Gdk trt: Ich hör jtzt für immr uf!. D tzt vil zu hr utr Druck. E it br, w m ich klir Zitbchitt uwählt ud ich übr jd ruchfri Tg frut. Auch w m i Rückfll rlbt ht, ollt m zwr drübr chdk, wrum d pirt it, br icht zu rt hm, odr ifch witr vruch ufzuhör ud icht ufgb. D jdr ruchfri Tg it i gwor Tg. p Witr Iformtio ud Amldug: Vorrlbrgr Gbitkrkk T ichtruch@vgkk.t Krkhu Mri Eb T / krtrit@mrib.t Utrtützt durch d Ld Vorrlbrg ud di Vorrlbrgr Gbitkrkk. Zur Pro Dr Pycholog Wolfgg Grbhr MSc it Til d Projkt Widr fri tm! Auf dm Wg zum Nichtruchr ud führt utr drm Gruppkur im Krkhu Mri Eb durch. hr trk Abhägigkit 8 10 Pukt: trk Abhägigkit 6 7 Pukt: mittlr Abhägigkit 5 Pukt: grig Abhägigkit 3 4 Pukt: ki odr hr grig Abhägigkit 0 2 Pukt: Auwrtug d Tt

20 20 Rlity Chck Oh Ruch Vir hmlig RuchrI bricht vo d prölich Hrufordrug d Aufhör ud ihr Erfhrug l NichtruchrI. Bi zu mim 18. Lbjhr wr ich Glghitruchri, dch hb ich rglmäßig grucht. Di Grüd, wrum ich gfg hb, id, glub ich, wi bi vil dr: Ich wollt dzughör, mich cool ud rwch fühl. Ich hb immr widr ml Vruch gtrtt, d Ruch zu rduzir odr gz ufzuhör. Gklppt ht d rt, l ich rfhr hb, d ich chwgr bi. Ab d wr licht, d ich wut, d ich d icht ur für mich mch. D mir wr immr cho klr, d ich ufhör, w ich chwgr wrd. Währd dr Schwgrchft wr dr Ruchtopp übrhupt ki Problm. Di Zigrtt, di mir m mit gfhlt hb, wr Pu- ud Wrtzitzigrtt. Druf mut ich mich m Afg rt itll. Bi hut it o, d, w ich Alkohol trik, ich uch Lut uf i Zigrtt bkomm. Ei, zwi Ml ht mich rwicht ud ich hb widr grucht. Ich bi mir br bwut, d ich d icht chlif l drf. Ntch (27) Ich hb mit 14 Jhr gfg zu ruch. Dbi hb ich mich cool ud um i pr Jhr ältr gfühlt. Igmt hb ich 12 Jhr lg gr grucht. Ich wollt uch igtlich icht ufhör bzw. hb ich mir zu dm Zitpukt wig Gdk drübr gmcht. Al ich mir d Bi gbroch hb, kot ich mhrr Tg icht u dm Btt, lo uch icht ruch. Al ich d d rt Ml widr ru kot, hb ich mir u Gwohhit glich i gzüdt. Nch dri Züg it mir klr gword: Ich fg grd widr zu ruch, ich köt igtlich uch ufhör. Gdcht, gt. Mittlrwil bi ich it vir Jhr Nichtruchri. Ich bi froh, d o gkomm it. Di Ruchfrihit ht mi Lbqulität och vrbrt. Ich hb i br Koditio, chmck ud rich mhr ud d Zigrttgtk Häd ud Klidr fd ich l Ruchri cho klig. Außrdm bi ich hr frihitlibd ud fri hb ich mich l üchtig Ruchri ur bdigt gfühlt, d di Sucht ht mi Alltg cho hr biflut. Corli (30)

21 Rlity Chck 21 ght uch! Ich hb ft 40 Jhr lg grucht. Al Schülri hb ich d rt Ml probirt, d ht mir gr icht gchmckt. Al ich mit 18 Jhr mi dmlig Frud ud pätr Ehm kglrt hb, bi ich mir lgwilig vorgkomm, wil ich wdr grucht och gtruk hb. All i mim Umfld rucht, lo hb ich uch gfg. Vor 10 Jhr hb ich cho ml für iihlb Jhr ufghört. D ich mittlrwil Problm mit dr Lug hb, wollt ich widr ufhör. Doch irgdwi ht d di Ml icht gklppt. Ei Jhr hb ich lbt vrucht, oh Erfolg. D hb ich vo dr RuchrImbulz dr Stiftug Mri Eb ghört. Im Gruppkur hb wir u ggitig motivirt ud gtärkt. I dr Grupp wär mir ußrdm pilich gw, zugb zu mü, d ich l Eizig icht gchfft hb. Zur Utrtützug hb ich Tbltt ud Akupuktur igtzt. Abr grudätzlich hägt vo dr prölich Eitllug b. Ich bi ifch tur gblib ud hb durchgzog. Mit 10 Jhr hb Brigitt (63) ich d rt Ml probirt. Mi Vtr wr trkr Ruchr, d wr für mich licht, Zigrtt zu komm. Er htt immr mhrr Stg zu Hu, dhlb it ihm icht ufgfll, w wlch fhlt. Mit 12 mcht ich di rt Lugzüg, vo d rucht ich rglmäßigr. Ich fühlt mich mhr l Til dr Grupp, w ich i dr Rud uch rucht. Wir htt i Schwirigkit, Zigrtt zu komm uch bvor wir 16 wr. Ed 2010 hb ich d ufghört. D gig ft wi vo lli. Zurt hb ich i Schchtl pro Tg grucht, wurd d, wi vo lbt, immr wigr. Nch i pr Woch hb ich i gzüdt, di mir übrhupt icht gchmckt ht. Drufhi hb ich i ugmcht ud itdm ki mhr grucht. Nur w ich Alkohol trik, hätt ich uch Lut, i zu ruch. I olch Situtio mu m trk blib. Für mich ht d Nichtruch vil Vortil. Sit ich icht mhr ruch, ht ich mi Rich ud Schmck vrtärkt. Ich würz wigr ud chmck trotzdm mhr. Michl (31)

22 22 Fkt Ihr Kid rucht mit! Nur i Drittl dr chwgr Ruchri chfft, durhft ruchfri zu lb. Ei Drittl hört zwr währd dr Schwgrchft uf, fägt ch dr Gburt br widr ud i Drittl dr chwgr Ruchri rucht währd dr Schwgrchft witr. W mir durch d Nikotitzug chlcht ght, ght uch mim Kid chlcht, rgumtir vil chwgr Ruchri ud zih wi lbtvrtädlich ihrr Zigrtt. Ttächlich hm di Ruchri tud, zum Til hochgiftig, Stoff uf, drutr Nikoti, Kohlmooxid, Ar odr Bluäur. Dilb Stoff immt uch d ugbor Bby uf, w witrichd Koquz für d Fötu ht. Ei frommr Wuchgdk vilr jugr Mädch it, d i cho ufhör wrd zu ruch, w i chwgr id. Di trk hormoll Vrädrug i dr Schwgrchft mch d jdoch icht licht. Di mit wrd trotz btr Abicht rückfällig. Di izig chhltig Möglichkit, d zu vrmid, it, cho vor dr Schwgrchft Nichtruchri zu wrd. D bim Ruch i dr Schwgrchft gibt ur i vrtrtbr Mg ämlich ull Zigrtt, führt Primr Dr. Ptr Schwärzlr, Fchrzt für Gyäkologi, u. Ei gudr Strt i Lb Wrdd Müttr, di ufhör zu ruch, vrbr di Strtbdigug ihr Bby tchidd. Di Frühgburtrt ikt

23 Fkt 23 um di Hälft ud uch d Riiko ir Totgburt ikt um i Drittl im Vrglich zu ruchd Schwgr. Di Lug d Bby kö ich orml twickl ud trt wigr Ifktiokrkhit ud llrgich Rktio uf. Auch di Gfhr i Plötzlich Kidtod ikt. Still ud Ruch Auch ch dr Gburt ollt m vruch, uf d Ruch zu vrzicht, grd w m till möcht. I dr Muttrmilch it d Nikoti koztrirtr l im Blut. Ei ruchd Muttr gibt lo vil Schdtoff übr di Muttrmilch ihr Bby b. Si ht oft wigr Milch, k zu Uruh, Erbrch ud vrmidrtr Gwichtzuhm d Kid komm. Auch ruchd Vätr id gfordrt, i ollt ihr Prtri bim Aufhör utrtütz. D fällt lichtr, w bid Prtr ich gmim zum Zil tz, ruchfri zu wrd. Pivruch: Utrchätzt Gfhr Auch dr Pivruch pilt i tchidd Roll. Di Schdtoff id icht ur i dr Luft, odr hft ich l Fitub uch di Klidug ud di Hut dr Eltr, guo Bttzug, Tppich ud Möbl. Kidr kö di Schdtoff o hr licht ufhm. Si rgir zudm mpfidlichr uf Gift, wil ich ihr Körpr och i dr Etwicklug bfidt. Kidr, di Tbkruch ugtzt id, trb chwilich öftr m Plötzlich Kidtod l Kidr, di i ir ruchfri Umgbug ufwch. W Kidr piv mitruch, wird ihr Abwhrytm gchwächt ud i id fälligr für Krkhit, wi Atmwgproblm, Athm, Mittlohrtzüdug, Schwidl, Buch- ud Kopfchmrz, Koztrtiotörug ud Kritwicklug. Auto l ruchfri Zo Immr widr k m im Strßvrkhr Erwch bobcht, di im Auto ruch, währd ihr Kidr uf dr Rückbk itz. Di Schdtoffkoztrtio im Auto it wtlich höhr l i jdm dr Rum, dhlb tllt d Ruch im Auto i bodr miv Gudhitbltug dr. Di britich Ärztvriigug BMA ht rhob, d di Fitubbltug im Auto im Vrglich zu vrrucht Br ud Lokl um d 23-fch höhr it. Bodr für Kidr id di Gifttoff i orm gudhitlich Bltug. D wird uf gtm Rum tw izirt, w uzwiflhft di Gudhit dr Kidr gfährdt. Sot id i u o wichtig ud wir tu ll, dmit ih gut ght ud d d: D it igtlich cho Körprvrltzug, vrdutlicht Primr Dr. Rihrd Hllr, Chfrzt dr Stiftug Mri Eb. I iig Lädr it mittlrwil ogr vrbot, im Auto zu ruch, w Kidr odr Jugdlich mitfhr. Vil Gfhr, i Löug Kidr mü i ir ruchfri Umgbug ufwch. Si ollt vom Ruch lbt ud vo chädlichm Fitub frghlt wrd. D hißt, Ruch i gchlo Räum, wi dr Wohug odr dm Auto, ollt tbu i. Großltr, Bbyittr ud dr Bzugpro ollt uch icht i dr Näh vo Kidr ruch. Ei witrr Grud für i ruchfri Umgbug it, d Kidr durch Nchhmug vo Vrhltwi für Lb lr. Erwch i dr Umgbug vo Kidr id Vorbildr. W wichtig Bzugpro ruch, tigt di Whrchilichkit, d Kidr lbt mit dm Ruch bgi ud d wüch ich ichr di wigt Eltr für ihr Kid. p Pivruch Pivruch btht u dm Ruch, dr bim Vrglimm dr Zigrtt ttht ud dm Ruch, d m bim Ruch iugt ud widr utmt. Pivruch blätigt icht ur, odr bltt di Gudhit. Nb d RuchrI lbt id vor llm Kidr vo ruchd Eltr ud MitrbitrI i Gtroomibtrib bodr hoh Bltug ugtzt. Augbr, Kopfchmrz, Rizug dr Atmwg, Müdigkit odr Schwidlfäll id och di hrmlot Auwirkug. Täglich trb i Ötrrich zwi bi dri Pro d Folg d Pivruch, di mit dvo im Schlgfll odr Hrzifrkt. Auch Lugkrb ud Athm id möglich Auwirkug d Pivruch. NichtruchrI, di Pivruch ugtzt id, hb i um 20 bi 30 Prozt rhöht Riiko, Lugkrb zu rkrk ud wi i rhöht Hrzifrktrt uf. Lüft lli richt icht u, um di Schdtoff zu bitig: D di fi Ruchprtikl vrchwid icht. Si tz ich l giftigr Fitub uf Klidug, Möbl ud dr Hut b. Vo dort wrd i widr vom Körpr ufgomm. Abhägig durch Pivruch? Im Pivruch it Nikoti thlt ud di wird vom Ghir ufgomm. Auch für hmlig RuchrI it dutlich chwrr, btit zu blib, w i Pivruch ugtzt id, wil di Nikotirzptor widr ktivirt wrd. Auch dhlb it wichtig, i gut NichtruchrIchutz zu tblir, dmit di NichtruchrI icht für tw büß mü, wofür i gr icht kö. p

24 24 Fkt Shih, Su & Co Außr Zigrtt gibt i Vilflt Produkt, di Tbk/ Nikoti thlt bzw. grucht wrd. Wrpfif / Shih Di urprüglich u Idi tmmd Wrpfif odr Shih ht ich i d ltzt Jhr, grd bi Jugdlich, zum Trd twicklt. Grucht wrd dbi häufig Fruchttbk odr Dmpfti, di i utrchidlich fruchtigüß Gchmckrichtug gibt. Di mcht Shih-Ruch uch für NichtruchrI itrt. D dr Ruch durch Wr gkühlt wird, dk ich vil Koumt- I, d di Schdtoff gfiltrt wrd, w jdoch icht timmt. Schdtoff, wi Chrom, Ar, Nickl odr Bli, wrd guo durch d Ruch ufgomm. Zudm ht uch di Wrpfif i groß Suchtpottil ud birgt gudhitlich Riik. E fidt i tärkr Nikotiufhm ttt ud uch dr Ruch wird tifr ihlirt l bi dr Zigrtt. D Ruch vo Wrpfif mit Tbk fällt utr di Btimmug d Vorrlbrgr Jugdchutz ud it omit für KoumtI utr 16 Jhr vrbot. E-Shih Immr blibtr bi Kidr ud Jugdlich it uch i Nmvttr dr Wrpfif: Di E-Shih. But gtltt, mit Bluchtug ud i utrchidlich fruchtig-üß Gchmckrichtug rhältlich, pricht i grd Kidr ud Jugdlich. D Fuktioprizip it ifch: Übr i bttribtrib Hizmodul wird i romtiirt Flüigkit (Liquid) rhitzt ud vrdmpft. D dbi tthd Arool wird ihlirt. Di Liquid i E-Shih wrd i Ai hrgtllt ud di gu Zummtzug dr Ihlttoff it oft icht ggb. Utruchug zu gudhitlich Riik hb gzigt, d b Glycri ud Wr Propdiol d Huptbtdtil dr Liquid drtllt. Propdiol k Rizug dr Aug ud d Rch ulö. I mch Liquid wurd Nikoti chgwi, obwohl l ikotifri dklrirt wurd. Nicht vrg ollt m, d Kidr ud Jugdlich mit dr E-Shih d Ruch üb ud i pätrr Griff zur Zigrtt ddurch whrchilichr wird. Aufgrud d fhld Tbk fll E-Shih icht utr d Tbkgtz.

25 Fkt 25 im Übrblick E-Zigrtt Di lktroich Zigrtt dmpft, richt, thält Nikoti ud imitirt o di cht Zigrtt. Si wird oft l gud Altrtiv zu klich Zigrtt prätirt, wil ki Vrbrug vo Tbk, odr ur i Vrdmpfug vo Flüigkit (uch Liquid gt) tttfidt. Dr Umtig vo dr hrkömmlich Zigrtt zur E-Zigrtt wird o hglgt. Di btht u im Akku, ir Vrdmpfr-Eihit ud ir Krtuch mit dr zu vrdmpfd Flüigkit, di Nikoti thält. E it häufig icht klr richtlich, w i d Liquid gu thlt it. Rglmäßigr Koum k zu Abhägigkit führ ud birgt gudhitlich Riik, di hut och icht i ihrr voll Trgwit igchätzt wrd kö, d d Produkt och rltiv u it. Außrdm igt ich d Produkt icht wirklich um u ir Abhägigkit uzutig. Mit kommt zu ir Suchtvrlgrug vo dr Zigrtt hi zur E-Zigrtt. Di Hdhbug, Wirkug ud d Ritul dr bid Produkt id ifch zu ählich, um d Suchtkriluf zu durchbrch. Su Su tmmt u dm kdivich Rum ud it mit Slz vrtztr Tbk. Dir wird i kli Säckch vrpckt utr di Obrodr Utrlipp gchob. D im Tbk thlt Nikoti glgt übr di Schlimhäut ofort i Blut. So gibt i Säckch Su di glich Mg Nikoti wi mhrr Zigrtt b. Su it lo i Nikotibomb, di zimlich rch zu ir körprlich Abhägigkit führ k. Bi Su-KoumtI hält ich tdhft d Grücht, Nikoti i irit litugtigrd ud drrit oll zu kir Schädigug dr Koditio komm, d m j icht ruch. Ttächlich bkomm KoumtI i Nikotikick, d mch l poitiv mpfid. Auch w bim Koum vo Su ki Vrbrug tttfidt, kö d Zhflich, di Hlchlimhut ud dr Khlkopf gchädigt wrd, ußrdm wird d Krbriiko wird rhöht. Grudätzlich id di Eifuhr für d Eiggbruch owi dr Koum vo Su i Ötrrich trffri. D ich bi Su br um i Tbkprodukt hdlt, glt hir di glich Rglug u dm Vorrlbrgr Jugdgtz wi uch für d Ruch vo Zigrtt: Dr Koum it rt b 16 Jhr rlubt. Dr Vrkuf vo Su it i Ötrrich icht rlubt. Schupftbk Schupftbk ht i lg Trditio. Brit it dm 17. Jhrhudrt wird r i Europ koumirt. Schupftbk it i dr Rgl i fi gmhl Pulvr u mhrr Tbkort ud Zuätz. E gibt ih i zhlrich Gchmckrichtug, wi Mthol, Euklyptu odr i fruchtig Sort, wi Apfl, Erdbr odr Org. Vrkuft wird Schupftbk mit i kli Do, Flch odr Pltikbox. Übr di N wrd kli Mg d Tbk koumirt, wodurch di Wirktoff ud türlich uch di Schdtoff d Tbk zu d Schlimhäut d Körpr glg. Bi mittl- ud lägrfritigm Koum k zu chroich Nchlimhuttzüdug komm. I klich Schupftbk it Nikoti thlt, w zu ir Abhägigkit führ k. Dvo ugomm id di wiß Schupftbk. Si bth i dr Rgl u Mthol ud Gluco ud komm oh Tbk ud Nikoti u. Schupftbk it i Tbkprodukt ud i Vorrlbrg rt b 16 Jhr rlubt.

26 Nicht o Di Wrpfif ud ihr lktroichr Nmvttr, di E-Shih, rfru ich großr Blibthit bi Jugdlich. W m d Ruch dkt, d mit Zigrtt, Zigrillo ud Zigrr. Grd Jugdlich zig ich jdoch häufig bgitrt vo blikd, blubbrd, luchtd, dmpfd, üß ud fruchtig chmckd Ruchprodukt, wi dr Wrpfif odr dr E-Shih. Durch i wird d Ruch uch für Nichtruchr- I ttrktivr. Dbi id ich di wigt dr möglich Gfhr ud Koquz bwut ud rcht d Koum dir Produkt tilwi ogr l icht gudhitchädlich. Wrpfif ruch ud chill Scho it vil Jhr it di Wrpfif (Shih) bi Jugdlich hr populär. Ei vom Budmiitrium für Gudhit rhob Studi zigt, d bi d 18-Jährig brit di Hälft cho i Wrpfif uprobirt ht, dvo jd/r Sibt jdoch och i i Zigrtt grucht ht. D zigt, d uch igtlich NichtruchrI ich vom gmim Blubbr bgitr l. Grd dr ozil Apkt pilt bi dr Wrpfif i groß Roll: M chillt gmim, ziht chidr m Schluch ud tilt ich di Wrpfif für tw i Stud. D dr Ruch durch d Wr gkühlt wird, it di Wrpfif ghmr zu ruch. Dhlb dk uch vil KoumtI, d di Wrpfif güdr i l Zigrtt. Ttächlich ihlirt m tifr, rucht lägr ud im Wrpfif-Tbk it Nikoti thlt, whlb uch Wrpfif i hoh Suchtpottil hb. Zudm wird dr Tbk durch glühd Kohl rhitzt, w für di Koumt-

27 27 Rlity Chck hrmlo, wi i richt I i hoh Kohlmooxid- grmium dr Trfikt hm D Ruch triir Bltug bdutt. ur ud Jugdlich id ugirig, lib hb u umghd dr Thmtik d Exprimtir ud Auprobi- Wrpfif to go gomm, rklärt Budgrmi- r. E it gz klr, d i üß ri- Bodr populär id lktroi- lobm Ptr Trikl. Di lgfri- chd, ruchd ud lucht- ch Zigrtt, di wrd oft tig Zil id für ih, E-Shih d Produkt Aufmrkmkit uf ich l E-Shih, -Hookh odr W- mit Zigrtt glichzutll ud ziht ud zum Auprobir ilädt. rpfif-to-go vrmrktt. Auch i uch i gtzlich Rglug d- Ob klich Wrpfif odr lk- Vorrlbrg gibt iig Hädlr für für zu fid. Ei wichtig witr troich Vrit, mit bid wird olch Produkt. Im Ggtz zur Bzugqull ollt m jdoch icht d Ruch triirt. Di Jugdli- klich Wrpfif thlt vrg: D Itrt. Oh A- ch wrd cho i jug Jh- di ki Tbk, odr i gb d Altr kö ikotifri, r Ruch hrgführt, dr Flüigkit, di lktrich rhitzt ud br uch ikotihltig Produkt, Sprug zur Zigrtt it d icht zum Vrdmpf gbrcht wird. Di- wi di E-Zigrtt, btllt wrd. mhr wit. Frühr wr Ku- r wiß Dmpf wird vo d Ko- Auf di Wbit wrd dr gummi- odr Schokold-Zigrtt, umti ihlirt odr gpfft. Vortil, wi übrll bqum ud l- hut id Wrpfif ud E- Wi uch bi dr Wrpfif org gl ruch ud d Fhl vo Ni- Shih, di di Jugd fziir. kütlich Arom für Gchmä- koti ud Tr, hrvorghob. Auf Ich bi i Ggr vo Produkt, ckr wi Piñ Cold, Apfl, Erdbr di ttächlich Ihlttoff wird di d Ruch vrhrmlo ud odr Vill. Di mch d Produkt i dr Rgl icht iggg. Bi l tw Kidgrcht rchi uch für Jügr ttrktiv. Obwohl Wrpfiftbk gibt i klr l. Di Aufgb, mit Jugdli- hir ki Tbk im Spil it, id di- Rglug: Dir drf i Ötrrich ch übr di Fzitio ud v- Grät doch bdklich. Si wr- icht oli vrkuft wrd, br tull Riik zu prch, it für B- d häufig i Ai produzirt ud türlich k dr Tbk uch übr zugpro di glich gblib, für di KoumtI it di Zu- icht-ötrrichich Wbit bzo- rklärt SUPRO-Nikotixprt Mg. mmtzug dr Liquid icht g wrd. Mrti Odr bchlißd. Vrtwortug rt p immr chvollzihbr. Si wi lo mit icht gu, w i d igtlich itm. Licht zu bkomm Im Vorrlbrgr Jugdgtz it grglt, d Jugdlich utr 16 Jhr Tbkwr icht käuflich rwrb dürf. D di E-Shih ki Tbk thlt, bwg i ich i ir rchtlich Gruzo. Mittlrwil gibt jdoch ötrrichwit immr mhr Trfikt, di ich i friwillig Slbtbchräkug ufrlg ud ki E-Shih mhr utr 16-Jährig vrkuf. Al wr i Mittlchul i Nidrötrrich, di Bchwrd igricht ht, wil immr mhr SchülrI uf dm Puhof E-Shih grucht hb. Wir vom Bud- Aufbu ir E-Shih.

28 28 Im Gpräch E-Zigrtt: Gud Altrtiv? W it dr m Mytho Gud Ruch? Ei Fktchck mit dm Lugfchrzt Dr. Grhrd Köbrl. Gud ruch, oh üchtig zu i, br Gld pr odr Ruch im NichtruchrIbrich mit Slog wi di wird für E-Zigrtt gworb. Für vil RuchrI, chit i Trum i Erfüllug zu gh. Gibt d ubdklich Ruchgu wirklich? Ruch Si gud... it ir dr Slog, dr für di E-Zigrtt wirbt. W g Si dzu? Di krbrrgd Stoff tth i dr Glutzo dr Zigrtt, di circ 900 Grd hiß it, d fällt bi dr E-Zigrtt wg. E gibt br dwg ki gud Ruch. E-Zigrtt ruch it zwr ubdklichr, br d Problm it, d m ich di Gwohhit icht bgwöht di Sucht blibt rhlt. D Suchtpottil vo Nikoti it vrglichbr mit dm vo Hroi. Für di Lug it zwr br, m rucht E-Zigrtt l dr. D it br wdr i Idlzutd och mpfhlwrt. Doch bvor jmd d Ruch i ufgibt, it di E-Zigrtt u Sicht i Lugfchrzt di br Altrtiv zur hrkömmlich Zigrtt. E it zwr Nikoti dri, br d it icht d, w u lugfchärztlichr Sicht problmtich it. U bchäftigt vor llm dr Vrbrugvorgg, dbi ttht Kohlmooxid ud d vrdrägt d Surtoff im Körpr. Wi wirkt ich Nikotikoum uf d hrwchd Körpr Jugdlichr u? E ruch rchrckd vil Jugdlich. D ht kltt zugomm ud it wirklich borgirrgd. Lidr hb vil Jugdlich i chwch ugprägt Gudhitbwuti. E it um i Vilfch problmtichr ud chädlichr, w i jugr Mch rglmäßig rucht, bvor di Lug ugrift it. Dr. Grhrd Köbrl it l idrglr Lugfchrzt i Fldkirch tätig. W hlt Si vom ötrrichich Tbkgtz? E it i Kttroph. E mu d Zil i, i bolut Ruchvrbot i dr Öfftlickit zu rwirk. D fuktioirt brit i Itli, Spi ud i Irld ll Lädr, i d Tbkkoum pioirt btrib wurd. Ötrrich it bi dr Umtzug d NichtruchrIchutz uf dm ltzt Pltz. D tck hr whrchilich uch fizill Itr dhitr. Wr üchtig wird, rucht oft i gz Lb lg, zhlt Stur ud kommt d womöglich icht iml i d Gu ir Pio, d RuchrI trb bi zu 10 Jhr vor ihrr Zit. p

29 Hitrgrud 29 I Frtz blüht frühr dr Tbkbu Dr Tbkbu pilt im 18. Jhrhudrt i wichtig wirtchftlich Roll i Frtz. Nicht ur d Eigkoum dckt di Bur dmit b. Allr Whrchilichkit ch brcht Frtzr Siorbitr d Tbk vor rud 300 Jhr mit i ihr Vorrlbrgr Himt. Um 1700 gb di rt Vruch, Tbk zubu. Ab tw 1740 wr dr Abu i dr Fldkirchr Ggd brit ldwit bkt. Di Blützit d Frtzr Tbkbu wr vor 1784, lo vor dr Eiführug d Tbkmoopol durch Kir Joph II. Dr Tbkbu wr für vil Frtzr Fmili d ughd 18. Jhrhudrt lbwichtig. Di blg utr drm vrchid Vrlchftkt, i d dr Tubckh udrücklich rwäht wird. Al Abufläch dit icht ur di Hugärt. Klir Mg Tbkpflz, zh bi zwzig Stück, wurd oft uf d Mithuf gpflzt. Dr Tbk wurd i dr izig Tbkmühl Vorrlbrg uch dirkt witrvrrbitt. Mit dm Aufkomm d ötrrichich Tbkmoopol ädrt ich di Situtio. Di Frtzr Bur bkm idrigr Ablöumm für ihr Tbk, d Gchäft wr icht mhr lukrtiv ud gig rpid brgb wurd dr Tbkbu rtml völlig utrl trtt di uzufrid Frtzr Bur och i Vruch, dr m Tbkmoopol chitrt. Di Gmid mut dfür i hoh Strf zhl. I d Notzit d Ert ud Zwit Wltkrig km d ud dort zu ir Art Ric d Tbkbu, llrdig ur i klirm Umfg ud ur für d Eigbdrf. Noch hut wird dr Abu vom Tbkmoopolgtz grglt. Dr Abu oh Bwilligug d Miitrium für Fiz it vrbot. Autor: Chritoph Vlltr p D Vorrlbrgr Tbkmuum i Frtz zigt di Kulturgchicht d Tbk, dr zu Bgi d 18. bi Afg/ Mitt d 19. Jhrhudrt i Frtz für di Ldwirtchft ud für d Gwrb i bdutdr Wirtchftfktor wr. Zu h id lt ud wrtvoll Ruchutili u dr Rgio.

30 30 I igr Sch Vorglbt Fridpfif ud Soldtkrut Wi di Tbkpflz di Wlt robrt. Scho vor Chriti Gburt koumirt di mrikich Uriwohr Tbk. Er dit ih bi Kulthdlug ud Zrmoi dzu, mit dr piritull Wlt i Kotkt zu trt ud wurd uch l Hilmittl für Wud ud Ifktio igtzt. Sichr ir dr bktt Bräuch it d Ruch dr Fridpfif zur Vröhug vrfidtr Stämm. Durch di Etdckug Amrik im 15. Jhrhudrt fd dr Tbk, b Tomt ud Krtoffl, durch himkhrd Sfhrr i Wg ch Europ ud rfrut ich bld immr größr wrddr Blibthit. Doch icht ll wr bgitrt vo dim u Produkt. Für di pich Iquiitor rwckt dr u dm Mud ud d Nlöchr trömd Ruch d Eidruck vo Qulm u dr Höll. Vom Soldtkrut zum Sttuymbol Ob l Zirpflz, l Hilmittl, gchupft odr grucht, dr Tbk vrbritt ich zuächt vo Spi ud Portugl u Richtug Nidrld, Egld ud Skdivi, wo ich rt Ruchkultur twicklt. Durch d Drißigjährig Krig ( ) brcht Soldt d Tbk mit di Frot, ddurch wurd r i Mittlurop l Soldtkrut bkt. Um di Vrbritug dr Gudrog izuchräk, wr im 17. Jhrhudrt dr Vrkuf ur l Arzimittl rlubt. Um Krig zu fizir

31 Hitrgrud 31 ud di Stthuhlt zu füll, wurd dr vrturt Vrkuf d Tbk widr lgliirt wurd d ötrrichich Tbkmoopol vo Kir Jof II. igführt. Abu, Gwiug, Brbitug, Hrtllug ud Hdl wr dm Stt vorbhlt. Krigopfr, chuldlo vrrmt Bmt ud dr Aghörig wurd bi dr Vrgb vo Tbkvrkufbwilligug bvorzugt. Di Rglug gilt bi hut. Im folgd Jhrhudrt twicklt ich di Zigrr i d höhr Gllchftchicht zum Sttuymbol für Mcht, Wohltd ud Mälichkit. Zigrtt l Mprodukt Mit dm Eitz dr Idutriliirug im 20. Jhrhudrt vollzog ich i rutr Wdl: Di Zigrr wurd vo dr Zigrtt bglöt. Nu Mchi mcht di Hrtllug lichtr ud chllr, ddurch kot di Zigrtt l Mwr produzirt ud utr Volk gbrcht wrd. Währd d Ert ud Zwit Wltkrig tig dr Tbkkoum rpid. Di Soldt dr Frot rucht zur Bruhigug odr um di Müdigkit ud d Hugr zu utrdrück. Außrdm Hugr ud Müdigkit utrdrück odr l Tuchmittl Zigrtt wr bi Soldt hr blibt. wr Tbk i blibt Tuchmittl, m bkm dfür ogr Lbmittl odr Wrkzug. Frb dr Frot führt di Ntiolozilit i Ati-Ruchr-Bwgug, di Ruch l Gfährdug dr R bzicht. Nch Krigd wurd Zigrttmrk wi Amric Bld ud Lucky Strik mit riig Wrbkmpg gpri ud wr übrll rhältlich. So rlbt di Zigrtt i witr bdutd Aufchwug i Wirtchft ud Gllchft. Di Zigrtt l Fckl dr Emziptio - Ei Symbol dr Frubwgug. Fru uf dm Vormrch Htt d Ruch bi dhi immr l Märch ggolt, o wurd di Zigrtt mit d Jhr uch zum Symbol dr Frubwgug ud Emziptio. Utrtützt wurd di Etwicklug durch gzilt Wrbug dr Tbkidutri. Zigrtt wurd dbi häufig l Fckl dr Emziptio prätirt, w dm dmlig Zitgit tprch. Mildr Tbkort wurd zu Frumrk. Bi hut gibt dür Zigrtt, di l Fruzigrtt glt. Gllchft im Wdl Dr mrikich Trry Rport vo 1964 bchäftigt ich rtml Ert it iig Jhr hißt immr mhr Plätz Ruch vrbot!. mit dr chädlich Wirkug d Ruch. Druf rgirt iig Rgirug mit Mßhm, um d Zigrttkoum zu vrrigr. Auch di Tbkidutri ud ihr Mrktigbtilug rgirt. Si btritt llrdig d Zummhg zwich Ruch ud dr Etthug vo Krb, uch di uchtrzugd Wirkug vo Nikoti wurd witrhi glugt. E wurd vrmhrt Zigrtt mit Filtr vrmrktt, vo d m bhuptt, d i di Schdtoff hrufiltr kö. Außrdm vrbd i d Ruch i ihrr Wrbug mit Idividulität, Ubhägigkit ud Frihit. Fort ritt dr Mrlboro M mit dr Zigrtt im Mudwikl übr di Präri ud mit Cml wurd dr Amzo ud di Wüt durchqurt. Ert im Jhr 1996 vröfftlicht di Wltgudhitorgitio (WHO) i rchüttrd Bricht übr d Ruch, dr i dr Gllchft i Eitllugwdl ulöt. Zum Schutz dr NichtruchrI wurd Ruchvrbot bchlo ud di Zigrtt wurd mhr ud mhr u dm öfftlich Rum vrdrägt. D wurd br icht i ll Lädr glich umgtzt. p

32 Di Erd it (k)i Achbchr Wltwit wrd jährlich tw 4,5 Billio Zigrtttumml wggworf. Ei riig Bltug für ur Umwlt. Wr ht d icht cho bobchtt: Zigrtttumml, di u Autoftr flig, hrumligd Kipp uf dr Strß odr währd dm Sobd orglo im Wr torgt Zigrttrt? M dkt häufig ur di chädlich Auwirkug vo Zigrtt für di Mch, dbi wrd di witrichd Koquz für ur Umwlt oft ußr Acht gl. Di Stumml bth u dri bdklich Til: Dm Filtr, dm Tbkrt ud dm Ppir, d mit Chmikli vrtzt it. Im Tbk id tw 300 Gifttoff thlt, di di Umwlt bggb wrd. Drutr Bluäur, Formldhyd, Quckilbr, Cyid, Bli, Ar ud türlich Nikoti. Di Filtr lbt bth u Clluloctt, im chwr bbubr Kuttoff. Vil Mch dk, di Filtr bth u Bumwoll ud zrtz ich vo lbt d it i Irrglub. Im Süßwr k bi zu 15 Jhr dur, bi ich o i Filtr zrtzt ht, im Slzwr ogr och um iig lägr, rklärt Mg. Dgmr Brchr vom Nturchutzbud Ötrrich. D hißt uch, d di Filtr gug Zit hb, di gmmlt Schdtoff widr bzugb. Di kli Zigrttrt id i kiwg hrmlor Müll. Toxich Bomb im Wr Aufgrud ihr grig Gwicht wrd di Stumml vom Wid licht i di Klitio odr i Gwär gtrg. Oft wrd im Sommr bim Sobd di Zigrtt dirkt im Flu odr Bd torgt. Di Zigrtttumml vrchmutz d Wr mit ihr toxich Ihlttoff. Durch i izig Zigrtt wrd zwich 40 ud 60 Litr Grudwr vruriigt, führt Mg. Brchr witr u. D wirkt ich gtiv uf di Utrwrpflzwlt u ud türlich uch uf di Tir im Wr, uf di di utrtd Stoff tödlich wirk kö. Bi im Exprimt mit Wrflöh, di ir Koztrtio vo zwi butzt Zigrttfiltr pro Litr Wr ugtzt wurd, trb ll Tir irhlb vo 48 Stud. Si Fich, Vögl odr Ld lbd Tir: Si ll kö vo d Gifttoff btroff i ud chwr gudhitlich Schäd vo hrumligd Zigrttkipp dvotrg. Globl Problm A Sträd ud Küt id Zigrtttumml, b Pltik, dr m häufigt gfud Müll. Di Umwltchutzorgitio Oc Corvcy mcht jährlich i wltwit Aktiotg, bi dm

Weiterbildung WBA Allgemeine Zahnmedizin SSO: Beurteilung der Weiterbildungspraxis durch die Assistenzzahnärztinnen und Assistenzzahnärzte

Weiterbildung WBA Allgemeine Zahnmedizin SSO: Beurteilung der Weiterbildungspraxis durch die Assistenzzahnärztinnen und Assistenzzahnärzte Witrbildug WBA Allgmi Zhmdizi SSO: Burtilug dr Witrbildugprxi durch di Aitzzhärzti ud Aitzzhärzt Witrbildugtätt/-prxi: Aitti/Aitt: ---------------------------------------------- -----------------------------------------------

Mehr

Sparkasse Staufen-Breisach. Kleine Zinsen für große Wünsche. Der Sparkassen-Privatkredit.

Sparkasse Staufen-Breisach. Kleine Zinsen für große Wünsche. Der Sparkassen-Privatkredit. 2 Jahr ImmobiliCtr = 2 Jahr Komptz, Erfahrug ud Qualität Stauf-Briach i h c ut G Wir lad Si i! Damit Si vo Afag a auf dm richtig Wg id, bit wir Ih al rt Schritt Ihr prölich Fiaz-Chck. Wir rarbit gmiam

Mehr

Die Taxi-Aktions-Angebote. Ihre Vorte

Die Taxi-Aktions-Angebote. Ihre Vorte Di Txi-Akti-Agbt il: Ihr Vrt ti PLUS TxiGr l t grt K 016 vrlä.2 6.0 0 3 bi Akti rug Fizi g ti ü - ud G lughm h z I v ti Attrk gprämi r privt Erbru uch fü lä h c N tiv hrzug Attrk Ihbrf t tz u g Bi ur Txi-Bipkt

Mehr

Die Kraft der guten Worte

Die Kraft der guten Worte ! k h c s l l o iv Ds Büchr, C chmck, ft Ptsch A trß PLZ / Ort L A ll i sivoll schk möcht! mit vil Fr f ll it rit. Wi k ich hlf? Dis Frg h sich sichr scho vil vo s gstllt. Zm Bispil mit sr Gschk, r Erlös

Mehr

StudiumPlus- SS 2017 Torsten Schreiber

StudiumPlus- SS 2017 Torsten Schreiber StudiumPlus- SS 07 Torst Schribr 44 Dis rg sollt Si uch oh Skript btwort kö: N Si di wichtigst Eigschft vo Mg! Wi kö Si i Itrvll dfiir? Wi fuktioirt di Modulo-Oprtio? Wofür brucht m ds d Morg Gstz? Ws

Mehr

L Hospital - Lösungen der Aufgaben B1

L Hospital - Lösungen der Aufgaben B1 L Hospital - Lösug dr Aufgab B Gsucht: = Übrprüf ob di Rgl vo L'Hospital agwdt wrd darf Für ght dr Zählr gg L'Hospital darf agwdt wrd, Für ght dr Nr gg = da Zählr ud Nr gg gh Zählr ud Nr diffrzir: ' =

Mehr

Konfliktmanagement in der Psychiatrie. Christoph Hebborn, Fachkraft für Arbeitssicherheit Klinikum Oberberg GmbH

Konfliktmanagement in der Psychiatrie. Christoph Hebborn, Fachkraft für Arbeitssicherheit Klinikum Oberberg GmbH Kofliktmaagmt i dr Psychiatri Christoph Hbbor, Fachkraft für Arbitssichrhit Kliikum Obrbrg GmbH Kofliktmaagmt am Bispil ds Kriskrakhaus Gummrsbach Ztrum für slisch Gsudhit Kliik Marihid 01 Kliikum Obrbrg

Mehr

Hallo ich grüße Dich!

Hallo ich grüße Dich! AaRot h 10Fa g, d i Dua u fd rsu c h a c hd i ms l t b a t wt s ot s t ud 3Go l d R g l wi Dua bh u t b s s rl b k a s t AaRot h www. a a r ot hc oa c hi g. c om Aa Roth Slortfidri AstroCoach - Prsoal

Mehr

Zum Personalrisikomanagement und den Risiken aus dem Personalbereich

Zum Personalrisikomanagement und den Risiken aus dem Personalbereich Prolriikomgmt Thom B. Brgr 1 Zum Prolriikomgmt ud d Riik u dm Prolbrich Ei iführd Übricht Arbitppir 01-2012 SRH FrHochchul Ridlig Ridlig Uivrity Prof. Dr. Thom B. Brgr April 2012 Prolriikomgmt Thom B.

Mehr

Kostengünstig und einfach das

Kostengünstig und einfach das Kostgüstig ud ifach das SWIFT-Ntzwrk utz. Mit dm SWIFT Abidugssr vic dr OKB. W IF T- N t z w g U t r h m S du U ug rhm t b rk i t S W I F T- A i m i h S W I F T- A b d o Das SWIFT Abidugssr vic Ihr ifachr

Mehr

a) Wie groß ist das Feuchtedefizit D? b) Wie groß ist die Taupunkttemperatur? c) Was bedeutet das Erreichen der Taupunkttemperatur physikalisch?

a) Wie groß ist das Feuchtedefizit D? b) Wie groß ist die Taupunkttemperatur? c) Was bedeutet das Erreichen der Taupunkttemperatur physikalisch? Kluur Ingniurhydrologi I Sptmbr 006 Aufgb 1: Auf inm Grgndch, d 7 m lng und m brit it, oll ich in.5 cm trk ichicht mit inr Dicht ρ=97 kg/m bfindn. Di ichicht oll in Tmprtur von t=0 C hbn. ) Wlch M i ligt

Mehr

e r s p e k b t i l i v e A u * * FITNESS & BUSINESS EDUCATION DUALES STUDIUM 2012 F i o n t n a c s s d E & s s i

e r s p e k b t i l i v e A u * * FITNESS & BUSINESS EDUCATION DUALES STUDIUM 2012 F i o n t n a c s s d E & s s i i l i d g m i t P r p k b t i A o * * t i a c d E B & v t F i FITNESS & BUSINESS EDUCATION DUALES STUDIUM 2012 FITNESS & BUSINESS EDUCATION Lib Lri, libr Lr, wir fr, da Si ich für r dal Stdim itrir. Thort

Mehr

Kommunikation. Begriffsdefinitionen aus dem Web

Kommunikation. Begriffsdefinitionen aus dem Web Kommuikatio 28 I usrr Gsllschaft ist Kommuikatio shr wichtig. Oft vrstädig sich Msch problmlos mitiadr. Erst w s Schwirigkit gibt, mrk wir, dass Kommuikatiosprozss zimlich komplizirt si kö: Kommuikatio

Mehr

virtualnights:media Agentur für junge Zielgruppen Ausgabe 2013 www.virtualnightsmedia.com

virtualnights:media Agentur für junge Zielgruppen Ausgabe 2013 www.virtualnightsmedia.com virtualight:mdia Agtur für jug Zilgrupp Augab 2013 www.virtualightmdia.com virtualight:mdia //Ur Gchäftbrich virtualight:mdia agt Willkomm!.. Kai Broklmir Wir bgrüß Si zu d Utrhm-Nw vo virtualight:mdia,

Mehr

e r s p e k b t i l i v e A u * * FITNESS & BUSINESS EDUCATION DUALES STUDIUM 2011 F i o n t n a c s s d E & s s i

e r s p e k b t i l i v e A u * * FITNESS & BUSINESS EDUCATION DUALES STUDIUM 2011 F i o n t n a c s s d E & s s i i PILATES MATWORK INTENSIVE YOGA INDOOR CYCLING GROUP-TRAINING ERNÄHRUNG & WELLNESS FITNESS & PERSONAL-TRAINING l i d g m i t P r p k b t i A o * * t i a c d E B & v t F i FITNESS & BUSINESS EDUCATION

Mehr

Welcher Akku hält länger?

Welcher Akku hält länger? Wchr Akk h gr? Ei Vrgich vo y v Br www.-gh. W vrrch i Arg i Akk i r Vorgg chich or chich? Di Awor i. Ei Akk i i Vrchißrok Ag ri i Vr Hrr gi. Ähich ir g Fr öch r Akk irig Fkor ir Aggfor rückkhr. Wi ch i

Mehr

Entdecken Sie. in Lostorf. - mit einer schönen Wanderung. - mit dem Auto. - mit den öffentlichen Verkehrsmitteln. Schloss Wartenfels

Entdecken Sie. in Lostorf. - mit einer schönen Wanderung. - mit dem Auto. - mit den öffentlichen Verkehrsmitteln. Schloss Wartenfels Entdckn Si Schlo Wrtnfl in Lotorf - mit inr chönn Wndrung - mit dm Auto - mit dn öffntlichn Vrkhrmittln Schlo W r tn fl Wi rrich ich d Schlo Wrtnfl pr Auto? mit Auto Von Zürich: - Autobhnufhrt Aru Ot Hunznchwil,

Mehr

Bis zu 20 % Ra. b b. a h

Bis zu 20 % Ra. b b. a h btt! Bis zu 20 % R www.gvb.ch h? ic s b b d d u W s s d ich t lück lo s s u H Ih h ic s W i v Mit us kö Si Ih Hus udum vsich Mit us Zustzvsichug ist Ih Vsichugsschutz i ud Sch W glichzitig i Lück i d Gbäudvsichug

Mehr

Clubbeitrag: Der Clubbeitrag wird problemlos monatlich von Ihrem Konto per Bankeinzugsverfahren abgebucht.

Clubbeitrag: Der Clubbeitrag wird problemlos monatlich von Ihrem Konto per Bankeinzugsverfahren abgebucht. & K Clu Amlug s 4 Woch ch E s sucht Kurs tfällt ANMELDEGEÜH vo 10,-- (pro K) - uch m spätr Clutrtt ch Ihrr Whl - Motlchr Clutrg hltt: Kurstlhm: Kurstlhm vo K mt Eltrtl (Säuglgsgrupp s 3.-6. Lsjhr) Kurstlhm

Mehr

Seminare & Lehrgänge Juli 2015 Juni 2016

Seminare & Lehrgänge Juli 2015 Juni 2016 Dutch Ititut für Btribwirtchft Smir & Lhrgäg Juli 2015 Jui 2016 Ihr Erfolg it ur Zil! 57946928 Progrmm Juli 2015 Jui 2016 Tgugtrmi 2015/2016 Hrbttgug d DIB-Forum Idmgmt m 13. Oktobr 2015 i Köigti/ Tuu!

Mehr

Wir feiern 25jähriges Jubiläum feiern Sie mit!

Wir feiern 25jähriges Jubiläum feiern Sie mit! W f 25jähgs Juläum f S mt Zhlch Juläums-Akto, gussoll Vkostug, Fchtug, Gwspl ud l gut Lu wt S d Edlwss-Apothk. Ut dm Motto GESUND VON KOPF BIS FUSS wd 1.2.2014 gz Woch lg usgg gft. Nütz S us Juläumswoch

Mehr

// Ihr AWA Tagungszentrum im Herzen von München

// Ihr AWA Tagungszentrum im Herzen von München // Ihr AWA Tagugztrum im Hrz vo Müch // Raum ISAR Ihr Vrataltug i ur Räumlichkit Raumgröß: 95 m² Maß: Läg: 13,80 m Brit: 6,80 m Höh: 2,66 m Taglicht (tilwi vrduklbar) Modr Frichluftytm Umfagrich Tagugtchik

Mehr

Sicher zubereiten! So geht's!

Sicher zubereiten! So geht's! Sichr zubrit! So ght's! Für i optiml Zubritug dr wivitlis Produkt bcht Si bitt di Zubritugswisug. Mch Si d Zubritugs-Chck! Di vorggb Tmprtur (Of) bzw. Wttzhl (Mikrowll) ist richtig igstllt. Di Zubritugszit

Mehr

:46 1/9 Kinder gut betreut

:46 1/9 Kinder gut betreut 30.09.2017 02:46 1/9 gut btrut LANDKREIS AUGSBURG (DRUCKANSICHT) KINDER GUT BETREUT KINDERTAGESSTÄTTEN & SCHULISCHE BETREUUNGSANGEBOTE IM LANDKREIS AUGSBURG Di G mi d im La dkr is Aug sbu rg vrf üg üb

Mehr

s u d n u An den Er k Name: Dein Auftrag Auf geht s! wortreich in Bad Hersfeld ggmbh

s u d n u An den Er k Name: Dein Auftrag Auf geht s! wortreich in Bad Hersfeld ggmbh Er k gbog II g m m Sti r h c m A wor tr por tr Nm: Trf f p kt: : Di Aftrg ht i Gchic r o K t ch rich! Hir lr irt, wi M rt o w r t i i rt r i fü z Hrip ht ich Kor Gfühl f b, L ll i f fg k! Zit. Dbi it ihm

Mehr

INCIDENT MANAGEMENT SYSTEM

INCIDENT MANAGEMENT SYSTEM INCIDENT MANAGEMENT SYSTEM Uivrslls Srvicud Vorgagsmaagmt WAS KANN i NORIS IMS TATSÄCHLICH FÜR IHR UNTERNEHMEN LEISTEN? Übrzug Si sich vo usrr vollitgrirt Awdug zur Erfassug, Barbitug, Dokumtatio ud Auswrtug

Mehr

Qualität, auf die Sie bauen können. Quality Living im lebenswerten Mariahilf. 1060 Wien, Gumpendorfer Straße 123 www.gumpendorferstrasse123.

Qualität, auf die Sie bauen können. Quality Living im lebenswerten Mariahilf. 1060 Wien, Gumpendorfer Straße 123 www.gumpendorferstrasse123. Qulität, uf di Si bun könnn. Qulity Livi i lbnswrtn rihilf 1060 Win, upndorfr Strß 123 www.gupndorfrstrs123.t JAJA In City-Näh it ttrktivn Nhvrsorn, bstr Vrkhrsnbindu und Infrtruktur D ist Qulity Livi

Mehr

O. Univ.-Prof. Dr. Fritz Scheuch, Wirtschaftsuniversität Wien / Institut für MarketingManagement

O. Univ.-Prof. Dr. Fritz Scheuch, Wirtschaftsuniversität Wien / Institut für MarketingManagement Ablauf & Ihalt Eröffugsstatmt O. Uiv.-Prof. Dr. Fritz Schuch, Wirtschaftsuivrsität Wi / Istitut für MarktigMaagmt Bdutug Olishoppig ud Prisvrglichsplattform & Mthodik dr Studi Uiv. Ass. Dr. Ar Floh, Wirtschaftsuivrsität

Mehr

Corporate Semantic Search - Semantische Suche: Tagging und Wissensgewinnung. Olga Streibel

Corporate Semantic Search - Semantische Suche: Tagging und Wissensgewinnung. Olga Streibel Corport Smtic Srch - Smtisch Such: Tggig ud Wisssgwiug Olg Stribl Ihlt Tggig Folksoomy Extrm Tggig Algorithmic Extrctio of Tg Smtics Us Cs: Chmischs Ztrlbltt Prprocssig d Extrm Tggig: Wisssgwiug 2 Ws ist

Mehr

Mein Raiffeisen Club-Paket. Bank, Versicherung und Freizeit in einem.

Mein Raiffeisen Club-Paket. Bank, Versicherung und Freizeit in einem. Mi Raiffis Club-Pakt. Bak, Vrsichrug ud Frizit i im. Di idividulls Club-Pakt. Di Koto bi Raiffis. Ei Club-Pakt ist i Kombiatio vo Bakprodukt, * Kostlos Kotoführug di du dir slbst ach di Wüsch ud Zil zusammstll

Mehr

zur Freiwilligenarbeit im Alter

zur Freiwilligenarbeit im Alter 12 0 2 r o A s r v r k G ü f hr d J s h ch zwsc s pä rä o r Eu d o S d u r A h k m S c F b F & r g D rw F r zu D & Fk zur Frwgrb m Ar V är ud Msch s wchg Bräg für d Gsschf. Ds rch vo dr Arb urschdchs Vr

Mehr

Klausur (Mathematik II) - Sommersemester 2013

Klausur (Mathematik II) - Sommersemester 2013 Klusur Mthmtik II) - Sommrsmstr Nm: Mtrikl-Nr: EMil: optiol Schll-Korrktur) Aug 6 7 8 Pukt 6 Als Hilsmittl sid di vo dm Lhrutrgt zur Vrügug gstllt sowi ig Utrlg zuglss Skript ud Mustrug sowi dr Lösug).

Mehr

Viel Musik. Die OHRwürmer laden zu einem neuen Benefizkonzert ein. SEITE 5 DIE WOCHE IM WESTLICHEN MÜNSTERLAND. Frankie goes to Ahaus

Viel Musik. Die OHRwürmer laden zu einem neuen Benefizkonzert ein. SEITE 5 DIE WOCHE IM WESTLICHEN MÜNSTERLAND. Frankie goes to Ahaus Vil Rum Vil Muik Vil Utrhm Dr Nubu d Pfrrztrum i Stdtloh köt bld bgi. Di OHRwürmr ld zu im u Bfizkozrt i. Dr AIW vrtzt zhlrich Utrhm im Kri - i Itrviw. SEITE 10 SEITE 5 SEITE 4 DIE WOCHE IM WESTLICHEN

Mehr

ev. Jugend Böckingen Freizeit Programm 2015

ev. Jugend Böckingen Freizeit Programm 2015 v. Jugd Böckig Fzt Poga 2015 Zltlag fü 9-13 Jähig 2. - 15. August 2015 Wi sog fü gaos ud uvgsslich Fzt i Mt ds Hohloh Walds, i Etthaus kl gütlich Dof. Dikt vo Bauhof ba gibt s täglich fischst Milch du

Mehr

Raiffeisenbank Altdorf-Ergolding eg

Raiffeisenbank Altdorf-Ergolding eg Jui 2012 - A all Haushalt, d, Mitr m m i t s mitb glid Mit! d r w Di Vrit Natio hab 2012 zum Itratioal Jahr dr Gossschaft ausgruf. Ud das mit gutm Grud: Übr 800 Millio Msch i übr 100 Lädr sid i Gossschaft

Mehr

IMPULS Heft 04 Februar 2016 IMPULS 4 Magazin der Suchtprävention in Vorarlberg Thema: Nikotin Die neue Lust auf Freiheit

IMPULS Heft 04 Februar 2016 IMPULS 4 Magazin der Suchtprävention in Vorarlberg Thema: Nikotin Die neue Lust auf Freiheit www.supro.t/impul IMPULS Hft 04 Fbrur 2016 IMPULS 4 Mgzi dr Suchtprävtio i Vorrlbrg Thm: Nikoti Di u Lut uf Frihit vv IMPULS Mgzi dr Suchtprävtio i Vorrlbrg Mg. Adr Pr Lib Lri ud Lr! Ötrrich gilt l Prdi

Mehr

R. Brinkmann Seite Achsenschnittpunkte von e- Funktionen und Exponentialgleichungen

R. Brinkmann  Seite Achsenschnittpunkte von e- Funktionen und Exponentialgleichungen R. Brikma http://brikma-du.d Sit 08..009 Achsschittpukt vo - Fuktio ud Epotialglichug Eiführugsbispil Bispil : Zu bstimm sid di Achsschittpukt vo s + f = D Schittpukt mit dr y y=f 0 Achs fidt ma übr d

Mehr

Hartfolien- Verpackungen öffnen

Hartfolien- Verpackungen öffnen Mxr rg 20 E pr Tropf Spülttl d tw Wr 28 d Mxr gb, fx, pül, br! 29 Hlt & Rg Hlt & Rg 19 Swrg, w gwßtr Doöffr gkft wrd. Hrtfol- Vrpkg öff B Stbxr fktort d Przp bfll, w d Wr d Spülttl Br gbt. I Hrtfol gwßt

Mehr

Inhalt. Das Buch/Das Material Lehrerteil mit Hinweisen zur Unterrichtsgestaltung Kopiervorlagen:

Inhalt. Das Buch/Das Material Lehrerteil mit Hinweisen zur Unterrichtsgestaltung Kopiervorlagen: Ihlt Ds Buch/Ds Mtil....................................................................... 3 Lhtil mit Hiwis zu Utichtsgstltug................................................ 4 Kopivolg: Ätz, ds Titmost

Mehr

zu den 100 wichtigsten deutschen Wörtern

zu den 100 wichtigsten deutschen Wörtern K Rchtschrbkrt z d 100 wchtgst dtsch Wörtr Ss Schäfr www.zbrms.d 2013 Ds 100 Wörtr kmm dtsch Txt bsdrs häfg vr: d d ch dr s r wr s ds d wr d st f mt cht ht z d br m sgt hb s dm sch m hb htt d ch m km sd

Mehr

Endlich auf eigenen Beinen stehen. Unser schönstes Jahr. Geld und Gier - was für ein Theater!

Endlich auf eigenen Beinen stehen. Unser schönstes Jahr. Geld und Gier - was für ein Theater! Oktobr 2013 WIRi Südhss Ds Mitglidrmgzi dr Volksbk Drmstdt Südhss G Edlich uf ig Bi sth Ei Ausbildug bi dr Volksbk ls Strt is Brufslb Usr schösts Jhr Exklusivs Mitglidrvt mit d Lili-Lgd ds SV Drmstdt 98

Mehr

Das Prozessmodell der ISO 9001. Dr.-Ing. Kira Stein Prozessoptimierung & TQM Prozessmodell ISO 9001

Das Prozessmodell der ISO 9001. Dr.-Ing. Kira Stein Prozessoptimierung & TQM Prozessmodell ISO 9001 Das Prozssmodll dr ISO 9001 Notwdigkit dr Qualitätsmaagmtsystm Qualitätssichrug übr Edprüfug icht mhr möglich Sichr dr Qualitätsfähigkit ds gsamt Utrhms Vrpflichtug ds Maagmts Fhlrvrhütug aus Kostgrüd

Mehr

Impressum. Kontakte der Lehrbetriebe

Impressum. Kontakte der Lehrbetriebe Wir fru u darauf, mit Ih i maßgchidrt Kozpt für Ihr Utrhm zu rtll. Zögr Si icht u zu kotaktir! Imprum Jugd am Wrk Brufaubildug für Jugdlich GmbH Thaliatraß 85/4. Stock 1160 Wi Tl: 01/405 02 86 E-Mail:

Mehr

Welche Informationen N e w s K o mpa s s G mb H s a m melt und wie wir die D aten verwenden

Welche Informationen N e w s K o mpa s s G mb H s a m melt und wie wir die D aten verwenden Daten s chutzinformation V i el e n D a n k f ür I hr I nt e r e s s e a n u n s e r e r W e b s it e u n d u n s e r e A n g e b o t e s o w i e I hr V e rtr a u e n i n u n - s e r U n t e r n e h m

Mehr

Mal- und Spielebuch Hämophilie

Mal- und Spielebuch Hämophilie Mal- und Spilbuch Hämophili Vrfar: Dr. Kim Chilman-Blair (BSc, MBChB) & Shawn dloach Bratnd Fachkranknpflgr: Robyn Shomark (CNC) & Stphn Matthw (CNC) Hi! Wir ind di Mdikidz! Wir lbn auf Mdiland inm Plantn,

Mehr

INFLATIONSSCHUTZ 156,00 RAIFFEISEN BANK INTERNATIONAL 10 2012

INFLATIONSSCHUTZ 156,00 RAIFFEISEN BANK INTERNATIONAL 10 2012 Mi Lb INFLATIONSSCHUTZ 156,00 RAIFFEISEN BANK INTERNATIONAL 10 2012 Vorsorg Alg Mobilität Woh * szahlug u a t s d ag 156 % Mi ttobitr N d f au il: bzog! Ihr Vor t ih l A sschutz durch i io t a fl I ug

Mehr

Direkt-Vertrieb Hersteller vertreibt seine Ware direkt an den Kunden (B2C; B2B)

Direkt-Vertrieb Hersteller vertreibt seine Ware direkt an den Kunden (B2C; B2B) (Eiführug) Optimirug Vrtribsprozss Sit: 1 Vrtribsart Dirkt-Vrtrib Hrstllr vrtribt si War dirkt a d Kud (B2C; B2B) Idirktr-Vrtrib War wrd übr Partr, Hädlr, Distributio, Ntzwrk agbot (B2C, B2B) Gmischtr

Mehr

Getreide-Lagersilos "Made by NEUERO" für Innen- und Außenaufstellung

Getreide-Lagersilos Made by NEUERO für Innen- und Außenaufstellung mit Typprüfug vrzikt Ausfürug st abil Kostruktio o Frtigugsqualit ät Flacprofilirug dr Siloplatt, dadurc größr St abilit ät ud bssr gigt für Vrdlugsprodukt, z. B. S aatgut agpasst Blüftugssystm ud Blüftugsvtilator

Mehr

Mathematik für VIW - Prof. Dr. M. Ludwig

Mathematik für VIW - Prof. Dr. M. Ludwig Mhmik für VIW - Prof. Dr. M. Ludwig 7.3.4.3 Lplc-Trformio (Lplc 749-87 Di Lplc-Trformio i i Spzilfll vo Igrlrformio. Hir wird i pzill zur Löug ihomogr Diffrilglichug igführ. Awdug fid i u.. i dr Siglvrriug

Mehr

Diagramm. 1.2 Geben Sie das elektrische Potential an der Kugeloberfläche an!

Diagramm. 1.2 Geben Sie das elektrische Potential an der Kugeloberfläche an! Aufgab zum lktrich Pottial 9.0 Ei fldrzugd Ladug Q 5,0 0 C it auf i Koduktorkugl mit dm Radiu R,0cm aufgbracht.. Stll Si i im r Diagramm d Pottialvrlauf für r R dar! Q E gilt: (r) Diagramm 40 r. Gb Si

Mehr

Zur Internetkompetenz - vor allem auch unter schulischen Aspekten

Zur Internetkompetenz - vor allem auch unter schulischen Aspekten Zur Itrtkomptz - vor allm auch utr schulisch Aspkt Vo: Marti Wigartz 1. Eilitug Sit iig Jahr hat sich das Itrt als Wisss- ud Iformatiosplattform tablirt. Dabi ist disr Prozss kiswgs abgschloss, sodr i

Mehr

Laptops für alle - wird der Unterricht wirklich besser?

Laptops für alle - wird der Unterricht wirklich besser? Lptops für - wird dr Utrrit wirki bssr? Ausggssitutio ud Zivorstug Dr Computristz im dwirtsfti Btrib immt städig zu. Di Nutzug ktroisr Mdi wird zu ir ztr Süssquifiktio für d dwirtsfti Utrmr dr Zukuft.

Mehr

Datenblatt. MDB mit Premium-Funktionen. Was heißt hier eigentlich Premium? NRI-Premium-Funktionen helfen immer dann, wenn...

Datenblatt. MDB mit Premium-Funktionen. Was heißt hier eigentlich Premium? NRI-Premium-Funktionen helfen immer dann, wenn... D D MDB mi Prmium-Fukio Dr NRI-Gdwchsr currz c2 MDB s komfor Prmium-Fukio zur Vrfügug, di dm Auom di Digos ud Ürwchug, r uch di Surug ds Gdwchsrs i Ahägigki vo Vrkufspris ud Auomumgug richr. Ws hiß hir

Mehr

Volkswagen. Powered by. Techniktreffen. Verlagssonderveröffentlichung

Volkswagen. Powered by. Techniktreffen. Verlagssonderveröffentlichung Powrd by Volkswag Tchiktrff Vrlagssodrvröfftlichug Vrlagssodrvröfftlichug Schi odr Si? Modratio: Katharia Skibowski, Gschäftsführri Vrlag Rommrskirch. Bim Thma Motorjouralismus dkt ma a schö Autos, schö

Mehr

Digitaltechnik. TI-Tutorium. 17. Januar 2012. Tutorium von K. Renner für die Vorlesung Digitaltechnik und Entwurfsverfahren am KIT

Digitaltechnik. TI-Tutorium. 17. Januar 2012. Tutorium von K. Renner für die Vorlesung Digitaltechnik und Entwurfsverfahren am KIT Digitltchnik I-utorium 17. Jnur 2012 utorium von K. Rnnr für di Vorlsung Digitltchnik und Entwurfsvrfhrn m KI hmn Orgnistorischs Anmrkungn zum Übungsbltt 9 Korrktur inr Foli von ltztr Woch Schltwrk Divrs

Mehr

In jedem Kind steckt ein Genie.

In jedem Kind steckt ein Genie. Nurschiug IV. Quartal 2013 ltroisch Bautil ud gial Projt + + + Ei igs Eltro-Rboot twrf, bau ud zu Wassr lass, w all adr ur mit gauft Frtig-Boot am S sth? Im ächst Sommr wird di Trupp dr Plasti-Kapitä stau!

Mehr

Life Hacks Kollegen, Schüler, Eltern & Co.

Life Hacks Kollegen, Schüler, Eltern & Co. Lif Hacks Kollg, Schülr, Eltr & Co. Gial Tipps ud Tricks für Grudschullhrri ud Grudschullhrr Lhrr Lif Ha cks Gru Grud owloadauszug owloadauszug aus d Origialtit tl: Origialtitl: schull Lif Hacks Kollg,

Mehr

Ausbildungsberufe bei einem internationalen Player

Ausbildungsberufe bei einem internationalen Player Strt locl... r l...! l b o l g Ausbilugsbruf bi im itrtiol Plyr Hightch-Proukt us Hörstl-Bvrgr für i gz Wlt? Ds mg ich im rst Momt vrwur... och i Blick hitr i Kuliss wir ir zig: Wir vrsprch icht zu vil!

Mehr

Logarithmusfunktionen

Logarithmusfunktionen V Logarithmusfuktio Widrholug wichtigr Rchgstz Üug ach http://www.hrdr-orschul.d/madica/aufg000/pu.pdf (utr Hälft ds Aritslatts!) mit folgd Zusatzfrag: Brch Si ud drück Si durch i izig Logarithmus glichr

Mehr

1. Mönchengladbach Der Standort für Ihren Erfolg

1. Mönchengladbach Der Standort für Ihren Erfolg Möchldbch r tdrt für hr rfl Mit rud iwhr ist Möchldbch di rößt tdt idrrhi s izusbit rricht bi i dius v il rud Milli Mch ktull twicklu Möchldbch bfidt sich wi i dr ufwärtsbwu i ilzhl dr rlisirt Prjkt i

Mehr

Korrekturrichtlinie zur Studienleistung Mathematik am Wirtschaftsingenieurwesen WB-WMT-S

Korrekturrichtlinie zur Studienleistung Mathematik am Wirtschaftsingenieurwesen WB-WMT-S Koktuichtlii zu tuilistug Mthmtik m 7 Witschftsigiuws WB-WMT- 7 Fü i Bwtug u Abgb tuilistug si folg Hiwis vbilich: Di gb Pukt hm i bitt so vo, wi i Koktuichtlii usgwis Ei summisch Agb vo Pukt fü Aufgb,

Mehr

Innovative Spaltenböden Güte überwacht Güte geprüft EN 12737 geprüft

Innovative Spaltenböden Güte überwacht Güte geprüft EN 12737 geprüft Iovaiv Spalböd Gü übrwach Gü gprüf EN 12737 gprüf www.salli.com Tchisch Uiv. Graz mach Säll saubr, rock ud warm Nu mi Quarzgummi-Airuschauflag bi all Schrägschlizlm für Ridr VORTEILE Absolu ruschsichr

Mehr

Verantwortung übernehmen in Berlin.

Verantwortung übernehmen in Berlin. Vrtwortug übrhm i Brli. INHALT VORWORT 2 UNSER KURS 4 Usr Stdt Usr Utrhm Usr Eggmt Usr Kozpt LOGBUCH 10 Dr Brli-Kurs ETAPPE 1: Zurück zu im dr schöst Plätz Brlis ETAPPE 2: Kizbwohr sig für i gut Nchbrschft

Mehr

Leiterplatten und Modul Übersicht

Leiterplatten und Modul Übersicht Ltrplatt ud Modul Übrcht Stfro Stfa Na - www.tfpro.d fo@tfpro.d Datum:.. Wht pag Stfro Ltrplatt ud Modul Übrcht Rv_- St vo Stfro Stfa Na - www.tfpro.d fo@tfpro.d Datum:.. Ihaltvrzch Vorwort...4 Ma lat...

Mehr

Etablierung eines Qualitätsmanagementsystems (QMS) für Lehre und Studium an der TU Berlin

Etablierung eines Qualitätsmanagementsystems (QMS) für Lehre und Studium an der TU Berlin Etablirug is Qualitätsmaagmtsystms (QMS) für Lhr ud Studium a dr TU Brli Prof. Dr.-Ig. Jörg Stibach (Projktlitr) Prof. Dr.-Ig. Joachim Hrrma (fachlichr Bratr) Dipl.-Ig. Bjami Will (Projktmaagr) Dipl.-Psych.

Mehr

Sicher auf Reisen TK-Tarif Traveller

Sicher auf Reisen TK-Tarif Traveller s R f Schr llr TK-Trf Trv l l f z h c S r w Wl Ihr Rs Ihr Rsschzpk m TK-Trf Trvllr Ws s dr TK-Trf Trvllr? Als TK-Mgld sd S f Ihr Rs rhlb Erops bss vrschr. Wlw jdoch ch. Ds Lück kö S übr d TK-Trf Trvllr

Mehr

Inklusionskiste für Kinder mit besonderem Förderbedarf

Inklusionskiste für Kinder mit besonderem Förderbedarf Iklusioskist für Kidr mit bsodrm Fördrbdarf Dutsch Afagsutrricht k o o E-B Basistraiig Phoologisch Bwussthit 1 rk b ta s h c u db u t au L, Rim Ihalt 1 Arbitsblättr Phoologisch Bwussthit 1 Rimwörtr sprch

Mehr

Vektorrechnung. (Version )

Vektorrechnung. (Version ) Vktoh Vio 5.6.. Biklä S.. li häi S.. kolli S.. hlo Vkto S..4 koml S..5 Nllvkto, Ntl lmt S..6 Gvkto, Iv lmt S..7 Bt/Lä i Vkto S..8 ihitvkto S..9 Skt S S.. Pojktio i G i - S.. ktih Kooittm S.. Biil S.. Biil

Mehr

FREIBURG. Toleranz. Innovation. Technologieorientiert und mittelständisch geprägt. Anwendungsorientiert und vernetzt

FREIBURG. Toleranz. Innovation. Technologieorientiert und mittelständisch geprägt. Anwendungsorientiert und vernetzt Awdugortrt ud vrtzt chologortrt ud mttltädch gprägt Al Brückchlg zwch Wchft ud Wrtchft kommt dm W- ud chologtrfr bodr Bdutug zu. Frburg ud d Rgo d Stz rommrtr Erchtug dr Grudlg- ud gwdt Forchug d ch uf

Mehr

Vo r d ä c h e r-ca r p o r t s. Vo r d ä c h e r-ca r p o r t s a u s Sta h l Ed e l s ta h l u n d. Gl a s. En g i n e e r i n g

Vo r d ä c h e r-ca r p o r t s. Vo r d ä c h e r-ca r p o r t s a u s Sta h l Ed e l s ta h l u n d. Gl a s. En g i n e e r i n g a u s Sta h l Ed e l s ta h l u n d Gl a s 2 Ve r z i n k t e Sta h l k o n s t r u k t i o n m i t g e k l e bt e n Ec h t g l a s- s c h e i b e n Da c h ü b e r s p a n n t d i e Fr ü h s t ü c k s

Mehr

Auswertung P2-60 Transistor- und Operationsverstärker

Auswertung P2-60 Transistor- und Operationsverstärker Auswrtung P2-60 Trnsistor- und Oprtionsrstärkr Michl Prim & Tobis Volknndt 26. Juni 2006 Aufgb 1.1 Einstufigr Trnsistorrstärkr Wir butn di Schltung gmäß Bild 1 uf, wobi wir dn 4,7µ F Kondnstor, sttt ds

Mehr

STOPPEN WIR DAS ABSAUGEN UNSERER WIRTSCHAFT.

STOPPEN WIR DAS ABSAUGEN UNSERER WIRTSCHAFT. OPPN WI D BUGN UN WICHF. Kptppir Iititiv ur ifüru v turfirss Mi 2018 UN UYM CHD D HIMICHN WICHF. Wltwit Kr wi m, Fcbk ud Gl rwirtscft i Östrric mit Wrbldr Milliwi, für di si ir ktull kum bb list müss.

Mehr

Lektion 14 Test Lösungen

Lektion 14 Test Lösungen Lktion 14 Grmmtik 1 Ws ist rihtig? Kruzn Si n. Lktion 14 Tst Lösungn X Jr J Js Jn Jm Pilot ruht vil Erhrung. Glust u, ss jr j X js jn jm Angymnsium gut ist? Wir kommn jr j js X jn jm Mont pünktlih unsr

Mehr

SAG HALLO ZU KUH & CO

SAG HALLO ZU KUH & CO ECHTER URLAUB AM BAUERNHOF IN ÖSTERREICH SAG HALLO ZU KUH & CO MIT UNTERSTÜTZUNG VON BUND, LÄNDERN UND EUROPÄISCHER UNION www.urlaubambaurhof.at Europäischr Ladwirtschaftsfods für di Etwicklug ds lädlich

Mehr

Das neue. etzelgas-lager

Das neue. etzelgas-lager Das tzlgas-lagr Vrborgs Potzial sivoll gtzt Ergi as d Nord g für di Erdgasvrsorg ds a sl i tfr Os g t Di Bd Das ist Ostfrislad: wits, grüs Lad, vil Hil, Küh, Wolk, Strad d Mr. Ei alrischs Flckch Erd, das

Mehr

Ein Blick auf die Theologische Fakultät

Ein Blick auf die Theologische Fakultät Ei Blick af di Thologich Fakltt Ihalt Prtatio - Thologich Fakltt i dr Schwi - Wichaftlich Schwrpkt a dr Thologich Fakltt r - Aktll Stdiagbot - Witr Bodrhit - Brfaicht für Tholog/i i dr Dtchchwi Thologich

Mehr

Informationen. Samstag ist der neue Dienstag! Öffnungszeiten. Ideeller und fachlicher Träger. Veranstalter. Tageskarte (Tageskasse)

Informationen. Samstag ist der neue Dienstag!  Öffnungszeiten. Ideeller und fachlicher Träger. Veranstalter. Tageskarte (Tageskasse) Iforatio viull. Sata it r u Dita! Taka (Vorvrkauf) 22, ikl. VVS Taka (Taka) 2, ikl. VVS Di SÜA tat ab 20 cho a Sataachitta Taka räßit 5, ikl. VVS urch. Giß Si alo az tpat i ifor- (Kir 6 5 Jahr, Rtr, Stut,

Mehr

VORMUND-, PFLEG- UND BEISTANDSCHAFT

VORMUND-, PFLEG- UND BEISTANDSCHAFT 07.11.2017 12:45 1/7 Vorud-, Pflg- ud Bistadschaft LANDKREIS AUGSBURG (DRUCKANSICHT) VORMUND-, PFLEG- UND BEISTANDSCHAFT VA TE RS CH AF T FE STS TE LL EN & UN TE RH AL T FÜ R DA S KIN D GE LT EN D MA CH

Mehr

2 e. t a. te Tas. l a. Pa last. sel Pin. nn S e o. ne Son. sen es. ss n. sen le. e l s

2 e. t a. te Tas. l a. Pa last. sel Pin. nn S e o. ne Son. sen es. ss n. sen le. e l s Tst Ts t Plst P lst Pisl Pi sl S S ss s s ls l s Wöt-Schib-Stif zum Tbi-Lslhgg ud fü DAZ A d Lii i Stif zschid. - Jd Stif hiztl i d Mitt flt. - Es sll imm u i hlb Stif sichtb si. - Am Ed vglich ud vbss

Mehr

Das dine&shine KOnzept für Anlässe mit nachhaltiger Wirkung

Das dine&shine KOnzept für Anlässe mit nachhaltiger Wirkung Das &sh KOzt für Aläss mt achhaltgr Wrkug Lass S us gmsam guts Tu. catrg solutos a r o v b y & s h a r o v b y & s h Usr acht Ltsätz Um usr Abscht kokrt lb u mss zu kö, hab wr acht Ltsätz frt. Ds Ltsätz

Mehr

www.em4-remote-plc.com performance inside new business outside

www.em4-remote-plc.com performance inside new business outside www.m4-rmot-plc.com prformac isid w busiss outsid DIE NEUE INDUSTRIELLE REVOLUTION Im abrchd Zitaltr dr Digitalisirug ist s für Utrhm urlässlich, ihr Kud zusätzlich Mhrwrt zu bit. Di Etwicklug is achhaltig

Mehr

Deckel. TiP.de SPORTSBARS. der Goalgetter für. und Wettbüros. Adress-Tool + SMS-Reminder + Sales-Pusher. Wie heißt der Trainer vom FC Barcelona?

Deckel. TiP.de SPORTSBARS. der Goalgetter für. und Wettbüros. Adress-Tool + SMS-Reminder + Sales-Pusher. Wie heißt der Trainer vom FC Barcelona? Dckl ComX GmbH & Co. KG TiP.d Wi hißt dr Trainr vom FC Barclona? b) Chritoph Daum Snd in SMS mit: "Trainr a" odr "Trainr b" an di 83111 (0,49 / SMS) in Ri zum Champion-Lagu-Final Dckl-TIP.d - urop.community-dign

Mehr

HAMMER-PREIS. Gültig vom bis Adventbogen oder Holztablett mit 4 Kerzen,

HAMMER-PREIS. Gültig vom bis Adventbogen oder Holztablett mit 4 Kerzen, Gülig vom 27.11. bi 02.12.2017 www.rkulbumrk.d k r m Wi Advbog odr Holzl mi 4 Krz, vrid Frb, Ar.Nr.: 20462 14. Tigk Advkrz dkorir, 30 m Ø, vrid Frb, Ar.Nr.: 2013308 u.. 4 Krz, vrid Frb, Ar.Nr.: 2034802

Mehr

Einbauanleitung. Elektronische Zündung -kontaktgesteuertgeöffnet. 12 Volt

Einbauanleitung. Elektronische Zündung -kontaktgesteuertgeöffnet. 12 Volt Eibaualitug Eibau r box Bitt bi r Wahl Motagort für i box folg ukt zu bahtt: - Niht irkt or hr ah am Motor motir or a ir Stll i mögliht kühl it - Ei Stll wähl i iht vo Spritzwar u ar ruriigug rriht wir

Mehr

INTERNET- UND IT-LÖSUNGEN FÜR GESCHÄFTSKUNDEN Individuelle Produkte und Dienstleistungen

INTERNET- UND IT-LÖSUNGEN FÜR GESCHÄFTSKUNDEN Individuelle Produkte und Dienstleistungen INTERNET- UND IT-LÖSUNGEN FÜR GESCHÄFTSKUNDEN Individull Produkt und Dinstlistunn NICHT THEORIE, SONDERN PRAXIS ntclusiv ist IT mit IQ und Srvic. Unsr Hrzn schlan für Innovation. Unsr Köpf stckn vollr

Mehr

Lektion 14 Test. Obwohl Herr Stuber gern in der Stadt arbeiten / er einen Bauernhof haben möchten

Lektion 14 Test. Obwohl Herr Stuber gern in der Stadt arbeiten / er einen Bauernhof haben möchten Lktion 14 Grmmtik 1 Ws ist rihtig? Kruzn Si n. Lktion 14 Tst Bispil: Niht X jr j js jn jm Arzt möht Notrzt sin. Jr J Js Jn Jm Pilot ruht vil Erhrung. Glust u, ss jr j js jn jm Angymnsium gut ist? Wir kommn

Mehr

Volksbank Wittenberg eg

Volksbank Wittenberg eg Volksbak Wittbrg G Offlgugsbricht i. S. d. Istituts- Vrgütugsvrordug pr 31.12.2011 Ihaltsvrzichis 1 Ihaltsvrzichis 1 Ihaltsvrzichis... 2 2 Bschribug ds Gschäftsmodlls... 3 3 Agab zur Eihaltug dr Afordrug

Mehr

o g en I An den n u Er k Name: Dein Auftrag Auf geht s! wortreich in Bad Hersfeld ggmbh

o g en I An den n u Er k Name: Dein Auftrag Auf geht s! wortreich in Bad Hersfeld ggmbh E k g I gb II t Pl h c A w t p t Nm: Tf f p kt: : Di Aftg, ich k K i t ti b ich! Hi l t ik w m i m t K i z Hip zhlich At i fü b t. Zit i L vchi itit h h lc ch w p, S fü ich h v llm ch wt i Fm R i ch i

Mehr

Die mathematischen Formeln für den Geldentstehungsprozeß durch private Kredite 1. Das mathematische Rüstzeug:

Die mathematischen Formeln für den Geldentstehungsprozeß durch private Kredite 1. Das mathematische Rüstzeug: D thtsch Forl ür d Gldtsthusprozß durch prvt rdt. Ds thtsch Rüstzu: E thtsch Utrsuchu sollt r so ch s dß cht studrt h uß u d thtsch Utrsuchu zu vrsth. Sollt tws utzt wrd ws cht ll kt st d sollt s vorhr

Mehr

SKILL software. Das Leitsystem: embiaguide Konzept, Kunden, erster Großauftrag in Aussicht! erster Großauftrag. Konzept. Kunden

SKILL software. Das Leitsystem: embiaguide Konzept, Kunden, erster Großauftrag in Aussicht! erster Großauftrag. Konzept. Kunden Ds Lisysm: mbiguide Kozp, Kud, rsr Großufrg i Aussich! SKILL sofwr Kozp rsr Großufrg Kud Ds Lisysm: SKILLguid rsmlig i THE SQUAIRE/Trmil 1, Flughf Frkfur SKILLsofwr ms SKILL sofwr SKILLbudoc Projk dokumir

Mehr

Training 4: Sparen. Zinsen und Zinseszinsen

Training 4: Sparen. Zinsen und Zinseszinsen Trag 4: Spar Z ud Zz r Wa bkommt du Z? C: W du Gld algt. B: D: r A: W du gut r kat. Trag 4/Erwtrug: Spar Z ud Zz/Prätato/St 2 W du dr Gld lht. W du Gld vo dr Bak brt. W Bak ud Sparka Gld vrd 2. Da gammlt

Mehr

L LIF IS OUTDOOS 01 LLGMINS 02 WT 03 OUTDOO 04 FOOD 05 MTING 06 LIVING 07 GOUP CTION 08 KONTKT

L LIF IS OUTDOOS 01 LLGMINS 02 WT 03 OUTDOO 04 FOOD 05 MTING 06 LIVING 07 GOUP CTION 08 KONTKT L LIF IS OUTDOOS 47 ÖTZTL IM T H IG L H IG H DS OUTDOO L LIF IS OUTDOOS 01 LLGMINS 02 WT 03 OUTDOO 04 FOOD 05 MTING 06 LIVING 07 GOUP CTION 08 KONTKT L LIF IS OUTDOOS S I N grud! y l P r td u O ultimtiv

Mehr

e = lim ( n n) und Folgerungen

e = lim ( n n) und Folgerungen = lim + ud Folgrug Ergäzug zur Vorlsug Aalysis I, Dail Grisr, Dz. 2005 Satz: Si x = +, y = + +. Da gilt lim x = lim y = x ist strg mooto wachsd, y ist strg mooto falld. Isbsodr gilt für all x < < y. Bmrug:

Mehr

Mit Lesen punkten! Das Online-Portal zur Leseförderung von Klasse 1 bis 10. 953.103. Fotolia/Sunny studio

Mit Lesen punkten! Das Online-Portal zur Leseförderung von Klasse 1 bis 10. 953.103. Fotolia/Sunny studio Mit Ls pukt! Das Oli-Prtal zur Lsförrug v Klass 1 bis 10 Ftlia/Suy studi 953103 Schrl Gut gmacht Ud s ght s: Buch ls bi aml Quizfrag batrt Lspukt samml Di Schülr/-i ähl i Buch utr glistt Titl aus Licht

Mehr

Die Berufsfachschule III Sozialwesen. Die Berufsfachschule III Kaufmännische Assistentinnen/Assistenten. Die Berufsfachschule I

Die Berufsfachschule III Sozialwesen. Die Berufsfachschule III Kaufmännische Assistentinnen/Assistenten. Die Berufsfachschule I 1 ditorial Lib Lri ud Lr, da Thma Bildug it drzit i allr Mud. Di dmografich Etwicklug wird di Schulladchaft achhaltig vrädr auch di dr Rgioal Brufbildugztr ud Bruflich Schul. Ur Zukuft wird maßgblich davo

Mehr

Führungskräfteentwicklung als Anleitung zur Übernahme von Verantwortung

Führungskräfteentwicklung als Anleitung zur Übernahme von Verantwortung Ladsschulamt ud Lhkäftakadmi Fühugsakadmi Fühugskäfttwicklug als Alitug zu Übahm v Vatwtug Wi müss wi us als Fühugskäft twickl, um vatwtlich hadl zu kö?? Gsllschaft zu Födug ädaggisch Fschug 2. Mai 2013

Mehr

Interio. Magazin. Mein Garten ist, wo ich bin: Wunderschöne Gartenmöbel, farbstarke Accessoires Interio macht den Sommer schön.

Interio. Magazin. Mein Garten ist, wo ich bin: Wunderschöne Gartenmöbel, farbstarke Accessoires Interio macht den Sommer schön. Magazi Mi Gart ist, wo ich bi: Wudrschö Gartmöbl, farbstark Accssoirs macht d Sommr schö. t Ga r ds r T 4 201 Editorial Dr ächst Sommr kommt bstimmt. Wir mach ih allggwärtig ud iszir ih übrall dort, wo

Mehr

Würselen, Juli - Dezember Kursprogramm

Würselen, Juli - Dezember Kursprogramm Wüsl, Jli - Dzmb 2018 Kspogamm 2 OFFENE NÄHKURSE Off Nähks Fü all, di Rat bi d Umstzg Ih Näh-Id bach, di Nählft schpp woll, di Id d Efahg t Glichgsit astasch woll, Hilf bim Ab- stck bötig d icht isam,

Mehr

bringen Solaranlagen Heizkessel zum takten?

bringen Solaranlagen Heizkessel zum takten? brig Solaralag Hizkssl zum takt? solar Hizug odr Nur solar Hizugsutrstützug Btrachtug zur Vrschaltug vo Solaralag ud Hizkssl RUBRIK SOLARTHERMIE Stop ad Go kurz Brrlaufzit vil Starts ud Stopps Itrvallhiztchik

Mehr

j œ œ j œ j œ Œ Œ j œ œ œ œ ein - fach, ein - fach nur

j œ œ j œ j œ Œ Œ j œ œ œ œ ein - fach, ein - fach nur Linhng 1. infch so & 4 4 1. infch so, so wi u bist, infch so bist u von &. ott g & H Hän & 2. libt! ott g libt! 1. Mit i nn 2. Mit i nn n, i nn u gn, i n N n, i nn ü ßn, i nn Bi i i & 1. 2. so, nm Mun,

Mehr